ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΓ' ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ : ΣΟΠΗΚΖ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ: ΔΓΝΑΣΗΑ ΟΓΟ ΚΑΗ ΣΡΑΣΖΓΗΚΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ: ΜΑΝΧΛΖ. ΥΡΗΣΟΦΑΚΖ ΠΟΤΓΑΣΖ: ΚΧNΣΑΝΣΗΝΟ ΠΑΝΟ ΑΘΖΝΑ 2003
ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ απνηειεζκαηηθή ζχλδεζε ηεο Διιάδαο κε ηα Γηεπξσπατθά Γίθηπα Μεηαθνξψλ κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο θεληξηθήο γεσγξαθηθήο ηεο ζέζεο ζηα Βαιθάληα, εμαξηάηαη απφ ηελ ηξαηεγηθή Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο θαη ηελ πινπνίεζε ηνπ κεγαιχηεξνπ νδηθνχ άμνλα ζηε ρψξα καο, ηεο Δγλαηίαο Οδνχ. Ζ ζεκαζία ινηπφλ πνπ έρεη ε ηξαηεγηθή απηή θαη ε Δγλαηία Οδφο γηα ηελ ρψξα, απνηειεί αληηθείκελν ηεο παξνχζαο-ηειηθήο εξγαζίαο, ε νπνία θαη απνηειεί θαη ηειεπηαία ππνρξέσζε ησλ ζπνπδαζηψλ θαηά ηε θνίηεζή ηνπο ζηελ Δ..Γ.Γ. Σν αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο δελ ζα κπνξνχζε λα αλαιπζεί θαη ζα ήηαλ αζήκαλην αλ δελ θξηλφηαλ ζε ζρέζε κε ηελ Δπξψπε θαη ηα Βαιθάληα, γηα απηφ θαη ην πξψην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηελ θνηλνηηθή πνιηηηθή κεηαθνξψλ θαη ην δεχηεξν ζηελ πνιηηηθή κεηαθνξψλ ζηα Βαιθάληα.. ηε ζπλέρεηα θαη ζην ηξίην θεθάιαην αλαιχεηαη ε ηξαηεγηθή Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο, ζηνλ ηνκέα ησλ ππνδνκψλ ζηηο κεηαθνξέο, θαηά ηελ ηξέρνπζα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν 2000-2006 ζε ζρέζε κε ηα Γηεπξσπατθά Γίθηπα Μεηαθνξψλ, ζην ηέηαξην αθνινπζεί ε θαηαγξαθή ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο Δγλαηίαο Οδνχ, ελψ νη κεγάιεο επηπηψζεηο ηνπ κεγάινπ έξγνπ αλαιχνληαη δηεμνδηθά ζην πέκπην θεθάιαην. Ζ εξγαζία ηειεηψλεη κε ην έθην θεθάιαην, πνπ πεξηέρεη ζπκπεξάζκαηα θαη πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηελ πνιηηηθή κεηαθνξψλ ζηελ Διιάδα. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ηφζν ε ζεκαζία θαη ε επηθαηξφηεηα ηνπ ζέκαηνο ηεο εξγαζίαο, κε απνηέιεζκα λα ππάξρεη έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο πεγψλ (internet, ππνπξγεία, Δπξσπατθή Έλσζε πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα, παλεπηζηεκηαθά άξζξα, κειέηεο, εγρεηξίδηα ), φζν θαη ε πνιχηηκε βνήζεηα πνπ είρα απφ ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Υξηζηνθάθε, ηνλ νπνίν θαη επραξηζηψ ηδηαίηεξα, απνηέιεζαλ ζπλζήθεο επλντθέο γηα ην πέξαο ηεο εξγαζίαο. 2
SUMMARY The effective connection of Greece with the Trans-European Transport Networks aiming at the country s growth and the exploitation of its central geographic place in the Balkans depends on the Regional Growth Strategy and the realization of the biggest road axis in our couhtry, the Egnatia Road. The importance, therefore, of this Strategy and the Egnatia Road for the country is the object of this present-final project, which constitutes the last obligation for the students in the E.S.D.D., as well. The object of this project could not be analyzed and woyld be of no significance, had it not been judget in relation to Europe and the Balkans, and that s why the first chapter is concerned with the Community Transport Policy and the second one with the Transport Policy in the Balkans. Following, in the third chapter, the Regional Growth Strategy is analyzed, as far as the sector of infrastructures in transportations is concerned during the running programmatic period of 2000-06, in connection with the Transeuropean Transport Networks. The recording of the basic characteristics of the Egnatia Road follows in the fourth chapter, whereas the great repercussions of this work are analyzed at great leught in the fifth chapter. The project concludes with the sixth chapter, which contains conclusions and proposals regarding the tansport policy in Greece. It should be noted that both the importance and the seasonality of the subject, leading to the existence of a considerable number of sources(internet, ministries, European Union, regional programes, academic articles, studies, handbooks), and the inestimable help that I had from my supervisor professor Mr Hrjstofaki, whom I would like to thank partcularly, have constituted favourable conditions for the conclution of this project. 3
ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ ΣΡΑΣΖΓΗΚΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΔΓΝΑΣΗΑ ΟΓΟ ΚΟΗΝΟΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ ΓΗΔΤΡΧΠΑΗΚΑ ΓΗΚΣΤΑ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ ΠΑΝΔΤΡΧΠΑΗΚΟΗ ΑΞΟΝΔ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ ΥΧΡΟΣΑΞΗΚΔ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΞΔ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΚΑΘΔΣΔ ΤΝΓΔΔΗ ΓΗΚΣΤΟ ΛΗΜΔΝΧΝ ΤΠΟΓΟΜΔ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ ΑΞΟΝΔ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΕΧΝΔ ΜΔΣΑΦΟΡΗΚΧΝ ΚΗΝΖΔΧΝ ΓΗΔΘΝΔΗ ΤΝΔΡΓΑΗΔ ΔΤΡΧΠΑΗΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΟΓΗΚΔ ΜΔΣΑΦΟΡΔ ΑΔΡΟΠΟΡΗΚΔ ΜΔΣΑΦΟΡΔ ΔΜΠΟΡΔΤΜΑΣΗΚΔ ΜΔΣΑΦΟΡΔ 4
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πεξίιεςε (Summary, Λέμεηο-Κιεηδηά).......2 Πεξηερφκελα...5 Δηζαγσγή.... 7 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ ΚΟΗΝΟΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ 1.1 Καηεπζχλζεηο ηεο Κνηλνηηθήο Πνιηηηθήο Μεηαθνξψλ....9 1.2 Παλεπξσπατθνί Άμνλεο Μεηαθνξψλ θαη ε ζέζεο ηεο Διιάδαο..11 1.3 Πξννπηηθέο θαη Πξνβιήκαηα κε ηελ δεκηνπξγία ησλ Παλεπξσπατθψλ Αμφλσλ Μεηαθνξψλ 14 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ ΣΟ ΥΧΡΟ ΣΖ ΒΑΛΚΑΝΗΚΖ ΚΑΗ Ζ ΥΔΣΗΚΖ ΘΔΖ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ 2.1 Γηεζλείο πλεξγαζίεο...17 2.2 Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα...19 2.3 Δζληθά Πξνγξάκκαηα..20 2.4 Υξεκαηνδφηεζε ησλ Πξνγξακκάησλ..21 2.5 Ζ ζρεηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο ζηηο Πνιηηηθέο Μεηαθνξψλ ζην ρψξν ηεο Βαιθαληθήο 22 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΚΖ ΣΡΑΣΖΓΗΚΖ ΚΑΗ ΓΗΚΣΤΑ ΓΗΔΤΡΧΠΑΗΚΧΝ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 3.1 Πξνεγνχκελεο πνιηηηθέο-ζηξαηεγηθέο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ 24 3.2 Αλαπηπμηαθή ηξαηεγηθή Μεηαθνξψλ θαηά ηελ ηξέρνπζα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν 2000-06.25 3.3 Οη βαζηθέο θαηεπζχλζεηο θαη ηα βαζηθά έξγα ηεο αλαπηπμηαθήο ζηξαηεγηθήο κεηαθνξψλ αλά ππνζχζηεκα..28 3.3.1 Οδηθέο Μεηαθνξέο...29 3.3.2 Θαιάζζηεο Μεηαθνξέο....30 3.3.3 ηδεξνδξνκηθέο κεηαθνξέο..31 3.3.4 Αεξνπνξηθέο Μεηαθνξέο...32 3.3.5 Δκπνξεπκαηηθέο Μεηαθνξέο 32 3.3.6 Αζηηθέο πγθνηλσλίεο......33 3.4 Ο ξφινο ηεο Διιάδαο κε ηα Γηεπξσπατθά Γίθηπα Μεηαθνξψλ 34 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ ΣΑ ΒΑΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΖ ΔΓΝΑΣΗΑ ΟΓΟΤ 4.1 Ηζηνξία ηεο Δγλαηίαο Οδνχ 37 4.2 Σαπηφηεηα ηνπ Έξγνπ 38 4.3 εκαζία ηνπ Έξγνπ 39 4.4 Σερληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Έξγνπ..40 4.5 Δγλαηία Οδφο Α.Δ.- Λεηηνπξγία, πληήξεζε, Δθκεηάιιεπζε θαη Γηαζθάιηζε Πνηφηεηαο ηνπ Έξγνπ 41 4.6 εκαζία ηεο Δγλαηίαο Οδνχ ζην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Πνιηηηζηηθή Κιεξνλνκηά.. 43 4.7 Υξεκαηνδφηεζε ηνπ Έξγνπ...44 4.8 Πξφνδνο ηνπ Έξγνπ. 46 5
ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ ΟΗ ΥΧΡΟΣΑΞΗΚΔ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΚΔ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΖ ΔΓΝΑΣΗΑ ΟΓΟΤ 5.1 Οη ρσξνηαμηθέο θαη αλαπηπμηαθέο επηπηψζεηο ηεο Δγλαηίαο Οδνχ ζε εζληθφ επίπεδν 50 5.2 Οη ρσξνηαμηθέο θαη αλαπηπμηαθέο επηπηψζεηο απφ ην δίθηπν ιηκέλσλ ηεο Δγλαηίαο Οδνχ-Ο αλαπηπμηαθφο ηνπο ξφινο..56 5.2.1 Σν ιηκάλη ηεο Ζγνπκελίηζαο 56 5.2.2 Σν ιηκάλη ηνπ Βφινπ. 58 5.2.3 Σν ιηκάλη ηεο Θεζζαινλίθεο 59 5.2.4 Σν ιηκάλη ηεο Αιεμαλδξνχπνιεο..63 5.2.5 Σν ιηκάλη ηεο Καβάιαο.64 5.4 Οη ρσξνηαμηθέο θαη αλαπηπμηαθέο επηπηψζεηο ηεο Δγλαηίαο Οδνχ ζην Βαιθαληθφ θαη Δπξσπατθφ ρψξν 67 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΚΣΟ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΔΗ.70 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ..78 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ..81 6
ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ πξνζπάζεηα γηα ηελ επξσπατθή νινθιήξσζε πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ παγθνζκηνπνίεζε ησλ αγνξψλ, ηελ νινθιήξσζε ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ θαη ηελ δηεχξπλζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηνπ ζηφρνπ ηεο γηα ελίζρπζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο ηεο Κνηλφηεηαο, εμαξηάηαη άκεζα απφ ηηο ππνδνκέο θαη ηελ πνιηηηθή κεηαθνξψλ. Οη ππνδνκέο κεηαθνξψλ πνπ δηαζέηεη ε θάζε ρψξα παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζην επίπεδν αλάπηπμήο ηεο, ζηελ εμέιημε ηεο νηθνλνκίαο ηεο θαη ζηελ κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ηεο. Δμαηηίαο ηεο κεγάιεο ινηπφλ ζεκαζίαο ησλ ππνδνκψλ-κεηαθνξψλ ε Δπξσπατθή Έλσζε κε ηελ Κνηλνηηθή Πνιηηηθή Μεηαθνξψλ θηλείηαη πξνο δχν θαηεπζχλζεηο: Ζ πξψηε κέζσ ηεο εθαξκνγήο θαη πινπνίεζεο ησλ Γηεπξσπατθψλ Γηθηχσλ Μεηαθνξψλ, κε ηα νπνία ε Έλσζε επηδηψθεη ηε ζχλδεζε ησλ λφηησλ, κεζνγεηαθψλ θαη πεξηκεηξηθψλ πεξηθεξεηψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο κε ηηο Κεληξηθέο πεξηνρέο θαη ε δεχηεξε κέζσ ησλ δξάζεσλ θαη παξεκβάζεσλ πνπ πξνσζνχληαη απφ απηή γηα ηε βειηίσζε θαη αλαδηάξζξσζε ησλ ππνδνκψλ ζηηο ρψξεο ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ησλ Βαιθαλίσλ θαη ηελ δηαζχλδεζή ηνπο κε ηα δίθηπα ππνδνκψλ ηεο Δ.Δ. Βαζηθφ εξγαιείν εδψ γηα ηε δηαζχλδεζε απηή απνηεινχλ νη δέθα Παλεπξσπατθνί Άμνλεο Μεηαθνξψλ, πνπ νξίζηεθαλ ην 1994 ζηελ Κξήηε θαη αλαζεσξήζεθαλ ην 1997 ζην Διζίλθη. Δηδηθφηεξα γηα ηε ρψξα καο, ε νπνία ζπγθαηαιέγεηαη ζηηο πεξηθέξεηεο ηνπ ζηφρνπ 1, δει. ζηηο αδχλαηεο απφ πιεπξάο αλάπηπμεο ρψξεο ηεο Έλσζεο θαη ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα έιιεηςε ππνδνκψλ θαη ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ, ε Δπξσπατθή Έλσζε παξέρεη ζεκαληηθή ζηήξημε γηα ηελ βειηίσζε ησλ ππνδνκψλκεηαθνξψλ. Άιισζηε ε ρψξα καο απνηειεί ζεκαληηθή Πχιε Γηαζχλδεζεο γηα ηελ Δπξψπε κε ηηο ειπηδνθφξεο αγνξέο ηεο βαιθαληθήο ρεξζνλήζνπ, ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Μέζεο Αλαηνιήο. Παξνπζηάδεηαη ζπλεπψο γηα ηελ Διιάδα ε κεγάιε επθαηξία ζηελ πξνζπάζεηά ηεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο θαη ηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο κε κείσζε ζπγρξφλσο ησλ έληνλσλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ηεο, λα εθζπγρξνλίζεη θαη λα βειηηψζεη ηνλ ζεκαληηθφ απηφ ηνκέα ησλ ππνδνκψλ ζηηο κεηαθνξέο, αλνίγνληαο παξάιιεια ηνλ δξφκν γηα ηελ απνηειεζκαηηθή δηθηχσζήο ηεο κε ηα δηεπξσπατθά 7
δίθηπα θαη ηελ ελίζρπζε θαη εθκεηάιιεπζε ηεο ζηξαηεγηθήο ζέζεο πνπ θαηέρεη θπξίσο ζην ρψξν ηεο βαιθαληθήο θαη ηεο αλαηνιηθήο Δπξψπεο. Οη πνιηηηθέο, ν ηξφπνο, ηα κέζα θαη νη κέζνδνη πνπ ρεηξίδεηαη ε ρψξα γηα ηελ επίηεπμε απηψλ ησλ πξνζδνθηψλ είλαη ζηελ νπζία ην φιν ζέκα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, εθφζνλ φια απηά πξνβιέπνληαη κέζσ ηεο ηξαηεγηθήο Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο πνπ ζρεδηάζηεθε θαη πινπνηείηαη θαηά ηελ ηξέρνπζα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν 2000-2006 θαη ε νπνία ζηνρεχεη απφ ηε κηα, ζηελ ελίζρπζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο θαη απφ ηελ άιιε, ζηελ ιεηηνπξγηθή δηθηχσζε ηεο κε ηελ επξχηεξε πεξηνρή πνπ ηελ πεξηβάιινπλ (Ννηηναλαηνιηθή Μεζφγεηνο, Βαιθάληα, Αλαηνιηθή Δπξψπε, Παξεπμείληνο Άμνλαο) θαη ραξαθηεξίδεηαη φπσο θαη ζηελ πξνεγνχκελε πεξίνδν (1994-99) απφ ηελ αλάγθε πξαγκαηνπνίεζεο ησλ κεγάισλ έξγσλ (ΠΑΘΔ, Δγλαηία Οδφο, Γπηηθφο Άμνλαο). Απφ απηά ηα κεγάια έξγα ε Δγλαηία Οδφο είλαη αλακθηζβήηεηα ην κεγαιχηεξν αλαπηπμηαθφ έξγν ηεο Βφξεηαο Διιάδαο, εθφζνλ δηαπεξλά φιεο ηηο πεξηθέξεηεο ηεο, απφ ηελ κηα άθξε (δπηηθά, Ζγνπκελίηζα) ζηελ άιιε( βνξεηναλαηνιηθά, θήπνη Έβξνπ), κε ηζρπξέο ρσξνηαμηθέο θαη αλαπηπμηαθέο επηπηψζεηο ζηελ αλαπηπμηαθή δπλακηθή θαη γεσπνιηηηθή ζέζε ηεο ρψξαο θαη γηαηί κέζσ ησλ ελλέα θάζεησλ αμφλσλ ηεο πξνο ην Βνξξά ζπλδέεη ηε ρψξα κε ηνπο παλεπξσπατθνχο άμνλεο κεηαθνξψλ θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηελ Βαιθαληθή, ηελ Αλαηνιηθή θαη Κεληξηθή Δπξψπε. Ζ ζεκαζία ινηπφλ ηεο αλάιπζεο ηνπ έξγνπ ηεο Δγλαηίαο Οδνχ δελ είλαη κφλν ζεκαληηθή γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ εχξνο ηνπ άμνλα φζν γηαηί πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα κέζσ ησλ παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη πξννπηηθψλ πνπ δηαζέηεη (είλαη απφ ηα 14 κεγάια έξγα πξνηεξαηφηεηαο ησλ δηεπξσπατθψλ δηθηχσλ, έρεη ηεξάζηηεο επηπηψζεηο αλάπηπμεο ζηε ρψξα, ζπλδέεηαη θαη πξνζθέξεη δπλαηφηεηεο ζπλεξγαζίαο κε άιιεο ρψξεο), ζε ζρέζε πάληα θαη κε ηελ αλάιπζε ηεο ζηξαηεγηθήο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, λα θαηαλνήζνπκε ηελ αμία πνπ έρεη ηφζν γηα ηε ρψξα καο φζν θαη γηα ηελ Δπξψπε ε δεκηνπξγία θαη ε αλαβάζκηζε ησλ θαηάιιεισλ ππνδνκψλ θαη δηθηχσλ κεηαθνξψλ. Υσξίο απηέο ηηο ππνδνκέο είλαη ζίγνπξν φηη ε θάζε ρψξα ζα είλαη απνθνκκέλε απφ ηηο επθαηξίεο πνπ αλνίγνληαη κε ηα δηεπξπκέλα δίθηπα, φζν θαη ε ζπλεξγαζία ησλ ρσξψλ θαη ησλ αγνξψλ ηεο Δπξψπεο ζα είλαη πξνβιεκαηηθή. Όπσο πξνβιεκαηηθή ζα είλαη θαη ε πξνζπάζεηα γηα κηα απνηειεζκαηηθή, ιεηηνπξγηθή θαη πεξηθεξεηαθά ηζνξξνπεκέλε θαη αλαπηπγκέλε Δπξσπατθή Έλσζε. 8
ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ ΚΟΗΝΟΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ 1.1 Καηεπζύλζεηο ηεο Κνηλνηηθήο Πνιηηηθήο Μεηαθνξώλ Δμαηηίαο ηεο κεγάιεο ζεκαζίαο πνπ έρνπλ νη κεηαθνξέο θαη ηα δίθηπα ππνδνκψλ ζηε νηθνλνκηθή νινθιήξσζε, θαζψο θαη ηεο κεγάιεο ζπκβνιήο ησλ Γηεπξσπατθψλ Γηθηχσλ Μεηαθνξψλ θαη ησλ Παλεπξσπατθψλ Γηαδξφκσλ ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή ηνπ θνηλνηηθνχ ρψξνπ, ν βαζηθφο ζηξαηεγηθφο ζηφρνο ηεο Κνηλνηηθήο Πνιηηηθήο Μεηαθνξψλ είλαη ε πξνψζεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο αεηθνξίαο ησλ κεηαθνξηθψλ ζπζηεκάησλ ππέξ ησλ αηφκσλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα νη βαζηθέο θαηεπζχλζεηο ηεο Κνηλνηηθήο Πνιηηηθήο Μεηαθνξψλ είλαη: Ζ θαηαζθεπή κεηαθνξηθψλ ππνδνκψλ ζηηο αζζελέζηεξεο πεξηθέξεηεο Ζ βειηίσζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο Ο ζπληνληζκφο ηεο Κνηλνηηθήο Πνιηηηθήο Μεηαθνξψλ θαη ησλ Κνηλνηηθψλ Πεξηθεξεηαθψλ Πνιηηηθψλ, αξρίδνληαο απφ ην ζηάδην ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ πνιηηηθψλ απηψλ γηα κηα θαιχηεξε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε Κνηλνηηθή Πνιηηηθή Μεηαθνξψλ Ζ Κνηλνηηθή Πνιηηηθή Μεηαθνξψλ ζπλεπψο ζηνρεχεη θαη ζπκπνξεχεηαη κε ηνπο γεληθφηεξνπο ζηφρνπο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο εθφζνλ πξνσζεί: - Σελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ απαζρφιεζε ησλ πεξηθεξεηψλ - Σελ ηζφξξνπε αλάπηπμε ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηελ ζεηηθή ελζσκάησζε ησλ λέσλ θξαηψλ κειψλ Γηα ηε ζεκαζία πνπ δίλεηαη γηα ηελ εθπιήξσζε απηψλ ησλ ζηφρσλ ε Δπξσπατθή Έλσζε κέζσ ηεο Κνηλνηηθήο Πνιηηηθήο Μεηαθνξψλ αθνινπζεί ηηο παξαθάησ πνιηηηθέο: Α) πκβάιιεη ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή ηνπ θνηλνηηθνχ ρψξνπ κέζσ ηεο πινπνίεζεο ησλ Γηεπξσπατθψλ Γηθηχσλ Μεηαθνξψλ θαη ησλ Παλεπξσπατθψλ Αμφλσλ Μεηαθνξψλ, φπνπ επηδηψθεηαη ε ζχλδεζε ησλ λφηησλ, 9
κεζνγεηαθψλ θαη πεξηκεηξηθψλ πεξηθεξεηψλ ηεο Έλσζεο κε ηηο θεληξηθέο πεξηθέξεηεο. Β)Πξνζθέξεη ζεκαληηθά θνλδχιηα, θπξίσο ζηηο αζζελέζηεξεο πεξηθέξεηεο ηνπ ζηφρνπ 1 1, πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ρακειφηεξν επίπεδν αλάπηπμεο ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο ηεο Έλσζεο θαη ζηηο νπνίεο ππάξρνπλ δηαπηζησκέλα ειιείκκαηα ζε επελδχζεηο θαη ζε κεηαθνξέο Γ) Πξνσζεί παξεκβάζεηο θαη δξάζεηο ελίζρπζεο ζηηο ρψξεο ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ησλ Βαιθαλίσλ, νη νπνίεο απνζθνπνχλ ζηελ δηαζχλδεζε ησλ ρσξψλ απηψλ κε ηα δίθηπα ππνδνκψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ζπλεπψο ζηελ θαιχηεξε νηθνλνκηθή θαη εκπνξηθή ζπλεξγαζία κεηαμχ απηψλ ησλ θξαηψλ θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πκπεξαζκαηηθά, ε ζεκαζία ηεο Κνηλνηηθήο Πνιηηηθήο Μεηαθνξψλ θαη ε αμία ησλ δηθηχσλ ππνδνκψλ είλαη αλππνιφγηζηε γηα ηελ δηεχξπλζε ηεο αγνξάο θαη ηελ εμππεξέηεζε ησλ ζπλαιιαγψλ ζε παλεπξσπατθφ επίπεδν, γηα απηφ θαη ηα Γηεπξσπατθά θαη Παλεπξσπατθά Γίθηπα Μεηαθνξψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ειεχζεξε θπθινθνξία θεθαιαίσλ, πξνζψπσλ θαη αγαζψλ (πξνυπφζεζε απνηειεζκαηηθήο ιεηηνπξγίαο ησλ δηθηχσλ), απνηεινχλ ηε ξαρνθνθαιηά ηεο νηθνλνκηθήο νινθιήξσζεο. 1 εκαληηθά θνλδχιηα απφ ην ΔΣΠΑ θαη απφ ην 1989 πξννξίδνληαη ζε επελδχζεηο γηα δίθηπα κεηαθνξψλ. Δπίζεο ε ελίζρπζε απηή γίλεηαη αθφκε κεγαιχηεξε απφ ην 1993 κε ην Σακείν πλνρήο θαζψο επίζεο θαη κέζσ ηεο Πξσηνβνπιίαο Interreg, αιιά θαη άιια πξνγξάκκαηα φπσο ην ρέδην Αλάπηπμεο ηνπ Κνηλνηηθνχ Υψξνπ, πνπ ηνλίδεη ηελ αλαγθαηφηεηα ησλ ζπκπιεξσκαηηθψλ κε ηηο 10
1.2 Παλεπξωπαϊθνί Άμνλεο Μεηαθνξώλ θαη ε ζέζε ηεο Διιάδαο Καηά ηελ Β Παλεπξσπατθή Γηάζθεςε Μεηαθνξψλ ην 1994 ζηελ Κξήηε πηνζεηήζεθαλ 9 Παλεπξσπατθνί Γηάδξνκνη ζην έδαθνο ησλ ρσξψλ ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ζην Διζίλθη ην 1997, πηνζεηήζεθε ζηελ Γ Παλεπξσπατθή Γηάζθεςε Μεηαθνξψλ, έλαο λένο θαη ηειεπηαίνο άμνλαο (ν Άμνλαο Υ, ν νπνίνο δηαλχεη ηελ πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ παξνπζηάδνληαο έληνλν ειιεληθφ ελδηαθέξνλ ). Απηνί είλαη ινηπφλ νη 10 Παλεπξσπατθνί Άμνλεο Μεηαθνξψλ (αλαιπηηθά παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα ηεο ζειίδαο 13), νη νπνίνη έρνπλ σο ζηφρν ηελ δηαζχλδεζε ησλ ρσξψλ ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ησλ Βαιθαλίσλ κε ηα δίθηπα ππνδνκψλ ηεο Δ.Δ. θαη θαηά ζπλέπεηα ζηελ δηεχξπλζε θαη νινθιήξσζε ηνπ επξσπατθνχ νηθνλνκηθνχ ρψξνπ. Κάησ απφ απηή ηελ πξννπηηθή αλακέλεηαη ζεκαληηθή αχμεζε ηεο θπθινθνξίαο φγθσλ εκπνξεπκάησλ, αηφκσλ θαη θεθαιαίσλ θαη γεληθά αχμεζε ησλ εκπνξηθψλ ζρέζεσλ θαη ησλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ησλ λέσλ ρσξψλ θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (E.C.1999). ε απηνχο ηνπο Άμνλεο 2 ν Βαιθαληθφο ρψξνο απνηειεί ζεκαληηθφηαην θνκκάηη ζχλδεζεο ηεο Γπηηθήο κε ηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε θαη ηεο Νφηηαο κε ηελ Βφξεηα, γηα απηφ θαη πνιινί απφ απηνχο δηαζρίδνπλ ηηο βαιθαληθέο ρψξεο. πγθεθξηκέλα: Ο IV Γηάδξνκνο δηαπεξλά ηε Ρνπκαλία, Βνπιγαξία θαη ηελ Διιάδα Ο V Γηάδξνκνο ηελ Βνζλία θαη Δξδεγνβίλε Ο VII Γηάδξνκνο ηε Νέα Γηνπγθνζιαβία, Ρνπκαλία θαη Βνπιγαξία Ο VIII Γηάδξνκνο ηελ Αιβαλία, ηελ Π.Γ.Γ.Μ. θαη ηελ Βνπιγαξία Ο IX Γηάδξνκνο ηελ Ρνπκαλία, ηελ Βνπιγαξία θαη ηελ Διιάδα Ο X Γηάδξνκνο ηελ Νέα Γηνπγθνζιαβία, ηελ Π.Γ.Γ.Μ. θαη ηελ Διιάδα Γηα ηελ Διιάδα νη Γηάδξνκνη απηνί είλαη πνιινί ζεκαληηθνί θαη γηαηί κέζσ απηψλ ηεο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα εμειηρζεί ζε θνκβηθφ ζεκείν-ζχλδεζεο ηεο αλάπηπμεο θαη δηάρπζεο ησλ εκπνξεπκαηηθψλ ξνψλ ησλ πεξηνρψλ θπξίσο ηεο Βαιθαληθήο θαζψο θαη ηεο Μ. Αλαηνιήο, φπσο επίζεο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα θαιχηεξεο θαη άκεζεο ζχλδεζεο ηεο ρψξαο κε ηα δηεπξσπατθά δίθηπα κεηαθνξψλ. εζληθέο, πξνζπαζεηψλ ζε ππεξεζληθφ επίπεδν, γηα κηα πην ηζνξξνπεκέλε αλάπηπμε ζην ζχλνιν ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ. 11
Δηδηθφηεξα γηα ηελ Διιάδα ζεκαληηθφ ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη παξαθάησ δηάδξνκνη: Γηάδξνκνο IV :Γξέζδε Πξάγα Μπξαηηζιάβα Βνπδαπέζηε- Κξαηφβα-Αξάλη-Βνπθνπξέζηε-Κσζηάληδα/φθηα Θεζζαινλίθε/Κσλζηαληηλνχπνιε. ε απηφλ ηνλ δηάδξνκν, ν νπνίνο ιεηηνπξγεί σο πξνο ηελ Διιάδα θαη σο ελαιιαθηηθφο ηνπ Υ θαη φηη βαίλεη παξάιιεια πξνο απηφλ, κεγάιε ζεκαζία έρεη ε αλαπηπζζφκελε Timisoara, ν ιηκέλαο ηεο Κσζηάληδα θαη θπζηθά ε φθηα. Γηάδξνκνο IX :Διζίλθη- Α. Πεηξνχπνιε- Κίεβν- Κηζζηλάνπ- Βνπθνπξέζηη- Νηηκίηξνβγθξαλη- Αιεμαλδξνχπνιε. Ο δηάδξνκνο απηφο εθηφο απφ ηε ζεκαζία πνπ αλαδεηθλχεη ζηελ πφιε ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ, αλαδεηθλχεη ζπλάκα θαη ην ιηκάλη ηεο Αιεμαλδξνχπνιεο, πνπ απνηειεί θαη θαηάιεμε ηνπ δηαδξφκνπ. Γηάδξνκνο Υ :Salzburg- Ljubliana- Zagreb- Beograd- Nis-Skopje- Veles-Θεζζαινλίθε. Απηφο είλαη θαη ν πην ζεκαληηθφο άμνλαο γηα ηελ Διιάδα, δηαλχεη ηελ πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ θαη κέζα απφ απηψλ πξνθχπηεη ε κεγάιε ζεκαζία ηεο Θεζζαινλίθεο θαζψο θαη ηνπ Βειηγξαδίνπ θαη Nis, σο θνκβηθψλ ζεκείσλ δηαθίλεζεο εκπνξεπκάησλ θαη πξνζψπσλ. εκαληηθφηαην ξφιν γηα ηελ Διιάδα γηα ηε ζχλδεζε ηεο κε ηνπο άμνλεο απηνχο έρεη ε επέθηαζε ηνπ ΠΑΘΔ θαη ηνπ Γπηηθνχ άμνλα πξνο ηα βφξεηα, θαζψο θαη ε νινθιήξσζε ησλ θάζεησλ ζπλδέζεσλ ηεο Δγλαηίαο. Σέινο ζε ζρέζε κε ηνπο παξαπάλσ άμνλεο έρνπλ ζρεδηαζζεί θαη ηέζζεξηο πεξηνρέο Παλεπξσπατθνχ Δλδηαθέξνληνο: 1. Ζ Δπξσαξθηηθή πεξηνρή ζηε Θάιαζζα Μπάξεληο 2. Ζ πεξηνρή ηεο Μαχξεο Θάιαζζαο 3. Ζ ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ 4. Ζ Αδξηαηηθή Θάιαζζα θαη ην Ηφλην Πέιαγνο Απφ ηηο 4 απηέο πεξηνρέο είλαη πξνθαλέο φηη γηα ηε ρψξα καο νη 3 ηειεπηαίεο έρνπλ ελδηαθέξνλ θαη κάιηζηα ε ηξίηε θαη ε ηέηαξηε παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε θηλεηηθφηεηα γηα πνιηηηθνχο ιφγνπο. 2 Πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο γηα ηνπο άμνλεο βιέπε Υσξνηαμηθέο δηαζηάζεηο ηεο πνιηηηθήο κεηαθνξψλ ζην Βαιθαληθφ ρψξν, ΤΠΔΥΩΓΔ, ΗΠΑ, 2000, ζει.3-17 12
ΟΗ ΠΑΝΔΤΡΧΠΑΗΚΟΗ ΓΗΑΓΡΟΜΟΗ Γηάδξνκνο πλδεόκελεο ρώξεο Κύξηα ζπλδεόκελα αζηηθά θέληξα I (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο) II (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο ) III (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο) IV νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο ) V (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο) VI (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο ) VII (πνηάκηνο- Γνπλάβηνο Άμνλαο) VIII (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο) IX (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο) X (νδηθφο θαη ζηδεξνδξνκηθφο) Πεγή: E.C. TINA, 2000. Finland, Estonia, Latvia, Lithuania, Poland, Russian Federation Germany, Poland, Belarus, Russian Federation Germany, Poland, Ukraine Austria, Bulgaria, Czech Republic, Germany, Greece, Hungary, Romania, Slovakia,Turkey Bosnia Herzegovina, Croatia, Italy, Hungary, Ukraine, Slovakia, Slovenia Czesh Republic, Poland, Slovakia Austria, Buigaria, Croatia, Germany, Hungary, Moldavia, Romania, Slovakia, Ukraine, FR Yugoslavia Albania, Bulgaria, FYR Macedonia Belarus, Bulgaria, Finland, Lithuania, Moldova Romania, Russia, Ukraine, Greece Austria, Bulgaria, Croatia, FYR Macedonia, Greece, Hungary, Slovenia, FR Yugoslavia Tallin-Riga-Kaunas- Warszawa Berlin-Warszawa- Minsk-Moskva- Nizhny Novgorod Dresden-Wrocaw- Lviv-Kiev Dresden-Praha- Bratislava/Vienna- Budapest-Arad Venice- Trieste/Koper- Ljubljiana-Budapest- Uzgorod-Lviv Gdansk- Grudziadz/Warszawa- Katowice-Zilina 44 ζπλδεφκελα ζαιάζζηα θαη πνηάκηα ιηκάληα Durres-Tirana- Skopje-Sofija- Varna/Burgas Helsinki-St. Petersburg- Pskov/Moscow-Kiev- Ljubasevca-Chisinau- Dimitrovgrad- Bucharest- Komotini- Alex/lis Salzburg-Ljubljana- Zagreb-Beograd-Nis- Skopje-Veles- Thessaloniki Κύξηεο δηαθιαδώζεηο πξνο: Kaliningrad- Gdansk Berlin Nurnberg Costanta Istnbul Thessaloniki Koper Rijeca Ploce Bratislava Poznan Breclav/Brno Klaipeda Kalinigrad Odessa Graz Budapest Sofija-Istanbul Florina 13
1.3 Πξννπηηθέο θαη Πξνβιήκαηα κε ηελ δεκηνπξγία ηωλ Παλεπξωπαϊθώλ Αμόλωλ Μεηαθνξώλ Μέζσ ηεο δεκηνπξγίαο ησλ Παλεπξσπατθψλ Αμφλσλ Μεηαθνξψλ γίλεηαη πξνζπάζεηα δηαζχλδεζεο ησλ ρσξψλ ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ησλ Βαιθαλίσλ κε ηα δίθηπα ππνδνκψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, κηα πξννπηηθή πνπ αλακέλεηαη λα απμήζεη ζεκαληηθά ηνλ φγθν θαη ηελ ηαρχηεηα ησλ εκπνξεπκάησλ, ησλ αηφκσλ θαη ησλ θεθαιαίσλ θαη γεληθά ηεο νηθνλνκηθήο δσήο κεηαμχ ηεο λέαο δηεπξπκέλεο Δπξψπεο. Δπίζεο κηα ζεηηθή πξννπηηθή είλαη φηη κε ηελ θαηαζθεπή ησλ αμφλσλ απηψλ πξνθχπηνπλ πφιεηο- πφινη κε ηδηαίηεξε ζεκαζία θαη ξφιν ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ πεξηνρψλ (γηα παξάδεηγκα ε πξνβιεπφκελε αλάπηπμε πεξηιακβάλεη ζρεδφλ νιφθιεξε ηε Βνπιγαξία). Αθφκα ε δεκηνπξγία απηψλ δχλαηαη λα ηζρπξνπνηήζεη ηα αζηηθά θέληξα θαη ηα ρσξηθά ζπζηήκαηα απφ ηα νπνία δηέξρεηαη. Έλα ζεκαληηθφ επίζεο πιενλέθηεκα είλαη φηη, ηα πξντφληα απφ ηηο αδχλαηεο πεξηνρέο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θηάλνπλ γξεγνξφηεξα ηψξα ζην θέληξν θαη έηζη γίλνληαη πην αληαγσληζηηθά κε ηα πξντφληα ησλ ηζρπξφηεξσλ πεξηθεξεηψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά φκσο, ε θαηαζθεπή απηψλ δελ απνηειεί παλάθεηα, εθφζνλ κέζα απφ απηή ππνβφζθνπλ θάπνηα ζεκαληηθά πξνβιήκαηα : 1. Ζ δεκηνπξγία ησλ αμφλσλ ζα επηθέξεη ζπκπχθλσζε ζεκαληηθψλ ηκεκάησλ ησλ γξακκηθψλ θαη ζεκεηαθψλ ππνδνκψλ ησλ ρσξψλ, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγεζνχλ ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο επηπηψζεηο ζηα ρσξηθά ζπζηήκαηα απφ ηα νπνία δηέξρεηαη (ζε έλα ρσξηθφ ζχζηεκα έλα έξγν λα είλαη πξνο φθεινο ελψ ζε θάπνην άιιν ην αληίζεην). πλεπψο ζε κεξηθέο επηπηψζεηο νη άμνλεο απηέο πξνθαινχλ αληζφηεηεο ζηηο πεξηνρέο πνπ επεξεάδνπλ θαη δηαζρίδνπλ. 2. ε αληίζεζε κε ηελ ηζρπξνπνίεζε κεξηθψλ αζηηθψλ θέληξσλ, νη άμνλεο ελδέρεηαη λα δεκηνπξγήζνπλ ειθηηθέο δπλάκεηο πξνο ηελ Κεληξηθή Δπξψπε, κε ζπλέπεηα ηελ ηάζε απνδπλάκσζεο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ ησλ Βαιθαλίσλ θαη ησλ αληίζηνηρσλ ρσξηθψλ ηνπο ζπζηεκάησλ. 3. Σέινο κε ηε δεκηνπξγία θαη κφλν απηψλ ησλ αμφλσλ δελ ηθαλνπνηείηαη ζπγρξφλσο ην αίηεκα απνθέληξσζεο πάλσ ζηηο 14
πιεπξέο θαη ζηηο πεξηνρέο ησλ αμφλσλ. Έηζη κπνξεί βέβαηα λα βνεζά ηελ ηζρπξνπνίεζε ησλ αζηηθψλ θέληξσλ, αιιά νη απνκαθξπζκέλεο θαη αδχλαηεο πιεπξέο ηνπ άμνλα λα παξαθκάδνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ, πξνθαιψληαο έηζη θαη κε ηε βνήζεηα ησλ λέσλ δηαδξφκσλ κεγαιχηεξε ηάζε εξεκνπνίεζεο απηψλ ησλ πεξηνρψλ θαη ζπλεπψο κεγαιχηεξε ηάζε κεηαλάζηεπζεο, ηφζν ζηα αζηηθά θέληξα φζν θαη ζηε Γπηηθή Δπξψπε, πνπ γηα απηή ήηαλ πάληα ρξήζηκε θαη αλαγθαία 3. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε άιισζηε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ ήδε ε ΣΗΝΑ 4 ζηελ αμηνιφγεζή ηεο γηα ηα έξγα ρεξζαίσλ κεηαθνξψλ ππνζηεξίδεη φηη ηα έξγα απηά ρξεηάδνληαη ηδηαίηεξε πξνζνρή θαη είλαη απαξαίηεηεο πξψηα νη θνηλσληθννηθνλνκηθέο αλαιχζεηο θφζηνπο-νθέινπο απφ φιεο ηηο νπηηθέο γσλίεο θαη πεξηνρέο. Πξέπεη δειαδή έλα έξγν κεηαθνξψλ λα αλαιχεηαη πξψηα ζπλνιηθά θαη απφ φιεο ηηο πιεπξέο γηαηί φπσο ηνλίδεη ε εθηίκεζε γηα έλα έξγν κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθή αλαιφγσο κε ην απφ πνηα νπηηθή γσλία ιακβάλεηαη (ΣΗΝΑ 1999:1) Θα πξέπεη ζπλεπψο κηα ηέηνηα θαηαζθεπή, φπσο ζπκπιεξψλεη ε European Investment Bank ην 1999, λα εμαξηάηαη θαη λα ζπλδέεηαη κε ην επξχηεξν καθξννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ θαη απφ κηα ηαρεία δνκηθή κεηαξξχζκηζε, πνπ λα δηεπθνιχλεη ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο θαη ηελ πξφζβαζε ζηηο εμσηεξηθέο αγνξέο ηεο Δ.Δ. ηελ πξννπηηθή απηή ηεο αλάπηπμεο ησλ επξσπατθψλ δηθηχσλ θαη ηεο επέθηαζεο ησλ επξσπατθψλ αγνξψλ, ε Δ.Δ. θαζψο θαη νη Γηεζλείο Οξγαληζκνί δίλνπλ κεγάιε ζεκαζία ζηελ αλάπηπμε ηνπ ζεκαληηθνχ κελ αιιά ππαλάπηπθηνπ δε ρψξνπ ηεο Βαιθαληθήο. Οη ιφγνη, νη πνιηηηθέο πνπ αθνινπζνχληαη θαη νη ζηφρνη πνπ επηδηψθνληαη ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ ζηε Βαιθαληθή είλαη αληηθείκελν ηνπ επφκελνπ θεθαιαίνπ. 3 Γηα πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο πάλσ ζηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηηο πξννπηηθέο θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αλνίγνληαη κε ηνπο άμνλεο απηνχο βιέπε Υσξνηαμηθέο δηαζηάζεηο ηεο πνιηηηθήο κεηαθνξψλ ζην Βαιθαληθφ ρψξν, ΤΠΔΥΩΓΔ, ΗΠΑ, 2000, ζει.15-22 4 ΣΗΝΑ(Transport Infrastructure Needs Assessment) είλαη έλα επξσπατθφ πξφγξακκα πνπ αθνξά ηηο ρψξεο ηεο βαιθαληθήο 15
ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΜΔΣΑΦΟΡΧΝ ΣΟ ΥΧΡΟ ΣΖ ΒΑΛΚΑΝΗΚΖ ΚΑΗ Ζ ΥΔΣΗΚΖ ΘΔΖ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ Σφζν νη Γηεζλείο Οξγαληζκνί, φζν θπξίσο ε Δπξσπατθή Έλσζε απνδίδνπλ κεγάιε ζεκαζία ζηελ πξννπηηθή εμέιημεο θαη αλάπηπμεο ησλ ρσξψλ ηεο βαιθαληθήο θαη απηφ δελ γίλεηαη βέβαηα ηπραία ή κφλν απφ ην γεγνλφο ηεο επεξρφκελεο επέθηαζεο θαη ζχλδεζεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζε απηήλ ηελ πεξηνρή. Οη ιφγνη είλαη επίζεο φηη ε βαιθαληθή ζε ζχγθξηζε κάιηζηα κε ηελ Κεληξηθή Δπξψπε δηαζέηεη ηα παξαθάησ ελδηαθέξνληα ραξαθηεξηζηηθά: Γηαζέηεη θζελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ είηε σο κεηαλάζηεο είηε σο ηνπηθά απαζρνινχκελνπο ζε θεληξηθά ειεγρφκελεο αιιά ηνπηθά ρσξνζεηεκέλεο εηαηξείεο. Δπίζεο ηα εηζνδήκαηα θαη ε ακνηβή εξγαζίαο είλαη ζαθψο θαηψηεξα φισλ ησλ ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Σν επηζηεκνληθφ θαη εξγαηηθφ δπλακηθφ είλαη δηεζλψο αλαγλσξηζκέλν φηη έρεη ζεκαληηθέο δεμηφηεηεο θαη θαιφ βαζκφ πεηζαξρίαο, σο απνηέιεζκα ηνπ ηξφπνπ δηαρείξηζεο ηελ πεξίνδν ηνπ θεληξηθνχ ζρεδηαζκνχ Γηαζέηεη επίζεο θπζηθνχο πφξνπο, φπσο γηα παξάδεηγκα ην πινχζην ππέδαθνο ηεο Ρνπκαλίαο, ηα ιίγα αιιά πάληα ππνινγίζηκα πεηξέιαηα ηεο Αιβαλίαο θαη ηεο Ρνπκαλίαο, ηηο πδαηνπηψζεηο θαη ηνπο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο φισλ ζρεδφλ ησλ βαιθαληθψλ ρσξψλ Έρεη βηνκεραληθνχο πφξνπο ζε επίπεδν αξγνχλησλ εξγνζηαζίσλ ζε ήδε πξσηφιεηεο κελ αιιά δηαξζξσκέλεο δε αγνξέο Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο θαιχηεξεο ζχλδεζεο ησλ ρσξψλ ηεο βαιθαληθήο κε ηελ αλεπηπγκέλε Δπξψπε, ν ξφινο ησλ κεηαθνξψλ θαη θπξίσο ησλ νδηθψλ,. είλαη ζεκαληηθφο θαη αλαγθαίνο θαη δηαηπκπαλίδεηαη απφ ηηο πνιηηηθέο κεηαθνξψλ πνπ αθνινπζνχλ νη βαιθαληθέο ρψξεο ζηα εζληθά πξνγξάκκαηά ηνπο, ζην πιαίζην επίζεο ησλ δηεζλψλ ζπλεξγαζηψλ θαη ζηα Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα. 16
2.1 Γηεζλείο πλεξγαζίεο Όζνλ αθνξά ηηο δηεζλείο ζπλεξγαζίεο ζηε γεσγξαθηθή πεξηνρή ησλ ρσξψλ ηεο βαιθαληθήο ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ηα εμήο : A. Σν χκθσλν ηαζεξφηεηαο ηεο Ν.Α. Δπξψπεο, ην νπνίν ζπγθξνηήζεθε απφ ηελ δηεζλή θνηλφηεηα (Ηνχληνο 1999) θαη αθνξά ηηο πεξηνρέο πνπ επεξεάζηεθαλ απφ ηνλ πφιεκν ζηε Νέα Γηνπγθνζιαβία, νη θαηαζηξνθέο ηνπ νπνίνπ έθαλαλ επηηαθηηθή ηελ αλάγθε γηα ηε δηακφξθσζε ελφο πιαηζίνπ ζπλεξγαζίαο. πγθεθξηκέλα ν ζηφρνο ηνπ πκθψλνπ απηνχ είλαη ε αζθάιεηα θαη ζηαζεξφηεηα ζηελ πεξηνρή, ζηελ ελίζρπζε ηεο πεξηθεξεηαθήο ζπλεξγαζίαο (Helsinki Final Act 1975), ζηε δεκηνπξγία ηζρπξήο νηθνλνκίαο θαη ζηελ ζηαδηαθή έληαμε ησλ ρσξψλ ηεο Νφηην-Αλαηνιηθήο Δπξψπεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. εκαληηθφ θνκκάηη ηεο ζπκθσλίαο απνηειεί ν ηνκέαο ησλ ππνδνκψλ θαη βαζηθά νη επελδχζεηο πνπ ζηνρεχνπλ ζηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ αλάπηπμε ησλ κεηαθνξψλ, ηεο ελέξγεηαο θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη ηε ζχλδεζή ηνπο κε ηα δηεπξσπατθά δίθηπα ππνδνκψλ. Σέινο ην χκθσλν ηαζεξφηεηαο ζηελ πξνζπάζεηα απηή ζπλεξγάδεηαη ηφζν κε ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, φζν θαη κε άιινπο δηεζλείο νξγαληζκνχο φπσο ηα Ζλσκέλα Έζλε, ν ΟΔΠ, ην SECI θαη ην Royaumont Process.Ο βαζηθφο ρξεκαηνδνηηθφο θνξέαο απηνχ ηνπ ζρεδίνπ είλαη ε Donors Coordinanation Process, ηνπ νπνίνπ εγείηαη ε επξσπατθή Έλσζε ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ θαη ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα. Ζ ζπλεξγαζία απηψλ ησλ θνξέσλ είλαη ζεκαληηθή γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ θξηηεξίσλ 5 γηα ηελ επηινγή ησλ έξγσλ πξνηεξαηνηήησλ, ηα νπνία έρνπλ δηαθξηζεί ζε έξγα άκεζεο πξνηεξαηφηεηαο, ηα έξγα δεχηεξεο πξνηεξαηφηεηαο θαη ηξίηεο πξνηεξαηφηεηαο, πνπ ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξε επεμεξγαζία B. Ζ πξσηνβνπιία South Eastern European Cooperative Initiative (SECI). ε απηή ζπκκεηέρνπλ 11 ρψξεο ηεο Νφηην-Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη 6 ρψξεο ηεο Βαιθαληθήο θαη έρεη σο ζηφρν λα βειηηψζεη ηηο ζπλζήθεο δηαθίλεζεο ζηνπο δηεζλείο 5 Σα θξηηήξηα πξνηεξαηφηεηαο ζην χκθσλν ηαζεξφηεηαο επηθεληξψλνληαη:α)ζε έλα ξεαιηζηηθφ ρξνλνδηάγξακκα (πινπνίεζε ζηα επφκελα 5-6 ρξφληα), β)ζηε δηαπεξηθεξεηαθή δηαζχλδεζε θαη ζηελ 17
δηαδξφκνπο ηεο πεξηνρήο ηνπ θαη ζηελ ελεξγεηαθή δηαζχλδεζε ησλ ρσξψλ κεηαμχ ηνπο θαη ζηελ έληαμή ηνπο ζην Γηεπξσπατθφ Γίθηπν Δλέξγεηαο, έρνληαο πξέπεη λα ηνληζηεί σο βάζε αλαθνξάο ηνπο ην χκθσλν ηαζεξφηεηαο ηεο Ν.Α. Δπξψπεο. C. Ο ΟΔΠ (Οηθνλνκηθή πλεξγαζία Δπμείλνπ Πφληνπ, BSEC). Αθνξά ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή ηνπ Δχμεηλνπ Πφληνπ θαη έρεη εθηφο ησλ άιισλ σο κέιε θαη ηελ Διιάδα, ηελ Αιβαλία, ηε Βνπιγαξία θαη ηε Ρνπκαλία. Δδψ ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο ζπλεξγαζίαο είλαη ηα ζέκαηα ελέξγεηαο (ζηνρεχεη ζηελ ελεξγεηαθή δηαζχλδεζε ησλ ρσξψλ ζχκθσλα κε ην πξφγξακκα Intrconnected Regional Power Systems of BSEC countries), κεηαθνξψλ (ζηνρεχεη ζηελ δηαζχλδεζε ησλ ρσξψλ ηνπ Δχμεηλνπ Πφληνπ κε ηα Παλεπξσπατθά Οδηθά Γίθηπα ) θαη ηειεπηθνηλσληψλ (ζηνρεχεη ζηνλ ηερλνινγηθφ εθζπγρξνληζκφ θαη ηε ζπλεξγαζία ζηε ρξήζε δνξπθφξσλ). Σα ρξεκαηνδνηηθά εξγαιεία ηνπ ΟΔΠ πξνέξρνληαη απφ εζληθέο ρξεκαηνδνηήζεηο, απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα θαη ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ησλ κεηαθνξψλ απφ ηα Κνηλνηηθά Σακεία D. ηηο Γηεζλείο πλεξγαζίεο πεξηιακβάλνληαη θαη νη Γηκεξείο ρέζεηο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Βαιθαληθήο, φπνπ κέζα απφ απηέο πξνσζνχληαη πξσηφθνιια ζπλεξγαζίαο ηφζν ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ (π.ρ. εκπνξηθέο ζπκθσλίεο γηα ηα ιηκάληα), φζν θαη ζηνπο ηνκείο ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη ηεο ελέξγεηαο (π.ρ. χλνδνο Τπνπξγψλ Σειεπηθνηλσληψλ ησλ Βαιθαλίσλ ) E. Σέινο, παξάιιεια κε απηά αλαπηχζζνληαη θαη πξέπεη λα ζεκεησζνχλ ζην ρψξν ηεο Βαιθαληθήο θαη ην Διιεληθφ ρέδην Αλαζπγθξφηεζεο ησλ Βαιθαλίσλ θαη ηα πξνγξάκκαηα Γηκεξψλ Γηαθξαηηθψλ πκθσληψλ ηνπ Ο.Ο..Α. Σν Διιεληθφ ρέδην Αλαζπγθξφηεζεο ησλ Βαιθαλίσλ κε ην πνζφ ησλ 180δηο δξρ, ζηνρεχεη ζηελ αλαζπγθξφηεζε ησλ ππνδνκψλ ζηηο ρψξεο πνπ δέρηεθαλ ηηο επηπηψζεηο ηνπ πνιέκνπ ηεο Γηνπγθνζιαβίαο. Ο ζρεδηαζκφο θαη ηα έξγα πξνηεξαηφηεηαο ηνπ πξνγξάκκαηνο παίδνπλ πάληα ζπκπιεξσκαηηθφ ξφιν κε ηηο αλάπηπμε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, γ)ζε έλα ηζφξξνπν ζχζηεκα ππνδνκψλ κε ππνινγηζκφ ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ 18
δξαζηεξηφηεηεο ησλ παξαπάλσ πξνγξακκάησλ, ηνπ SECI θαη ηνπ πκθψλνπ ηαζεξφηεηαο ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο 2.2 Δπξωπαϊθά Πξνγξάκκαηα Σα Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα, ηα νπνία απνηεινχλ ην δεχηεξν ζεκαληηθφ παξάγνληα θαζνξηζκνχ ησλ πνιηηηθψλ ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ησλ Βαιθαληθψλ ρσξψλ, είλαη ηα εμήο : A. Σν TINA (Transport Infrastructyre Needs Assessment), πνπ έρεη σο ζθνπφ ηελ αλάπηπμε θαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο νδηθήο θαη ζηδεξνδξνκηθήο ππνδνκήο ησλ 11 λέσλ εληαμηαθψλ ρσξψλ θαη ηε δηαζχλδεζή ηνπο κε ηα δίθηπα ησλ ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σν ΣΗΝΑ απνηειείηαη απφ δχν θάζεηο αθνχ ε πξψηε αθνξά ηνλ ζρεδηαζκφ ηνπ δηθηχνπ θαη ε δεχηεξε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ επελδπηηθψλ κέηξσλ κε ηα νπνία ζα πινπνηεζνχλ ηα πξνγξάκκαηα θαη βαζίδεηαη ζε κηα ζεηξά απφ αξρέο φπσο ην δίθηπν λα είλαη ζπκβαηφ κε ηα θξηηήξηα ηνπ επξσπατθνχ νδεγνχ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ΣΔΝ, ηα ηερληθά δεδνκέλα ησλ κειινληηθψλ κεηαθνξηθψλ ζα πξέπεη λα απαληνχλ απνηειεζκαηηθά ζηελ αλακελφκελε θπθινθνξηαθή θίλεζε, ν ρξνληθφο νξίδνληαο πινπνίεζεο θα πξέπεη λα θηάλεη ην 2015 θαη ην θφζηνο ηνπ δηθηχνπ λα έρεη ξεαιηζηηθνχο ππνινγηζκνχο B. Σν Παλεπξσπατθφ Οδηθφ θαη ηδεξνδξνκηθφ Γίθηπν (Pan European Corridors), πνπ ζηνρεχεη ζηε ζχλδεζε ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο κε ηελ Αλαηνιηθή. C. Σν PETRA (Pan European Transport Areas). Απηφ είλαη ζπκπιεξσκαηηθφ κε ην πξνεγνχκελν θαη ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία ππνδνκψλ ζε παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο κε κεγάια ιηκάληα, ηέηνηα φπσο είλαη ηεο Μαχξεο Θάιαζζαο, ηεο Αδξηαηηθήο / Ηνπλίνπ θαη ηεο Μεζνγείνπ. D. Σν TEN (Tranw-European Networks), ην νπνίν έρεη ζρέζε κφλν κε ηελ Διιάδα θαη ζηνρεχεη ζηε δηαζχλδεζε ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. E. Σέινο ζε απηά ηα πξνγξάκκαηα ζα πξέπεη λα ηνληζηεί θαη ην πξφγξακκα ή θαιχηεξα ε θνηλνηηθή πξσηνβνπιία INTERREG II, 19
πνπ απεπζχλεηαη ζηηο ρψξεο κέιε ηεο Δ.Δ. θαη ζηνρεχεη ζηε δηαζπλνξηαθή, δηαθξαηηθή θαη δηαπεξηθεξεηαθή ζπλεξγαζία ζε ζέκαηα θπξίσο αγξνηηθήο αλάπηπμεο θαη πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Μέζσ απηήο ηεο πξσηνβνπιίαο, ε Διιάδα ρξεζηκνπνηεί ηηο ρξεκαηνδνηήζεηο γηα ηελ θαηαζθεπή δηαζπλνξηαθψλ δηαζπλδέζεσλ κε ηελ Αιβαλία, ηελ ΠΓΓΜ θαη ηελ Βνπιγαξία. Οη ρξεκαηνδνηήζεηο εζηηάδνληαη θπξίσο ζηνπο νδηθνχο θαη ζηδεξνδξνκηθνχο άμνλεο ησλ δηαδξφκσλ Θεζζαινλίθεο-Πξνκαρψλα, Αιεμαλδξνχπνιεο /Οξκέλην θαη ηνπ νδηθνχ άμνλα Καζηνξηά Μ/ Κξπζηαιινπεγήο κε ζθνπφ ηελ δηαζχλδεζε ηεο Δγλαηίαο Οδνχ κε βαζηθνχο παλεπξσπατθνχο άμνλεο πνπ ζα επηηξέςνπλ ηελ θαιχηεξε επηθνηλσλία κε ηηο ρψξεο ηεο Βαιθαληθήο. Αθφκα ην πξφγξακκα απηφ ρξεκαηνδνηεί θαη ηνπο ηνκείο ησλ ηειεπηθνηλσληψλ (θαισδηαθή δεχμε Διιάδαο θαη Βνπιγαξίαο) θαη ελέξγεηαο, ηα νπνία πξνγξάκκαηα ελαξκνλίδνληαη κε ηνπο ζηφρνπο ησλ Πξσηνθφιισλ Γηαζπλνξηαθήο πλεξγαζίαο ζηα πιαίζηα ησλ Γηκεξψλ ρέζεσλ ηεο Διιάδαο θαη ησλ ηξηψλ παξαπάλσ ρσξψλ 2.3 Δζληθά Πξνγξάκκαηα Όζνλ αθνξά ηα εζληθά πξνγξάκκαηα ησλ ρσξψλ ηνπ βαιθαληθνχ ρψξνπ ε παξαηήξεζε είλαη φηη απφ ηε κηα πξνζπαζνχλ λα εληάμνπλ ηηο πξνηεξαηφηεηέο ηνπο ζε απηέο ησλ επξσπατθψλ θαη δηεζλψλ πξνγξακκάησλ, γηα απηφ θαη ε ζηξαηεγηθή ηνπο έρεη σο πιαίζην αλαθνξάο ηνπο ηα Γηεπξσπατθά Γίθηπα γηα ηελ Διιάδα, ην Παλεπξσπατθφ Οδηθφ θαη ηδεξνδξνκηθφ δίθηπν θαη ην ΣΗΝΑ, ελψ απφ ηελ άιιε λα πξνρσξήζνπλ ζηελ πξαγκάησζε δηαζπλνξηαθψλ ππνδνκψλ κέζσ ησλ δηκεξψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ ρσξψλ. Βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ είλαη : Οη πξνηεξαηφηεηεο ησλ επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ δελ ζπκβαδίδνπλ πάληα κε ηηο αλάγθεο πνπ πεγάδνπλ κέζα απφ ηα εζληθά πξνγξάκκαηα. Μάιηζηα αλ θαη ν εζληθφο ζρεδηαζκφο παξακέλεη ζηα πιαίζηα ησλ επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ, ε 20