Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Επικοινωνία. 8 ος τόμος

ΘΕΜΑΤΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Επικοινωνία 8 ος τόμος Επιμέλεια Ευάγγελος Ι. Μανωλάς Γεώργιος Ε. Τσαντόπουλος ΕΚΔΟΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ Δ.Π.Θ.

Θέματα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων 8 ος Τόμος: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Επικοινωνία Έκδοση Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Επιμέλεια: Ευάγγελος Ι. Μανωλάς & Γεώργιος Ε. Τσαντόπουλος ISSN: 1791-7824 ISBN: 978-960-9698-12-2 Copyright 2016 Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ορεστιάδα Ημερομηνία Έκδοσης: Οκτώβριος 2016

Θέματα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων 8 ος Τόμος: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Επικοινωνία, σελ. 156-164 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ: ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ Πέτρος Κυριακόπουλος Περιβαλλοντολόγος Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Αιγαίου E-mail: petroskyriak@gmail.com Καλλιόπη Μαρίνη Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Αιγαίου E-mail: kmarini1@gmail.com Κωνσταντίνα Σκαναβή Καθηγήτρια Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Αιγαίου E-mail: cskanav@aegean.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας έρευνας υπήρξε η αποτύπωση της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των εφήβων, αλλά και των παραγόντων που την επηρεάζουν. Η επιλογή των εφήβων βασίστηκε στο γεγονός ότι οι νέοι αποτελούν την πιο πολύτιμη «περιουσία» μιας κοινωνίας. Η περιβαλλοντική τους συνείδηση καθορίζει την συμμετοχή στη λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων, επηρεάζοντας συνάμα την μελλοντική περιβαλλοντική συμπεριφορά της κοινωνίας. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 309 μαθητές Λυκείου. Το ερωτηματολόγιο βασίστηκε σε παλαιότερη έρευνα του Lee στην Κίνα και μεταφράστηκε στα ελληνικά. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι γονείς και το διαδίκτυο αποτελούν τις πιο σημαντικές πηγές περιβαλλοντικής πληροφόρησης των εφήβων. Τέλος, η πρόθεση για προστασία του περιβάλλοντος είναι υψηλή, ενώ η συμμετοχή σε περιβαλλοντικές δράσεις και οργανώσεις κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα. Λέξεις κλειδιά: Περιβαλλοντική συμπεριφορά, περιβαλλοντικές στάσεις, περιβαλλοντική πρόθεση, επιρροή ΜΜΕ, κοινωνικός περίγυρος Εισαγωγή Στη σημερινή εποχή, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ) δείχνουν να είναι η κύρια πηγή πληροφόρησης του κοινού, όσον αφορά στα περιβαλλοντικά θέματα (Arlt 156

et al. 2011). Βάσει αυτού του στοιχείου, η περιβαλλοντική συμπεριφορά των ανθρώπων επηρεάζεται θετικά από τις μεταδιδόμενες αξίες και στάσεις (Lee 2011). Εκτός αυτού, τα μηνύματα που προωθούνται από τα ΜΜΕ έχουν συνεισφέρει σημαντικά, ούτως ώστε να γίνει κατανοητό στο ευρύ κοινό πως, όταν το περιβάλλον απειλείται, μπορεί να υπάρξουν αρνητικές συνέπειες και στις ανθρώπινες ζωές (Coleman 1993). Επιπροσθέτως, αυτά τα μηνύματα μπορούν να κινητοποιήσουν τους ανθρώπους να αναλάβουν δράση για την προστασία του περιβάλλοντος. Η ανακύκλωση των χρησιμοποιημένων υλικών αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, καθώς αποδεικνύεται ότι τα ΜΜΕ έχουν ανάλογο βαθμό επιρροής με τον κοινωνικό περίγυρο στη συμπεριφορά των ανθρώπων (Chan 1998a). Μελέτες που έχουν διεξαχθεί στις Η.Π.Α. (Hausbeck et al. 1992), αλλά και σε Ασιατικές χώρες, όπως η Κίνα (Lee 2011; Chan 1998b), η Ιαπωνία (Barrett & Kuroda 2002), η Μαλαισία (Said et al. 2007), το Μπαγκλαντές (Sarkar 2011) και η Σιγκαπούρη (Ivy et al. 1998), δείχνουν ότι οι έφηβοι λαμβάνουν αρκετή πληροφόρηση σχετικά με τα προβλήματα του περιβάλλοντος, τόσο από το διαδίκτυο, όσο και από τις εφημερίδες και την τηλεόραση, η οποία αποτελεί, άλλωστε, και το κύριο μέσο στο οποίο τα παιδιά ξοδεύουν τον χρόνο τους (Browne & Hamilton- Giachritsis 2005, Roberts 2000). Παρόλο που τα ΜΜΕ έχουν σπουδαία επίδραση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων ανθρώπων, οι επιρροές από συμμαθητές, καθηγητές και γονείς δεν είναι λιγότερο σημαντικές (Brown & Cantor 2000). Το γονεϊκό παράδειγμα αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει τις περιβαλλοντικές στάσεις και την περιβαλλοντική συμπεριφορά των παιδιών, καθώς λειτουργεί ως πρότυπο για αυτά (Gronhoj & Thogersen 2012). Οι πράξεις των γονέων είναι πιο σημαντικές από τα λόγια, βοηθώντας τα παιδιά να διαμορφώσουν τον χαρακτήρα τους. Οι Goldstein et al. (2008) υπογραμμίζουν επίσης τη σημασία της κοινωνικής επίδρασης, ειδικά όταν αυτή προέρχεται από άλλους σημαντικούς παράγοντες (Chen et al. 2003). Τέλος, προηγούμενες μελέτες έδειξαν ότι υπάρχουν ποικίλοι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την περιβαλλοντική γνώση, όπως η οικονομική κατάσταση και το μορφωτικό επίπεδο (Shen & Saijo 2008). Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να αποτυπωθεί η περιβαλλοντική συμπεριφορά των εφήβων, αλλά και οι παράγοντες που την επηρεάζουν, όπως τα ΜΜΕ και ο κοινωνικός περίγυρος. Παράλληλα, να εξεταστεί η πρόθεση ανάληψης δράσης σχετικά με την προστασία του Περιβάλλοντος. Τέλος, να εξακριβωθεί ο βαθμός στον οποίο η περιβαλλοντική πρόθεση μετατρέπεται σε πράξη. Μεθοδολογία έρευνας Η έρευνα έλαβε χώρα στην περιοχή της Δυτικής Αθήνας, και συγκεκριμένα στον Δήμο Ιλίου. Η επιλογή βασίστηκε στα χαρακτηριστικά της περιοχής, η οποία αντιπροσωπεύει ένα μέσο οικονομικό επίπεδο, μεταξύ των περιοχών της Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ 2014). Το δείγμα συλλέχθηκε τον Νοέμβριο του 2015, ενώ έλαβαν μέρος όλες οι τάξεις από 3 Λύκεια του δήμου. Συνολικά, το δείγμα αποτελείται από 309 μαθητές, με το 52,1% να είναι αγόρια και το 47,9% να είναι κορίτσια. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω ανώνυμων ερωτηματολογίων, τα οποία αποτελούνταν από 30 ερωτήσεις και χρειάζονταν περίπου 15 λεπτά για να συμπληρωθούν. Το περιεχόμενο του ερωτηματολογίου βασίστηκε σε μια προηγούμενη έρευνα (Lee 2011). Μεταφράστηκε στα ελληνικά, ενώ έγιναν και οι απαραίτητες προσαρμογές στα 157

περιβαλλοντικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της Ελλάδας. Τα αντικείμενα της έρευνας ήταν: η επίδραση των ΜΜΕ και του κοινωνικού περίγυρου στη διαμόρφωση της περιβαλλοντικής συνείδησης, οι περιβαλλοντικές αξίες, οι περιβαλλοντικές στάσεις, η περιβαλλοντική πρόθεση/δέσμευση και η περιβαλλοντική συμπεριφορά. Οι απαντήσεις δόθηκαν σε πεντάβαθμη κλίμακα, βάσει της οποίας οι μαθητές απαντούσαν αν συμφωνούν ή όχι με κάποιες δηλώσεις, πόση πληροφόρηση έχουν σχετικά με τις ερωτήσεις και πόσο συχνά εφαρμόζουν διάφορες περιβαλλοντικές συμπεριφορές. Η διαβάθμιση ξεκινούσε από το 1 (διαφωνώ απολύτως σπάνια - καθόλου), ως το 5 (συμφωνώ απολύτως συνέχεια - πάρα πολύ). Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων της έρευνας έγινε με χρήση του SPSS 20. Αποτελέσματα Επίδραση ΜΜΕ Όσον αφορά στην πληροφόρηση σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος, οι μαθητές δείχνουν προτίμηση στο διαδίκτυο, με τις διαφημίσεις και την τηλεόραση να ακολουθούν με μικρή διαφορά. Ταυτόχρονα, οι εφημερίδες και το ραδιόφωνο εμφανίζονται λιγότερο δημοφιλείς (Πίνακας 1). Επίδραση κοινωνικού περίγυρου Πίνακας 1. Πληροφόρηση από τα ΜΜΕ. ΜΜΕ Ποσοστό (%) Τηλεόραση 20,10% Ραδιόφωνο 16,73% Διαδίκτυο 23,79% Εφημερίδες 17,19% Διαφημίσεις 22,18% Μεταξύ των παραγόντων του κοινωνικού περίγυρου, οι γονείς αποτελούν την κυριότερη πηγή πληροφόρησης σχετικά με περιβαλλοντικά θέματα, με τη συνεισφορά καθηγητών και φίλων να έπεται (Πίνακας 2). Παράλληλα, οι μαθητές κατατάσσουν τους κοινωνικούς παράγοντες στην ίδια σειρά, όσον αφορά στην συχνότητα με την οποία συζητούν για περιβαλλοντικά θέματα (Πίνακας 3). Πίνακας 2. Πληροφόρηση από γονείς-καθηγητές-φίλους. Πληροφόρηση από: Ποσοστό (%) Γονείς 40,34% Καθηγητές 35,76% Φίλους 23,90% Πίνακας 3. Συζήτηση για περιβαλλοντικά θέματα με γονείς-καθηγητές-φίλους. Συζήτηση με: Ποσοστό (%) Γονείς 37,55% Καθηγητές 34,79% Φίλους 27,66% 158

Περιβαλλοντικές Στάσεις Στις απαντήσεις που καταγράφουν τις περιβαλλοντικές στάσεις τους, η πλειονότητα των μαθητών εκφράζει την ισχυρή της πεποίθηση για ενίσχυση του περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος και προώθηση του φιλο-περιβαλλοντικού τρόπου ζωής στην Ελλάδα, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για περισσότερες δράσεις σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, υπάρχει και ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό μαθητών, το οποίο αδιαφορεί, ή θεωρεί ασήμαντη την προστασία του περιβάλλοντος (Πίνακας 4). Πίνακας 4. Περιβαλλοντικές στάσεις. Στάσεις Ποσοστό (%) Ανάγκη προώθησης φιλο-περιβαλλοντικού τρόπου ζωής στην Ελλάδα 20,98% Έργα περιβαλλοντικής προστασίας: χάσιμο χρημάτων και πόρων 10,01% Ανάγκη για περισσότερες δράσεις περιβαλλοντικής προστασίας 20,09% Η περιβαλλοντική προστασία δε με αφορά. 9,57% Η περιβαλλοντική προστασία είναι ασήμαντη 8,57% Είναι ανούσιο να ξοδεύουμε χρήματα στην προώθηση περιβαλλοντικής 9,84% προστασίας Είναι πολύ σημαντικό να αυξήσουμε το περιβαλλοντικό ενδιαφέρον των Ελλήνων 20,94% Αν εστιάσουμε στις απαντήσεις σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος, θα παρατηρήσουμε ότι η συντριπτική πλειονότητα των μαθητών συμφωνεί με την ενίσχυση των εν λόγω δράσεων (Γράφημα 1). Γράφημα 1. Πεποίθηση σχετικά με την ενίσχυση των δράσεων περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα. Εκτός από τις δράσεις περιβαλλοντικής προστασίας, το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών θεωρεί σημαντική την αύξηση του περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος των Ελλήνων. Παρ όλα αυτά, υπάρχει και ένα ποσοστό μαθητών που αδιαφορεί για το 159

θέμα, ενώ ελάχιστοι είναι εκείνοι που δηλώνουν ξεκάθαρα τη διαφωνία τους (Γράφημα 2). Γράφημα 2. Σημασία αύξησης περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος των Ελλήνων. Περιβαλλοντική πρόθεση/δέσμευση Όταν κλήθηκαν να απαντήσουν σχετικά με την περιβαλλοντική τους πρόθεση, οι μαθητές εξέφρασαν σαφή πρόθεση για πιο φιλική συμπεριφορά προς το περιβάλλον στο άμεσο μέλλον, η οποία θα συνοδεύεται και από την ανάλογη αλλαγή του τρόπου ζωής τους. Παράλληλα, ένα μεγάλο ποσοστό των ερωτώμενων δεν δίστασε να δεσμευτεί για αυτή την αλλαγή νοοτροπίας (Πίνακας 5). Πίνακας 5. Περιβαλλοντική πρόθεση/δέσμευση. Δηλώσεις Ποσοστό (%) Σκοπεύω να συμπεριφέρομαι πιο φιλικά προς το περιβάλλον στο άμεσο μέλλον 26,08% Προτίθεμαι να δεσμευτώ για καλύτερη περιβαλλοντική συμπεριφορά 25,63% Προτίθεμαι να προσπαθήσω περισσότερο για να σώσω το περιβάλλον 24,81% Προτίθεμαι να αλλάξω τον τρόπο ζωής μου για να γίνω πιο φιλικός προς το 23,48% περιβάλλον Λόγοι συμμετοχής σε περιβαλλοντικές δράσεις Σε ερώτηση σχετικά με τους λόγους συμμετοχής σε περιβαλλοντικές δράσεις, περισσότεροι από τους μισούς μαθητές αναφέρθηκαν στην αξία της περιβαλλοντικής 160

προστασίας. Παράλληλα, η ανησυχία για λόγους υγείας και η παρακίνηση από οικογένεια και φίλους αποτέλεσαν λιγότερο δημοφιλείς επιλογές (Γράφημα 3). Γράφημα 3. Λόγοι συμμετοχής σε περιβαλλοντικές δράσεις. Περιβαλλοντική συμπεριφορά Βάσει των απαντήσεών τους, οι μαθητές έδειξαν ότι υιοθετούν διάφορες φιλοπεριβαλλοντικές συμπεριφορές, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Η αξιοποίηση και η ανακύκλωση του χαρτιού, η επαναχρησιμοποίηση δοχείων και ο διαχωρισμός των απορριμμάτων αποτελούν τις πιο δημοφιλείς συνήθειες. Από την άλλη πλευρά, η αποφυγή της πλαστικής σακούλας, ο σχολαστικός έλεγχος σε ετικέτες και η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις των επιλογών τους (Πίνακας 6). Πίνακας 6. Περιβαλλοντική συμπεριφορά μαθητών. Συμπεριφορά Ποσοστό Χρήση και των 2 πλευρών ενός χαρτιού 16,27% Επαναχρησιμοποίηση μπουκαλιών και δοχείων 13,96% Ανακύκλωση χρησιμοποιημένου χαρτιού. 13,06% Διαχωρισμός σκουπιδιών σε κατηγορίες 12,00% Αποφυγή χρήσης διασπώμενων ποτηριών και πιάτων 11,47% Κατανάλωση βιολογικών προϊόντων 10,57% Επιλογή προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον, ακόμα κι αν είναι πιο ακριβά 8,49% Αποφυγή χρήσης πλαστικής σακούλας 7,82% Προσοχή σε ετικέτα προϊόντος, για πιθανά επιζήμια στοιχεία 6,36% 161

Μεταξύ των συμμετεχόντων στην έρευνα, μόνο το 2% ήταν μέλη περιβαλλοντικών οργανώσεων, ενώ το 98% δεν ανήκε σε κάποια περιβαλλοντική οργάνωση. Επιπροσθέτως, το 20% των μαθητών δήλωσε πως έχει συμμετάσχει σε τουλάχιστον μια περιβαλλοντική δραστηριότητα τον περασμένο χρόνο, ενώ το 80% δήλωσε πως δεν είχε καμία αντίστοιχη συμμετοχή (Γράφημα 4). Γράφημα 4. Συμμετοχή σε τουλάχιστον μια περιβαλλοντική δραστηριότητα, κατά τον περασμένο χρόνο. Συμπεράσματα - Συζήτηση Παρότι η υπάρχουσα βιβλιογραφία έχει δείξει πως η τηλεόραση έχει ισχυρή επιρροή στην πληροφόρηση των εφήβων σχετικά με τα περιβαλλοντικά θέματα (Chan 1998a), η παρούσα μελέτη δίνει νέα στοιχεία. Συγκεκριμένα, αυτή η έρευνα παρουσιάζει ότι, όσον αφορά στα ΜΜΕ, η τηλεόραση έχει την τρίτη ισχυρότερη επίδραση, καθώς προηγούνται το διαδίκτυο και οι διαφημίσεις. Στον αντίποδα, το στοιχείο που δείχνει ότι οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα (Gronhoj & Thogersen 2012) επιβεβαιώνεται, καθώς αποδεικνύεται πως αποτελούν την κύρια πηγή πληροφόρησης και συζήτησης, σχετικά με τα περιβαλλοντικά θέματα. Οι μαθητές δείχνουν να αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς θεωρούν ότι η προώθηση του φιλο-περιβαλλοντικού τρόπου ζωής και η αύξηση του ενδιαφέροντος των Ελλήνων για το περιβάλλον θα πρέπει να αποτελούν προτεραιότητες. Η επίγνωση αυτής της αναγκαιότητας δείχνει πως η πρόθεση τους για περιβαλλοντική προστασία όχι μόνο υφίσταται, αλλά είναι και αρκετά ισχυρή. Επιπλέον, το περιβαλλοντικό τους ενδιαφέρον ενισχύεται από την εκπεφρασμένη τους πρόθεση για αλλαγή τρόπου ζωής, προκειμένου να γίνουν περισσότερο φιλικοί προς το περιβάλλον. Ένα ακόμα στοιχείο που παρουσιάζεται στην παρούσα μελέτη, είναι η ένδειξη για επιθυμία των μαθητών να υιοθετήσουν ποικίλες φιλο-περιβαλλοντικές συνήθειες. Επιπροσθέτως, η πίστη στην αξία της περιβαλλοντικής προστασίας παρουσιάζεται ως ο κύριος λόγος συμμετοχής σε περιβαλλοντικές δραστηριότητες. 162

Η ανησυχία και το ενδιαφέρον των μαθητών για το περιβάλλον αποτελούν προαπαιτούμενα για την επιθυμητή περιβαλλοντική στάση, αλλά και την πρόθεση να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια, προκειμένου να συμμετάσχουν ενεργά στη διαδικασία λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων (Skanavis & Sakellari, 2007). Ωστόσο, είναι εντυπωσιακό ότι μόνο το 2% των μαθητών δήλωσαν ότι είναι μέλη κάποια περιβαλλοντικής οργάνωσης, ενώ το 98% δεν ανήκε σε κάποια οργάνωση. Επιπροσθέτως, μόνο το 20% των μαθητών δήλωσαν ότι είχαν συμμετάσχει σε κάποια περιβαλλοντική δραστηριότητα, κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου. Ανακεφαλαιώνοντας, αυτή η μελέτη παρουσίασε ότι οι γονείς αποτελούν την κύρια πηγή πληροφόρησης και συζήτησης σχετικά με περιβαλλοντικά θέματα, ενώ οι καθηγητές έπονται. Αυτό το εύρημα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε μελλοντικές έρευνες, αλλά και να ληφθεί υπόψη στον σχεδιασμό και την εκτέλεση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Επιπλέον, η έρευνα έδειξε ότι η συμμετοχή των μαθητών σε περιβαλλοντικές δραστηριότητες και οργανώσεις κινείται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ η περιβαλλοντική τους πρόθεση είναι υψηλή. Η διαφορά που παρατηρείται μεταξύ αυτών των στοιχείων, θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο για μελλοντικές έρευνες. Λαμβάνοντας υπόψη πως οι νέοι άνθρωποι αποτελούν την πιο πολύτιμη «περιουσία» μιας κοινωνίας, η περιβαλλοντική τους συνείδηση πρέπει να ενισχυθεί, προκειμένου να είναι ικανοί να συμμετάσχουν ενεργά στις διαδικασίες λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων, αργότερα στη ζωές τους (Giannakopoulou & Skanavis, 2014). Το πιο σημαντικό για αυτούς είναι να αντιληφθούν πως, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, έχουν το δικαίωμα αλλά και το καθήκον- να συμμετάσχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Skanavis et al. 2005), καθώς το μέλλον τους επηρεάζεται άμεσα από αυτές τις αποφάσεις. Βιβλιογραφία Ι. Ελληνόγλωσση Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ) (2014). Σχέδιο ολοκληρωμένης αστικής παρέμβασης δυτικής Αθήνας. Ανακτήθηκε στις 10-9-16 από: http://home.asda.gr/soap/2part.pdf ΙΙ. Ξενόγλωσση Arlt, D., Hoppe I., Wolling, J. (2011). Climate change and media usage: Effects on problem awareness and behavioural intentions. International Communication Gazzette. Vol. 73, No. 1-2, pp. 45-63. Barrett, B.F.D., Kuroda, A. (2002). Ecological modernisation, environmental knowledge and societal change: Attitude and behavior of young people in Japan. International Research in Geographical and Environmental Education. Vol. 11, pp. 237-261. Brown, J., Cantor, J. (2000). An agenda for research on youth and the media. Journal of Adolescent Health. Vol. 27, Issue 2, pp. 2-7. Browne, K., Hamilton-Giachritsis, C. (2005). The influence of violent media on children and adolescents: A public health approach. The Lancet. Vol. 365, Issue 9460, pp. 702-710. 163

Chan, K. (1998a). Mass communication and pro-environmental behavior: Waste recycling in Hong Kong. Journal of Environmental Management. Vol. 52, No. 4, pp. 317-325. Chan, K. (1998b). Mass media and environmental knowledge of secondary school students in Hong Kong. The Environmentalist. Vol. 19, No. 2, pp. 85-97. Chen, C., Greenberger, E., Farrugia, S., Bush, K., Dong, Q. (2003). Beyond parents and peers: The role of important non-parental adults (VIPs) in adolescent development in China and the United States. Psychology in the Schools. Vol. 40, No. 1, pp. 35-50. Coleman, C.L. (1993). The influence of mass media and interpersonal communication on societal and personal risk judgements. Communication Research. Vol. 20, No. 4, pp. 611-628. Giannakopoulou, H., Skanavis, C. (2014). Creating buzz by using media to make school gardens communication happen. Studies in Media and Communication. Vol. 2, pp. 36-48. Goldstein, N.J., Cialdini, R.B., Griskevicious, V. (2008). A room with a viewpoint: Using social norms to motivate environmental conservation in hotels. Journal of Consumer Research. Vol. 35, pp. 472-481. Gronhoj, A., Thogersen, J. (2012). Action speaks louder than words: The effect of personal attitudes and family norms on adolescents pro environmental behavior. Journal of Economic Psychology. Vol. 33, Issue 1, pp. 292-302. Hausbeck, K.W., Milbrath, L.W., Enright, S.M. (1992). Environmental knowledge, awareness and concern among 11th-grade students: New York State. Journal of Environmental Education. Vol. 24, pp. 27-34. Ivy, T.G.C., Lee, C.K., Chuan, G.K. (1998). A survey of environmental knowledge, attitudes and behavior of students in Singapore. International Research in Geographical and Environmental Education. Vol. 3, pp. 181-202. Lee, K. (2011). The role of media exposure, social exposure and biospheric value orientation in the environmental attitude-intention-behaviour model in adolescents. Journal of Environmental psychology. Vol. 31, Issue 4, pp. 301-308. Roberts, D. (2000). Media and youth: Access, exposure and privatization. Journal of Adolescent Health. Vol. 27, pp. 8-14. Said, A.M., Yahaya, N., Ahmadun, F. (2007). Environmental comprehension and participation of Malaysian secondary school students. Environmental Education Research. Vol. 1, pp. 17-31. Sarkar, M. (2011). Secondary students environmental attitudes: The case of environmental education in Bangladesh. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences. Vol. 1, Special Issue, pp. 106-116. Shen, J., Saijo, T. (2008). Re-examining the relations between socio-demographic characteristics and individual environmental concern: Evidence from Shanghai data. Journal of Environmental Psychology. Vol. 28, Issue 1, pp. 42-50. Skanavis, C., Koumouris, G.A., Petreniti, V. (2005). Public participation mechanisms in environmental disasters. Environmental Management. Vol. 35, Issue 6, pp. 821-837. Skanavis, C., Sakellari, M. (2007). Assessment of environmental intention of journalists. Applied Environmental Education and Communication. Vol. 6, Issue 3-4, pp. 233-240. 164