ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Σεισμική δραστηριότητα στη Νοτιοδυτική Πελοπόννησο την τελευταία δεκαετία και η πρόβλεψή των σεισμών με ραδόνιο Μαχαίρα Παρασκευή Αθήνα, [2017] 1

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή Ευθύμιος Καρύμπαλης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Χρίστος Χαλκιάς Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Ιωάννης Τσόδουλος, Δρ. Γεωλογίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο 2

Η Μαχαίρα Παρασκευή δηλώνω υπεύθυνα ότι: 1) Είμαι ο κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων της πρωτότυπης αυτής εργασίας και από όσο γνωρίζω η εργασία μου δε συκοφαντεί πρόσωπα, ούτε προσβάλει τα πνευματικά δικαιώματα τρίτων. 2) Αποδέχομαι ότι η ΒΚΠ μπορεί, χωρίς να αλλάξει το περιεχόμενο της εργασίας μου, να τη διαθέσει σε ηλεκτρονική μορφή μέσα από τη ψηφιακή Βιβλιοθήκη της, να την αντιγράψει σε οποιοδήποτε μέσο ή/και σε οποιοδήποτε μορφότυπο καθώς και να κρατά περισσότερα από ένα αντίγραφα για λόγους συντήρησης και ασφάλειας. 3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω πρώτα από όλα τον επιβλέπων καθηγητή μου, κ. Ευθύμιο Καρύμπαλη, για την καθοδήγηση, τις πολύτιμες συμβουλές και παρατηρήσεις του, αλλά και για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε στην προσπάθεια εκπόνησης της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας. Επιπρόσθετα, οφείλω να ευχαριστήσω όσους με υποστήριξαν σ αυτή τη προσπάθεια και κυρίως τον Διευθυντή Ερευνών Β. Κ. Καραστάθη και την ομάδα του, αφού μου δόθηκε η ευκαιρία να είμαι μέλος αυτής της ερευνητική ομάδας και να συνεργαστώ με τον ερευνητή και καθηγητή Dr. Dimitar Ouzounov, τον οποίο ευχαριστώ θερμά. 4

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περίληψη στα Ελληνικά.6 Περίληψη στα Αγγλικά 7 Κατάλογος Εικόνων 8 Κατάλογος Πινάκων..9 Κατάλογος Σχημάτων.. 10 Συντομογραφίες..11 Εισαγωγή..12 Κεφ.1: Γενικά..12 1.1 Γενικά Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά Πελοποννήσου και Περιοχής Μελέτης..12 1.2 Γεωλογία και τεκτονική της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου..15 1.3 Σεισμικότητα της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου..21 1.4 Το ραδόνιο, η σχέση του με τη σεισμικότητα της περιοχής και οι Θερμικές ανωμαλίες 22 Κεφ.2: Μεθοδολογία.25 2.1 Το πρόγραμμα GMT (The Generic Mapping Tools)..25 2.2 Πίνακες σεισμών της περιοχής την περίοδο 2006-2016.26 2.2 Πίνακες σταθμός ραδόνιου.28 2.3 Χάρτες ρηγμάτων..29 Κεφ. 3: Αποτελέσματα και σχολιασμός των χαρτών 31 3.1 Χαρτογράφηση των επίκεντρων των σεισμών της Ελλάδας και της Ν/Δ Πελοποννήσου την περίοδο 2006-2016..31 3.2 Χαρτογράφηση των σταθμών ραδονίου της περιοχής.33 3.3 Χαρτογράφηση ορίων τεκτονικών πλακών και ρηγμάτων της Ελλάδος 34 3.4 Τελικοί χάρτες Ελλάδος και περιοχής της Ν/Δ Πελοποννήσου..36 Κεφ. 4: Ανάλυση αποτελεσμάτων.38 4.1 Ανάλυση μακροσεισμικών αποτελεσμάτων της περιοχής μελέτης.38 4.2 Ανάλυση των ανωμαλιών της περιοχής μελέτης..39 Συμπεράσματα.43 Βιβλιογραφία.45 5

Περίληψη στα Ελληνικά Η συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία πραγματεύεται τη σεισμικότητα της περιοχής της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου την δεκαετία 2006-2016 και αναφέρει μία συγκεκριμένη μέθοδο πρόβλεψης των σεισμών με ραδόνιο. Αρχικά, γίνεται μία αναλυτική αναφορά στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και στην γεωμορφολογία της περιοχής μελέτης, αλλά και ολόκληρης της Πελοποννήσου. Σημαντική είναι και η αναφορά των γεωλογικών στοιχείων και της τεκτονικής, τόσο της περιοχής μελέτης όσο και ολόκληρου του γεωγραφικού διαμερίσματος. Επίσης, αναφέρεται η σεισμικότητα της περιοχής, η οποία παρουσιάζει υψηλή σεισμικότητα αλλά είναι μέτριας σεισμικής επικινδυνότητας. Ένα σημαντικό μέρος της εργασίας είναι εκείνο που περιγράφεται το ραδόνιο ως πρόδομο φαινόμενο των σεισμικών δονήσεων. Εκτός από τις συγκεντρώσεις ραδόνιου στο υπέδαφος, αναλύονται και οι θερμικές ανωμαλίες που προκαλούνται στην ατμόσφαιρα πριν από έναν σεισμό. Στη συνέχεια, με τη συγκέντρωση δεδομένων, κυρίως, από τις βάσεις δεδομένων της ιστοσελίδας του Γεωλογικού Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και με την επεξεργασία τους μέσω του προγράμματος GMT, δημιουργήθηκαν οι τελικοί χάρτες της έρευνας. Οι χάρτες απεικονίζουν τους σεισμούς της δεκαετίας, τις τεκτονικές πλάκες, τα ρήγματα και τους σταθμούς ραδονίου που αφορούν την περιοχής μελέτης. Τέλος, αναλύονται τα αποτελέσματα των θερμικών ανωμαλιών που προκαλούνται στην ατμόσφαιρα πριν από σεισμούς της Ελλάδας την δεκαετία 2006-2016 και συγκεκριμένα γίνεται αναφορά στη θερμική ανωμαλία πριν από έναν σεισμό που συνέβη στην περιοχή μελέτης. Επιπλέον, παρουσιάζονται μερικοί χάρτες που περιγράφουν την μακροσεισμική της περιοχής, δηλαδή εξετάζουν τη σοβαρότητα ενός σεισμού με βάση τα αποτελέσματά του. Λέξεις κλειδιά: σεισμικότητα, ραδόνιο, θερμικές ανωμαλίες, μακροσεισμική 6

Abstract This diploma thesis deals with the seismicity of the region of the Southwest Peloponnese in the period 2006-2016 and reports a specific method of predicting earthquakes with radon. Initially, an analytical reference is made to the geographic features and geomorphology of the study area, but also to the entire Peloponnese. It is also important to mention the geological elements and tectonics of both the study area and the entire geographical area. It also refers to the seismicity of the area, which presents high seismicity but is moderate seismic hazard. An important part of the work is that described as radon as a predominant phenomenon of seismic vibrations. In addition to radon concentrations in the subsoil, the thermal anomalies caused in the atmosphere before an earthquake are analyzed. Then, with the collection of data, mainly from the databases of the Web site of the Geological Institute of the National Observatory of Athens and with their processing through the GMT program, the final maps of the research were created. The maps depict the earthquakes of the decade, the tectonic plates, the fissures and the radon stations related to the study area. Finally, the results of the thermal anomalies caused in the atmosphere before the earthquakes of Greece in the period 2006-2016 are analyzed and in particular reference is made to the thermal anomaly before an earthquake that occurred in the study area. In addition, some maps are described that describe the macroesmic of the area, ie examine the severity of an earthquake based on its effects. Keywords: seismicity, radon, thermal anomalies, macroseismic 7

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικ.1. Χάρτης Ελλάδας (διάκριση Πελοποννήσου).....σ.12 Εικ.2. Γεωμορφολογικός χάρτης Πελοποννήσου...σ.13 Εικ.3. Χάρτης Πελοποννήσου-Περίγραμμα περιοχής μελέτης..σ.14 Εικ.4. Γεωγραφικά χαρακτηριστικά περιοχής μελέτης σ.15 Εικ.5. Χάρτης των γεωτεκτονικών ζωνών της Ελλάδος (από ΛΑΛΕΧΟΥ 1974) σ.16 Εικ.6. Χάρτης με τις γεωτεκτονικές ζώνες και τα μεταλπικά ιζήματα στο Ν.Μεσσηνίας σ.17 Εικ.7. Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης σ.19 Εικ.8. Οι νεοτεκτονικές μακροδομές και οι κυριότερες ρηξιγενείς ζώνες στη Χερσόνησο της Πυλίας σ.20 Εικ.9. Νεοτεκτονικές µακροδοµές της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου..σ.21 Εικ.10. Χάρτης Σεισμικής Επικινδυνότητας σ.22 Εικ.11. Χάρτης GMT παγκόσμιας κυριαρχίας σ.26 Εικ.12. Χάρτης ρηγμάτων της Ελλάδας..σ.29 Εικ.13. Χάρτης ρηγμάτων της περιοχή μελέτης σ.30 Εικ.14. Επίκεντρα των σεισμών της Ελλάδας..σ.31 Εικ.15. Επίκεντρα σεισμών στην περιοχή μελέτης.σ.32 Εικ.16. Χάρτης των σταθμών ραδονίου της περιοχής..σ.33 Εικ.17. Όρια τεκτονικών πλακών..σ.34 Εικ.18. Χάρτης ρηγμάτων της Ελλάδος.σ.35 Εικ.19. Τελικός χάρτης Ελλάδας.σ.36 Εικ.20. Τελικός χάρτης περιοχής μελέτης..σ.37 Εικ.21. Χάρτης Μακροσεισμικής Ελλάδας 1953-2011..σ.38 Εικ.22. Χάρτης ομόκεντρων κύκλων για την εμβέλεια των ανωμαλιών σ.40 Εικ.23. Χάρτης των σεισμών που εντοπίστηκαν προ-σεισμικές θερμικές ανωμαλίες με μέγεθος M4.5 και άνω, στην περιοχή μελέτης σ.41 Εικ.24. Χάρτης θερμικής ανωμαλίας πριν τον σεισμό Μ5 της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, Νότια της Πύλου..σ.44 8

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πιν.1. Οι σεισμοί της Ελλάδας την δεκαετία 2006-2016..σ.27 Πιν.2. Σταθμοί εγκατάστασης ραδόνιου σ.29 Πιν.3. Πιθανοί σταθμοί ραδόνιου..σ.29 Πίν.4. Οι θερμικές ανωμαλίες που εντοπίστηκαν στα πλαίσια του έργου..σ.42 9

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχ.1: ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΣΕΙΣΜΩΝ ΤΗΝ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2006-2016 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ..σ.28 10

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ ΟΑΣΠ Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ GMT The General Mapping Tools GIS Geographic Information Systems 11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ελλάδα είναι μία χώρα που χαρακτηρίζεται από έντονη σεισμική δραστηριότητα και κατέχει την έκτη θέση σε παγκόσμιο επίπεδο. Γενικά, οι σεισμοί αποτελούν καταστροφικά φαινόμενα που εμφανίζονται με ιδιαίτερη συχνότητα και γι αυτό από πολύ παλιά έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον των ερευνητών στο να βρεθεί ένας τρόπος έγκαιρης προειδοποίησης πριν από τους σεισμούς. Έχουν επιτευχθεί τεράστια βήματα βελτίωσης στις μεθόδους πρόγνωσης σεισμών. Μία από αυτές τις μεθόδους είναι η πρόγνωση των σεισμών με ραδόνιο, όπου σύμφωνα με τους επιστήμονες, το ραδόνιο είναι ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που παράγεται κατά κύριο λόγο στο υπέδαφος και διαχέεται στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα να προκαλούνται και να παρατηρούνται θερμικές ανωμαλίες μερικές μέρες ή βδομάδες πριν από έναν σεισμό. Συγκεκριμένα, για την εκπόνηση αυτής της εργασίας χρησιμοποιήθηκε αυτή η μέθοδος για την πρόβλεψη των σεισμών την δεκαετία 2006-2016 στην περιοχή της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου και κατ επέκταση αναλύθηκαν τα αποτελέσματα των θερμικών ανωμαλιών της περιοχής. ΚΕΦ.1: Γενικά 1.1 Γενικά Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά Πελοποννήσου και Περιοχής Μελέτης Εικ.1. Χάρτης Ελλάδας (διάκριση Πελοποννήσου). 12

Η Πελοπόννησος είναι ένα από τα εννέα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας, βρίσκεται νότια της Στερεάς Ελλάδας και αποτελεί τη μεγαλύτερη χερσόνησο της χώρας. Συγκροτείται από επτά νομούς οι οποίοι είναι οι Μεσσηνία, Αρκαδία, Αχαΐα, Αργολίδα, Ηλεία, Λακωνίακαι Κορινθία και χωρίζεται σε δύο περιφέρειες την περιφέρεια Πελοποννήσου και της δυτικής Ελλάδας. Η έκταση της είναι 21.439 τετρ. χλμ. και ο πληθυσμός της περίπου 1.086.935 κάτοικοι. Η Πελοπόννησος βρέχεται βόρεια από τον Κορινθιακό κόλπο, δυτικά από το Ιόνιο πέλαγος, ανατολικά από το Αιγαίο και νότια από το Μυρτώο Πέλαγος. Οι κυριότεροι κόλποι της Πελοποννήσου είναι ο Κορινθιακός στα βόρεια, ο Κυπαρισσιακός στα δυτικά, ο Αργολικός Κόλπος στα ανατολικά και οι Λακωνικός και Μεσσηνιακός στα νότια. Τα κυριότερα ακρωτήρια είναι το Ρίο κοντά στην Πάτρα, ο Άραξος, το Δρέπανο που είναι το βορειότερο σημείο, η Κυλλήνη στα Βορειοδυτικά, το Κατάκολο στα δυτικά, το ακρωτήριο Μαλέας στα νοτιοανατολικά, το ακρωτήριο Ταίναρο που είναι το νοτιότερο σημείο, Ακρίτας στα νοτιοδυτικά και το Σκύλαιο στη χερσόνησο της Αργολίδας. Οι μεγαλύτερες χερσόνησοι είναι της Αργολίδας και της Επιδαύρου στα ανατολικά, της Επιδαύρου-Λιμηράς στα νοτιοανατολικά, της Μάνης στα νότια, της Πυλίας στα νοτιοδυτικά και η χερσόνησος των Μεθάνων, όπου βρίσκεται το μόνο ενεργό ηφαίστειο της Πελοποννήσου. Η μορφολογία του αναγλύφου είναι κυρίως ορεινή με μεγάλες μορφολογικές κλίσεις. Στα βόρεια υψώνονται τα όρη Παναχαϊκό, ο Ερύμανθος και η Κυλλήνη, στην κεντρική Πελοπόννησο βρίσκεται το Μαίναλο και νότια ο Πάρνωνας και ο Ταΰγετος. Οι κυριότερες και μεγαλύτερες πεδιάδες εκτείνονται παραλιακά και είναι στα βορειοδυτικά της Αχαΐας και της Ηλείας, στα ανατολικά η Αργολική, στα δυτικά της Κυπαρισσίας και στα νότια η πεδιάδα της Μεσσηνίας. Επίσης, αρκετά σημαντικό είναι το υδρογραφικό δίκτυο της Πελοποννήσου. Ο μεγαλύτερος ποταμός της είναι ο Αλφειός, ο οποίος πηγάζει από τα οροπέδια Ασέας και Μεγαλόπολης και χύνεται στον κυπαρισσιακό κόλπο. Ο επόμενος μεγάλος ποταμός είναι ο Ευρώτας που πηγάζει από το οροπέδιο της Μεγαλόπολης και χύνεται στον Λακωνικό κόλπο. Άλλοι ποταμοί της Πελοποννήσου είναι ο Πηνειός, η Νέδα, ο Ασωπός, ο Πάμισος, ο Βουραϊκός, ο Λάδωνας, ο Κράθις. Οι λίμνες της είναι η Φενεός, η Στυμφαλία, η Τάκα και οι τεχνητές λίμνες του Πηνειού, του Λάδωνα και της Δόξας. Επιπλέον, υπάρχουν οι λιμνοθάλασσες του Καϊάφα, και του Κοτυχίου. Εικ.2. Γεωμορφολογικός χάρτης Πελοποννήσου. 13

Το κλίμα της Πελοποννήσου ποικίλει, δηλαδή είναι μεσογειακό στα παράλια, ήπιο το χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι και ηπειρωτικό σε υψόμετρο. Σημειώνονται λίγες βροχοπτώσεις και το καλοκαίρι είναι θερμό, κυρίως στα νότια. Συγκεκριμένα, η περιοχή μελέτης είναι η Νοτιοδυτική Πελοπόννησος, ουσιαστικά, δηλαδή, ο νομός Μεσσηνίας με πρωτεύουσα την Καλαμάτα και τα νησιά του συμπλέγματος των Οινουσσών. Το σύμπλεγμα αποτελείται από τα νησιά Σχίζα, Σαπιέντζα, Βενέτικο, Αγία Μαριανή. Η Μεσσηνία έχει έκταση 2.991 τετρ. χλμ. και πληθυσμό 176.876 κατοίκους, συνορεύει βόρεια με το νομό Ηλείας, ανατολικά με το νομό Λακωνίας, βορειοανατολικά με το νομό Αρκαδίας, νοτιοδυτικά βρέχεται από το Ιόνιο πέλαγος και νότια από το Μεσσηνιακό κόλπο. Εικ.3. Χάρτης Πελοποννήσου-Περίγραμμα περιοχής μελέτης Το ψηλότερο βουνό της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου είναι ο Ταΰγετος (2404 μ.), όπου αποτελεί το φυσικό όριο της περιοχής που γίνεται η έρευνα στα ανατολικά. Βόρεια υπάρχουν τρία όρη τα Λύκαιο, Τετράζιο και Μίνθη, τα οποία αποτελούν και αυτά φυσικά όρια της περιοχής. Δυτικά βρίσκονται τα όρη της Κυπαρισσίας, στην προέκταση των οποίων βρίσκεται το όρος Λυκόδημος. Από βορρά προς νότο, στην κεντρική Μεσσηνία, απλώνεται η πεδιάδα της Μεσσηνίας. Το μεγαλύτερο ποτάμι της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου είναι ο Πάμισος, ο οποίος χύνεται στο Μεσσηνιακό κόλπο, διασχίζοντας την πεδιάδα της Καλαμάτας. Άλλα σημαντικά ποτάμια που αποστραγγίζουν την περιοχή είναι τα Νέδα, Βελίκας και Νέδωνας. Δύο σημαντικοί χείμαρροι, επίσης, είναι ο Νέδων που πηγάζει από τα όρη της Αλαγονίας και καταλήγει στο Μεσσηνιακό κόλπο και ο χείμαρρος Βαλύρας, ο οποίος χύνεται στον ποταμό Πάμισο. 14

Εικ.4. Γεωγραφικά χαρακτηριστικά περιοχής μελέτης. Το κλίμα της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου ανήκει στο μεσογειακό έως υποτροπικό. Παρουσιάζει ιδιόμορφες κλιματολογικές και καιρικές συνθήκες. Στις πεδιάδες της Μεσσηνίας το κλίμα είναι θερμό και ο χειμώνας πολύ ήπιος. Η θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 18οC και 28οC. 1.2 Γεωλογία και τεκτονική της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου Η Πελοπόννησος χωρίζεται σε πέντε γεωτεκτονικές ζώνες ή αλλιώς «Ελληνίδες ζώνες» από ανατολικά προς δυτικά, οι οποίες είναι: Ανατολικής Ελλάδας ή Υποπελαγωνική Παρνασσού- Γκιώνας Ολονού- Πίνδου Γαβρόβου- Τρίπολης Ανδριατικοϊόνιος 15

Εικ.5. Χάρτης των γεωτεκτονικών ζωνών της Ελλάδος (από ΛΑΛΕΧΟΥ 1974). Η στρωματογραφική διάρθρωση της Ν.Δ. Πελοποννήσου αποτελείται από τέσσερις γεωτεκτονικές ενότητες: η ενότητα της Μάνης που αποτελείται από ανακρυσταλωµένου ασβεστόλιθους έως µάρµαρα και µεταφλύσχη η ενότητα της Άρνας που αποτελείται από µεταµορφωµέναπετρώµατα όπως σχιστόλιθους, φυλλίτες και χαλαζίτες η ενότητα Τριπόλεως που αποτελείταιαπό νηριτικής φάσης ανθρακικά πετρώματα (ασβεστόλιθους, δολοµίτες) και φλύσχη η ενότητα της Πίνδου που αποτελείται από ανθρακικά πετρώµατα πελαγικής φάσης, ψαµµίτες,πηλίτες και ραδιολαρίτες. 16

Εικ.6. Χάρτης με τις γεωτεκτονικές ζώνες και τα μεταλπικά ιζήματα στο Ν.Μεσσηνίας. (πηγή: Φουντούλης 1994, Μαριολάκοςetal. 1998, Λαδάς 2000, Υπόμηνα: 1:Ολοκαινικές αποθέσεις, 2:Χερσαίες αποθέσεις, 3:Λιμναίες αποθέσεις, 4:Θαλάσσιες αποθέσεις, 5:Κροκαλοπαγή Μεσσηνίας, 6:Ενότητα Πίνδου, 7:Ενότητα Τριπόλεως, 8:Ενότητα Άρνας, 9:Ενότητα Μάνης, 10:Επώθηση, 11: Ζώνη ρήγματος, 12:Ζώνη αποκόλλησης ρήγματος). Οι Νεογενείς σχηματισμοί της Πελοποννήσου αποτελούν μια συνεχόμενη παραλιακή ζώνη, η οποία αρχίζει από τον Ισθμό της Κορίνθου, διαπερνά τους νομούς Αχαΐας και Ηλείας και καταλήγει στον Μεσσηνιακό κόλπο. Σ αυτό το σημείο οι αποθέσεις διακόπτονται από την οροσειρά του Ταϋγέτου και εμφανίζονται πάλι στη Λακωνία. Οι Μεταλπικές αποθέσεις της περιοχής χωρίζονται, ανάλογα με τη φάση τους, σε χερσαίες, σε θαλάσσιες και λιμναίες. Συγκεκριμένα, στην περιοχή της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου παρατηρείται καθαρή θαλάσσια φάση Τεταρτογενούς ηλικίας σε όλες τις Μεταλπικές λεκάνες εκτός από τη λεκάνη της Μεγαλόπολης και τη λεκάνη της Κορώνης που παρατηρούνται λιμναίες αποθέσεις με μεγάλο πάχος και εκτός από τις λεκάνες της Άνω Μεσσηνίας που καλύπτονται μόνο από χερσαία ιζήματα. Τα πετρώματα του Νεογενούς της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου χωρίζονται σε τρεις βασικούς σχηματισμούς και η ηλικία απόθεσης διαφέρει σε κάθε σχηματισμό και είναι ανάμεσα στο διάστημα Μέσου και Ανώτερου Πλειστόκαινου. Αυτοί οι βασικοί σχηματισμοί είναι: 17

ΟΙ μάργες που είναι ιζηματογενείς σχηματισμοί, κυμαίνονται μεταξύ ασβεστόλιθου και άργιλου, είναι μεγάλης έκτασης και μεγάλου πάχους, εμφανίζονται κάποιες φορές με χρώμα φαιό έως κυανό και άλλες φορές, που είναι πιο σύνηθες, με χρώμα κίτρινο έως κιτρινολευκό. Σε κάποια σημεία είναι ιδιαίτερα συνεκτικές με αποτέλεσμα να μεταβάλλονται σε συμπαγή σβεστολιθικόψημμίτη. Σε άλλα σημεία αλλάζουν με κομμάτια κροκαλοπαγών. Τα κροκαλοπαγή που έχουν μεγάλο πάχος, αλλά είναι περιορισμένης έκτασης και προκύπτουν από τη συγκόλληση κροκάλων. Αποτελούν συνεκτικά κροκαλοπαγή με κροκάλες που προέρχονται από ασβεστόλιθους, ραδιολαρίτες και το φλύσχη της ενότητας της Πίνδου. Το μεγάλο πάχος τους είναι αρκετά ιδιαίτερα σημαντικό και σε κάποιες θέσεις μπορεί να φτάνει τα 700m. Οι ψαμμίτες οι οποίοι είναι συμπαγή πετρώματα και προκύπτουν από διαγένεση της άμμου. Το συνδετικό υλικό τους ποικίλει και χαρακτηρίζει τα πετρώματα, όπως χαλαζιακά, ασβεστιτικά, αργιλικά. Εικ.7. Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης. (πηγή: Φουντούλης 1994, Μαριολάκος etal. 1998, Λαδάς 2000, 1: ΒΔ περιοχή Ιζηματογένεσης, 2: ΒΑ περιοχή ιζηματογένεσης, 3: λεκάνη Φαλάνθης, 4: λεκάνη Πήδασου.) 18

Η νεοτεκτονική εξέλιξη Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται από: το κέρας του Ταϋγέτου το µεγάλοβύθισµακαλαµάτας Κυπαρισσίας το σύνθετο βύθισµαμεγαλόπολης Λύκαιου-Μίνθης-Τετράζιου τα όρη της Κυπαρισσίας το βύθισµατουβλαχόπουλου το κέρας των ορέων της Πυλίας Ωστόσο, αναπτύσσονται μικρότερης τάξης τεκτονικά βυθίσματα τα οποία παρατηρούνται είτε παράλληλα είτε εγκάρσια προς τα μεγαλύτερα, τόσο στο εσωτερικό των παραπάνω βυθισμάτων, όσο και στα περιθώριά τους. Επομένως, από τη μελέτη των νεοτεκτονικών δομών της περιοχής μελέτης παρατηρείται ότι η παραμόρφωση που έχει προκύψει δεν είναι μόνο ρηξιγενούς αλλά και πλαστικοθραυσιγενούς φύσης. Εικ.8. Οι νεοτεκτονικές μακροδομές και οι κυριότερες ρηξιγενείς ζώνες στη χερσόνησο της Πυλίας. (πηγή: Μαριολάκος Η., Φουντούλης Ι., Λαδάς Ι.). 19

Στις αρχές της νεοτεκτονικής περιόδου το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης αποτελούταν από ξηρά και στη συνέχεια άρχισε να βυθίζεται. Μέσω της έρευνας της περιοχής ανακαλύφθηκε το απολίθωμα του Πλειστοκαίνου Hyalineabalthica σε ποικίλες θέσεις και έτσι φανερώνεται ότι η μέγιστη ανάπτυξη της θαλάσσιας ιζημαογένεσης υπήρξε κατά το Πλειστόκαινο. Στο τέλος αυτής της περιόδου, η κατάσταση της βύθισης της περιοχής μετατρέπεται σε κατάσταση ανύψωσης. Η μεταβολή δεν είναι απότομη αλλά γίνεται σταδιακά, χαρακτηρίζοντας την μεταβατική φάση ως κατάσταση σταθερότητας. Η σταδιακή ανύψωση της περιοχής μελέτης έφερε την απόσυρση της θάλασσας από μεγάλα τμήματα τεκτονικών βυθισμάτων με αποτέλεσμα τα θαλάσσια πλειστοκαινικά ιζήματα να φαίνονται υπερυψωμένα στα περιθώρια τους μέχρι σήμερα. (Fountoulis et al. 2014). Εικ.9. Νεοτεκτονικές µακροδοµές της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσο. (πηγή: Μαριολάκος Η., Φουντούλης Ι., Λαδάς Ι., 2001, Υπόμνημα: 1:Ολοκαινικές αποθέσεις, 2:Χερσαίες αποθέσεις, 3:Θαλάσσιες αποθέσεις, 4:Λιμναίες αποθέσεις, 5:Προνεογενές υπόβαθρο, 6:Άξονες μακροπτυχών, 7:Άξονες περιστροφής, 8:Ρηξιγενείς ζώνες). 20

1.3 Σεισμικότητα της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου Η Ελλάδα είναι μία από τις σημαντικότερες σεισμογενείς χώρες του πλανήτη. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία κατέχει την πρώτη θέση στη Μεσόγειο και την Ευρώπη και την έκτη σε παγκόσμιο επίπεδο μετά την Ιαπωνία, τις Νέες Εβρίδες, το Περού, τα νησιά του Σολομώντος και την Χιλή. Η έντονη σεισμική δραστηριότητα της οφείλεται στο γεγονός ότι ο ελλαδικός χώρος βρίσκεται στα όρια επαφής και σύγκλισης της Ευρασιατικής πλάκας με την Αφρικανική. Ένα βασικό τεκτονικό γνώρισμα της χώρας είναι το Ελληνικό τόξο, το οποίο αποτελεί το όριο σύγκλισης της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας και της Αφρικανικής και κύριο χαρακτηριστικό του νότιου-νοτιοδυτικού Αιγαίου. Επίσης, οι τεκτονικοί σεισμοί που γίνονται στην Ελλάδα είναι επιφανειακοί και ενδιάμεσου βάθους. Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν τρεις ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας, όπως φαίνεται στον παρακάτω χάρτη, οι οποίες χωρίζονται ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητάς τους. Συγκεκριμένα, η περιοχή που γίνεται η έρευνα ανήκει στην ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας ΙΙ, που σημαίνει ότι είναι μέτριας σεισμικής επικινδυνότητας. Η γεωτεκτονική θέση της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου είναι αρκετά κοντά στο ελληνικό τόξο και ο τρόπος με τον οποίο κινείται η Αφρικανική πλάκα και βυθίζεται κάτω από την Ευρωπαϊκή είναι ο λόγος που επηρεάζει την παλαιογραφική τεκτονική εξέλιξη της περιοχής. Η περιοχή μελέτης βρίσκεται κοντά στην υποθαλάσσια τάφρο των Οινουσών, όπου σημειώνονται τα μεγαλύτερα βάθη της Μεσογείου και καταλαμβάνεται από πλήθος ρηγμάτων εκ των οποίων πολλά από αυτά σχετίζονται με ενεργή σεισμική δραστηριότητα. Στην εγκατακρημνισιγενής τάφρος του Μεσσηνιακού παρατηρούνται εστίες μικρών, μεσαίων και μεγάλων σεισμών, καθώς επιφανειακών και ενδιάμεσου βάθους. Ένας από τους σημαντικότερους σεισμούς της Ελλάδας πραγματοποιήθηκε στις 13-9-1986 στην Καλαμάτα με μέγεθος 6 ρίχτερ, ο ποίος επέφερε μεγάλες καταστροφές, τραυματισμούς, ακόμη και θανάτους. 21

Εικ.10. Χάρτης Σεισμικής Επικινδυνότητας. (πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ)). 1.4 Το ραδόνιο, η σχέση του με τη σεισμικότητα της περιοχής και οι Θερμικές ανωμαλίες Η σεισμική δραστηριότητα είναι ένα φυσικό φαινόμενο που απασχολεί τους ερευνητές από πολύ παλιά, ειδικά στις χώρες που οι σεισμοί συμβαίνουν συχνά και έντονα. Γι αυτό το λόγο, πολλοί επιστήμονες έδειξαν ενδιαφέρον στο να βρεθεί τρόπος έγκαιρης πρόγνωσης των σεισμών. Μέχρι σήμερα έχουν επιτευχθεί σημαντικά βήματα για την πρόγνωση των σεισμών, κυρίως από τις έρευνες των χωρών με έντονη σεισμική δραστηριότητα,όπως Ιαπωνία, Κίνα. 22

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες που σχετίζονται με την πρόγνωση των σεισμών. Καταρχάς, η πρόγνωση των σεισμών με σεισμικά χαρακτηριστικά, δηλαδή: οι μεταβολές της σεισμικής δράσης πριν από τους σεισμούς, όπου περιλαμβάνονται τα προσωρινά σεισμικά κενά και οι προσεισμοί οι μεταβολές της μικροσεισμικής δράσεως, με την αλλαγή στην παράμετρο b η προσεισμική μεταβολή του εστιακού βάθους, δηλαδή οι σεισμοί βάθους πριν από τους σεισμούς επιφάνειας οι μεταβολές των σεισμικών ταχυτήτων οι μεταβολές στο μηχανισμό γένεσης των μικροσεισμών η μεταβολή της συχνότητας των σεισμικών κυμάτων, όπου σε κύματα μεγάλης συχνότητας οφείλονται και οι ασυνήθιστες αντιδράσεις ορισμένων ζώων πριν από τους μεγάλους σεισμούς οι πρόδρομες μεταμορφώσεις του φλοιού της γης, οι οποίες είναι οριζόντιες επιμηκύνσεις, κατακόρυφες μετατοπίσεις και κλίσεις του εδάφους οι πρόδρομες σεισμομαγνητικές μεταβολές, οι οποίες οφείλονται σε πιεζοπαραμένουσα μαγνήτιση πάνω στα πετρώματα των εστιακών χώρων των σεισμών ηλεκτρικά φαινόμενα που συνδέονται με σεισμούς Η πρόγνωση των σεισμών με γεωλογικές μεθόδους, δηλαδή: οι παραμορφώσεις του φλοιού της γης από οριζόντιες μεταβολές και κατακόρυφες παραμορφώσεις του εδάφους ο εντοπισμός ενεργών ρηξιγενών ζωνών οι μεταβολές στη στάθμη και τη χημική σύσταση των υπόγειων υδάτων, όπου περιλαμβάνεται η συμβολή των μεταβολών της συγκέντρωσης του ραδονίου στην πρόβλεψη των σεισμών και αυτή η μέθοδος πρόγνωσης είναι αρκετά σημαντική και θα αναλυθεί παρακάτω, εφόσον αξιοποιήθηκε για την παρούσα έρευνα. Τέλος, η πρόγνωση των σεισμών με ηλεκτρικές μεθόδους, οι οποίες είναι: Μεταβολές της αντιστάσεως του εδάφους Μεταβολές του ηλεκτρικού πεδίου της ατμόσφαιρας Μεταβολές του τανυστού που συσχετίζεται το ηλεκτρικό με το μαγνητικό πεδίο της γης Μεταβολές του ηλεκτρικού πεδίου της γης με μακρά διάρκεια Μεταβολές των τελλουρικών ρευμάτων που έχουν διάρκεια της τάξης των μερικών εβδομάδων Μεταβατικές μεταβολές του ηλεκτρικού πεδίου ή των τελλουρικών ρευμάτων, με διάρκεια ενός λεπτού έως μερικές ώρες. Επιπλέον, υπάρχει η μέθοδος της Ομάδας ΒΑΝ, η οποία είναι μια ελληνική πειραματική μέθοδος από το 1981 και βασίζεται κυρίως στην ανίχνευση ηλεκτρικών σημάτων. 23

Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι είναι αρκετά τα προβλήματα που προκύπτουν σε οποιαδήποτε μέθοδο πρόγνωσης των σεισμών. Μετά την αναφορά αρκετών τρόπων πρόβλεψης σεισμών, η προσοχή θα στραφεί σε μία συγκεκριμένη μέθοδο, όπως προαναφέρθηκε, στην πρόβλεψη τους με το ραδόνιο. Το ραδόνιο (Rn) είναι ένα ιχνοστοιχείο της φύσης, το οποίο είναι το μόνο σπάνιο ραδιενεργό αέριο που υπάρχει. Στη συνέχεια, αναφέρεται αναλυτικά η μέθοδος της συγκέντρωσης του ραδονίου, ως μέθοδος πρόγνωσης των σεισμών. Τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχτεί η αξία της μεταβολής της συγκέντρωσης ορισμένων ιχνοστοιχείων στα εδαφικά νερά, ως φαινόμενο που προμηνύει τους καταστρεπτικούς σεισμούς. Για την πραγματοποίηση αυτών των ερευνών χρησιμοποιείται το ιχνοστοιχείο ραδόνιο και είναι αρκετές οι φορές που με επιτυχία προβλέπονται οι σεισμοί. Η μεθοδολογία του ραδονίου ως πρόδρομο φαινόμενο των σεισμών ξεκίνησε από Ρώσους επιστήμονες και στη συνέχεια την ακολούθησαν επιστήμονες από όλο τον κόσμο. Το ραδόνιο είναι ένα ραδιενεργό αέριο που προέρχεται από τη διάσπαση του ουρανίου που βρίσκεται στο φλοιό της γης και αποτελεί ακόμα την κύρια πηγή έκθεσης του ανθρώπου σε ραδιενέργεια. Τα πετρώματα στον φλοιό περιέχουν σχετικά μεγάλες ποσότητες από ουράνιο και κατά προσέγγιση και το ίδιο ποσοστό ραδονίου παρουσιάζεται στα πετρώματα και στα εδάφη. Το ραδόνιο που παράγεται στα πετρώματα ή φθάνει αμέσως στην επιφάνεια του εδάφους σαν αέριο ή διαλύεται στα εδαφικά νερά για να διαφύγει έπειτα στην ατμόσφαιρα. Τα υπόγεια και τα επιφανειακά νερά και η ατμόσφαιρα περιέχουν μια συγκέντρωση σε ραδόνιο που είναι ανάλογη της δυναμικότητας και της απόστασης της πηγής από την οποία προέρχεται, της διαλυτότητας του ραδόνιου στο νερό, του βαθμού εξαέρωσης και του χρόνου παραμονής. Το ραδόνιο είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο στα πετρώματα. Ο βαθμός απελευθέρωσης του ραδόνιου εξαρτάται περισσότερο από τη δομή των ορυκτών και το κρυσταλλικό πλέγμα, παρά από την περιεκτικότητα σε ουράνιο των πετρωμάτων, δηλαδή η προέλευση του ραδόνιου εξαρτάται κυρίως από το βαθμό κατακερματισμού των πετρωμάτων. Ουσιαστικά, συνίσταται στο ότι το φαινόμενο λίγο πριν σπάσει ένα πέτρωμα εκπέμπει ραδόνιο, είναι ραδιενεργό στοιχείο. Η συγκέντρωση του ραδόνιου στα εδαφικά νερά δεν αλλάζει κάτω από κανονικές συνθήκες, εκτός από σταθερές ημερήσιες και ετήσιες αλλαγές. (Λόζιος Στέλιος, γεωλογικοί μέθοδοι) Με βάση πειραματικά δεδομένα σε συγκεκριμένες ερευνητικές περιοχές, παρατηρήθηκαν τεράστιες συγκεντρώσεις ραδόνιου πριν τους σεισμούς. Το ραδόνιο ως αδρανές αέριο εισέρχεται στον ατμοσφαιρικό αέρα, όταν αυτό διαφύγει από το έδαφος. Έτσι, παρατηρήθηκαν μεταβολές στην θερμοκρασία και την πίεση. Πέρα από το ραδόνιο, πρόδρομες μεταβολές πριν από μεγάλους σεισμούς έχουν παρατηρηθεί τόσο στην ατμόσφαιρα, όπως θερμικές ανωμαλίες (Ouzounov et al., 2006), όσο και στην ιονόσφαιρα (Pulinets, 2007; Freund, 2010). Οι μεταβολές αυτές θεωρείται ότι λαμβάνουν χώρα κατά το προπαρασκευαστικό στάδιο των σεισμών σε μια περιοχή εκατοντάδων χιλιομέτρων γύρω από το επίκεντρο τους, η οποία είναι ανάλογα μεγάλη με το μέγεθος του σεισμού (Dobrovolsky et al., 1979). 24

Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις, πρόσφατα αναπτύχθηκε μια πρωτοποριακή μέθοδος μελέτης πρόδρομων φαινομένων σεισμών που βασίζεται στον συσχετισμό της αύξησης της θερμικής ακτινοβολίας ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος που εκπέμπεται από την Γή OLR (Outcoming Long-wave Radiation) και μπορεί να παρατηρηθεί σε δορυφορικές εικόνες πριν από την εκδήλωση σεισμού (Ouzounov et al., 2007). Ειδικότερα, μετά από ανάλυση δορυφορικών δεδομένων από τις αποστολές NOAA/AVHRR και NASA/Aqua/AIRS, οι οποίες καταγράφουν ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος (OLR), παρατηρήθηκε ότι στην περιοχή του επικέντρου, εμφανίζεται μια απότομη αύξηση της θερμικής ακτινοβολίας, έως και εβδομάδες πριν την δόνηση. Η μέθοδος έχει αποδειχτεί ότι είναι ευαίσθητη σε γεγονότα μεγάλου μεγέθους (Μ>5.0) και έτσι θα μπορούσε ουσιαστικά να συμβάλει στην παρούσα έρευνα υποδεικνύοντας την πιθανότητα ισχυρού σεισμού. Η τεχνική αυτή έχει ήδη δώσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα με την ανάλυση των δεδομένων στην περιοχή της Virginia, σε θέση όπου έγινε σεισμός μεγέθους Μ5.8 στις 23/8/11. Οι Ouzounov et al. (2011) εντόπισαν στις δορυφορικές εικόνες, απότομη αύξηση της θερμικής ακτινοβολίας στα 8 με 12 χιλιόμετρα πάνω από την περιοχή δύο εβδομάδες πριν τον σεισμό. Η μελέτη βασίστηκε σε ημερήσιες δορυφορικές εικόνες των τελευταίων 7 ετών. Η μέθοδος συγκέντρωσης ραδόνιου στους σταθμούς εγκατάστασης και η μέθοδος παρατήρησης θερμικών ανωμαλιών είναι δύο διαφορετικές μέθοδοι που προβλέπονται οι σεισμοί, όμως αλληλοσυσχετίζονται και αλληλοεπηρεάζονται αφού το ραδόνιο πέρα από τις συγκεντρώσεις του στο έδαφος διαχέεται και στην ατμόσφαιρα και προκαλεί μεταβολές στην θερμοκρασία και την πίεση. Αυτές οι μεταβολές ονομάζονται και θερμικές ανωμαλίες. Κεφ.2: Μεθοδολογία 2.1 Το πρόγραμμα GMT (The Generic Mapping Tools) Για την πραγματοποίηση της έρευνας χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα GMT (The Generic Mapping Tools), το οποίο είναι ένα ανοιχτό λογισμικό με περίπου ογδόντα εργαλεία γραμμής εντολών για τον χειρισμό γεωγραφικών και καρτεσιανών δεδομένων όπως including, filtering, trend fitting, gridding, projecting, κ.α. Επιπλέον, με τις κατάλληλες εντολές που γράφονται, επεξεργάζεται τα δεδομένα, αφού μετατρέπονται από τους χρήστες τα δεδομένα από άλλες πηγές για να τα εισάγουν και παράγει απεικονίσεις PostScript που μπορεί να είναι απλοί χάρτες περιγράμματος των συντεταγμένων x-y, αλλά και 3D προβολές. Υπάρχουν, ακόμη, σαράντα πιο εξειδικευμένα εργαλεία εντολών για τη δημιουργία χαρτών. Το GMT είναι ένα 25

δωρεάν λογισμικό που υποστηρίζει πάνω από τριάντα προβολές χαρτών και μετασχηματισμών με τη βοήθεια υποστήριξης δεδομένων, όπως, GSHHG ακτογραμμές, ποτάμια και σύνορα και προαιρετικά DCW πολύγωνα χώρας. Το πρόγραμμα GMT δημιουργήθηκε και συντηρείται από τους Paul Wessel, Walter H. F. Smith, Remko Scharroo, Joaquim Luis και Florian Wobbe, με τη βοήθεια από μία ομάδα εθελοντών και υποστηρίζεται από το National Science Foundation. Λαμβάνοντας υπόψη την ευελιξία του χωρίς χρέωση, οι άνθρωποι μπορούν να το χρησιμοποιούν σε όλο τον κόσμο στη δουλειά τους αλλά και στο σπίτι, αν και κυρίως οι περισσότεροι χρήστες είναι επιστήμονες, αφού το GMT χρησιμοποιείται στην ιατρική έρευνα, τη μηχανική, τη φυσική, τα μαθηματικά, τις κοινωνικές και βιολογικές επιστήμες, τη γεωγραφία, αλλά και σε ιδρύματα αλιείας, εταιρείες πετρελαίου και σε κυβερνητικές υπηρεσίες. Βέβαια, ένα μικρότερο αλλά σημαντικό ποσοστό που χρησιμοποιεί το λογισμικό αποτελείται από τους χομπίστες. Στον παρακάτω χάρτη φαίνεται η εξάπλωση της τρέχουσας έκδοσης του προγράμματος GMT σε όλο τον κόσμο. Κάθε χρωματιστός κύκλος συμβολίζει έναν ή περισσότερους χρήστες που έλαβαν το GMT. Εικ.11. Χάρτης GMT παγκόσμιας κυριαρχίας. (πηγή: http://gmt.soest.hawaii.edu/) 26

2.2 Πίνακες σεισμών την περίοδο 2006-2016 Η χρονική περίοδος για την έρευνα στην περιοχή μελέτης είναι η δεκαετία 2006-2016. Παρακάτω παρουσιάζεται ένας πίνακας και ένα ιστόγραμμα με τους σεισμούς που αφορούν αυτή την δεκαετία σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Σ αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι έχουν επιλεχθεί για την έρευνα οι σεισμοί της Ελλάδας, τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, με μέγεθος μεγαλύτερο από 5 ML. Επίσης, τα δεδομένα συγκεντρώθηκαν από την ιστοσελίδα του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Πιν.1. Οι σεισμοί της Ελλάδας την δεκαετία 2006-2016. Όπως, παρατηρείται στον πίνακα οι σεισμοί τη χρονική περίοδο 2006-2016 στην Ελλάδα με μέγεθος μεγαλύτερο από 5.5 ML είναι στο σύνολο 24 και οι περισσότεροι από αυτούς να βρίσκονται στη νότια Ελλάδα. 27

Σχ.1: ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΣΕΙΣΜΩΝ ΤΗΝ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2006-2016 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Με τη βοήθεια του ιστογράμματος φαίνονται συγκριτικά τα μεγέθη των 24 σεισμών στην Ελλάδα τη χρονική περίοδο μελέτης σε κάθε δεδομένη στιγμή (ημερομηνία κα ώρα που συνέβη ο σεισμός) σεισμικής δραστηριότητας. 2.2 Πίνακες σταθμών ραδόνιου στην περιοχή μελέτης Οι θέσεις σταθμών για τη δημιουργία των παρακάτω πινάκων εντοπίστηκαν από την ιστοσελίδα του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. 28

Πιν.2. Σταθμοί εγκατάστασης ραδόνιου. Πιν.3. Πιθανοί σταθμοί ραδόνιου. Παρατηρείται ότι υπάρχουν δύο πίνακες. Ο ένας αναφέρεται στους σταθμούς του ραδόνιου που έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή μελέτης και συγκεκριμένα στη Μεθώνη με ύψος 51μ και απόσταση από τη θάλασσα 400μ και στη Κυπαρισσία με ύψος 41μ και απόσταση από τη θάλασσα 700μ από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ο δεύτερος αναφέρεται στους σταθμούς που είναι πιθανοί για εγκατάσταση στις περιοχές Κερί, Καστρί και Στροφάδες. Το δίκτυο σταθμών μέτρησης ραδονίου στην Ελλάδα εκτείνεται από την Πύλο μέχρι τη Ζάκυνθο και πρόκειται να εξελιχθεί τα επόμενα χρόνια. 2.3 Χάρτες ρηγμάτων 29

Εικ.12. Χάρτης ρηγμάτων της Ελλάδας (πηγή: ΝΟΑ). Εικ.13. Χάρτης ρηγμάτων της περιοχή μελέτης (πηγή: ΝΟΑ). Παραπάνω, απεικονίζονται οι χάρτες με τα ρήγματα της Ελλάδας και συγκεκριμένα της περιοχής μελέτης από το 2013. Τα δεδομένα αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και στη συνέχεια επεξεργάστηκαν στο google earth για να χρησιμοποιηθούν στον τελικό χάρτη μέσω του προγράμματος GMT. Στο τεκτονικό βύθισμα Καλαμάτας - Κυπαρισσίας, και ειδικότερα στο τεκτονικό βύθισμα Καλού Νερού - Κυπαρισσίας το οποίο έχει πληρωθεί με μεταλπικές αποθέσεις ανωμειοκαινικής - κατωπλειστοκαινικής ηλικίας, δεν απαντούν πολλές ρηξιγενείς επιφάνειες. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν είναι εύκολο να παρατηρήσει κανείς μεγάλες επιφάνειες ρηγμάτων, παρά μόνο μικρές και αυτές όχι πολλές, σε φυσικές ή τεχνητές τομές. Πιο συγκεκριμένα, στην τομή του δρόμου που οδηγεί στις Ράχες παρατηρούνται εναλλαγές κροκαλοπαγών - ψαμμιτών - πηλιτών (σχηματισμός Ραχών), πουθενά όμως δεν παρατηρήθηκε κοκκομετρική ταξιθέτηση. Στο δυτικό τμήμα της τομής τα στρώματα παρουσιάζονται ανορθωμένα ή με πολύ μεγάλες κλίσεις (>500), μεταβαίνοντας προς τα ανατολικά οι κλίσεις γίνονται πιο μικρές (250-350), με φορά κλίσης πάντα προς τα ανατολικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, στην επαφή ψαμμιτών - κροκαλοπαγών, παρατηρείται διαστρωματική ολίσθηση. Σε άλλες όμως περιπτώσεις παρατηρούνται ρηξιγενείς επιφάνειες, οι οποίες έχουν καλυφθεί με ασβεστιτικό υμένιο, πάνω δε στο ασβεστιτικό υμένιο υπάρχουν γραμμές προστριβής, που δείχνουν ολίσθηση κατά κλίση, αλλά η κίνηση είναι ανάστροφου χαρακτήρα. Οι κλίσεις αυτών των επιφανειών είναι 450-650. Οι μόλις περιγραφείσες ρηξιγενείς επιφάνειες κόβονται από 30

νεώτερες που και σ' αυτών τις επιφάνειες υπάρχει ασβεστιτικό υμένιο, στο οποίο όμως δεν παρατηρούνται γραμμές προστριβής. Επιπλέον, οι ρηξιγενείς αυτές επιφάνειες έχουν σαφώς διαφορετική διεύθυνση από τις προηγούμενες (ΝNW-SSE) και μεγάλη κλίση (700-800). Σε αυτές τις ρηξιγενείς επιφάνειες δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί το άλμα. Πάντως δεν παρατηρήθηκε κάποιο από τα περιγραφέντα ρήγματα να κόβει και τον ασύμφωνα υπερκείμενο σχηματισμό Ψηλής Ράχης (Κάτω Πλειόκαινο). (ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗΣ, 2000) Κεφ.3 Αποτελέσματα και σχολιασμός των χαρτών 3.1 Χαρτογράφηση των επίκεντρων των σεισμών της Ελλάδας και της Ν/Δ Πελοποννήσου την περίοδο 2006-2016 Εικ.14. Επίκεντρα των σεισμών της Ελλάδας. 31

Στον παραπάνω χάρτη απεικονίζονται οι 24 σεισμοί που συνέβησαν στην Ελλάδα, την δεκαετία 2006-2016 με μέγεθος μεγαλύτερο από 5.5 ML. Ανάλογα με το μέγεθος του σεισμού αλλάζει και το μέγεθος του κύκλου στον χάρτη. Δηλαδή, όσο μεγαλώνει ο κύκλος τόσο μεγαλύτερο είναι και το μέγεθος του σεισμού. Κάτι ανάλογο ισχύει και με το χρώμα των κύκλων σε σχέση με το εστιακό βάθος του σεισμού. Όπως φαίνεται από την κλίμακα χρωμάτων του βάθους των σεισμών, όσο πιο μικρό είναι το βάθος τόσο ο κύκλος παίρνει αποχρώσεις του κόκκινου ενώ όσο μεγαλώνει το εστιακό βάθος τα χρώματα του κύκλου πλησιάζουν προς το μπλε. Από τον παραπάνω χάρτη γίνεται φανερό ότι οι σεισμοί εντοπίζονται κατά μήκος της ζώνης υποβύθισης της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική πλάκα ενώ ένα σεισμικό γεγονός εντοπίζεται στο βόρειο Αιγαίο και πιθανά σχετίζεται με την προς τα δυτικά προέκταση του ρήγματος της Ανατολίας. Μικρά εστιακά βάθη εντοπίζονται στη δυτική και νοτιοδυτική Ελλάδα. Εικ.15. Επίκεντρα σεισμών στην περιοχή μελέτης. 32

Συγκεκριμένα, παραπάνω ο παραπάνω χάρτης αφορά την περιοχή μελέτης και παρατηρούνται ξεκάθαρα οι σεισμοί της δεκαετίας με μέγεθος μεγαλύτερο από 5.5 ML που συνέβησαν στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο. Όπως, φαίνεται οι σεισμοί της περιοχής μελέτης δεν είναι μεγάλου εστιακού βάθους. Όλοι σχεδόν είναι υποθαλάσσιοι. Αναλυτικά, παρατηρούνται πέντε σεισμοί στην περιοχή μελέτης οι οποίοι συνέβησαν: Ημέρα: 14/2/2008 ώρα: 10:09, με βάθος: 30 και μέγεθος:6.9 Ημέρα:14/2/2008 ώρα:12:08, με βάθος:20 και μέγεθος:6.2 Ημέρα:20/2/2008 ώρα:18.27, με βάθος:26 και μέγεθος:6.2 Ημέρα: 21/6/2008 ώρα:11:36, με βάθος:18 και μέγεθος:5.6 Ημέρα: 16/4/2012 ώρα: 11:23, με βάθος:35 και μέγεθος:5.5 3.2 Χαρτογράφηση των σταθμών ραδονίου της περιοχής Εικ.16. Χάρτης των σταθμών ραδονίου της περιοχής. 33

Στον παραπάνω χάρτη απεικονίζονται οι σταθμοί ραδόνιου της περιοχής μελέτης με μπλε τετράγωνα. Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τους σταθμούς μέτρησης του ραδόνιου που έχουν εγκατασταθεί με γεμάτο μπλε τετράγωνο και τους σταθμούς που είναι πιθανοί για εγκατάσταση με άδειο μπλε τετράγωνο. Όπως, φαίνεται οι σταθμοί που έχουν εγκατασταθεί από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών είναι δύο και οι περιοχές που έχουν τοποθετηθεί είναι η Μεθώνη με ύψος 51μ και απόσταση από τη θάλασσα 400μ και η Κυπαρισσία με ύψος 41μ και απόσταση από τη θάλασσα 700μ. Τα τελευταία χρόνια η εισαγωγή της φασματοσκοπίας στις μετρήσεις έχει βελτιώσει πολύ την αξιοπιστία των μετρήσεων και τη δυνατότητα πραγματοποίησης συστηματικών καταγραφών σε πραγματικό χρόνο. Μέχρι στιγμής, το δίκτυο σταθμών μέτρησης ραδονίου στην Ελλάδα εκτείνεται από την Πύλο μέχρι τη Ζάκυνθο και πρόκειται να εξελιχθεί τα επόμενα χρόνια. 3.3 Χαρτογράφηση ορίων τεκτονικών πλακών και ρηγμάτων της Ελλάδος Εικ.17. Όρια τεκτονικών πλακών. 34

Στον παραπάνω χάρτη απεικονίζονται οι τεκτονικές πλάκες και παρατηρείται ότι η Ελλάδα βρίσκεται πάνω στα όρια επαφής και σύγκλισης της Ευρασιατικής πλάκας με την Αφρικανική. Η κόκκινη γραμμη αντιστοιχεί στο όριο σύγλισης - υποωβύθισης της Αφρικανικής κάτω από την Ευρασιατική ενώ διακρίνεται και το όριο που αντιστοιχεί στη δυτική προέκταση του ρήγματος της Ανατολίας που ειναι ένα ρήγμα οριζόντιας μετατόπισης και αποτελεί το προς βορρά όριο της μικροπλάκας του Αιγαίου. Εικ.18. Χάρτης ρηγμάτων της Ελλάδος. Σ αυτόν τον χάρτη απεικονίζονται τα ρήγματα του Ελλαδικού χώρου. Τα δεδομένα αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και στη συνέχεια επεξεργάστηκαν στο google earth για να χρησιμοποιηθούν στον τελικό χάρτη μέσω του προγράμματος GMT. Τα δεδομένα αφορούν όλα τα ρήγματα της χρονιάς του 2013. 35

3.4 Τελικοί χάρτες Ελλάδος και περιοχής της Ν/Δ Πελοποννήσου Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι τελικοί χάρτες, πρώτα της Ελλάδας και μετά συγκεκριμένα της περιοχής μελέτης, όπου περιλαμβάνονται και στους δύο οι σεισμοί της δεκαετίας, οι σταθμοί του ραδόνιου, τα όρια των τεκτονικών πλακών, και τα ρήγματα. Εικ.19. Τελικός χάρτης Ελλάδας 36

Εικ.20. Τελικός χάρτης περιοχής μελέτης. 37

Κεφ. 4 Ανάλυση αποτελεσμάτων 4.1 Ανάλυση μακροσεισμικότητας της περιοχής μελέτης Εικ.21. Χάρτης Μακροσεισμικής Ελλάδας 1953-2011. (πηγή: C. Chalkias, D. Papanastassiou, E. Karymbalis & G. Chalkias (2014)) 38

Στην παραπάνω εικόνα παρουσιάζονται τέσσερις χάρτες που αναφέρονται στην μακροσεισμικότητα της Ελλάδας την περίοδο 1953-2011 και δημιουργήθηκαν μέσω του GISπρογράμματος για την ανάλυση των δεδομένων (Chalkias et al., 2014). Αναλυτικά, στον τρίτο χάρτη παρατηρείται η χωρική κατανομή των σεισμών που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη μελέτη. Στον πρώτο και μεγάλο χάρτη απεικονίζονται οι μέγιστες μακροσειεμικές εντάσεις της Ελλάδας για γεγονότα μικρού εστιακού βάθους (βάθος 60 km). Παρατηρείται ότι η περιοχή μελέτης περικλείεται από μεσαίου μεγέθους εντάσεις σε ρηχά γεγονότα. Ο τέταρτος και τελευταίος χάρτης παρουσιάζει τις μέγιστες εντάσεις της Ελλάδας για σεισμικά συμβάντα μεγάλου εστιακού βάθουε(βάθος 60 χλμ.). Συγκεκριμένα, η νοτιοδυτική Πελοπόννησος ανήκει στην κατηγορία των μεσαίων μακροσεισμικών εντάσεων για σεισμούς με βάθος μεγαλύτερο των 60χλμ. Ως αποτέλεσμα των χαρτών, η περιοχή μελέτης μπορεί να μην βρίσκεται σε υψηλή επικινδυνότητα για τα αποτελέσματα των σεισμών, αλλά είναι μία από τις σημαντικότερες σεισμικά ενεργές περιοχές της επικράτειας, επειδή βρίσκεται κατά μήκος της ενεργού ζώνης υποβύθισης του Ελληνικού τόξου. 4.2 Ανάλυση των ανωμαλιών της περιοχής μελέτης Το ραδόνιο στις σεισμικά ενεργές περιοχές είναι υπεύθυνο για τις παρατηρούμενες μεταβολές της θερμοκρασίας και της υγρασίας του αέρα πριν από ισχυρούς σεισμούς. Οι ανωμαλίες αυτές της ατμόσφαιρας εμφανίζονται από μία έως δύο βδομάδες πριν το σεισμικό σοκ. Παρακάτω, παρουσιάζεται ένας χάρτης που απεικονίζει μέσω τριών ομόκεντρων κύκλων από τα κέντρα των σταθμών του ραδόνιου, που είναι εγκατεστημένοι στην περιοχή μελέτης, την εμβέλεια των ανωμαλιών στην ατμόσφαιρα. 39

Εικ.22. Χάρτης ομόκεντρων κύκλων για την εμβέλεια των ανωμαλιών. Πιο αναλυτικά και σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών σε συνεργασία με τον αμερικάνο επιστήμονα Ouzounov, σε αυτό το μέρος διερευνάται η σχέση μεταξύ σεισμικών διεργασιών και ατμοσφαιρικών θερμικών ανωμαλιών. Η μέθοδος που ακολουθείται έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στον εντοπισμό θερμικών ανωμαλιών πριν από μεγάλους σεισμούς (Μ>5) με χρήση μηνιαίων δεδομένων OLR από δορυφορικές καταγραφές του NOAA/AVHRR (Ouzounovetal., 2007; 2016). Εδώ η μεθοδολογία επεκτείνετε με τη χρήση ημερήσιων δεδομένων AVHRR των τελευταίων 10 ετών (2006-2016), για τον προσδιορισμό του ημερήσιου και νυχτερινού μέσου όρου, της τυπική απόκλισης και της διαφοράς από την μέση τιμή. Επίσης, χρησιμοποιώντας αυτά τα πεδία δημιουργήθηκε μια χρονοσειρά δεδομένων OLR έτσι ώστε οι θερμικές ανωμαλίες όχι μόνο να μπορούν να εντοπίζονται χωρικά, αλλά να παρακολουθείται και η χρονική τους εξέλιξη. Με τον προσδιορισμό αυτών των πεδίων είναι δυνατόν να παρατηρηθούν ανωμαλίες και να βρεθεί η συσχέτιση μεταξύ ατμοσφαιρικών θερμικών ανωμαλιών και διαδικασιών προετοιμασίας σεισμών. Η διαδικασία επεξεργασίας σχεδιάστηκε για να παρέχει ανάλυση θερμικών ανωμαλιών που σχετίζονται με σεισμούς μεγέθους M4.5 και πάνω στην Πελοπόννησο για την περίοδο από τον Μαΐου 2016 έως τον Ιανουάριος 2017. 40

Στα πλαίσια του έργου αυτού έγινε συστηματική παρακολούθηση θερμικών ατμοσφαιρικών ανωμαλιών με ανάλυση νυχτερινών εικόνων από τον δορυφόρο NOAA/AVHRR του αμερικανικού NPOESS (NationalPolar-orbitingOperationalEnvironmentalSatelliteSystem) για τη ΝΔ Πελοπόννησο, από 1η Ιουνίου 2016 31η Ιανουαρίου 2017. Εφαρμόστηκε η μέθοδος των Ouzounovetal. (2007; 2016) για την ανίχνευση παροδικών σημάτων OLR που σχετίζονται με προ-σεισμικές ενεργοποιήσεις στην περιοχή, συγκρίνοντας τις ημερήσιες μεταβολές των δεδομένων OLR για περίοδο 10 ετών (2006-2016). Σε αυτό το διάστημα εντοπίστηκαν επτά σημαντικές ανωμαλίες πριν από σεισμούς, πέντε πιθανώς σχετίζονται με τις σεισμικές δραστηριότητες εντός πιθανής ζώνης και δύο σχετίζονται με εκδηλώσεις σεισμών εκτός πιθανής ζώνης, όπως φαίνεται παρακάτω. Εικ.23. Χάρτης των σεισμών που εντοπίστηκαν προ-σεισμικές θερμικές ανωμαλίες με μέγεθος M4.5 και άνω, στην περιοχή μελέτης (κατάλογος ΕΑΑ). 41

Τα αποτελέσματά δείχνουν ότι τα υπέρυθρα σήματα που σχετίζονται με σεισμικές διεργασίες παρατηρήθηκαν από τους δορυφόρους των πολικών τροχιών των NOAA/AVHRR ως «OLR hotspots», κοντά στις επικεντρικές περιοχές αρκετές μέρες πριν από τους αντίστοιχους σεισμούς. Τα σημεία OLR hotspots εμφανίστηκαν γρήγορα, παρέμειναν στις ίδιες περιοχές για αρκετές ώρες έως λίγες μέρες, και έπειτα εξαφανίστηκαν και πάλι γρήγορα. EQ Date Time(UTC) Lat Lon Depth (km) M Αnomalydate Lagtime(days) 1 15/10/2016 20:14:49.2 39.79 20.69 17 5.3 11/10/2016 4 2 30/7/2016 17:26:20.8 35.11 22.67 10 5.1 21/30/2016 9 3 28/9/2016 07:17:34.1 36.73 21.87 56 5.0 24/9/2016 4 4 21/5/2016 16:33:07.7 41.28 21.06 9 4.7 15/5/2016 6 5 18/11/2016 23:22:48.2 40.98 22.74 5 4.7 11/11/2016 7 6 3/12/2016 21:04:35.9 38.09 21.98 14 4.7 1/12/2016 2 7 9/1/2017 09:53:16.5 38.34 21.72 3 4.5 6/1/2017 3 Πίν.4. Οι θερμικές ανωμαλίες που εντοπίστηκαν στα πλαίσια του έργου. Ο σεισμός της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, εντοπίστηκε με περιορισμένη ακρίβεια σε γειτονική θέση, όπου παρατηρήθηκε ξεκάθαρη ανώμαλη αύξηση του OLR τέσσερις μέρες πριν την δόνηση. Ωστόσο, ήταν σαφές αρκετές ημέρες πριν ότι μπορεί να αφορούσε την περιοχή που είχε επισημανθεί από τη μικροσεισμικότητα της σεισμικής συστοιχίας. Έτσι το μέγεθος αναμενόταν αρκετά μεγάλο, της τάξης M5 και άνω. Το γεγονός αυτό εξάλλου βρέθηκε να είναι σε αρμονία και με τις παρατηρήσεις του ραδονίου όπου σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε στους σταθμούς της Μεθώνης 4 μέρες και της Κυπαρισσίας 7 ώρες πριν από τον σεισμό, αντίστοιχα. Σε άλλους σεισμούς στην ευρύτερη περιοχή η μέθοδος των θερμικών ανωμαλιών είχε αποτελέσματα μεγαλύτερης ακρίβειας. Στην περίπτωση σεισμού νότια της Πελοποννήσου, την 30η Ιουλίου υπήρξε θερμική ανωμαλία στο ακριβές σημείο του επικέντρου 9 ημέρες πριν. 42

Εικ.24. Χάρτης θερμικής ανωμαλίας πριν τον σεισμό Μ5 της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, Νότια της Πύλου. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η περιοχή της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου αποτελεί ένα μοναδικό φυσικό γεωδυναμικό εργαστήριο λόγω της συσχέτισης της με την ελληνική τάφρο. Γι αυτό η περιοχή μελέτης αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές περιοχές σεισμικά ενεργών ζωνών του ελληνικού τόξου. Η έντονη παραμόρφωση του φλοιού και η υψηλή σεισμικότητα της περιοχής οφείλεται στην σύγκλιση των λιθοσφαιρικών πλακών της Αφρικής και της Ευρασίας. Άλλωστε, γενικά, η Ελλάδα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες σεισμογενείς χώρες του πλανήτη. Η ρηξιγενής νεοτεκτονική παραμόρφωση έχει επιδράσει έντονα στη εξέλιξη της περιοχής μελέτης με τη δημιουργία μεγάλων ρηξιγενών ζωνών. Οι ρηξιγενείς αυτές ζώνες διαχωρίζουν διαφορετικούς γεωλογικούς σχηματισμούς και ελέγχουν τις μορφογενετικές διεργασίες που επιδρούν στην γεωμορφολογική εξέλιξη της περιοχής. Έντονη κατά βάθος διάβρωση παρατηρείται στα περιθώρια των τεκτονικών βυθισμάτων και σε περιοχές που έχουν αναδυθεί μετά το Μέσο Πλειστόκαινο όπου στα όρια εμφάνισης των μεταλπικών αποθέσεων παρατηρείτε και οπισθοδρομούσα διάβρωση. 43

Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, το ραδόνιο είναι ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που παράγεται κατά κύριο λόγο στο υπέδαφος και διαχέεται στην ατμόσφαιρα. Τα τελευταία χρόνια η εισαγωγή της φασματοσκοπίας στις μετρήσεις έχει βελτιώσει πολύ την αξιοπιστία των μετρήσεων και τη δυνατότητα πραγματοποίησης συστηματικών καταγραφών σε πραγματικό χρόνο. Υπάρχουν πια οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να δοκιμαστεί και να αξιολογηθεί η συστηματικότητα των μεταβολών στη συγκέντρωση του ραδονίου ως πρόδρομο φαινόμενο σε σχέση με τους σεισμούς. Πέρα από τις συγκεντρώσεις ραδόνιου στο υπέδαφος, δημιουργούνται και θερμικές ανωμαλίες στην ατμόσφαιρα που χαρακτηρίζονται ως πρόδρομες μεταβολές πριν τους μεγάλους σεισμούς. Από τις θεωρητικές εκτιμήσεις συμπεραίνεται ότι ο ιονισμός του αέρα που παρέχεται από το ραδόνιο στις σεισμικά ενεργές περιοχές είναι υπεύθυνος για τις παρατηρούμενες μεταβολές της θερμοκρασίας του αέρα και της υγρασίας πριν από ισχυρούς σεισμούς. Η χρονική κλίμακα των παρατηρούμενων μεταβολών είναι της τάξης μιας ή δύο εβδομάδων πριν από το σεισμικό σοκ. Ο μήνας του σεισμικού συμβάντος έχει συνήθως ανώμαλη θερμοκρασία σε σύγκριση με άλλα χρόνια. Συγκεκριμένα, μέσω της έρευνας που πραγματοποιήθηκε από την ομάδα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών σε συνεργασία με τον καθηγητή Ouzounov, παρατηρήθηκαν θερμικές ανωμαλίες στην περιοχή μελέτης πριν το σεισμό της 28ης Σεπτεμβρίου 2016 στην νότια Πύλο. Η σύνθετη ανάλυση των δορυφορικών δεδομένων TIR που ανακτήθηκαν με πολικό ήχο και γεωσύγχρονη δορυφορική μέτρηση γύρω από το χρόνο των επιλεγμένων σεισμών κατέδειξε ότι οι προσωρινές ανωμαλίες TIR προηγήθηκαν του συγκεκριμένου σεισμού και επιβεβαίωσαν τα προηγούμενα ευρήματα. Επιπλέον, οι δορυφόροι μπόρεσαν να ανιχνεύσουν "ανωμαλίες" πάνω στη γη και τους ωκεανούς που σχετίζονται με τον επικείμενο ισχυρό σεισμό σε σχέση με τα μεγάλα σφάλματα και παρατηρήθηκε η σύζευξη λιθόσφαιραςατμόσφαιρας-ιονόσφαιρας πριν από το σεισμό, όπου περιλαμβάνει πολλαπλές γεωφυσικές παραμέτρους. Τέλος, σημαντική είναι η μακροσεισμικότητα της περιοχής. Παρόλο που διαφέρει από τις μεθόδους πρόβλεψης σεισμών, μπορεί εύκολα να ενσωματωθεί στα συστήματα διαχείρισης δεδομένων προκειμένου να συνδυαστούν διαφορετικές πληροφορίες, όπως, τα γεωλογικά χαρακτηριστικά του τόπου, ο τύπος του εδάφους, οι παρατηρούμενες επιταχύνσεις εδάφους και η εξαγωγή χαρτών σεισμικού κινδύνου. 44

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλεξούλη - Λειβαδίτη, Α., (1971), Συμβολή στη γνώση του Νεογενούς της περιοχής Καλαμάτας, Αθήνα. Εγκυκλοπαίδεια Δομή, 18 Ος τόμος, εκδόσεις Δομή, 2005, Αθήνα. Ελλάδα, 9 ος τόμος Νομός Μεσσηνίας, εκδόσεις Δομή,2006, Αθήνα. Ζελιδίδης, Α. (1989), Μεταμειοκενική εξέλιξη της Ν.Δ. Πελοποννήσου, Πανεπιστήμιο Πατρών. Κισκύρας Δ. (1959), Γύρω από τη Γεωλογία της Πελοποννήσου, Αθήνα. Κουκουβέλας Ι., Κοκκάλας Σ., Ξυπολιάς Π. (2015), Γεωλογία Ελλάδας, Έκδοση: 1.0., Πάτρα. Κουκουβέλας Ι., Κοκκάλας Σ., Ξυπολιάς Π., (2014), Γεωλογία Ελλάδος, Πανεπιστήμιο Πατρών. Λαδάς Ι.1 και Μαριολάκος Η., Μορφοτεκτονική μελέτη της χερσονήσου της Πυλίας (ΝΔ Πελοπόννησος), Αθήνα. Λαλέχος Ν. (1974), H γεωλογική δομή της κεντρο-δυτικής Πελοποννήσου, Διδακτορική Διατριβή Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα. Μαριολάκος Η., (1975), Σκέψεις και απόψεις επί ορισμένων προβλημάτων της Γεωλογίας και Τεκτονικής της Πελοποννήσου, Αθήνα. Μαριολάκος, Η., Σαμπώ, Β. & Φουντούλης, I., (1998), Νεοτεκτονικός χάρτης Ελλάδας, κλίμακα 1/100.000, φύλλο ΦΙΛΙΑΤΡΑ, εκδόσεις Ο.Α.Σ.Π., Αθήνα. Μαριολάκος Η., Σαμπω Β., Αλεξόπουλος Α., Δαναμος Γ., Λέκκας Ε., Λογος Ε., Λοζιος Σ., ΜερτζάνηςΑ., ΦουντούληςΙ., (1987), Μικροζωνική μελέτη Καλαμάτας (Γεωλογία, Νεοτεκτονική, Γεωμορφολογία), ΟΑΣΠ, Αθήνα. Mαριολόπουλος Η. (1982), Το κλίμα της Ελλάδος, Αθήνα. Μουντράκης Δ.,(1985), Γεωλογία της Ελλάδας, Θεσσαλονίκη. Σταυράκης Γ., Λοζιος Σ., Χατζηιωάννου Δ., (1896), Εισαγωγή στις μεθόδους Πρόγνωσης των σεισμών, Αθήνα. Φουντούλης Ι. (2000), Νεοτεκτονική εξέλιξη της κεντροδυτικής Πελοποννήσου, Αθήνα. ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Chalkias C., Papanastassiou D., Karymbalis E. & Chalkias G. (2014), Maximum macroseismic intensity map of Greece for the time period 1953 2011, Journal of Maps, Athens. Mariolakos, I., (1986), Beitrage zur morphotektonichen Entwicklung der becken von Ano Messinia, Dorion und Kyparissia (Peloponnes), Salzburg. Mariolakos I., Lozios S. & Logos E., (1995), The neotectonic macrostructure of southern Peloponnesus, The earthquakes of September 13, 1986, Athens. Mariolakos I. & Papanikolaou D., (1981), The neogene basins of the Aegean Arc from the Paleogeographic and the Geodynamic point of view, Athens. 45