Πίνακας 1. Βάθος ριζοστρώματος καλλιεργειών που αναπτύσσονται σε αρδευόμενα, βαθιά, ομοιογενή, μέσης σύστασης εδάφη Βάθος ριζοστρώματος, m α/α Καλλιέργεια κανονικό μέγιστο 1. Καλαμπόκι 0.90 1.80 2. Σιτηρά 0.90 1.80 3. Βαμβάκι 1.20 2.00 4. Μηδική 1.50 2.40 5. Χορτοδοτικά 0.60 1.20 6. Φυλλοβόλα οπωροφόρα 1.50 2.40 7. Εσπεριδοειδή 1.50-8. Αμπέλια 1.50-9. Ζαχαρότευτλα 0.90 1.50 10. Πατάτες 0.60 0.90 11. Ντομάτες 1.20 1.50 12. Σπανάκι 0.30 0.60 13. Σέλινο 0.30 0.60 14. Αγγούρια 0.30 0.45 15. Καπνός 0.90-16. Ρύζι 0.60 - Πίνακας 2. Ενδεικτικές τιμές διαθέσιμης υγρασίας διαφόρων εδαφικών τύπων σε mm βάθους νερού ή σε m 3 /στρέμμα για κάθε μέτρο βάθους εδάφους Έδαφος Διαθέσιμη υγρασία Πολύ χοντρή άμμος 40-70 Χοντρή μέχρι λεπτόκοκκη άμμος 70-100 Αμμοπηλώδες 100-150 Πηλώδες, ιλυοπηλώδες 130-200 Αμμοαργιλλώδες, ιλυοαργιλλώδες, αργιλλώδες 150-220 Βαριά οργανικά εδάφη 170-250 1
Πίνακας 3. Ανώτερο όριο μείωσης της διαθέσιμης εδαφικής υγρασίας, παράγοντας ωφελιμότητας (F), για διάφορες καλλιέργειες α/α Καλλιέργεια F 1. Καλαμπόκι 0.60 2. Σιτηρά 0.60 3. Βαμβάκι 0.65 4. Μηδική 0.55 5. Χορτοδοτικά 0.55 6. Φυλλοβόλα οπωροφόρα 0.50 7. Εσπεριδοειδή 0.50 8. Αμπέλια 0.60 9. Ελιές 0.70 10. Ζαχαρότευτλα 0.50 11. Πατάτες 0.25 12. Ντομάτες 0.40 13. Καρότα 0.35 14. Λάχανο 0.45 15. Αγγούρια 0.40 16. Καπνός 0.50 17. Καρπούζια - πεπόνια 0.35 18. Φράουλες 0.15 Πίνακας 4. Εποχιακοί φυτικοί συντελεστές Κ διαφόρων καλλιεργειών Καλλιέργεια Βλαστική Φυτικός συντελεστής Κ περίοδος υγρό κλίμα ξερό κλίμα Καλαμπόκι 4-5 μήνες 0.65 0.75 Σιτηρά 2 μήνες 0.60 0.70 Βαμβάκι 7 μήνες 0.60 0.70 Μηδική μεταξύ παγετών 0.80 0.90 Χορτοδοτικά μεταξύ παγετών 0.70 0.80 Φυλλοβόλα οπωροφόρα μεταξύ παγετών 0.60 0.70 Εσπεριδοειδή μεταξύ παγετών 0.45 0.55 Αμπέλια 5-7 μήνες 0.50 0.60 Ζαχαρότευτλα 6 μήνες 0.65 0.75 Πατάτες 3-5 μήνες 0.65 0.75 Ντομάτες 4 μήνες 0.65 0.70 Φασόλια 3 μήνες 0.60 0.70 Καπνός 4 μήνες 0.70 0.80 Ρύζι 3-5 μήνες 1.00 1.10. 2
Πίνακας 5. Ποσοστό στα εκατό των ωρών ημέρας κάθε μήνα του έτους (p) για βόρεια πλάτη από 24 έως 48 Βόρειο Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ πλάτος 48 6.13 6.42 8.22 9.15 10.50 10.72 10.83 9.92 8.45 7.56 6.24 5.86 46 6.30 6.50 8.24 9.09 10.37 10.54 10.66 9.82 8.44 7.61 6.38 6.05 44 6.45 6.59 8.25 9.04 10.22 10.38 10.50 9.73 8.43 7.67 6.51 6.23 42 6.60 6.66 8.28 8.97 10.10 10.21 10.37 9.64 8.42 7.73 6.63 6.39 40 6.73 6.73 8.30 8.92 9.99 10.08 10.34 9.56 8.41 7.78 6.73 6.53 38 6.87 6.79 8.34 8.90 9.92 9.95 10.10 9.47 8.38 7.80 6.82 6.66 36 6.99 6.86 8.35 8.85 9.81 9.83 9.99 9.40 8.36 7.85 6.92 6.79 34 7.10 6.91 8.36 8.80 9.72 9.70 9.88 9.33 8.36 7.90 7.02 6.92 32 7.20 6.97 8.37 8.72 9.63 9.60 9.77 9.28 8.34 7.93 7.11 7.05 30 7.30 7.03 8.38 8.72 9.53 9.49 9.67 9.22 8.34 7.99 7.19 7.14 28 7.40 7.07 8.39 8.68 9.46 9.38 9.58 9.16 8.32 8.02 7.27 7.27 26 7.49 7.12 8.40 8.64 9.37 9.30 9.49 9.10 8.32 8.06 7.36 7.35 24 7.58 7.17 8.41 8.60 9.30 9.19 9.41 9.05 8.31 8.10 7.43 7.46 3
Πίνακας 6. Αποδοτικότητες διανομής (ηδ) και εφαρμογής (ηε) του νερού σε καλά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα Συνθήκες δικτύου και άρδευσης Αποδοτικότητα 1. Αποδοτικότητα διανομής, ηδ Συντήρηση και λειτουργία δικτύου πολύ καλή 0.60-0.70 Συντήρηση και λειτουργία δικτύου ικανοποιητική 0.50-0.60 Συντήρηση και λειτουργία δικτύου ελλιπής 0.35-0.45 Συντήρηση και λειτουργία δικτύου φτωχή 0.25-0.35 2. Αποδοτικότητα εφαρμογής, ηε Άρδευση με κατάκλυση 0.60-0.80 Άρδευση με περιορισμένη διάχυση 0.60-0.75 Άρδευση με αυλάκια 0.55-0.70 Άρδευση με τεχνητή βροχή 0.65-0.85 Άρδευση με σταγόνες 0.75-0.95 4
Πίνακας 7. Τιμές του διορθωτικού συντελεστή F αν ο πρώτος εκτοξευτήρας απέχει μία ή μισή ισαποχή από την αρχή Αριθμός Συντελεστής F Συντελεστής F εκτοξευτήρων για μια ισαποχή για μισή ισαποχή 1 1.000 1.000 2 0.625 0.500 3 0.518 0.422 4 0.469 0.393 5 0.440 0.378 6 0.421 0.369 7 0.408 0.363 8 0.398 0.358 9 0.391 0.355 10 0.385 0.353 11 0.380 0.351 12 0.376 0.349 13 0.373 0.348 14 0.370 0.347 15 0.367 0.346 16 0.365 0.345 17 0.363 0.344 18 0.361 0.343 19 0.360 0.343 20 0.359 0.342 22 0.357 0.341 24 0.355 0.341 26 0.353 0.340 28 0.351 0.340 30 0.350 0.339 35 0.347 0.338 40 0.345 0.338 50 0.343 0.337 100 0.338 0.337 0.333 0.335 5
Επιλογή της καταλληλότερης μεθόδου επιφανειακής άρδευσης Πολλές παράμετροι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την επιλογή της καταλληλότερης μεθόδου επιφανειακής άρδευσης. Στις παραμέτρους αυτές συμπεριλαμβάνονται το ανάγλυφο του εδάφους, η εδαφική σύσταση, το σχήμα του αγρού, το είδος της καλλιέργειας, το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό και η εκμηχάνιση της καλλιέργειας. Όταν το ανάγλυφο του εδάφους είναι επίπεδο ή έχει κλίση μικρότερη του 0.1% τότε μπορεί να εφαρμοστεί αποτελεσματικά η άρδευση με λεκάνες με πολύ μικρή ισοπέδωση. Σε περίπτωση μεγαλύτερων κλίσεων, είναι καλύτερο να προτιμώνται οι μέθοδοι άρδευσης με λωρίδες ή αυλάκια. Όταν οι κλίσεις ή οι ανωμαλίες του εδάφους είναι μεγάλες τότε επιβάλλεται ισοπέδωση διαφορετικά θα πρέπει να εφαρμοστεί άλλη μέθοδος άρδευσης (π.χ. τεχνητή βροχή). Όλες οι μέθοδοι επιφανειακής άρδευσης είναι κατάλληλες για εδάφη χαμηλής (1-10 mm/h) και μέσης διηθητικότητας (10-30 mm/h). Σε περίπτωση εδαφών με μεγαλύτερη διαπερατότητα η εφαρμογή επιφανειακών μεθόδων καθίσταται προβληματική (π.χ. πολύ μικρά μήκη αυλακιών) και θα πρέπει να προτιμώνται οι μέθοδοι άρδευσης με τεχνητή βροχή ή σταγόνες. Το σχήμα του αγρού μπορεί να είναι καθοριστικό στην επιλογή της μεθόδου. Οι λεκάνες πρέπει να προτιμώνται σε αγρούς ακανόνιστου σχήματος, ενώ για επιτυχή άρδευση με λωρίδες ή αυλάκια θα πρέπει ο αγρός να είναι ορθογωνισμένος. Η άρδευση με λεκάνες μπορεί να εφαρμοσθεί σε όλες τις καλλιέργειες. Αποτελεί τη μόνη μέθοδο άρδευσης του ρυζιού. Καλλιέργειες πυκνής φύτευσης (π.χ. δημητριακα, χορτοδοτικά), πρέπει να ποτίζονται με λεκάνες ή λωρίδες. Η άρδευση με αυλάκια συνιστάται στις γραμμικές καλλιέργειες (καλαμπόκι, βαμβάκι, ντομάτα) και ιδιαίτερα σ αυτές που δεν αντέχουν σε κατάκλιση για περισσότερο από 12 ώρες. Για τα οπωροφόρα είναι κατάλληλες όλες οι μέθοδοι επιφανειακής άρδευσης. Το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό μπορεί να καθορίσει τη μέθοδο άρδευσης. Τα αυλάκια και οι λωρίδες απαιτούν ποιο εξειδικευμένους εργάτες που πρέπει να απασχοληθούν περισσότερο χρόνο από ότι στη μέθοδο των λεκανών. Τέλος, η χρήση μηχανημάτων είναι δυσχερής όταν η πυκνότητα των αναχωμάτων είναι μεγάλη (μικρές λεκάνες, μικρού μήκους αυλάκια). Τέτοια προβλήματα μπορεί σε κάποιο βαθμό να επιλυθούν με κατάλληλες ισοπεδώσεις. 6
Πλεονεκτήματα της άρδευσης με τεχνητή βροχή έναντι των μεθόδων επιφανειακής άρδευσης 1. Μικρές απώλειες κατά τη μεταφορά, διανομή και εφαρμογή του αρδευτικού νερού (δίκτυο κλειστών σωληνώσεων), 2. Δυνατότητα εφαρμογής σε εδάφη μεγάλης διηθητικότητας και μεγάλων κλίσεων, χωρίς προηγούμενη ισοπέδωση, 3. Καλύτερη ομοιομορφία κατά την εφαρμογή του νερού, 4. Καλύτερος έλεγχος των ποσοτήτων νερού που εφαρμόζουμε, 5. Δυνατότητα αξιοποίησης μικρών παροχών, 6. Δυνατότητα χρήσης του δικτύου και για άλλους σκοπούς (π.χ. αντιπαγετική προστασία, εφαρμογή λίπανσης), 7. Οικονομία γεωργικής γης, 8. Η χάραξη του δικτύου δεν εξαρτάται από το ανάγλυφο του εδάφους και τα όρια των ιδιοκτησιών, 9. Συντήρηση και διαχείριση το δικτύου λιγότερο δαπανηρή, 10. Δυνατότητα χρησιμοποίησης αυτοματισμών Μειονεκτήματα της άρδευσης με τεχνητή βροχή έναντι των μεθόδων επιφανειακής άρδευσης 1. Μεγάλες δαπάνες εγκατάστασης, 2. Μεγάλο κόστος λειτουργίας, 3. Αδυναμία άρδευσης όταν πνέει δυνατός άνεμος, 4. Αδυναμία άρδευσης όταν το νερό περιέχει μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών, 5. Ανάπτυξη ασθενειών σε μερικές καλλιέργειες από τη διαβροχή των φυλλωμάτων τους, 6. Υπερβολική, ορισμένες φορές, ανάπτυξη ζιζανίων από την ολική διαβροχή το εδάφους, 7. Εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, 8. Κίνδυνος καταστροφής της δομής της επιφάνειας του εδάφους από την πτώση των σταγόνων. 7
Πλεονεκτήματα της άρδευσης με σταγόνες έναντι των άλλων μεθόδων άρδευσης 1. Οικονομία νερού. Οφείλεται στις μικρές απώλειες νερού κατά την εφαρμογή μέσω του δικτύου των κλειστών σωληνώσεων και στον περιορισμένο βρεχόμενο όγκο και στην περιορισμένη βρεχόμενη επιφάνεια του εδάφους. 2. Οικονομία εργατικών. Τα δίκτυα των σωληνώσεων είναι μόνιμα και συνήθως συνδυάζονται με συστήματα αυτοματισμών. 3. Μείωση των ζιζανίων λόγω της περιορισμένης βρεχόμενης επιφάνειας του αγρού. 4. Εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών κατά τη διάρκεια της άρδευσης. 5. Δυνατότητα εφαρμογής σε εδάφη μεγάλης διηθητικότητας και μεγάλων κλίσεων, χωρίς προηγούμενη ισοπέδωση. 6. Καλύτερη ομοιομορφία κατά την εφαρμογή του νερού ακόμα και στα όρια του αγροτεμαχίου. 7. Καλύτερος έλεγχος των ποσοτήτων νερού που εφαρμόζουμε, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται συστήματα αυτοματισμών. 8. Αξιοποίηση μικρών παροχών. Σχετίζεται με την οικονομία νερού και τη δυνατότητα αξιοποίησης του δικτύου και κατά τη διάρκεια της νύχτας. 9. Εύκολη και αποτελεσματική λίπανση αφού μέσω του αρδευτικού νερού τα λιπάσματα εφαρμόζονται στις ποσότητες που επιθυμούμε κατ ευθείαν στο ριζόστρωμα. 10. Ανεξαρτητοποίηση της άρδευσης από τον άνεμο όταν το νερό εφαρμόζεται μέσω σταλακτήρων. 11. Έλεγχος ορισμένων ασθενειών και εντόμων επειδή κατά την άρδευση δεν υπάρχει διαβροχή του φυλλώματος των καλλιεργειών. 12. Χαμηλό κόστος λειτουργίας. Τα συστήματα άρδευσης με σταγόνες λειτουρ-γούν συνήθως σε χαμηλές πιέσεις που απαιτούν μικρότερη κατανάλωση ενέργειας από τα συστήματα άρδευσης με τεχνητή βροχή. 13. Ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης και απόδοσης των φυτών, επειδή οι αρδεύσεις είναι συχνές και έτσι το εδαφικό νερό στην περιοχή του ριζοστρώματος βρίσκεται κοντά στην υδατοϊκανότητα. 14. Δυνατότητα αξιοποίησης αλατούχων νερών. Οφείλεται στο ότι δεν υπάρχει διαβροχή του φυλλώματος των καλλιεργειών και του ότι οι συχνές αρδεύσεις δημιουργούν συνθήκες υψηλής υδατοπεριεκτηκότητας του εδάφους. Μειονεκτήματα της άρδευσης με σταγόνες έναντι των άλλων μεθόδων άρδευσης 1. Υψηλό κόστος αρχικής εγκατάστασης. Οφείλεται στο ότι οι εγκαταστάσεις είναι μόνιμες και απαιτούν συνήθως πολλούς αυτοματισμούς και άλλα εξαρτήματα (π.χ. φίλτρα, βαλβίδες, βάνες). 2. Φραξίματα. Τα φραξίματα των διανεμητών αποτελούν πολύ μεγάλο πρόβλημα κατά τη χρήση τέτοιων συστημάτων και απαιτούν την εγκατάσταση ειδικών συσκευών (π.χ. φίλτρων). Αιτίες των φραξιμάτων μπορεί να είναι φυσικές, χημικές ή και βιολογικές. 3. Μηχανικές ζημιές από απρόσεκτη χρήση μηχανημάτων ή από διάφορα ζώα και πτηνά. 4. Αδυναμία προστασίας από τους παγετούς επειδή το νερό εφαρμόζεται κάτω από την κόμη των δένδρων. 5. Συγκέντρωση αλάτων στο έδαφος παρατηρείται από τη χρήση αλατούχων νερών στα όρια μεταξύ βρεχόμενου και μη εδάφους και απαιτείται έκπλυση του εδάφους όταν οι βροχοπτώσεις δεν είναι επαρκείς. 6. Υψηλό επίπεδο γνώσεων σχετικά με τη συντήρηση και λειτουργία του δικτύου. 8
Κριτήρια επιλογής του καταλληλότερου συστήματος άρδευσης Η επιλογή του καταλληλότερου συστήματος άρδευσης σχετίζεται με την ορθολογική διαχείριση του νερού και την επίτευξη του καλύτερου οικονομικού αποτελέσματος της γεωργικής εκμετάλλευσης. Οι διάφορες παράμετροι που επηρεάζουν και που πρέπει να συνεκτιμώνται στην επιλογή ενός συστήματος άρδευσης είναι οι ακόλουθες : το κλίμα, το έδαφος, το είδος φυτού και ο τρόπος καλλιέργειας, η διαθέσιμη ποσότητα και ποιότητα του αρδευτικού νερού, το διαθέσιμο εργατικό και τεχνικό δυναμικό και το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας των έργων. 5.1. Κλίμα Από τις κλιματικές παραμέτρους ιδιαίτερη σημασία στην επιλογή του συστήματος έχουν ο άνεμος και η θερμοκρασία του αέρα. Σε περιοχές με συχνούς και δυνατούς ανέμους (ταχύτητα > 4-5 m/s) η εφαρμογή της άρδευσης με τεχνητή βροχή (ή μικροεκτοξευτήρες) είναι προβληματική γιατί δεν μπορεί να επιτευχθεί ομοιόμορφη άρδευση ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν αυξημένες απώλειες νερού λόγω μεταφοράς των σταγόνων της βροχής εκτός της αρδευόμενης έκτασης. Κατ ανάλογο τρόπο μεγάλες απώλειες δημιουργούν οι υψηλές θερμοκρασίες εξ αιτίας των ευνοϊκών συνθηκών εξάτμισης και για το λόγο αυτό οι αρδεύσεις και μάλιστα η τεχνητή βροχή πρέπει να αποφεύγονται ιδιαίτερα τις μεσημεριανές ώρες. Από τις κλιματικές συνθήκες εξαρτώνται άμεσα και οι ανάγκες των καλλιεργειών σε νερό. Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας πρέπει να προτιμώνται καλλιέργειες ανθεκτικές στην έλλειψη νερού και να εφαρμόζονται μέθοδοι άρδευσης με μικρές απώλειες (π.χ. σταγόνες). Σε περιοχές που πλήττονται από παγετούς η άρδευση με τεχνητή βροχή αποτελεί μέθοδο αντιπαγετικής προστασίας. 5.2. Έδαφος Όταν οι κλίσεις του εδάφους και η διηθητικότητά του είναι μεγάλες πρέπει να αποφεύγονται οι επιφανειακές μέθοδοι άρδευσης. Οι ισοπεδώσεις που απαιτούνται για τη μείωση των κλίσεων και την εφαρμογή επιφανειακής άρδευσης μπορεί να αποκαλύψουν άγονα εδάφη και πρέπει να αποφεύγονται σε τέτοιες περιπτώσεις. Αν η υπόγεια στάθμη του νερού βρίσκεται ψηλά, με την εφαρμογή επιφανειακής άρδευσης, υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω ανύψωσής της στο βάθος του ριζοστρώματος λόγω των αυξημένων ποσοτήτων νερού που απαιτεί η εφαρμογή της μεθόδου. Οι παραπάνω περιορισμοί υπαγορεύουν την εφαρμογή άλλης μεθόδου άρδευσης (σταγόνες, τεχνητή βροχή). 5.3. Είδος φυτού και τρόπος καλλιέργειας Το ρύζι είναι η μοναδική καλλιέργεια που ποτίζεται μόνο με κατάκλυση. Σε ορισμένες καλλιέργειες η διαβροχή των φυλλωμάτων δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης ασθενειών και η τεχνητή βροχή πρέπει να αποφεύγεται. Παρομοίως πρέπει να αποφεύγεται σε περιπτώσεις που το αρδευτικό νερό περιέχει άλατα και η καλλιέργεια είναι ευαίσθητη σ αυτά. Η άρδευση λειμώνων και μηδικής μπορεί να γίνει σε λωρίδες αλλά και με τεχνητή βροχή. Στις γραμμικές καλλιέργειες μπορούν να εφαρμοσθούν γενικά όλες οι μέθοδοι. Στην περίπτωση του καλαμποκιού η εφαρμογή της τεχνητής βροχής παρουσιάζει προβλήματα λόγω του ύψους της καλλιέργειας και εναλλακτικά χρησιμοποιούνται συνήθως αυτοκινούμενοι αρδευτές (καρούλι - κανόνι). Οι ευνοϊκές συνθήκες εδαφικής υγρασίας που επιτυγχάνονται από την εφαρμογή της άρδευσης με σταγόνες συντελεί σε αυξημένες αποδόσεις και έχει 9
οδηγήσει στην επικράτηση της μεθόδου στις θερμοκηπιακές και γενικά τις δυναμικές καλλιέργειες (π.χ. οπωρώνες). 5.4. Διαθέσιμη ποσότητα και ποιότητα του αρδευτικού νερού H επιφανειακή άρδευση ενδείκνυται όταν οι διαθέσιμες ποσότητες νερού είναι μεγάλες. Σε αντίθετη περίπτωση πρέπει να προτιμάται η άρδευση με τεχνητή βροχή ή σταγόνες. Ειδικά όταν πρόκειται για πολύ μικρές παροχές η άρδευση με σταγόνες επιτυγχάνει την καλύτερη αξιοποίησή τους λόγω των μικρότερων απωλειών και της δυνατότητας άρδευσης κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η ποιότητα του αρδευτικού νερού είναι επίσης καθοριστική στην επιλογή της μεθόδου άρδευσης. Αν το νερό περιέχει άλατα η άρδευση με σταγόνες μπορεί να εφαρμοστεί εφόσον εξασφαλιστεί αποτελεσματική έκπλυση των εδαφών. Με τις άλλες μεθόδους άρδευσης (επιφανειακή, τεχνητή βροχή) και ειδικά με την άρδευση με λεκάνες μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματική έκπλυση των αλάτων από το έδαφος. Στην περίπτωση που η εφαρμογή της άρδευσης με τεχνητή βροχή προκαλεί διαβροχή των φυλλωμάτων καλλιέργειας που είναι ευαίσθητη στα άλατα η χρήση αλατούχου νερού καθιστά απαγορευτική την εφαρμογή της μεθόδου. Τέλος, η παρουσία αλάτων και φερτών υλικών στο αρδευτικό νερό μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα ιδιαίτερα στα συστήματα άρδευσης με σταγόνες λόγω έμφραξης των σταλακτήρων (βλ. ποιότητα αρδευτικού νερού). 5.5. Διαθέσιμο εργατικό και τεχνικό δυναμικό Η ύπαρξη επαρκούς ακόμη και ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού ευνοεί τις παραδοσιακές μεθόδους επιφανειακής άρδευσης. Η άρδευση με τεχνητή βροχή και σταγόνες απαιτεί αρκετά ειδικευμένους εργάτες, τεχνίτες και αγρότες λόγω της πληθώρας και πολυπλοκότητας των μηχανών, μηχανισμών και αυτοματισμών που συνεπάγεται η εφαρμογή και η συντήρησή τους. Από πλευράς απασχόλησης, η εκμηχάνιση και αυτοματοποίηση των παραπάνω μεθόδων αναπόφευκτα οδηγεί σε μικρότερες απαιτήσεις εργατικών χεριών. Για το λόγο αυτό οι μέθοδοι αυτές προτιμώνται όταν υπάρχουν ελλείψεις εργατικού δυναμικού. 5.6. Κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας των έργων. Το κόστος της εγκατάστασης ήταν παλαιότερα καθοριστικό στη επιλογή της μεθόδου άρδευσης. Η άρδευση με επιφανειακές μεθόδους έχει το μικρότερο κόστος εγκατάστασης. Το κόστος όμως λειτουργίας, αν συμπεριλάβουμε και το κόστος του απασχολούμενου προσωπικού, είναι αρκετά υψηλό και αυξάνει καθώς το εργατικό δυναμικό που ασχολείται με τον αγροτικό τομέα μειώνεται. Στην άρδευση με σταγόνες και τεχνητή βροχή το κόστος της εγκατάστασης (ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός) είναι υψηλό που αυξάνεται από τη χρήση επιπρόσθετων αυτοματισμών. Η ύπαρξη ηλεκτρικού δικτύου στην περιοχή ευνοεί την εγκατάσταση των συστημάτων αυτών από πλευράς κόστους συντήρησης και λειτουργίας. Γενικά το κόστος λειτουργίας συστημάτων με σταγόνες είναι χαμηλότερο αυτών της τεχνητής βροχής λόγω της χαμηλότερης πίεσης λειτουργίας των δικτύων. Παρότι το κόστος των σύγχρονων συστημάτων άρδευσης με τεχνητή βροχή και ιδιαίτερα με σταγόνες είναι αρκετά υψηλό εντούτοις δεν είναι πάντοτε καθοριστικό στην επιλογή της μεθόδου άρδευσης. Καθοριστικοί παράγοντες μπορεί να θεωρηθούν ιδιαίτερα η αύξηση της απόδοσης των καλλιεργειών και μάλιστα των δυναμικών (π.χ. οπωροκηπευτικά) και οι απαιτήσεις για μείωση του χρόνου ενασχόλησης με την αρδευτική πρακτική. 10
6. Οικολογικές επιπτώσεις από τις μεθόδους άρδευσης Η εφαρμογή των αρδεύσεων είναι συνυφασμένη με πλήθος παρεμβάσεων στο φυσικό περιβάλλον που είναι αποτέλεσμα της εκμηχάνισης της γεωργίας. Η ανάπτυξη της αρδευόμενης γεωργίας που σχετίζεται με την αύξηση των αρδευόμενων εκτάσεων για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις σε αγαθά πρώτης ανάγκης (τροφή, ένδυση) σχετίζεται και με την αποξήρανση ελών και λιμνών και την καταστροφή υγροβιοτόπων και άλλων φυσικών οικοσυστημάτων. Στις αλλοιώσεις του περιβάλλοντος πρέπει να προστεθούν και η κατασκευή των διαφόρων έργων υποδομής (π.χ. αγροτικοί δρόμοι) και των αρδευτικών και στραγγιστικών δικτύων. Για την άρδευση των καλλιεργειών απαιτούνται τεράστιες ποσότητες νερού που, όταν δεν μπορούν να εξασφαλιστούν από τους διαθέσιμους στην περιοχή υδατικούς πόρους, πρέπει να μεταφερθούν από αλλού και απαιτείται η κατασκευή επιπρόσθετων έργων (φράγματα, διώρυγες μεταφοράς). Πολλά από τα παραπάνω έργα (τεχνητές λίμνες φραγμάτων, αρδευτικές διώρυγες, στραγγιστικές τάφροι) αποτελούν ένα τροποποιημένο οικοσύστημα για πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας. Περισσότερο συνυφασμένη με τις αρδεύσεις είναι η αλλαγή του μικροκλίματος μιας περιοχής από την εξάτμιση των τεραστίων ποσοτήτων νερού και η δραματική, πολλές φορές, μείωση των υδατικών πόρων από την υπερεκμετάλλευσή τους. Αποτελέσματα της υπερεκμετάλλευσης είναι η υπερβολική μείωση των αποθεμάτων νερού λιμνών και της παροχής φυσικών υδατορευμάτων την αρδευτική περίοδο, η πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, η εισαγωγή αλμυρού νερού στους παράκτιους υδροφορείς και η χειροτέρευση της ποιότητας του αρδευτικού νερού με συνέπεια την αλάτωση των εδαφών και τη μείωση της γεωργικής παραγωγής. Αποτέλεσμα της υπεράντλησης των υπόγειων νερών είναι και η καθίζηση των εδαφών και πρόκληση ζημιών σε διάφορες κατασκευές (δρόμους, σπίτια) όταν οι τοπικές συνθήκες επιτρέπουν τη συμπίεσή τους. Παρά τα όποια αρνητικά αποτελέσματα των αρδεύσεων στο περιβάλλον, η αρδευόμενη γεωργία έχει εξασφαλίσει υπερεπάρκεια αγαθών ακόμα και σε περιοχές που παλαιότερα λιμοκτονούσαν. Σήμερα οι τάσεις για καλύτερης ποιότητας ανθρώπινο περιβάλλον συνδυάζουν την παραγωγή καλύτερης ποιότητας προϊόντων (λογική χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων) με τη βελτίωση της ποιότητας και αύξηση της ποσότητας των υδατικών πόρων. Τεράστιες προσπάθειες καταβάλλονται προς την κατεύθυνση αυτή τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο για την εξασφάλιση της ισορροπίας - χρυσής τομής ανάμεσα στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον. 11