Παντελής Παντελάρας Χημικός Μηχανικός Μέλος ΜΕΠΑΑ ΤΕΕ
Η συνέπεια της ανάπτυξης σε μιά παγκόσμια οικονομία, είναι η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής και της κατανάλωσης.
Αποτέλεσμα : υπερβολική αύξηση οικιακών απορριμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων και κατ επέκταση επικινδύνων και τοξικών αποβλήτων.
Η Ελλάδα συμμετέχοντας σ αυτή την παγκοσμιοποιημένη αγορά δέχθηκε τις επιπτώσεις αυτές σε μεγαλύτερο βαθμό.
Η κατάσταση με τα επικίνδυνα απόβλητα στην Ελλάδα δεν είναι απλά άσχημη. Είναι απελπιστική.
Το φαινόμενο επιδεινώνεται λόγω της κοντόφθαλμης επιχειρηματικότητας και της ελλιπούς αντιμετώπισης του προβλήματος από την πολιτεία. Πάνω απ όλα το σύνδρομο του πολιτικού κόστους.
Η διαχείριση των επικινδύνων αποβλήτων λοιπόν αποτελεί για την Ελλάδα επιτακτική ανάγκη προκειμένου να εξασφαλισθεί η προστασία του περιβάλλοντος αλλά και της δημόσιας υγείας. Πέραν αυτών επιβάλλεται και η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής για τα επικίνδυνα.
Στην Ελλάδα παράγεται ενα πλήθος επικινδύνων αποβλήτων τα οποία προέρχονται απο τη βιομηχανική δραστηριότητα των παρακάτω κλάδων:
Μεταλλουργία σιδήρου χάλυβα Αναγέννηση ορυκτελαίων Μεταλλουργία αλουμινίου Κατεργασία και επικάλυψη μετάλλων Μεταλουργία χαλκού Παραγωγή και ανακύκλωση συσσωρευτών μολύβδου
Διύλιση πετερελαίου Ναυπηγεία Παραγωγή λιπασμάτων και άλλων ανόργανων χημικών προϊόντων Παραγωγή χρωμάτων βερνικιών, συνθετικών ρητινών, πλαστικών και λοιπων οργανικών χημικών προϊόντων Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας
Παραγωγή σιδηρονικελίου Παραγωγή και συσκευασία γεωργικών φαρμάκων Κλωστοϋφαντουργία Παραγωγή χάρτου χαρτονιού Εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης κοινού
Στα επικίνδυνα απόβλητα των παραπάνω κλάδων πρέπει να προστεθούν και τα ακόλουθα ρεύματα τα οποία υπόκεινται σε ειδικό καθεστός διαχείρισης:
Ρεύματα εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων Επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα Ζωικά υποπροϊόντα Πολυχλωριωμένα διφαινύλια τριφαινύλια (PCB s). Απόβλητα (υπολείμματα) κατά τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
Επιπλέον περιλαμβάνονται και μικροποσότητες επικινδύνων αποβλήτων στα αστικά απόβλητα. Πόσα είναι όμως τα τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα που παράγονται στην Ελλάδα?
Σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ (2004), στην Ελλάδα παράγονται ετήσια περίπου 333.000 τόνοι ΕΑ από τα οποία 205.000 τόνοι δηλαδή ποσοστό 62% υποβάλλεται σε εργασίες διάθεσης, ενώ το υπόλοιπο 128.000 τόνοι ή 38% σε εργασίες αξιοποίησης.
ΕΤΟΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ (tn) ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ (tn) ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ (tn) 1998 381.038 134.876 218.364 1999 377.568 125.813 242.317 2000 391.539 145.323 235.060 2004 333.155 127.670 205.485
Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ το 85-90% της συνολικής ετήσιας παραγωγής ΕΑ σε επίπεδο χώρας το 2004 οφείλεται σε ένα σχετικά μικρό αριθμό μεγάλων μονάδων (περίπου 20), που ανήκουν στους κλάδους πρωτογενούς μεταλλουργίας, διύλισης αργού πετρελαίου, δραστηριοτήτων παραγωγής πετρελαιοειδών καταλοίπων και χρήσης ελαιολιπαντικών κινητήρων, παραγωγής λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και συναφών χημικών προϊόντων.
Οι άλλοι βιομηχανικοί κλάδοι παράγουν το υπόλοιπο 10-15% κατά βάρος των ΕΑ. Πρόκειται για κλάδους που χαρακτηρίζονται από πολύ μεγάλο αριθμό βιομηχανικών/ βιοτεχνικών μονάδων μικρού και μεσαίου μεγέθους.
ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΕΛΑΙΩΝ ΚΑΙ ΥΓΡΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ 140.820 88.270 52.550 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΘΕΡΜΙΚΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΕΣ 44.500 9.700 34.800 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ Η ΖΩΩΝ 25.000 0 25.000 24.600 100 24.500 14.600 0 14.600 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΙΣ 8.590 0 8.590 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΟΡΥΚΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΧΗΜΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΜΕΤΑΛΛΩΝ 7.200 0 7.200 4.600 190 4.410 ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ 7.000 0 7.000 ΛΟΙΠΑ 48.200 24.410 23.790
Βασικό εργαλείο για την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στην Ελλάδα, είναι η συγκέντρωση και επεξεργασία στοιχείων που περιλαμβάνονται σε «Διαχειριστικά Σχέδια Αποβλήτων», τα οποία υποβάλλονται στο ΥΠΕΧΩΔΕ και τις Περιφέρειες από τους παραγωγούς και κατόχους αποβλήτων. Τα σχετικά συγκεντρωτικά στοιχεία δίνονται στον παρακάτω πίνακα.
ΕΤΟΣ 2004 2005 2006 ΣΥΝΟΛΟΚΗ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ: 335.000,00 333.155,00 333.155,00 - ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ 111.820,00 109.270,00 118.870,00 - ΚΑΥΣΗ 1546,51 2.231,00 2.793,43 - ΚΑΥΣΗ ΜΕ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 5.005,60 7.255,64 7.346,03 - ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΤΑΦΗ 13.997,00 7.313,81 14.763,34 - ΑΛΛΑ(*) 202.630,89 207.084,36 189.382,20 (*) Αφορά ποσότητες αποβλήτων λιπαντικών ελαίων, προσωρινά αποθηκευμένα επικίνδυνα απόβλητα, εξαγωγή επικινδύνων αποβλήτων
Οι μεγαλύτερες ποσότητες παράγονται στην Αττική 48.5% (161.000 τόνοι), στην Κεντρική Μακεδονία 12.6% (42.000 τόνοι), στη Στερεά Ελλάδα 10.2% (34.000 τόνοι), στη Θεσσαλία 6.9% (23.000 τόνοι) και στη Δυτική Ελλάδα 5.2% (17.000 τόνοι).
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ε.Α. (τ/έτος) % ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΤΤΙΚΗ 161.695 48,5 72.470 89.225 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 42.030 12,6 10.495 31.5 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 33.935 10,2 16.205 17.730 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 22.930 6,9 3.735 19.195 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 17.205 5,2 10.150 7.055 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 12.625 3,8 1.435 11.190 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 9.470 2,8 2.925 6.545 ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΡΑΚΗ 9.100 2,7 2.025 7.075 ΚΡΗΤΗ 8.645 2,6 3.210 5.435 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 5.270 1,6 2.440 2.830 ΗΠΕΙΡΟΣ 4.680 1,4 1.365 3.315 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 2.805 0,8 695 2.110 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 2.765 0,8 520 2.245 ΣΥΝΟΛΟ 333.155 127.670 205.485
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΡΑΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΤΤΙΚΗ 0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000 120,000 140,000 160,000 180,000
Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί οτι υπάρχουν στη χώρα μας (πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ) και περίπου 600.000 τόνοι αποθηκευμένων ΕΑ, κυρίως στους χώρους παραγωγής τους (βιομηχανία), κατάσταση που εγκυμονεί σοβαρούς εν δυνάμει κινδύνους.
Για τα ρεύματα ΕΑ που υπόκεινται σε ειδικό καθεστώς διαχείρισης, πρέπει να αναφέρομε τα παρακάτω ποσοτικά στοιχεία:
1. Απόβλητα εναλλακτικής διαχείρισης
Α. Απόβλητα Λιπαντικών Ελαίων (ΑΛΕ) Από τους 140.000 τόνους παραγομένων σε ετήσια βάση, τα δυνάμενα να συλλεχθούν προς αξιοποίηση ανέρχονται σε 88.000 τόνους ενώ το 2008 συλλέχθηκαν και ανακυκλώθηκαν 38.900 τόνοι. Μία απόδειξη προβληματισμού για την ορθότητα των στοιχείων του 2004. Επιπλέον το ότι μόνο από τη χρήση των ελαιολιπαντικών κινητήρων φαίνεται να παράγεται το 42% των ΕΑ τα ερωτηματικά αυξάνουν.
Β. Οχήματα Τέλους Κύκλου Ζωής Τα δυνάμενα να οδηγηθούν σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας εκτιμώνται σε περίπου 47.000 τόνους/ έτος. Για το 2008 ανακυκλώθηκαν 62.696 Ο.Τ.Κ.Ζ. με μέσο ποσοστό ανακύκλωσης ανά Ο.Τ.Κ.Ζ. μεγαλύτερο του 80%. Δεν είναι γνωστή η ποσότητα των ΕΑ που προέκυψε από τη διάλυση και ανακύκλωση των πιο πάνω Ο.Τ.Κ.Ζ.
Γ. Επικίνδυνα υπολείμματα Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (Α.Η.Η.Ε.) Τα ΑΗΗΕ έχουν προσδιορισθεί από την Κοινοτική και Εθνική μας Νομοθεσία ως «ρεύμα αποβλήτων προτεραιότητας», λόγω της επικινδυνότητας τους, του όγκου τους και της απαιτούμενης υψηλής ενέργειας για την παραγωγή του ΗΗΕ. Το 2008 οδηγήθηκαν για ανακύκλωση 47.140 τόνοι ΑΗΗΕ από τα οποία προέκυψε άγνωστη, αλλά σε κάθε περίπτωση μικρή ποσότητα ΕΑ.
2. Επικίνδυνα Ιατρικά Απόβλητα Σύμφωνα με τα στοιχεία του αρμόδιου υπουργείου, η ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε 14.600 τόνους περίπου
3. Ζωικά υποπροϊόντα Στη χώρα μας η ετήσια παραγωγή επικινδύνων ζωικών υποπροϊόντων (σύμφωνα με τον κανονισμό 1774/2002/ΕΚ) ανέρχεται σε 45.000 τόνους.
4. Πολυχλωριωμένα διφαινύλια / τριφαινύλια (PCB s) Οι υπάρχουσες σήμερα ποσότητες βρίσκονται σε συσκευές κλειστού κυκλώματος (μετασχηματιστές, πυκνωτές κλπ.) με κύριο κάτοχο τη ΔΕΗ με ποσότητα 530 τόνους PCB s (κελύφη πυκνωτών και συνολική ποσότητα ελαίων με PCB s).
Τέλος όσον αφορά τις Μικρές Ποσότητες Επικινδύνων Αποβλήτων στα αστικά απόβλητα, η ετήσια συνολική παραγωγή, αφού λάβουμε υπ όψη τα 0.6 κιλά / κάτοικο, ανέρχεται σε 6.600 τόνους.
Οι πρακτικές διαχείρισης των ΕΑ που επιβάλλεται να εφαρμόζονται σε επίπεδο χώρας και αφορούν κυρίως τα ΕΑ βιομηχανιών είναι οι εξής:
1. Αποθήκευση σε ειδικούς χώρους εντός των μονάδων παραγωγής. Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται κυρίως από βιομηχανίες οι οποίες παράγουν μεγάλες ποσότητες αποβλήτων (π.χ. ΔΕΗ, ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ). Υφιστάμενα έργα: 2 ΧΥΤΕΑ (ιδιωτικά έργα).
2. Μεταφορά στο εξωτερικό με σκοπό τη διάθεση ή την αξιοποίηση 3. Αξιοποίηση και λοιπές πρακτικές διαχείρισης.
Σε εργασίες αξιοποίησης υποβάλλονται ορισμένες κατηγορίες επικίνδυνων αποβλήτων όπως: Σκωρίες που ανακυκλώνονται σαν πρόσθετο υλικό από διάφορες παραγωγικές εγκαταστάσεις π.χ. τσιμεντοβιομηχανία Οξινες ιλύες από αναγέννηση Α.Λ.Ε. που εξουδετερώνονται Αλλα επικίνδυνα απόβλητα (π.χ. ιλύες, σκωρίες) που σταθεροποιούνται. Πετρελαιοειδή κατάλοιπα, τα οποία χρησιμοποιούνται σε ενεργοβόρες εγκαταστάσεις για την παραγωγή εναλλακτικού καυσίμου
Τι ισχύει όμως στην πραγματικότητα? Η παρακάτω λίστα δίνει την πραγματική γκάμα των μεθόδων διαχείρισης των ΕΑ
Παράνομο θάψιμο μαζί με σκουπίδια σε χωματερές Παράνομη διάθεση στο έδαφος Παράνομη, πλην μιας γνωστής περίπτωσης (Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου) διάθεση σε ορυχεία, μεταλλεία Παράνομη Προσωρινή Μη αδειοδοτημένη στην πλειοψηφία, αποθήκευση στο χώρο παραγωγής
Παράνομη χρήση ως αδρανή για μπάζωμα Πρόσθετα σε τσιμέντα Παράνομη σε μεγάλο ποσοστό καύση Πόντιση στη θάλασσα, είτε παράνομη είτε κατά περίπτωση αδειοδοτημένη, αλλά πάντα επικίνδυνη για το περιβάλλον.
Προς το παρόν η Ελλάδα δεν διαθέτει εγκεκριμένους χώρους με τα απαιτούμενα μέσα προστασίας του περιβάλλοντος για την επεξεργασία και την τελική διάθεση των επικίνδυνων υγρών και στερεών αποβλήτων και των επικίνδυνων ιλύων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η ανεξέλεγκτη, χωρίς υποδομή και έλεγχο διαχείριση και διάθεση των επικινδύνων αποβλήτων δημιουργεί ανεπανόρθωτα προβλήματα μέσω της ρύπανσης εδαφών και υπογείων νερών των οποίων το κόστος της εξυγίανσης και αποκατάστασης είναι πολλαπλάσιο αυτού της ορθής διαχείρισης. Είναι επιβεβλημένη ανάγκη να συνεργαστούν όλοι (πολιτεία, βιομηχανία, πολίτες) για να βρεθεί μια οριστική λύση διαχείρισης και διάθεσης των επικινδύνων αποβλήτων.