Οι νοικοκυρές καταβρέχουν την περπερούνα με νερό και δίνουν φιλοδωρήματα (χρήματα, αλεύρι, τυρί, κρέας κ.α.), για να βρέξει και να φυτρώσουν τα σπαρτά και τραγουδούν. Περπερούνα περπατεί και το Θεό παρακαλεί για να βρέξει μια βροχή, μια βροχή, μια σιγανή για να γέν τα σπαρτά μας κι τα καλαμπόκια μας μπάρις, μπάρις τα νιρά, μπάρις, μπάρις τα κρασιά. Περπερούνα τριγυρίζει μέσα στο χωριό γυρίζει. Τον Θεό παρακαλεί για να βρέξει μια βροχή. Για να γίνει το κριθάρι το κριθάρι και το στάρι και το όψιμο κεχρί για να κάνουμε ψωμί. Να το φαν τα ορφανά τα ορφανά και τα φτωχά.
ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ
Το Χριστόψωμο ή <<ψωμί του Χριστού>> είναι παραδοσιακά το σπουδαιότερο έδεσμα των εορτών του δωδεκαημέρου. Το έφτιαχνε η ελληνίδα νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και υπομονή 2-3 ημέρες προ των Χριστουγέννων. Η βασική διαφορά με τα άλλα ψωμιά είναι ο πλούσιος στολισμός του με λογής-λογής κεντήματα (κεντίδια) ή <<πλουμίδια>> όπως ονομάζονται. Η διακόσμηση ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή.στα σπίτια των γεωργών ο διάκοσμος εμπνέεται κυρίως από τα αγροτικά εργαλεία.ένα κεφαλαίο Β συμβολίζει το ζυγό του αλετριού (από τη σπορά).ενώ στους κτηνοτρόφους τα σχέδια ήταν από το βουκολικό βίο (πρόβατα,γκλίτσες ). Στο άλλο μισό της επιφάνειας του Χριστόψωμου με <<σωρό>> ζύμης παρίσταται η <<στοίβα>> (θημωνιά), πλαισιωμένη με φύλλα αμπέλου και ελιάς, η προσδοκία για το ερχόμενο καλοκαίρι. Επίσης πολλές φορές απεικονίζεται και το σπίτι στο οποίο και θα έρθει η ευτυχία της χρονιάς. Κάτι που τονίζεται και στα κάλαντα: <<Σ αυτό το σπίτι που ρθαμε πέτρα να μη ραϊσει (ραγίσει) κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.>>
Απαραίτητα επάνω στο Χριστόψωμο χαραγμένος ο σταυρός για την προστασία της οικογένειας. Η ελληνική οικογένεια αφιερώνει το ψωμί αυτό με ευλάβεια στη Γέννηση του Χριστού που θα στέρξει να μεταβάλλει τα <<πλουμίδια>> σε ευλογημένη πραγμάτια. Στο Μιχαλίτσι της Μικράς Ασίας, το Χριστόψωμο ονομαζόταν Χριστός, ενώ στην Κύπρο είναι γνωστό ως γεννόπιτα. Τα Χριστούγεννα ο νοικοκύρης έπαιρνε το Χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο ραπέζι.
ΥΛΙΚΑ 1 κιλό σκληρό αλεύρι,1 φακελάκι μαγιά,προζύμι,1/2κ.γλ αλάτι,2κ.γλ ζάχαρη,1/2κ.γλ μαχλέπι, 3-4κ.σ. ελαιόλαδο, 2κ.σ.γλυκάνισο, 3-4 κομματάκια μαστίχα θρυμματισμένη, λίγο σουσάμι, λίγο βούτυρο και αλεύρι για το ταψί μας. Μπορούμε να βάλουμε αντί για γλυκάνισο μέλι ή πετιμέζι, ξύσμα πορτοκαλιού και κανέλα.
ΕΚΤΕΛΕΣΗ: Βράζουμε το γλυκάνισο σε 2 φλιτζάνια νερό και κρατάμε το ζουμί. Σε μια λεκάνη ρίχνουμε το αλεύρι και κάνουμε μια λακουβίτσα στο κέντρο. Ρίχνουμε τη μαγιά, το προζύμι, το αλάτι, τη ζάχαρη, το ελαιόλαδο, τη μαστίχα και το μαχλέπι και σιγά σιγά το νερό του γλυκάνισου. Ζυμώνουμε μέχρι να έχουμε μια ζύμη λεία, ελαστική και μαλακή χωρίς να κολλάει στα χέρια. Αφήνουμε τη ζύμη σε ζεστό μέρος να φουσκώσει για μισή ώρα. Βουτυρώνουμε και αλευρώνουμε το ταψάκι, βάζουμε τη ζύμη και την πατάμε να απλωθεί παντού. Με λίγο ζυμάρι που έχουμε κρατήσει από το κέντρο, φτιάχνουμε δύο κορδόνια τα οποία τα τοποθετούμε πάνω στο ψωμί σε σχήμα Σταυρού. Τα κορδόνια στις άκρες τα ψαλιδίζουμε και τα γυρίζουμε προς τα έξω. Στολίζουμε με καρύδια ή αμύγδαλα ένα στο κέντρο και τέσσερα στις άκρες τα πιέζουμε να μπούνε μέχρι μέσα. Αλείφουμε με ζαχαρόνερο ή με κρόκο + 2 κ.σ γάλα για να κολλήσουν τα κορδόνια και πασπαλίζουμε με σουσάμι. Με ξερά σύκα, αμύγδαλα, σταφίδες κάνουμε διάφορα σχήματα. Σκεπάζουμε με καθαρή πετσέτα και το αφήνουμε σε ζεστό μέρος για μισή με μία ώρα μέχρι να διπλασιαστεί σε όγκο. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 180 o C για μια ώρα.
Το ψωμί της <<Κυρά Σαρακοστής>> Ζυμώνεται για τις σαράντα μέρες νηστείας πριν το Πάσχα. Είναι αλμυρό, έχει σχήμα γυναίκας με σταυρωτά τα χέρια,στο κεφάλι της φορούσαν σταυρό για στολίδι, είχε επτά πόδια που τα έκοβαν ένα την εβδομάδα μέχρι να έρθει η Πασχαλιά και κυρίως χωρίς στόμα γιατί νήστευε καιρό.
ΛΑΓΑΝΑ
Η Λαγάνα είναι άζυμος άρτος, ο οποίος φτιάχνεται με παραδοσιακό τρόπο στην Ελλάδα μόνο μια μέρα το χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα. Το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό λάγανον μια πλακωτή ζύμη που παρασκευάζεται από αλεύρι και νερό και σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
ΛΑΖΑΡΑΚΙΑ Για την ψυχή του Λάζαρου οι γυναίκες ζύμωναν πρωί ανήμερα το Σαββάτου του Λαζάρου ειδικά κουλούρια τους λαζάρηδες, τα λαζαρούδια ή και λαζαράκια.
Λάζαρο αν δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις, έλεγαν, πίστευαν ότι ο αναστημένος φίλος του Χριστού είχε παραγγείλει: Όποιος ζυμώσει και δε με πλάσει, το φαρμάκι μου να πάρει.... Στα Λαζαράκια έδιναν το σχήμα ανθρώπου σπαργανωμένου όπως ακριβώς παριστάνεται ο Λάζαρος στις εικόνες. Όσα παιδιά είχε η οικογένεια τόσους Λαζάρηδες έπλαθε και στη θέση των ματιών του έβαζαν δύο γαρύφαλα. Στην Κω οι αρραβωνιασμένες θα έφτιαχναν ένα λαζαράκι σε μεγάλο μεγέθος, γεμισμένο με χίλια δυο καλούδια και κεντημένο σχεδόν σαν τις κουλούρες του γάμου, για να το στείλουν στο γαμπρό.
Τα λαζαρούδια πολλές νοικοκυρές τα γέμιζαν με αλεσμένα καρύδια, αμύγδαλα, σύκα, σταφίδες, μέλι, πρόσθεταν πολλά μυρωδικά και τα παιδιά ξετρελαίνονταν να τα τρώνε ζεστά. Συμβολίζουν την ανάσταση του Λαζάρου και τα έδιναν στα παιδιά που έψελναν τα Κάλαντα.
Λαμπρόψωμο ή Λαμπροκουλούρα Τα πασχαλινά ψωμιά συμβολίζουν την αναγέννηση της φύσης αλλά και την Ανάσταση του Χριστού. Είναι πολύ εντυπωσιακά, γιατί κοσμούνται με κόκκινα αυγά και με περίτεχνα σχήματα ή διακοσμήσεις που θυμίζουν την άνοιξη και τη βλάστηση, όπως άνθη, ζωάκια, φωλιές πουλιών. Η ονομασία τους διαφέρει από περιοχή σε περιοχή: λαμπροκουλούρες, αβγοκούλλες, κοκόνες, αυγούλες, αφκούλες, περηφανάδια κ.ά. Τα ψωμιά του Πάσχα είναι γλυκά με πολλά υλικά.
Η λαμπροκουλούρα ετοιμάζεται τη Μ. Πέμπτη, ή το Μ. Σάββατο, για το βράδυ της Ανάστασης. Χρησιμοποιούσαν προζύμι που ετοίμαζαν από τη Μ. Πέμπτη, με βασιλικό του Σταυρού ή αγιασμό. Η λαμπροκουλούρα βρισκόταν σε κάθε πασχαλινό τραπέζι στον Πόντο. Δεν είναι τσουρέκι, μοιάζει με ψωμί αλλά με ιδιαίτερη γεύση. Στο κέντρο μπαίνουν τρία κόκκινα αυγά που συμβολίζουν την Αγία Τριάδα. Παλιά οι νονοί πήγαιναν στα βαπτιστήρια τους το κουλούρι της Λαμπρής, κόκκινα αυγά και το κερί της Ανάστασης.
Πίτες ή κουλούρες νυφιάτικες
Το βράδυ της Τετάρτης, προ του γάμου, στα σπίτια των νεόνυμφων πήγαιναν κοπέλες για να <<πιάσουν>> το προζύμι για τα ψωμιά του γάμου. Το αλεύρι το κοσκίνιζε στην αρχή ένα αγόρι πρωτότοκο και μετά συνέχιζαν οι κοπέλες. Αυτό γινόταν για να γεννηθεί το πρώτο παιδί αγόρι.
Το ψωμί στους γάμους ήταν ιδιαίτερο, το στολίζανε, φτιάχνανε δηλαδή τις κεντητές πίτες. Μία πίτα για τον κουμπάρο και δύο-τρεις για το τραπέζι. Ακόμη ετοιμάζανε και την κουλούρα, ένα στρογγυλό ψωμί με τρύπα στη μέση, που το τραβούσαν οι νεόνυμφοι την ώρα που μπαίνανε στο σπίτι του γαμπρού με τους αγκώνες τους, μέχρι να το κόψουνε στα δύο.
Την Παρασκευή το πρωί προ του γάμου, η μάνα της νύφης καλεί τις γυναίκες για να κεντήσουν την πίτα. Μία είναι η αρχηγός που ονομάζεται κεντήστρα και δίνει οδηγίες που θα μπει το κάθε στολίδι. Συνήθως το διακοσμούν με τα σύμβολα της ευγονίας, που διώχνουν το κακό και φέρνουν τύχη στο ζευγάρι, δηλαδή ρόδια, σταφύλια, κουκουνάρια, πουλιά, λουλούδια. Το στόλισμα ξεκινά με ένα μακρύ και λεπτό κορδόνι που μπαίνει γύρω γύρω στην πίτα. Μετά βάζει διάφορα σχέδια τα γαρυφαλάκια γύρω από το κορδόνι.
Στη μέση βάζει ένα ωραίο λουλούδι. Μετά τη χωρίζει σε 4 μέρη με κορδόνι από ζυμάρι και μέσα βάζει το σταφύλι που συμβολίζει την πολυτεκνία, βάζει και δύο πουλιά που κρατούν τις βέρες, που συμβολίζουν το ζευγάρι των νεόνυμφων και διάφορα λουλούδια για την ευτυχία. Η μάνα του γαμπρού ή της νύφης παίρνει την πίτα και τη σκεπάζει για να φουσκώσει. Την αλείφει με ένα λευκό πινέλο με αβγό για να γυαλίσει και την ψήνει.
Στην Κρήτη η ξομπλιαστή είναι τόσο στολισμένη με τα διάφορα σχέδια, που μοιάζει πραγματικά σαν να είναιμένη.
Σε πολλές περιοχές τα προσκλητήρια του γάμου, το δώρο του κουμπάρου, τα κεράσματα των προσκεκλημένων και οι μπομπονιέρες ήταν ψωμιά. Σε άλλες περιοχές ο γαμπρός έδινε ένα ψωμί για να πάρει τη νύφη από την οικογένειά της, ψωμί κρεμούσαν στο φλάμπουρο (σημαία) του γάμου και ένα ψωμί έσπαγε η νύφη στο καινούργιο της σπίτι για να ευτυχήσει το ζευγάρι.
Σ όλη τη χρονοβόρα διάρκεια του στολισμού της πίτας οι γυναίκες τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια του γάμου. Νύμφη μου καλονύμφη μου το πρώτο ζυμωτό σου, ζάχαρη να ναι τ αλεύρι σου τσάι μέλι το νερό σου... Και όπως γράφει ο ποιητής: Ζυμώνω τ ανασκουμπωτά της πρωτονύμφης χέρια και πλάθω τα πρωτόπλαστα ψωμιά με τις παλάμες μεσ στην καλοπελεκητή πινακωτή-προικιό της. Γ.Δροσίνης
ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ
Gamille Pissaro ΣΙΤΑΡΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ
Βίνσεντ Βαν Γκογκ
Βίνσεντ Βαν Γκογκ
Θ.Χατζημιχαήλ <<Μέγα Αρτοποιείο>>