Πολιτική Παιδεία Α Λυκείου Τίτλος διδακτικής ενότητας «Το σπήλαιο του Πλάτωνα ως ερμηνευτικό πλαίσιο μισαλλόδοξων ιδεολογιών» Διεπιστημονική προσέγγιση μέσα από την Φιλοσοφία και την Κοινωνιολογία 28/11/2013 Επιμέλεια: Δημήτρης Κατσάνος, Φιλόλογος, Θεοδόσης Συκάς, Οικονομολόγος
Στόχοι της διδακτικής ενότητας 1. Να κατανοήσουμε το φιλοσοφικό μύθο του Πλατωνικού σπηλαίου και να συνειδητοποιήσουμε τη σπουδαιότητά του για τη ζωή μας. 2. Με τη βοήθεια του παραπάνω φιλοσοφικού μύθου να εξηγήσουμε τις αιτίες για τις οποίες ένας άνθρωπος είναι δυνατό να υιοθετεί ακραίες ιδεολογίες, όπως αυτή του ρατσισμού.
Απεικόνιση του Πλατωνικού Μύθου του Σπηλαίου Ο έξω κόσμος Η αλήθεια Ο τοίχος και τα φερόμενα αντικείμενα Η ανάβαση Οι δεσμώτες βλέπουν τις σκιές Η φωτιά
Ο Μύθος του Σπηλαίου είναι ένας συμβολισμός της σχέσης του ανθρώπου με την Αλήθεια και τη Γνώση. Αποτελεί μία αλληγορία, μέσω της οποίας ο Πλάτων προσπαθεί να εικονογραφήσει τη Θεωρία των Ιδεών. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία υπάρχουν δύο κόσμοι: ο Αισθητός και ο Νοητός (= οι Ιδέες). Ο άνθρωπος βασιζόμενος στο νου του και στην παιδεία πρέπει να ξεπεράσει τον αισθητό κόσμο και να μεταβεί στον νοητό, πρέπει να ανεβεί τα 4 σκαλοπάτια της Γνώσης.
Τα 4 σκαλοπάτια της γνώσης Νόηση Διάνοια Πίστη Εικασία Νοητός κόσμος Αισθητός κόσμος
Αισθητός Κόσμος (α) Σκιές των αντικειμένων του Σπηλαίου: - συμβολίζουν τις ποικίλες ερμηνείες που δίδουν οι άνθρωποι σε διάφορα ζητήματα. - είναι η διαστρέβλωση εννοιών: π.χ. (1) την αδικία την βλέπω ως δικαιοσύνη, (2) τη σύνεση ως δειλία, (3) την τρέλα ως θάρρος.
Αισθητός Κόσμος Το στάδιο αυτό της Γνώσης ονομάζεται Εικασία = ψευδαίσθηση Ο άνθρωπος που βρίσκεται νοητικά σε αυτό το στάδιο είναι βαθύτατα συναισθηματικός, τα αισθήματά του είναι ανεξέλεγκτα π.χ. ένα παιδί, ένας ενήλικος που όμως είναι μόνιμα ανήλικος (= δεν έχει ωριμάσει συναισθηματικά), το άτομο που ταυτίζει το προϊόν με τη διαφήμιση.
Αισθητός Κόσμος (β) Αισθητά όντα Τα αντικείμενα εντός του Σπηλαίου: συμβολίζουν τον στοιχειώδη κριτικό έλεγχο, χρησιμοποιείται η λογική, παράγεται τέχνη, παράγονται προϊόντα υλικού πολιτισμού. Το στάδιο αυτό της Γνώσης καλείται Πίστις = πειστική γνώση των πραγμάτων
Αισθητός Κόσμος Τα δύο πρώτα στάδια της Γνώσης, η Εικασία και η Πίστις εντάσσονται στον Αισθητό Κόσμο και αποτελούν αυτό που ονομάζεται Δόξα = γνώμη, στοχασμός, εκτίμηση, αίσθημα, όραμα, φαντασία.
Νοητός Κόσμος (γ) Τα περιγράμματα των αντικειμένων του έξω κόσμου συμβολίζουν: - Διανοητικά αντικείμενα της Μαθηματικής Σκέψης - Άλγεβρα + Γεωμετρία - Τεχνητή Νοημοσύνη (π.χ. ρομπότ, υπολογιστής) Αυτό το στάδιο της Γνώσης ονομάζεται Διάνοια = γνώση που βασίζεται σε υποθέσεις λογικές, δίχως όμως να φτάνει στο Αγαθό, γνώση που αφορά την κοσμική πραγματικότητα. Η Λογική ορισμένες φορές οδηγείται σε αδιέξοδα = λογικά κενά (π.χ. το παράδοξο του Επιμενίδη). *
Νοητός Κόσμος (δ) Οι απελευθερωμένοι βλέπουν τα αντικείμενα του έξω κόσμου καθεαυτά: αυτά τα αντικείμενα συμβολίζουν τις Ιδέες* Ο Ήλιος του έξω κόσμου συμβολίζει: την Ιδέα του Αγαθού. Στο στάδιο αυτό ανήκει η Διαλεκτική: η σκέψη συνδυάζεται με τη Δημιουργία. Η δημιουργία συχνά προκύπτει από την απειρία, όχι από την πείρα που πολλές φορές μας φυλακίζει. Συμβολίζει επίσης την αιφνίδια σύλληψη μίας Ιδέας, η οποία όταν μπαίνει σε λόγια είναι φτωχή. Κάθε στιγμή δημιουργίας είναι η σύλληψη μίας Ιδέας.* Αυτό το Στάδιο της Γνώσης καλείται Νόησις ή Επιστήμη.
Σκέψεις Στροφή της ψυχής μέσω παιδείας (= στόχος της παιδείας) ελεύθερη συνειδητή προσωπικότητα. Τα 4 στάδια = τρόποι σκέψεως - εργαλεία για να κρίνουμε. Ενεργοποίηση όλης της ύπαρξης του ανθρώπου.
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Συχνά, στην προσπάθειά μας να δώσουμε μια εύκολη και αβασάνιστη ερμηνεία στα πράγματα (π.χ. κοινωνικά φαινόμενα, στα γεγονότα της ζωής μας, στη σχέση μας με τους άλλους) καταφεύγουμε σε στερεότυπες ιδέες ή απλώς στερεότυπα. Τι είναι τα στερεότυπα; Στερεότυπα: Υπεραπλουστευμένες και συχνά αυθαίρετες, θετικές ή αρνητικές αντιλήψεις των ανθρώπων για να κατανοήσουν την πραγματικότητα των ανθρώπινων σχέσεων και γενικά την κοινωνική πραγματικότητα. Μπορείτε να αναφέρετε ορισμένα στερεότυπα;
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Οι άντρες δεν κλαίνε. Οι γυναίκες είναι για το σπίτι. Οι γυναίκες είναι πιο συναισθηματικές. Οι Αλβανοί είναι βρωμιάρηδες. Οι μεσογειακοί λαοί είναι θερμόαιμοι. Οι κομμωτές είναι ομοφυλόφιλοι. Η Θεσσαλονίκη είναι ερωτική πόλη. Οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι. Οι μετανάστες παίρνουν τις δουλειές των Ελλήνων.
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Τα στερεότυπα είναι άμεσα συνδεδεμένα με την προκατάληψη, αφού αποτελεί την προϋπόθεση και το περιεχόμενό τους. Δηλ., υιοθετώ στερεότυπα από προκατάληψη. Γνωρίζετε τι είναι η προκατάληψη; Προκατάληψη: Είναι η εκ των προτέρων διαμορφωμένη αρνητική γνώμη για πρόσωπα και καταστάσεις, χωρίς προηγουμένως να έχει πραγματοποιηθεί σε βάθος έρευνα όλων των παραμέτρων που τα προσδιορίζουν. Οι προκαταλήψεις των ανθρώπων δεν αλλάζουν εύκολα, ακόμα και αν προσκομίσουμε αποδείξεις της λανθασμένης τους άποψης.
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Μία από τις πρακτικές εκδηλώσεις των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων είναι ο ρατσισμός. Πώς μπορούμε να ορίσουμε το ρατσισμό; Ρατσισμός: Είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που οικοδομείται από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Είναι η προκατάληψη έναντι του διαφορετικού από εμάς και εκδηλώνεται ως διάκριση και κοινωνικός αποκλεισμός μιας φυλετικής, εθνικής, κοινωνικής, θρησκευτικής ομάδας που είναι διαφορετική από τη δική μας. Η ρατσιστική συμπεριφορά εμπεριέχει βία, είτε φυσική είτε συμβολική. Τι είναι η συμβολική βία;
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Γνωρίζετε ορισμένες μορφές ρατσισμού; Οι δύο βασικές μορφές του ρατσισμού Φυλετικός Κοινωνικός
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Φυλετικός ρατσισμός Τι είναι ο φυλετικός ρατσισμός; Οι άνθρωποι με διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά (π.χ. χρώμα επιδερμίδας, κατατομή του προσώπου) από τη δική μας είναι νοητικά, πνευματικά και πολιτισμικά κατώτεροι. Οι άνθρωποι αυτοί αποτελούν απειλή για τη δική μας φυλή για αυτό και προτείνεται ο αποκλεισμός ή ακόμη και η εξόντωσή της.
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Κοινωνικός ρατσισμός Τι είναι ο κοινωνικός ρατσισμός; Πρόκειται για πιο ολοκληρωμένη έννοια του ρατσισμού, γιατί υποδηλώνει τη διάκριση μεταξύ κοινωνικών ομάδων που δε βασίζονται μόνο στο χρώμα του δέρματος, αλλά και σε άλλα χαρακτηριστικά διαφοροποίησης, όπως: Φύλο Ηλικία Εθνότητα Θρήσκευμα Σεξουαλική προτίμηση Αναπηρία Πρόκειται για το είδος του ρατσισμού που ανθεί στη χώρα μας.
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Ο ναζισμός συνιστά χαρακτηριστική περίπτωση ρατσιστικής ιδεολογίας, κυρίως με στοιχεία φυλετικού ρατσισμού, αλλά και στοιχεία κοινωνικού ρατσισμού. Γνωρίζετε ορισμένες από τις αρχές της;
Χαρακτηριστικά ναζιστικής ιδεολογίας 1. Τα σωματικά χαρακτηριστικά, αλλά και η νοοτροπία, οι ικανότητεςευφυΐα και η συμπεριφορά των ατόμων καθορίζονται από τη φυλετική τους ταυτότητα. 3. Η φυλετική ταυτότητα δεν αλλοιώνεται μέσω των φυλετικών προσμείξεων. Με τις προσμείξεις, οι κατώτερες φυλετικές ταυτότητες μολύνουν τια ανώτερες. 5. Αυτός είναι ο στόχος κάθε φυλής. Έτσι, ο πόλεμος μεταξύ των φυλών είναι αναπόφευκτος. 7. Ο ναζισμός προέβη σε μαζικές διώξεις: Εβραίων (μιάσματα), Ρομά, ομοφυλόφιλους, περιθωριακούς, αντιφρονούντες. 2. Η φυλετική ταυτότητα μεταφέρεται αναλλοίωτη από γενιά σε γενιά. 4. Η επιβίωση μιας φυλής εξαρτάται από την ικανότητα της να αναπαραχθεί να πολλαπλασιαστεί και να κυριαρχήσει γεωγραφικά. 6. Οι ανώτερες φυλές έχουν όχι μόνο το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να υποτάξουν ακόμη και να εξοντώσουν τις υποδεέστερες. 8. Περίπου δύο στους τρεις Εβραίους που ζούσαν στην Ευρώπη πριν από τον πόλεμο σκοτώθηκαν στο Ολοκαύτωμα.
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Ποια είναι τα αίτια του ρατσισμού;
Αίτια του ρατσισμού Κοινωνικά Οικονομικά Ψυχοδυναμικά
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Εμείς θα ασχοληθούμε με την τελευταία κατηγορία αιτών, δηλ. τα ψυχοδυναμικά αίτια, δεδομένου ότι, όπως είδαμε, το Πλατωνικό σπήλαιο αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο το άτομο, με την ψυχοσύνθεση που φέρει εκλαμβάνει και ερμηνεύει την πραγματικότητα.
Πλατωνικό Σπήλαιο και ακραίες ιδεολογίες Ψυχοδυναμικά αίτια Η προκατάληψη και ο ρατσισμός, ως φόβος και ανασφάλεια για τον εαυτό μας. Η παιδεία μπορεί να άρει την προκατάληψη και τις ακραίες ιδεολογίες, μόνο όταν εκπληρώνει τον υπέρτατο στόχο της που είναι η ψυχική μεταστροφή του ανθρώπου.
Τέλος