Ο μύθος του σπηλαίου (Πλάτ. Πολιτεία, 514a-521b) και η θεωρία της Μετασχηματίζουσας Μάθησης του J. Mezirow

Transcript

1 Ο μύθος του σπηλαίου (Πλάτ. Πολιτεία, 514a-521b) και η θεωρία της Μετασχηματίζουσας Μάθησης του J. Mezirow Ο μύθος της απόγνωσης και της ελπίδας Ο δρόμος από τις προκαταλήψεις προς την αυτογνωσία

2 Περί παιδεύσεως και απαιδευσίας: περί γνώσεως Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ πόσες από τις ιδέες μας και τα «πιστεύω» μας είναι πραγματικά δικά μας χωρίς να μας έχουν εντυπωθεί απέξω ή να τα έχουμε υιοθετήσει από συνήθεια, είτε επειδή είναι η γνώμη των πολλών, είτε επειδή τα αποδεχθήκαμε ως «κοινά παραδεκτά». Η ιδέα μας για τον άνθρωπο και τον κόσμο, οι αξίες μας και τα ιδανικά μας είναι όντως «δικά μας» ή μήπως τα «κληρονομήσαμε» δίχως να τα φιλτράρουμε με το δικό μας κριτήριο; Μήπως πιστεύουμε πράγματα από συνήθεια, επειδή δεν κάναμε τον κόπο να σκεφτούμε τη δική μας γνώμη για τα πράγματα; Πόσο αυθεντικοί είμαστε τελικά και πόσο γνωρίζουμε τον εαυτό μας;

3 Μια ανάλογη ιδέα διατύπωνε και ο Όσκαρ Ουάιλντ όταν δήλωνε: «Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι 'άλλοι άνθρωποι'. Οι σκέψεις τους είναι απόψεις άλλων ανθρώπων, η ζωή τους είναι μίμηση άλλων ζωών». Aν κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας, θα διαπιστώσουμε ότι τελικά ο Ουάιλντ έχει δίκιο!

4 συνήθεια απελπισία Μονοτονία (Κ. Καβάφης) Την μια μονότονη ημέραν άλλη μονότονη, απαράλλακτη ακολουθεί. Θα γίνουν Τα ίδια πράγματα, θα ξαναγίνουν πάλι- Ή όμοιες στιγμές μας βρίσκουνε και μας αφήνουν. Μήνας περνά και φέρνει άλλον μήνα. Αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει. Είναι τα χθεσινά τα βαρετά εκείνα. Και καταντά το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζει.

5 Αγώνας και αγωνία για τη γνώση Πλατωνική γνωσιοθεωρία: υπάρχει λύση στο πρόβλημα ή υφέρπει παντού η πλάνη; Αν συμφωνούν όλα τα μέλη μιας ομάδας μάθησης, αυτό δεν σημαίνει ότι η άποψη είναι έγκυρη, αν δεν ερευνηθεί σε βάθος από το κάθε μέλος. Υπάρχει η αληθινή γνώση, αλλά απαιτεί προσπάθεια.

6

7

8 Δέσμιοι της συνήθειας και των προκαταλήψεων Προκαταλήψεις και εικοτολογίες εμποδίζουν τη θέαση και αποκάλυψη της αλήθειας. Δεν μπορούμε εύκολα να δούμε πίσω από τα πράγματα. Συνθήκη αιχμαλωσίας (εκ παίδων όντας): εκ φύσεων ή επιβεβλημένη από τις κοινωνικές συνθήκες; Με το σπήλαιο δεν αποδίδεται μια παρηκμασμένη κοινωνία, αλλά η ανθρώπινη κατάσταση εν γένει: εμείς.

9 Όλοι ξεκινούμε από το σπήλαιο Είμαστε έγκλειστοι δεσμώτες; Ο Πλάτων δεν το διευκρινίζει: από ποιους; Από τον εαυτό μας; Από μια ψευδαίσθηση: αφήνει να εννοηθεί από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες μεγαλώνουμε. Οι απαίδευτοι δεν είναι αυτοί που δεν έχουν γνώσεις, αλλά που δεν έχουν προσωπικές αναζητήσεις, αυτοί που εμμένουν στα παραδεδομένα χωρίς διάθεση για αμφισβήτηση. Από το σκοτάδι των προκαταλήψεων στο φως της πραγματικότητας.

10 Προσπαθούν να μαντεύσουν τι θα περάσει (επανέρχονται οι εμπειρίες, αντιμετωπίζονται οι καταστάσεις με πανομοιότυπο τρόπο). Ένας από τους φύλακες τον ελευθερώνει και τον τραβάει δια της βίας προς τα επάνω (:του αλλάζει το νόημα της ζωής, του βάζει φως στα μάτια, διαπιστώνει ότι αυτά που ζούσε ήταν ένα τίποτε. Αυτά, για τα οποία έβαζε στοίχημα και ήταν βέβαιος για αυτά, δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα). Ο Σωκράτης ως απελευθερωτής και απελευθερούμενος.

11 Πρέπει να γυρίσει πίσω. Η ηθική υποχρέωση του εκπαιδευτή. Γνωρίζει ότι κινδυνεύει αν επιστρέψει. Δεν αποστασιοποιείται για να γευθεί τον καρπό της προσπάθειάς του, αλλά επιστρέφει στον κόσμο των ψευδαισθήσεων. Υπέρτατος νόμος της Πολιτείας είναι η ευτυχία όλων. Τα χαρίσματα και η ευφυία είναι χρέος και υποχρέωση. Σαν χαμένος πριν, σαν χαμένος και τώρα: επιταράξεις οφθαλμών.

12 Ο ίδιος ο Πλάτων σχολιάζει τους συμβολισμούς του παραμυθιού Σπήλαιο: αισθητός κόσμος, φευγαλέα γνώση, μισοσκόταδο- συνειδητοποίηση μιας άλλης κατάστασης (ο δαυλός αντιστοιχεί στον Ηλιο, ανάβαση από τον αισθητό στον νοητό κόσμο). Ο άνθρωπος αιχμαλωτίζεται από τις εντυπώσεις του.

13 Σκοπός της παιδείας και της εκπαίδευσης: περιαγωγή της ψυχής, στροφή της ψυχής από το σκοτάδι στο φως-δεν πρόκειται για συσσώρευση γνώσεων(σοφιστές). Σκοπός δεν είναι να επισημάνουμε στο παιδί το λάθος, να του πούμε τη λύση, αλλά να το υποχρεώσουμε να δει προς άλλη κατεύθυνση, από τη σύγχυση των αισθήσεων στον Ήλιο. Σκοπός της παιδείας δεν είναι να συγκεντρώνουμε γνώσεις, αλλά η απελευθέρωση από τον εαυτό μας: να αλλάξουμε ζωή!

14 Κάποιος θα αναλάμβανε την εξουσία, γιατί θα το θεωρούσε απολύτως αναγκαίο. Θα ήταν πάντοτε ως άνθρωπος κάτι περισσότερο από την εξουσία. Θα ήταν ανώτερός της, αλλά θα θεωρούσε χρέος του να την αναλάβει. Έχουν δει κάτι ανώτερο, επομένως θα κατεβούν σε κάτι κατώτερο.

15 Βιωματικά επίπεδα: στάδια και αναβαθμοί της ζωής μας προς το Αγαθό Εικασία Πίστη Διάνοια Νόηση Ο Πλάτων μετατρέπει την απλή γραμμή του VI βιβλίου σε συμβολική παράσταση, σε βιωματική σχέση. Το στατικό μοντέλο της γραμμής παίρνει ζωή, αποτυπώνει τη ζωή μας (τα λάθη μας, τις αποτυχίες και επιτυχίες μας, τον αγώνα μας). Ο μύθος μας αναγκάζει να δούμε τον εαυτό μας στον καθρέπτη.

16 Βιωματικά Επίπεδα εικασία Εικασία Γνώση ορατών Πίστη πίστη Σκιές Ορατά ανωτέρου επιπέδου Γνώση νοητών διάνοια νόηση Λογική πραγματικότητα Υπεραισθητή πραγματικότητα

17 Ο Πλάτων μετατρέπει την απλή γραμμή του VI βιβλίου σε συμβολική παράσταση, σε βιωματική σχέση. Το στατικό μοντέλο της γραμμής παίρνει ζωή, αποτυπώνει τη ζωή μας (τα λάθη μας, τις αποτυχίες και επιτυχίες μας, τον αγώνα μας). Ο μύθος μας αναγκάζει να δούμε τον εαυτό μας στον καθρέπτη. Πρέπει να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας σε κάθε βαθμίδα, να διαπιστώσουμε πού βρισκόμαστε, ώστε να ξαναδούμε τον μύθο μέσα από τον εαυτό μας.

18 Εικασία: σκιές και είδωλα, ψεύτικος και απατηλός κόσμος Η γνώση των αισθήσεων είναι επισφαλής. Ο άνθρωπος είναι αιχμάλωτος των φαντασιώσεών του (παιδιά αλλά και ενήλικοι σε σύγχυση). Δεν βλέπει σκιές, αλλά θεωρεί τις σκιές ως πραγματικότητα. Δεν πάσχουν τα μάτια του, αλλά δεν μπορεί να διακρίνει την πραγματικότητα. Το παιδί ζει με τις ψευδαισθήσεις του > για αυτό παίζει σημαντικό ρόλο η εκπαίδευση. Απουσιάζουν τα κριτήρια (ακρισία, μη ανάπτυξη της κρίσης), ώστε να διακρίνουν την πραγματικότητα από τις σκιές. Οι ενήλικοι που ζουν με τις ψευδαισθήσεις τους βρίσκονται υπό την επήρεια του συναισθήματος. Η ανωριμότητα δεν είναι ηλικιακή αλλά νοητική

19 Ο κόσμος των media και της διαφήμισης: σύγχυση πράγματος και εικόνας, ταύτιση φαντασίωσης και πραγματικότητας. Η απομνημόνευση καθηλώνει στις ψευδαισθήσεις, εμποδίζει την κρίση. Ο άνθρωπος ενδιαφέρεται για την επιβεβαίωση αυτού που φαντάστηκε(της ψευδαίσθησής του): για αυτό οι δεσμώτες βάζουν στοίχημα ότι θα ξαναπεράσει ένα αντικείμενο.

20 Μπορεί ένας άνθρωπος να διαθέτει κριτήρια, αλλά να τα χάσει στη διάρκεια της ζωής του (μεγάλες αγάπες, έρωτες, άπιαστα όνειρα κλπ.).

21 Πίστη: υποτυπώδης κριτικός έλεγχος Ξεχωρίζει τις σκιές από τα αντικείμενα, διαθέτει ένα μικρό βαθμό κρίσης (κριτικού ελέγχου), περιορισμένη χρήση της Λογικής. Συγκρατείται το συναίσθημα. Δεν έχουμε την εικασία που καθηλώνει, αλλά μια σχετική διάκριση φαντασίας και λογικής.

22 Διάνοια: αφηρημένη μορφή της πραγματικότητας Βγαίνει στο φως και βλέπει τα άστρα (αποτυπώσεις καθαρά αρμονικής μαθηματικής τάξης). Βλέπει τα φυσικά πράγματα στο υλικό τους βάρος αλλά και στην αφηρημένη μαθηματική-γεωμετρική τους σχέση. Όμως πρόκειται για αφαιρέσεις της υλικής πραγματικότητας, το σημείο αναφοράς είναι τα ίδια τα πράγματα. Το μειονέκτημα της βαθμίδας αυτής είναι ότι κρατά τον άνθρωπο κάτω, δεν μπορεί να τον οδηγήσει αφεαυτής στον κόσμο των ιδεών και πολύ περισσότερο στον κόσμο του Αγαθού(στην ανυπόθετο Αρχή).

23 Κυριαρχεί η Λογική, αλλά δεν αρκεί. Ο υπολογιστής και η τεχνητή νοημοσύνη συνδέονται με αυτά τα οποία αναφέρει ο Πλάτων. Η Λογική δεν μπορεί από μόνη της να φθάσει στην αλήθεια. Χρειάζεται μια δημιουργική ανάταση πέρα από τη λογική.

24 Νόηση: Υπέρλογο, δύναμη πέρα από τη Λογική Δεν μπορεί η Λογική, ένας αλγόριθμος ή ένας υπολογισμός να υποτάξει το πνεύμα, το οποίο είναι ανοικτό στη δημιουργία και συνεχώς διευρύνεται. Τα όρια της Λογικής είναι πεπερασμένα. Μεταλογική προσέγγιση: Μυστικισμός, Αποφατικό, Ανυπόθετος αρχή Μέθοδος : Διαλεκτική

25 Ο μύθος έχει νόημα Τα διάφορα επίπεδα σχετίζονται με τη γνώση: αλλάζει ο άνθρωπος από επίπεδο σε επίπεδο: δραματική πορεία- περιαγωγή της ψυχής> ελεύθερος και συνειδητοποιημένος άνθρωπος. Όλα τα επίπεδα δένουν με μιαν ερμηνεία. Πρέπει να αποκαλύψουμε τα σύμβολα και να τα δέσουμε μεταξύ τους. Η ερμηνεία μπορεί να μας εκπλήξει: ο άνθρωπος ελευθερώνεται, απαλλάσσεται από τα δεσμά.

26 Ο οφθαλμός έχει φως. Αυτό, το οποίο χρειάζεται, είναι να στραφεί προς τον Ήλιο. Η στροφή είναι αυτή που δίνει και τον ηθικό χαρακτήρα της γνώσης.

27 Ο Πλάτων οδηγεί στο άνοιγμα των συνειδήσεων. Στο διαδίκτυο, όταν επικοινωνούμε μεταξύ μας, πλαταίνουν οι συνειδήσεις μας. Δεν ανταλλάσσουμε απλώς πληροφορίες, αλλά ανοίγει και ο ορίζοντας της σκέψης μας.

28 Η όραση τείνει προς το μέλλον-ξεπερνά το παρελθόν και το παρόν: προσπαθώ να δω. Σκοπός-ορώ. Η σκέψη, αν δεν είναι δημιουργική, είναι υπολογισμός-αλγόριθμος (Goedel)> ενόραση= έμπνευση και δημιουργία. Λάμψη(ανυπόθετη αρχή). Αμέσως προσπαθούμε να το συγκρατήσουμε, να το γράψουμε κλπ. > μόγις οράσθαι. Και ο ίδιος ο Πλάτων αδυνατεί να το περιγράψει> για αυτό και το δίνει με μύθο.

29 Συμπέρασμα Με το πέρασμα από το ένα στάδιο στο άλλο διαμορφώνεται μια ελεύθερη προσωπικότητα με συνείδηση του εαυτού της και αυτών που συμβαίνουν γύρω της. Η απομνημόνευση είναι καθήλωση στη συνήθεια. Η ομάδα τον περιμένει για να τον σκοτώσει. Το ανεβοκατέβασμα πλαταίνει τις συνειδήσεις, ενημερώνει, βοηθάει στην ανταλλαγή σκέψεων και πληροφοριών. Αυτή η πλατιά συνείδηση είναι το πρώτο δίκτυο πληροφοριών Περιαγωγή της ψυχής

30 Η δύναμη της ομάδας Η ομάδα όχι μόνον εμποδίζει την απελευθέρωση από τα δεσμά των προκαταλήψεων, αλλά και περιγελά τον θεωρό. Ποιος ελευθερώνει τον δεσμώτη. Ο φιλόσοφος, ο οποίος επιστρέφει. Η απελευθέρωση είναι μεν μια μοναχική πορεία, αλλά χρειάζεται και η χειραφετική παρέμβαση του εκπαιδευτή.

31 Θα αναγκαζόταν ξαφνικά (εξαίφνης) να ελευθερωθεί Εξαίφνης: αποπροσανατολιστικό δίλημμα-ένα προσωπικό πρόβλημα, το οποίο αιφνιδίως εμφανιζόμενο, αναγκάζει τον δεσμώτη να προβληματισθεί και να αναζητήσει βοήθεια.

32 Συγκλίσεις και αποκλίσεις 1. ο κόσμος μέσα στο σπήλαιο: επανάληψη εντυπώσεων, έντονος συναισθηματισμός, αδυναμία απελευθέρωσης από τα δεσμά της συνήθειας. Ο μετασχηματισμός είναι αδύνατος, κυριαρχεί σύγχυση όρασης και ακοής. Ο δεσμώτης ενδιαφέρεται μόνο για την επανάληψη των ψευδαισθήσεών του. Η συνήθεια του προσφέρει ένα αίσθημα ασφάλειας. Είναι τέτοια η πεποίθησή του για αυτό που θα ακολουθήσει, ώστε στοιχηματίζει. Αν εμφανιζόταν κάτι ξένο και νέο (αποπροσανατολιστικό δίλημμα), θα τον προβλημάτιζε.

33 Οποιοδήποτε δίλημμα εξουδετερώνεται από το βάρος της εμπειρίας. Όχι μόνο δεν έχει περιθώρια να ελευθερωθεί, αλλά και ο ίδιος δεν θέλει να ξεβολευτεί. Μάλιστα αντιδρά και γίνεται επικίνδυνος. Όμως ένα αιφνιδίως εμφανιζόμενο αποπροσανατολιστικό δίλημμα μπορεί να λειτουργήσει ως αφετηρία της απελευθέρωσης.

34 Στη Μετασχηματίζουσα Μάθηση το αποπροσανατολιστικό δίλημμα καθηλώνει τη σκέψη, αλλά την ίδια στιγμή δίνει και ώθηση στη σκέψη για να βρει λύση. Πρέπει όμως ο ίδιος να θέλει και να ζητήσει τη βοήθεια της ομάδας. Στους πλατωνικούς διαλόγους ο Σωκράτης αιφνιδιάζει και προκαλεί αποπροσανατολιστικά διλήμματα.

35 3. Παρόλο που βλέπει τη δάδα και τα αντικείμενα, δεν θέλει να τα πιστέψει. Πονούν τα μάτια του και θέλει να πάει πάλι στο σκοτάδι. Οι ψευδαισθήσεις του-οι νοητικές συνήθειές του- είναι τόσο έντονες, ώστε δεν του επιτρέπουν να απελευθερωθεί (επιταράξεις οφθαλμών). Απαιτείται συνεχής υποστήριξη από τον φύλακα. Η όραση είναι καθηλωμένη και δεν αφήνει την ψυχή να δει: περιαγωγή της ψυχής.

36 4. Σύμφωνα με τους θιασώτες της Μετασχηματίζουσας Μάθησης δεν υπάρχει παγιωμένη αλήθεια ή απόλυτα οριστική γνώση. Το ίδιο πιστεύει και ο Πλάτων, μόνον που υπάρχει αλήθεια, η οποία δεν μεταβάλλεται. Η αέναη αναζήτηση της Αλήθειας γίνεται μέσα από την απορία, την οποία προκαλούν τα αποπροσανατολιστικά διλήμματα.

37 5. Ένας μόνον απελευθερώνεται. Αν ελευθερωνόταν όλη η ομάδα, τότε θα έχανε η προσπάθεια τον προσωπικό της τόνο. Ο δεσμώτης πρέπει να αντιμετωπίσει και τον εαυτό του αλλά και την ομάδα. 6. Ο δεσμώτης δυσφορεί και αντιδρά. Ο απελευθερωτής βιαίως τον σύρει. Η άρνηση προκαλεί επιθετικότητα. Οποιοσδήποτε εκπαιδευτής μπορεί να προκαλέσει τη αντίδραση μελών της ομάδας. Όμως αυτό που φαίνεται αρνητικό στην αρχή, ενδέχεται να καταλήξει σε θετικό.

38 Ο Πλάτων έχει στο μυαλό του τον φύλακα ο οποίος έχει διατρέξει τη μετασχηματιστική πορεία. Η έκθεση του εαυτού μας στον ίδιο μας τον εαυτό είναι μια γνωστική αλλά κυρίως συναισθηματική και ψυχική δοκιμασία. Για αυτό είναι δικαιολογημένη και η ένταση: αναγκάζοιτο, έλκοι, βία ). Ο φύλακας δεν αφήνει περιθώρια για παλινωδίες και πισωγυρίσματα. Παρακολουθεί τον δεσμώτη από κοντά.

39 7. Διάλογος και Διαλεκτική Μεταλογική-ενορατική προσπάθεια για τη θέαση της ανυπόθετης αρχής- σύρει το παραπέτασμα, ώστε να δούμε αμυδρά(μόγις οράσθαι) την Αλήθεια. 8. Στο πλατωνικό σπήλαιο τα συναισθήματα παίζουν αρνητικό ρόλο. Όμως υπάρχουν εσωτερικές δυνάμεις δεμένες με τα συναισθήματα (φαντασία, διαίσθηση). Για τη Μετασχηματίζουσα Μάθηση τα συναισθήματα αποτελούν παράθυρο προς το παρελθόν, καθρέπτη του εαυτού μας.