ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ». ΕΡΓΑΣΙΑ 6 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙ ΤΗΣ Ι ΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΥΨΗΛΑΝΤΗ ΜΑΡΙΑ Α.Μ. 349 ΠΜΣ ΑΘΗΝΑ 12-02-04 1
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 5 ΠΑΡ 1...3 ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ...4 ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ...5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ...6 2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι ένα µητρικό, θεµελιώδες και απαραβίαστο ατοµικό δικαίωµα, το οποίο αναγνωρίζεται από το Ελληνικό Σύνταγµα στο άρθρο 5 παρ1 σ όλους όσους διαµένουν στην Ελληνική Επικράτεια, τόσο στους Έλληνες πολίτες, όσο και στους αλλοδαπούς. 1 Κατά κανόνα είναι απαραβίαστο. Στην καθηµερινή πρακτική όµως εµφανίζονται περιπτώσεις κατά τις οποίες το δικαίωµα της προσωπικότητας και ιδιαίτερα το δικαίωµα επί της ιδίας εικόνας, περιορίζεται. Μια τέτοια περίπτωση καθηµερινής πρακτικής είναι η εκτενής δηµοσιότητα των ενεργειών και πράξεων των δηµοσίων προσώπων, η συνεχής δηµοσίευση φωτογραφιών τους στον τύπο, στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και η διάδοσή τους στον κυβερνοχώρο. Στην παρούσα εργασία θα αναπτυχθεί το κατά πόσο είναι επιτρεπτή µια τέτοια προβολή της εικόνας των δηµοσίων προσώπων, αν αυτό συνιστά προσβολή ή περιορισµό του δικαιώµατος επί της ιδίας εικόνας τους κι αν δικαιολογείται από λόγους αιτιώδους συνάφειας. ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 5 ΠΑΡ 1 Φορείς του δικαιώµατος του άρθρου 5 παρ 1 είναι κάθε άνθρωπος. Καθένας είναι ελεύθερος να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συµµετέχει στην κοινωνική και οικονοµική ζωή της χώρας. Ως γενικός περιορισµός τίθεται το Σύνταγµα, τα χρηστά ήθη και τα δικαιώµατα των άλλων. Ο καθένας έχει δικαίωµα αυτοκαθορισµού όσον αφορά την ανάπτυξη της 1 Άρθρο 5 παρ 1Σ: Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα και τα χρηστά ήθη 3
προσωπικότητας του και της διάθεσης της εικόνας του. Το Σύνταγµα δε διακρίνει όσον αφορά την έκταση της ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας σε κατηγορίες, π.χ. Έλληνες και αλλοδαπούς, δηµόσια ή µη πρόσωπα. εν αναφέρεται πουθενά στο Σύνταγµα πως τα δηµόσια πρόσωπα απολαµβάνουν λιγότερο την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας ή ότι υφίστανται περιορισµούς. Όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαµβάνουν την απόλυτη προστασία της τιµής, της ζωής και της ελευθερίας χωρίς διακρίσεις. ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Στο άρθρο 14 παρ 2Σ αναγνωρίζεται η ελευθερία του τύπου και το δικαίωµα έκφρασης µέσω του τύπου. Ο τύπος είναι ελεύθερος και η λογοκρισία απαγορεύεται. Επίσης αναγνωρίζεται παράλληλα και το δικαίωµα του κοινού για ενηµέρωση µέσω του τύπου και της τηλεόρασης. Ο καθένας µπορεί να εκφράσει τους στοχασµούς του ελεύθερα µέσω του τύπου αρκεί να µη θίγει τα δικαιώµατα, την προσωπικότητα και τη δηµόσια εικόνα των άλλων. Προς αποφυγή µάλιστα κάθε ασυδοσίας µετά την αναθεώρηση προστέθηκε η παράγραφος 5 στο άρθρο 14Σ σύµφωνα µε την οποία όποιος θίγεται από ανακριβές δηµοσίευµα ή εκποµπή έχει δικαίωµα απάντησης, το δε µέσω υποχρέωση πλήρους και άµεσης επανόρθωσης. Το ερώτηµα που τίθεται όµως στην προκειµένη περίπτωση είναι το αν συνιστά προσβολή του δικαιώµατος επί της ιδίας εικόνας η συνεχής προβολή της εικόνας δηµοσίων προσώπων κι αν αυτή δικαιολογείται από λόγους ανάγκης ενηµέρωσης και πληροφόρησης του κοινού. 4
ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Στα πλαίσια της ελευθερίας του τύπου και του δικαιώµατος ενηµέρωσης των πολιτών για τις πράξεις των πολιτικών αλλά και εν γένει των δηµοσίων προσώπων υπάρχει και το δικαίωµα και η υποχρέωση σεβασµού της προσωπικότητας. Η άσκηση της ελευθερίας του τύπου και το δικαίωµα ενηµέρωσης των πολιτών δεν επιτρέπει την ασυδοσία και τον κατακερµατισµό του ιδιωτικού βίου των δηµοσίων προσώπων. Είναι δυστυχώς συχνό φαινόµενο ο «βιασµός» της προσωπικότητας και του οικογενειακού και ιδιωτικού βίου ορισµένων ανθρώπων µέσω της τηλεόρασης. Οι οικογενειακές στιγµές ορισµένων ανθρώπων γίνονται πρωτοσέλιδα και αποτελούν αντικείµενο ανάλυσης πολλών εκποµπών παραβιάζοντας κατάφωρα το απόρρητο του οικογενειακού βίου. Κάτι τέτοιο όµως δεν δικαιολογείται ακόµα κι αν τα πρόσωπα αυτά είναι ιδιαίτερα δηµοφιλή ή αν είναι σηµαίνοντα πρόσωπα του τόπου. Η πιο σωστή αντιµετώπιση του ζητήµατος είναι η ύπαρξη θεσµικής εφαρµογής. Η σχέση δηµοσιότητας ως σχέση µεταξύ συγκεκριµένου προσώπου και κοινού, αποτελεί έννοµη σχέση αναγνωριζόµενη από το δίκαιο. Το ευρισκόµενο στην δηµοσιότητα πρόσωπο περιορίζεται στην άσκηση των δικαιωµάτων του εφόσον το συγκεκριµένο δικαίωµα συνδέεται µε δεσµό αιτιώδους συνάφειας. Εποµένως είναι θεµιτός ο περιορισµός ορισµένων δικαιωµάτων δηµοσίων προσώπων και ειδικότερα όσον αφορά το δικαίωµα της προσωπικότητας και το δικαίωµα επί της ιδίας εικόνας. Οι πολιτικοί για παράδειγµα δεν µπορούν να απαιτήσουν από τον τύπο ή την τηλεόραση να µην δηµοσιεύουν την εικόνα τους µε κάθε τρόπο, είτε µε φωτογραφίες είτε µε την παρουσίασης βίντεο. 5
Υπάρχει αιτιώδης συνάφεια για τον περιορισµό. Ο κόσµος ενδιαφέρεται να µαθαίνει τις ενέργειες και τις πράξεις των πολιτικών προσώπων, είναι δικαίωµα του να έχει πλήρη και αντικειµενική ενηµέρωση, ενώ από την άλλη πλευρά τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης είναι υποχρεωµένα να παρουσιάζουν τα δηµόσια πρόσωπα. Κι εδώ όµως υπάρχουν κάποια όρια. Η σχέση αυτά της δηµοσιότητας δε δικαιολογεί αναφορές στην πολύ προσωπική σφαίρα της ιδιωτικής τους ζωής, σε καµία περίπτωση δεν πρέπει να θίγεται ο σκληρός πυρήνας του δικαιώµατος της προσωπικότητας και του απορρήτου του ιδιωτικού βίου. Καµία σχέση δηµοσιότητας δεν δικαιολογεί τέτοια προσβολή δικαιωµάτων. Για το λόγο αυτό θα ήταν παράλογο και εξωπραγµατικό να απαιτήσει κάποιος πολιτικός από τον τύπο να µην δηµοσιεύει φωτογραφίες του ή να µην προβάλλει την εικόνα του στην τηλεόραση. Εξάλλου, πολλές φορές οι ίδιοι οι πολιτικοί µε τις ενέργειες του επιδιώκουν την δηµοσιότητα και «κυνηγούν» την προβολή του µέσω του τύπου πράγµα το οποίο τους βοηθά στην πραγµατοποίηση του έργου τους. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Όπως προαναφέρθηκε, η σχέση δηµοσιότητας είναι µια σχέση η οποία αναγνωρίζεται από το δίκαιο. Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε µία τέτοια σχέση υφίστανται έναν περιορισµό ορισµένων δικαιωµάτων του µεταξύ των οποίων και το δικαίωµα της προσωπικότητας και της ιδιωτικότητας. Τα δηµόσια πρόσωπα αφενός επιδιώκουν µε τη στάση τους και την συµπεριφορά τους την καλύτερη δυνατή προβολή της εικόνας τους, αφετέρου αναγνωρίζεται το δικαίωµα στο κοινό να ενηµερώνεται για τα κοινά. 6
Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει να γίνονται υπερβολές, και πάντα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κι άλλες παράµετροι όπως ποια είναι η θέση του δηµοσίου προσώπου στα κοινά, π.χ. αν είναι πολιτικός ή καλλιτέχνης, πόσο διαρκεί αυτή η δηµοσιότητα κ.λ.π. Τέλος είναι σηµαντικό να µη θίγεται ο σκληρός πυρήνας των δικαιωµάτων τους και πάντα οι περιορισµοί να τελούν σε σχέση αιτιώδους συνάφειας. 7