ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Εισαγωγή σελ. 12. Κεφάλαιο 1 ο Βαρέα Μέταλλα Μικτά θειούχα. 1.1 Βαρέα Μέταλλα σελ. 14. 1.1.1 Ορισµός σελ. 14

- 1 - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή σελ. 12 Κεφάλαιο 1 ο Βαρέα Μέταλλα Μικτά θειούχα 1.1 Βαρέα Μέταλλα σελ. 14 1.1.1 Ορισµός σελ. 14 1.1.2 Απελευθέρωση µετάλλων στο περιβάλλον σελ. 14 1.1.3 Επιπτώσεις βαρέων µετάλλων στο περιβάλλον σελ. 18 1.2 Η περίπτωση των µικτών θειούχων σελ. 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Όξινη Απορροή Μεταλλείων & το περιβαλλοντικό πρόβληµα των εξορυκτικών αποβλήτων 2.1 Το πρόβληµα της Όξινης απορροής σελ. 24 2.2 Η περίπτωση των κυανιούχων αλάτων σελ. 26 2.3 Το πρόβληµα των λιµνών τελµάτων σελ. 26 2.3.1 Σχεδιασµός & Σφάλµατα σελ. 26 2.3.2 Ατυχήµατα και περιβαλλοντικές επιπτώσεις κατάρρευσης φραγµάτων σελ. 27

2.3.2.1 Περίπτωση Los Frailes Μεταλλείο Aznalcollar Ισπανία σελ. 27-2 - 2.3.2.2 Περιπτωση Baia Mare - Ρουµανία σελ. 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Αναγκαιότητα εφαρµογής περιβαλλοντικής πολιτικής (θέσπισης νοµοθεσίας) διαχείρισης των αποβλήτων από εξορυκτικές δραστηριότητες πρόγραµµα e-ecorisk 3.1 Αναγκαιότητα καλύτερης συνεργασίας και δράσης µεταξύ των φορέων σελ. 36 3.2 Πρώτα βήµατα προς την κατεύθυνση θέσπισης νοµικού πλαισίου για την λειτουργία και την διαχείριση των αποβλήτων των µεταλλευτικών βιοµηχανιών σελ. 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο Ξένες περιοχές µελέτης - Μεταλλεία Μικτών Θειούχων Ισπανίας Ιταλίας Πορτογαλίας 4.1 Η περίπτωση των Μεταλλείων Μικτών Θειούχων Ισπανίας σελ. 41 4.1.1 Παρουσίαση µεταλλευτικών εγκαταστάσεων σελ. 42 4.1.1.1 Η περιοχή της Almagrera σελ. 42 4.1.1.1.1 Χώροι απόθεσης εξορυκτικών αποβλήτων σελ. 43 4.1.1.1.2 Χώρος απόθεσης Σκουριών (Cinders Dam) σελ. 44

4.1.1.1.3 Σχεδιασµός και κατασκευή φράγµατος Τεχνικά χαρακτηριστικά σελ. 45-3 - 4.1.1.1.4 Λίµνη απόθεσης θειούχων τελµάτων σελ. 45 4.1.1.2 Η περιοχή του Riotinto σελ. 47 4.1.1.2.1 Μεταλλευτική Ιστορία Riotinto σελ. 47 4.1.1.2.2 Μονάδα επεξεργασίας µεταλλευµάτων Riotinto σελ. 48 4.1.1.2.3 Λίµνες απόθεσης τελµάτων σελ. 48 4.1.1.2.4 Λίµνη απόθεσης Gossan σελ. 49 4.1.1.2.5 Λίµνη απόθεσης χαλκούχων τελµάτων σελ. 50 4.1.1.2.6 Φράγµα Aguzadera σελ. 51 4.1.2 Ποταµός Odiel και Υδροχηµική Ανάλυση της Υδρολογικής Λεκάνης του Odiel σελ. 52 4.1.2.1 Χαρακτηριστικά Ρυπανσης Υδάτων ποταµού Odiel Κυριότεροι συντελεστές σελ. 54 4.1.3 Υγροβιότοπος Marismas del Odiel Αλατούχοι Βάλτοι & Παράγοντες Ρύπανσης σελ. 59 4.1.3.1 Παράγοντες ρύπανσης Αλατούχων Βάλτων σελ. 62 4.2 Η περίπτωση των Μεταλλείων Μικτών Θειούχων Ιταλίας σελ. 63 4.2.1 Περιοχή Σαρδηνίας σελ. 63

4.2.1.1 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Masua σελ. 63-4 - 4.2.1.1.1 Γενικά σελ. 63 4.2.1.1.2 Γεωλογικοί σχηµατισµοί και ορυκτολογία Iglesiente σελ. 64 4.2.1.1.3 Αποθέµατα περιοχής και ανάλυση µεταλλευτικών εγκαταστάσεων σελ. 65 4.2.1.1.4 Προστατευόµενες Περιοχές κοντά στις µεταλλευτικές εγκαταστάσεις σελ. 66 4.2.1.1.5 Φυσιογραφία περιοχής - Χρήσεις γης σελ. 68 4.2.1.1.6 Υδροχηµικά στοιχεία σελ. 68 4.2.1.2 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Campo Pisano σελ. 71 4.2.1.2.1 Γενικά σελ. 71 4.2.1.2.2 Γεωλογικοί σχηµατισµοί και ορυκτολογία Sulcis - Iglesiente σελ. 71 4.2.1.2.3 Υδρογεωλογικά στοιχεία σελ. 72 4.2.1.2.4 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις σελ. 73 4.2.1.2.5 Προστατευόµενες Περιοχές κοντά στις µεταλλευτικές εγκαταστάσεις σελ. 74 4.2.1.2.6 Φυσιογραφία της περιοχής σελ. 74 4.2.1.2.6.1 Ποταµός S.Giorgio σελ. 74

4.2.1.2.6.2 Χαρακτηρισµός της περιοχής της κοιλάδας Iglesias σελ. 75-5 - 4.2.1.2.6.3 Χαρακτηρισµός του Υγροτόπου Sa Masa σελ. 75 4.2.1.3 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Montevecchio σελ. 77 4.2.1.3.1 Γενικά σελ. 77 4.2.1.3.2 Προστατευόµενες Περιοχές κοντά στις µεταλλευτικές εγκαταστάσεις σελ. 78 4.2.1.3.3 Φυσιογραφία περιοχής και Χρήσεις γης σελ. 79 4.2.1.3.3.1 Περιφέρεια Arburese σελ. 79 4.2.1.3.3.2 Περιφέρεια Golfo di Oristano σελ. 80 4.2.1.3.4 Περιγραφή υδρογραφικού δικτύου του ποταµού Montevecchio Sitzerri σελ. 83 4.2.1.3.5 Υδροχηµική ανάλυση ποταµού Montevecchio-Sitzerri σελ. 83 4.2.2 Περιοχή µελέτης Τοσκάνης σελ.85 4.2.2.1 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Gavorrano σελ. 86 4.2.2.1.1 Γενικά σελ. 86 4.2.2.1.2 Υδρογεωλογία - Γεωλογία σελ. 87 4.3 Η περίπτωση των Μεταλλείων Μικτών Θειούχων Πορτογαλίας σελ. 91 4.3.1 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Panasqueira σελ. 91

4.3.1.1 Περιγραφή µεταλλευτικών εγκαταστάσεων σελ. 91-6 - 4.3.1.2 Χαρακτηρισµός Υδρολογικής λεκάνης Panasqueira σελ. 93 4.3.1.2.1 Ποταµός Zezere σελ. 93 4.3.1.2.2 Παραποτάµια βλάστηση σελ. 94 4.3.1.3 Προστατευόµενες Περιοχές σελ. 95 4.3.1.3 Περιβαλλοντικός Χαρακτηρισµός Ποιότητας Εδάφους σελ. 97 4.3.1.5 Περιβαλλοντική εκτίµηση της ποιότητας των υδάτων σελ. 100 4.3.2 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Aljustrel σελ. 102 4.3.2.1 Περιγραφή µεταλλευτικών εγκαταστάσεων σελ. 102 4.3.2.2 Περιβαλλοντική Εκτίµηση ποιότητας υδάτων σελ.105 4.2.3.3 Εκτίµηση ποιότητας εδάφους σελ. 107 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο Ελληνικές Περιοχές Μελέτης Μεταλλεία Μικτών Θειούχων 5.1 Μεταλλευτικό Κέντρο Β.Α. Χαλκιδικής σελ. 108 5.1.1 Γενικά χαρακτηριστικά µεταλλευτικού κέντρου Β.Α. Χαλκιδικής σελ. 108 5.1.2 Τοπογραφικά Χαρακτηριστικά σελ. 112

5.1.3 Χλωρίδα Πανίδα Περιοχής Μελέτης σελ. 113-7 - 5.1.4 Προστατευόµενες Περιοχές κοντά στις µεταλλευτικές εγκαταστάσεις σελ. 119 5.1.5 Κλιµατικές Μετεωρολογικές Συνθήκες σελ. 123 5.1.6 Υδρολογική Υδρογεωλογική Ανάλυση της Περιοχής Μελέτης σελ. 124 5.1.6.1 Υδρολογική λεκάνη Στρατωνίου σελ. 125 5.1.6.1.1 Ύπο-Λεκάνη απορροής Κοκκινόλακκα και Αλλουβιακή λεκάνη Κοκκινόλακκα σελ. 125 5.1.6.1.2 Αλλουβιακή λεκάνη Στρατωνίου σελ. 126 5.1.6.1.3 Υπο-Λεκάνη απορροής Ασπρόλακκα σελ. 126 5.1.6.1.4Αλλουβιακή λεκάνη Χιλανδρίου Κάµπου (Ασπρολακκας) σελ. 126 5.1.6.2 Υδρολογική λεκάνη Ολυµπιάδας σελ. 129 5.1.6.2.1 Υπο-Λεκάνη απορροής Μπαξινάς Λάκκος σελ. 130 5.1.6.2.2 Υπο-Λεκάνη απορροής Μπασδέκη Λάκκος σελ. 130 5.1.6.2.3 Υπο-Λεκάνη απορροής Μαυρόλακκου σελ. 130 5.1.6.2.4 Υπο-Λεκάνη απορροής Ξηρόλακκου σελ. 131 5.1.6.2.5 Αλλουβιακή λεκάνη Ολυµπιάδας σελ. 131 5.1.7 Μεταλλευτική δραστηριότητα σελ. 133

5.1.8 Γεωλογικά Χαρακτηριστικά Περιοχής σελ. 135-8 - 5.1.9 Σεισµικότητα Β.Α. Χαλκιδικής σελ. 139 5.1.10 Κοιτασµατολογικά Στοιχεία σελ. 139 5.1.11 Μεταλλεία Μαντέµ Λάκκος Μαύρες Πέτρες σελ. 140 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου 5.1.11.2 Κοιτασµατολογικά Χαρακτηριστικά σελ. 142 5.1.11.3 Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Μεταλλείων σελ. 143 Μαντέµ Λάκκου Μαύρων Πετρών - Στρατωνίου 5.1.12 Μεταλλείο Ολυµπιάδας σελ. 147 5.1.12.2 Κοιτασµατολογικά Χαρακτηριστικά σελ. 147 5.1.12.3 Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυµπιάδας σελ. 148 5.1.13 Μεταλλουργικά Απορρίµµατα (Σκουριές) της Β.Α. Χαλκιδικής σελ. 150 5.1.14 Μεταλλείο (χαλκού χρυσού) Σκουριών Μ. Παναγίας Ν. Χαλκιδικής σελ. 153 5.1.14.1 Εισαγωγή σελ. 153 5.1.14.2 Τοποθεσία, ιστορικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς σελ. 153 5.1.14.3 Τεχνικά χαρακτηριστικά του µεταλλείου σελ. 153 5.1.14.4 Γεωλογικά Κοιτασµατολογικά στοιχεία σελ. 154 5.1.14.5 Μεταλλευτικά απόβλητα σελ. 155

5.1.14.6 Συνοπτικά σελ. 155-9 - 5.1.14 Περιβαλλοντική κατάσταση Υδάτων Β.Α. Χαλκιδικής σελ. 156 5.1.14.1 Υδροχηµική Σύσταση Επιφανειακών και υπόγειων υδάτων σελ. 156 5.1.14.2 Λεκάνη απορροής Κοκκινόλακκα σελ. 156 5.1.14.3 Ύδατα µεταλλείων Μαύρες Πέτρες και Μαντέµ Λάκκου σελ. 158 5.1.14.4 Νερά δεξαµενών απόθεσης τέλµατος σελ. 160 5.1.14.5 Τµήµα Αλλουβιακής λεκάνης Κοκκινόλακκα σελ. 161 5.1.14.6 Υδρολογική Λεκάνη Ολυµπιάδας σελ. 163 5.2 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Κίρκης σελ. 166 5.2.1 Ιστορικό των Μεταλλείων Κίρκης Μεταλλείο Αγίου Φιλίππου σελ. 166 5.2.2 Ορυκτολογική σύσταση κοιτάσµατος µεταλλείου Αγίου Φιλίππου σελ. 167 5.2.3 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Αγίου Φιλίππου σελ. 168 5.2.4 Περιβαλλοντική εκτίµηση της κατάστασης των εδαφών σελ. 171 5.2.4.1 Γεωχηµεία των εδαφών της άµεσης περιοχής του εργοστασίου σελ. 171 5.2.4.2 Γεωχηµεία καλλιεργήσιµων εδαφών περιφερειακά της περιοχής του εργοστασίου σελ. 173 5.2.4.3 Γεωχηµεία ιζηµάτων κατά µήκος του ποταµού Ειρήνη µέχρι το Θρακικό Πέλαγος σελ. 173

5.3 Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Λαυρίου σελ. 176-10 - 5.3.1 Γενικά σελ. 176 5.3.2 Γεωλογική οµή Λαυρεωτικής σελ. 176 5.3.3 Κοιτασµατολογικά στοιχεία σελ. 177 5.3.4 Κτιριακές Εγκαταστάσεις σελ. 178 5.3.5 Απόβλητα εξορυκτικών διεργασιών σελ. 179 5.3.6 Παρούσα Κατάσταση Περιβάλλοντος σελ. 181 5.3.6.1 Εκτίµηση της Ποιότητας της Ατµόσφαιρας σελ. 181 5.3.6.2 Εκτίµηση της Ποιότητας των επιφανειακών υδάτων σελ. 181 5.3.6.3 Εκτίµηση της ποιότητας των υπογείων υδάτων σελ. 181 5.3.6.4 Αποτελέσµατα εδαφο-γεωχηµικής έρευνας Λαυρίου σελ. 182 5.3.6.5 Επιπτώσεις ρύπανσης της Λαυρεωτικής στην ανθρώπινη υγεία σελ. 190 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο Μέθοδοι ελέγχου και αντιµετώπισης της Όξινης απορροής µεταλλείων 6.1 Μέθοδοι ελέγχου της όξινης απορροής σελ. 191 6.1.1 Προληπτικές µέθοδοι σελ. 192 6.1.2 Μέθοδοι Αποµόνωσης - Περιορισµού σελ. 193

- 11-6.1.3 ιορθωτικές Μέθοδοι Επέµβασης σελ. 195 6.1.3.1 Η περίπτωση της Προσθήκης Αλκαλικών Υλικών σελ. 196 6.1.3.1Η περίπτωση των τεχνητών υγροτόπων σελ. 197 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο Συµπεράσµατα σελ. 199 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 204

- 12 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα σηµαντικό περιβαλλοντικό πρόβληµα που προκαλεί η µεταλλευτική και µεταλλουργική δραστηριότητα είναι το φαινόµενο της όξινης απορροής µεταλλείων (ΟΑΜ). Το φαινόµενο αυτό σχετίζεται µε την εκµετάλλευση και την επεξεργασία θειούχων µεταλλευµάτων. Εµφανίζεται επίσης σε ανθρακωρυχεία και λιγνιτωρυχεία. Τα θειούχα ορυκτά όπως ο χαλκοπυρίτης, ο γαληνίτης, ο σφαλερίτης, ο µαρκασίτης ο σιδηροπυρίτης κλπ αποκαλύπτονται στα επιφανειακά και υπόγεια µεταλλευτικά έργα, περιέχονται συνήθως στα µεταλλικά απόβλητα (στείρα µεταλλείου, τέλµατα εµπλουτισµού), οξειδώνονται υπό τη παρουσία του νερού, αέρα και οξειδωτικών βακτηρίων και οδηγούν στο σχηµατισµό διαλυµάτων µε υψηλές συγκεντρώσεις θειικών ανιόντων και βαρέων, τοξικών ή µη στοιχείων. Στα πλαίσια της αντιµετώπισης του φαινοµένου της ΟΑΜ και του συνεπακόλουθου περιβαλλοντικού προβλήµατος έχουν αναπτυχθεί διάφορες τεχνολογίες πρόληψης, αποµόνωσης και καταστολής του φαινοµένου. Στόχος της παρούσας διπλωµατικής εργασίας είναι η παρουσίαση του προβλήµατος του φαινοµένου της όξινης απορροής, µέσα από την χρήση παραδειγµάτων στα οποία παρουσιάζεται η υφιστάµενη περιβαλλοντική κατάσταση µεταλλείων µικτών θειούχων σε Ελλάδα, Ιταλία Ισπανία και Πορτογαλία καθώς και η ανάδειξη των διαθέσιµων µέχρι στιγµής τεχνολογιών και της ανάγκης ενίσχυσης των ισχυουσών Ευρωπαϊκών και όχι µόνο κανονισµών µε στόχο την πρόληψη. Για την καλύτερη παρουσίαση του θέµατος, η εργασία χωρίστηκε σε 7 κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο: πραγµατοποιείται αναφορά στις επιπτώσεις της απελευθέρωσης των βαρέων µετάλλων στο περιβάλλον και στους κινδύνους που δηµιουργούνται για την ανθρώπινη υγεία, ενώ ταυτόχρονα πραγµατοποιείται και µια πρώτη αναφορά σχετικά µε τα µικτά θειούχα πετρώµατα. Στο δεύτερο κεφάλαιο: αναλύεται το φαινόµενο της όξινης απορροής, αποτέλεσµα της εκµετάλλευσης των θειούχων αυτών πετρωµάτων. Επίσης παρουσιάζεται το πρόβληµα της απόθεσης των εξορυκτικών αποβλήτων και τονίζεται η ανάγκη σωστού σχεδιασµού και συνεχούς παρακολούθησης αυτών των χώρων. Για την ενίσχυση της ανάγκης αυτής παρουσιάζονται παλαιότερες περιπτώσεις ατυχηµάτων κατάρρευσης φραγµάτων απόθεσης και των περιβαλλοντικών

- 13 - επιπτώσεων που προκάλεσαν στα οικοσυστήµατα, σε εκτάσεις εκατοντάδων χιλιοµέτρων, αναλόγως της µορφολογίας του εδάφους κάθε φορά. Στο τρίτο κεφάλαιο: παρουσιάζονται οι ενέργειες οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα για την θέσπιση συγκεκριµένων πλαισίων λειτουργίας των µεταλλείων και της ανάγκης θέσπισης νοµοθεσίας σχετικής µε την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων. Αναφορά γίνεται και στους στόχους του προγράµµατος e-ecorisk. Στο τέταρτο κεφάλαιο: πραγµατοποιείται η υφιστάµενη περιβαλλοντική εκτίµηση των ξένων επιλεχθέντων από το πρόγραµµα e-ecorisk µεταλλείων µικτών θειούχων για τις χώρες της Ιταλίας, Ισπανίας και Πορτογαλίας. Στο πέµπτο κεφάλαιο: πραγµατοποιείται η εκτίµηση της περιβαλλοντικής κατάστασης των περιοχών που χωροθετούνται τα σηµαντικότερα µεταλλεία µικτών θειούχων του Ελλαδικού χώρου. Στο έκτο κεφάλαιο: παρουσιάζονται όλες οι διαθέσιµες µέχρι σήµερα τεχνολογίες πρόληψης, αποµόνωσης και καταστολής του φαινοµένου της όξινης απορροής, Στο έβδοµο και τελευταίο κεφάλαιο: πραγµατοποιείται η παρουσίαση των σηµαντικότερων συµπερασµάτων που προέκυψαν από το σύνολο της εργασίας.

- 14 - ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Βαρέα Μέταλλα Μικτά θειούχα 1.1 Βαρέα Μέταλλα 1.1.1 Ορισµός Τα µέταλλα τα οποία έχουν ειδικό βάρος µεγαλύτερο από εκείνο του σιδήρου όπως ο χαλκός, ο µόλυβδος, το χρώµιο, το κάδµιο, ο ψευδάργυρος κ.α. καλούνται βαρέα µέταλλα. Τα βαρέα µέταλλα θεωρούνται από τους πιο επικίνδυνους ρύπους του περιβάλλοντος και αυτό επειδή αυτά και οι ενώσεις τους σε αντίθεση µε τις οργανικές τοξικές ουσίες δεν αποικοδοµούνται, εισέρχονται απλώς σε κάποιο µικρό ή µεγάλο βιογεωχηµικό κύκλο και παραµένουν στο περιβάλλον για µεγάλο χρονικό διάστηµα συσσωρευµένα σε ζώντες οργανισµούς (άνθρωπο, φυτά, ζώα), προκαλώντας έτσι διαταραχές στις βιολογικές δράσεις, χρόνιες βλάβες, ή ακόµα και θάνατο. (Καταφιώτη, 2008) 1.1.2 Απελευθέρωση µετάλλων στο περιβάλλον Οι κυριότερες αιτίες απελευθέρωσης των µετάλλων στο περιβάλλον είναι: H εξόρυξη και επεξεργασία τους (εµπλουτισµός µεταλλευµάτων) Η απόπλυση των βλαβερών υπολειµµάτων εκ της δραστηριότητος αυτής και διάχυσή τους στο περιβάλλον µέσω φυσικών παραγόντων (Βροχή) Τα στερεά απόβλητα βιοµηχανιών Καθώς και φυσικές αιτίες που οφείλονται: Στην γεωλογική αποσάθρωση Στα γεωθερµικά πεδία και Στις ηφαιστειακές εκρήξεις (Καταφιώτη, 2008)

- 15 - Η εξόρυξη και η επεξεργασία των µετάλλων σε µεταλλευτικές περιοχές οδηγεί στον εµπλουτισµό του εδάφους σε µέταλλα. Σχήµα 1.1: Τρόποι µεταφοράς βαρέων µετάλλων στον άνθρωπο Πηγή: Κουιµτζή κ.α., 1998 Για παράδειγµα, η επεξεργασία µικτών θειούχων ορυκτών (πολυµεταλλικά κοιτάσµατα µε εξαιρετικά µεγάλη περιεκτικότητα σε θείο) οδηγεί στην απελευθέρωση µιας ποικιλίας σηµαντικών µετάλλων όπως για παράδειγµα Cu, Zn, Pb, κλπ. Η επεξεργασία περιλαµβάνει, κονιοποίηση και επίπλευση, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία ενός πολύ πλούσιου σε µεταλλεύµατα υπολείµµατος (sludge). Η µε φυσικό τρόπο απόπλυση της περιοχής (βρόχινο νερό) συµπαρασύρει τα ανωτέρω υπολείµµατα µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται έντονο πρόβληµα ρύπανσης. Τα σηµαντικότερα βαρέα µέταλλα που προκύπτουν από την επεξεργασία των µικτών θειούχων πετρωµάτων και οι επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία αναφέρονται παρακάτω. Μόλυβδος (Pb): Οι βλάβες που προκαλεί ο µόλυβδος στον άνθρωπο εκδηλώνονται στο µυαλό και στο νεύρο-µυϊκό, κυκλοφοριακό και πεπτικό σύστηµα, µε συµπτώµατα την απώλεια όρεξης, αδυναµία και απάθεια. Ιδιαίτερα ευπαθής οµάδα πληθυσµού είναι τα νήπια και τα παιδιά (που προσροφούν τον µόλυβδο κατά 4-5 φορές περισσότερο από τους ενήλικες), όπου έχει παρατηρηθεί ότι σχετικά αυξηµένες συγκεντρώσεις

- 16 - µολύβδου στο αίµα τους µπορεί να οδηγήσουν σε µείωση της διανοητικής τους ικανότητας. (Ανδρεαδάκης, 2008) Η πρόσληψη µολύβδου µε το πόσιµο νερό, µε βάση τα σηµερινά δεδοµένα, θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει το 50% περίπου της συνολικής ηµερήσιας πρόσληψης. Οι συγκεντρώσεις µολύβδου στο φυσικό νερό είναι συνήθως χαµηλότερες από 5 µg/l και δεν συνιστούν πρόβληµα, ενώ το ανώτατο ορίζεται στα 50 µg/l (Ανδρεαδάκης, 2008) Αρσενικό (As): Το αρσενικό είναι ένα από τα τοξικότερα στοιχεία, χαρακτηρισµένο και ως καρκινογόνο. Σε ανόργανη µορφή, υπό κανονικές συνθήκες, εµφανίζεται στο περιβάλλον σε µικρές ποσότητες. Ειδικότερα, στο νερό εισέρχεται λόγω διάλυσης του αρσενικού που περιέχεται στα πετρώµατα. Πετρώµατα όπως ο αρσενοπυρίτης και ο σιδηροπυρίτης τα οποία αφθονούν στις πολυµεταλλικές συγκεντρώσεις (µικτά θειούχα). (Καταφιώτη, 2008), (Ανδρεαδάκης, 2008) & (Κουιµτζή κ.α., 1998) Πρόσληψη µεγάλων ποσοτήτων ανόργανου αρσενικού µέσω του πόσιµου νερού έχεις σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Προκαλεί ενοχλήσεις στο στοµάχι και το έντερο, µειωµένη παραγωγή ερυθρών και λευκών κυττάρων αίµατος, αλλαγές στο δέρµα και ενοχλήσεις στους πνεύµονες. Πολύ µεγάλη έκθεση στο ανόργανο αρσενικό µπορεί να προκαλέσει στειρότητα και αποβολές στις γυναίκες, και µπορεί να προκαλέσει δερµατικές διαταραχές, µειωµένη αντίσταση σε µολύνσεις, καρδιακές ανωµαλίες και εγκεφαλικές βλάβες σε άντρες και γυναίκες. Τέλος το ανόργανο αρσενικό µπορεί να βλάψει το DNA. Υπάρχουν επίσης σαφείς ενδείξεις ότι µπορεί να ενισχύσει τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου, ειδικά τις πιθανότητες για ανάπτυξη καρκίνου του δέρµατος, των πνευµόνων, καρκίνου στο συκώτι και λεµφατικού καρκίνου. Μεταξύ των δύο ανόργανων µορφών του (τρισθενές και πεντασθενές) το τρισθενές αρσενικό φαίνεται να είναι το πιο επικίνδυνο, ειδικότερα σε σχέση µε την καρκινογένεση. Το οργανικό αρσενικό δεν µπορεί να προκαλέσει ούτε καρκίνο, ούτε βλάβη στο DNA, αν και η έκθεση σε υψηλές δόσεις µπορεί να έχει ορισµένες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, όπως νευρικές βλάβες και πόνους στο στοµάχι. (Ανδρεαδάκης, 2008) Καθώς το αρσενικό δεν φαίνεται να αποτελεί απαραίτητο συστατικό της δίαιτας του ανθρώπου, επιθυµητή θα ήταν η πλήρης απουσία του. Έτσι τα προτεινόµενα όρια ακολουθούν µία πορεία όλο και µεγαλύτερης µείωσης.

- 17 - Από τα 200 µg/l της δεκαετίας του 1950 και τα 50 µg/l της δεκαετίας του 1960, τα σηµερινά όρια έχουν µειωθεί σε 10 µg/l. (Ανδρεαδάκης, 2008) Χαλκός (Cu): Η πρόσληψη του χαλκού γίνεται µε τις τροφές και το νερό, και ελάχιστα µέσω της εισπνοής. Ο χαλκός αποτελεί βασικό στοιχείο του µεταβολισµού όµως σε πολύ µεγάλες συγκεντρώσεις αποτελεί ένα από τα τοξικά µέταλλα. Απορροφάται από το γαστρεντερικό σύστηµα και µπορεί να προκαλέσει διάφορες διαταραχές στην υγεία του ανθρώπου (π.χ. αιµατολογικές). (Ανδρεαδάκης, 2008) & (Καταφιώτη, 2008) Ψευδάργυρος (Zn): Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος στον ανθρώπινο οργανισµό αλλά όχι σε συνδυασµό µε κάδµιο µε το οποίο έχει µεγάλη χηµική συγγένεια. εν είναι τοξικός σε απουσία καδµίου. Τα επιβλαβή αποτελέσµατα της υπερβολικής απορρόφησης ψευδαργύρου από τον οργανισµό είναι διαταραχές του αναπνευστικού συστήµατος, κυρίως του ανώτερου, υπό-χρωµική αναιµία, δερµατίτιδα, φλογώσεις των βλεφάρων, ναυτία, πονοκέφαλο από γαστρεντερικές διαταραχές, λόγω της καταστροφής του βλεννογόνου που προκαλείται από το σχηµατισµό ZnCl 2 στο στοµάχι, σαν προϊόν αντίδρασης µεταξύ ψευδαργύρου και γαστρικών υγρών. (Καταφιώτη, 2008) Κάδµιο (Cd): Το κάδµιο είναι ένα σχετικά σπάνιο στοιχείο (0,2 mg/kg του φλοιού της γης) και βρίσκεται σε κοιτάσµατα άλλων µετάλλων όπως ψευδαργύρου, µολύβδου και χαλκού. Στο έδαφος, το νερό και τον αέρα µεταφέρεται τόσο µε φυσικές διαδικασίες όσο και µε ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι φυσικές διαδικασίες συµβάλλουν κατά ένα σχετικά µικρό ποσοστό που δεν υπερβαίνει το 10%. (Ανδρεαδάκης, 2008) Το κάδµιο του εδάφους προσλαµβάνεται από τα φυτά και µέσω των τροφικών αλυσίδων τελικά από τον ανθρώπινο οργανισµό. Το κάδµιο συσσωρεύεται στο ήπαρ, στα νεφρά, στη σπλήνα και στο θυρεοειδή αδένα, όπου και προκαλεί βαριές παθήσεις, όπως πρωτεϊνουρία, ζακχαρουρία και απώλεια αµινοξέων, νεφρικές βλάβες, αρτηριακή υπέρταση, προστάτης, γαστρεντερικές διαταραχές, διαταραχές στον µεταβολισµό του ασβεστίου (αντικαθιστά το ασβέστιο των οστών) κλπ. Σε συµπλοκή οργανική µορφή (καδµιοθειονίνη) ασκεί τοξικότερη επίδραση και δεσµεύει και ψευδάργυρο. (Καταφιώτη, 2008) & (Κουιµτζή κ.α., 1998)

- 18 - Χρώµιο (Cr): Το χρώµιο είναι ευρύτατα διαδεδοµένο στο φλοιό της γης και απαντάται σε διάφορα σθένη, συνήθως ως τρισθενές και ως εξασθενές. Το τρισθενές χρώµιο είναι ένα απαραίτητο θρεπτικό συστατικό της ανθρώπινης δίαιτας και η έλλειψή του µπορεί να προκαλέσει διάφορες καρδιακές παθήσεις, ανωµαλίες στο µεταβολισµό και διαβήτη. Ωστόσο η υπερβολική λήψη τρισθενούς χρωµίου µπορεί να επιφέρει δυσµενείς επιπτώσεις στην υγεία. Κατά κανόνα ο κύριος τρόπος πρόσληψης του χρωµίου από τον ανθρώπινο οργανισµό γίνεται µέσω της κατανάλωσης τροφίµων. Ιδιαίτερα τοξικό είναι το εξασθενές χρώµιο. Σε αντίθεση µε το τρισθενές υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για πιθανότητα καρκινογένεσης (ιδίως στους πνεύµονες) µέσω εισπνοής εξασθενούς χρωµίου, ενώ δεν υπάρχουν αντίστοιχες ενδείξεις για πρόσληψή του µέσω της πεπτικής οδού. (Ανδρεαδάκης, 2008) 1.1.3 Επιπτώσεις βαρέων µετάλλων στο περιβάλλον Οι λίµνες τελµάτων, δηλαδή οι χώροι στους οποίους αποθέτονται τα απόβλητα που προέρχονται από την εξόρυξη και τον εµπλουτισµό των µεταλλευµάτων, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε βαρέα µέταλλα (Αρσενικό, Κάδµιο, Χαλκός, Υδράργυρος, Μόλυβδος Ψευδάργυρος) και τοξικά χηµικά, αποτελούν µία από τις µεγαλύτερες απειλές για την ρύπανση του περιβάλλοντος και αυτό εξαιτίας: του µεγάλου τους αριθµού, της ασταθούς τους φύσης καθώς και της ελάχιστης ή και πολλές φορές ανύπαρκτης συντήρησης και διαχείρισης τους. (Hadjibiros et. al., 2005) Πολλοί υγροβιότοποι, που θεωρούνται περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές, (όπως για παράδειγµα οι περιοχές RAMSAR, Natura 2000, περιοχές προστασίας των πτηνών) βρίσκονται συνεχώς κάτω από την απειλή µιας µεγάλης κλίµακας διαρροής των λεκανών συγκράτησης των καταλοίπων των µεταλλείων. (Hadjibiros et. al., 2005) Οι περιβαλλοντικές και οι κοινωνικές επιπτώσεις αυτών των διαρροών µπορούν να είναι τεράστιες ειδικά από κοινωνικοοικονοµική σκοπιά.

- 19 - Οι αστοχίες των λεκανών συγκράτησης καταλοίπων των µεταλλείων έχουν προκαλέσει σηµαντικές περιβαλλοντικές καταστροφές στο παρελθόν. Σοβαρά ατυχήµατα έχουν οδηγήσει στην απελευθέρωση στο περιβάλλον σηµαντικά µεγάλων ποσοτήτων καταλοίπων. (Hadjibiros et. al., 2005) Επιπλέον εκτός του κινδύνου των καταστροφικών συµβάντων οι οικολογικές επιπτώσεις των µεταλλείων αυξάνουν την ανησυχία που επικρατεί µεταξύ των περιβαλλοντικών υπηρεσιών και των τοπικών κοινοτήτων. Εγκαταλελειµµένα µεταλλεία µπορούν επίσης να απελευθερώσουν τοξικές και άλλες ενδεχοµένως χηµικές ουσίες στο περιβάλλον. (Hadjibiros et. al., 2005) 1.2 Η περίπτωση των µικτών θειούχων Πρόκειται για πολυµεταλλικά κοιτάσµατα (κατηγορία σουλφιδίων) µε εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητα σε θείο, ενώ περιέχουν σε µεγαλύτερες ή µικρότερες ποσότητες όλα τα γνωστά βαρέα µέταλλα. Χαρακτηριστικά ορυκτά της κατηγορίας αυτής αποτελούν ο σιδηροπυρίτης (FeS 2 ), ο χαλκοπυρίτης (CuFeS 2 ), ο αρσενοπυρίτης (FeAsS), ο σφαλερίτης (ZnS) και ο γαληνίτης (PbS) ( ούτσος, 2000). Αναλυτικότερα: Σιδηροπυρίτης FeS 2 Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο Σιδηροπυρίτης ή απλά πυρίτης (FeS 2 ), αποτελεί ένα ορυκτό το οποίο βρίσκεται ευρέως στα θειούχα µεταλλεύµατα και ευθύνεται σε µεγάλο βαθµό για την παραγωγή οξύτητας. ( ούτσος, 2000) Ο σιδηροπυρίτης χαρακτηρίζεται συχνά και ως «ψευδόχρυσος» (Fool s Gold), εξαιτίας της εξωτερικής του οµοιότητας µε το χρυσό. Είναι τόσο διαδεδοµένος στον εξωτερικό φλοιό της γης που µπορεί να βρεθεί σε κάθε πιθανό περιβάλλον γι αυτό το λόγο έχει τεράστιο αριθµό από µορφές και ποικιλίες. Ο σιδηροπυρίτης µπορεί να θεωρηθεί µία πολυµορφία του µαρκασίτη, που σηµαίνει ότι έχει τον ίδιο χηµισµό (FeS 2 ) όπως ο µαρκασίτης, αλλά µε διαφορετική δοµή και εποµένως κρυσταλλική διαµόρφωση. Ο σιδηροπυρίτης έχει ανάλογη δοµή µε αυτή του γαληνίτη (ορυκτό του θειούχου µολύβδου) µε χηµικό τύπο PbS. (Ταµπάκης, 2006) Αν και όπως αναφέρθηκε ο σιδηροπυρίτης είναι ευρέως διαδεδοµένος στη φύση, σπάνια χρησιµοποιείται ως πρώτη ύλη για την παραγωγή σιδήρου. Η

- 20 - παραγωγή σιδήρου στηρίζεται κυρίως σε οξειδωµένα ορυκτά του σιδήρου όπως ο αιµατίτης και ο µαγνητίτης. Ο πυρίτης θεωρείται οικονοµικά ασύµφορος για µια τέτοια επεξεργασία και µόνο σπάνια σε περίπτωση έλλειψης πρώτων υλών παραγωγής σιδήρου χρησιµοποιείται στην παραγωγική διαδικασία. Μία συχνή χρήση του είναι η παραγωγή θειικού οξέος, το οποίο χρησιµοποιείται στην παραγωγή λιπασµάτων στη χηµική βιοµηχανία, στη χρωµατουργία κλπ. (Ταµπάκης, 2006) Ο πυρίτης είναι ένα σταθερό αδιάλυτο ορυκτό όταν δεν βρίσκεται σε επαφή µε το νερό και το οξυγόνο. Όµως λόγω των µεταλλευτικών δραστηριοτήτων ο σιδηροπυρίτης εκτίθεται στην ταυτόχρονη δράση νερού και οξυγόνου και διαλυτοποιείται γεγονός που οδηγεί στην παραγωγή θειικού οξέος και κατ επέκταση στη δηµιουργία του φαινοµένου της όξινης απορροής το οποίο έχει σαν αποτέλεσµα την απελευθέρωση µεγάλων συγκεντρώσεων βαρέων µετάλλων στην επιφάνεια της γης και την σηµαντική υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος. (Ταµπάκης, 2006) & ( ούτσος, 2000) Χαλκοπυρίτης CuFeS 2 Κατά την αποσάθρωση ο χαλκοπυρίτης αντιδρά στην ζώνη οξείδωσης, µε το O 2 και δίνει CuSO 4, ο οποίος ως ευδιάλυτος κατεισδύει µέχρι την ζώνη εµπλουτισµού, όπου αντικαθιστά άλλα σoυλφίδια και δίνει χαλκοσύνη και κοβελίνη. Έτσι συχνά, η ζώνη οξείδωσης έχει αποπλυθεί εντελώς από Cu, ενώ η ζώνη εµπλουτισµού είναι πολύ πλούσια. Σε περίπτωση που στη ζώνη οξείδωσης υπάρχουν ανθρακικά ορυκτά, ο Cu δεσµεύεται ως µαλαχίτης και αζουρίτης κι έτσι, η ζώνη εµπλουτισµού θα έχει την ίδια περιεκτικότητα σε Cu, µε το πρωτογενές µετάλλευµα. (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2004) Τα οξειδωµένα µεταλλεύµατα (µεταλλεύµατα κυπρίτη, µαλαχίτη και αζουρίτη), προσφέρονται ευκολότερα για επεξεργασία. Ο Cu εξάγεται, επίσης, ευκολότερα από τον χαλκούχο σιδηροπυρίτη, απ ότι από τα µεικτά θειούχα µεταλλεύµατα (γαληνίτη-σιδηροπυρίτη-σφαλερίτη-χαλκοπυρίτη). Στα µεταλλεύµατα χαλκού τα σηµαντικότερα επιβλαβή στοιχεία είναι το Bi, As, Sb και Ζn. (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2004) Συνήθως ο χαλκοπυρίτης αναπτύσσεται ως µικροκοκκώδη συσσωµατώµατα, η λάµψη του είναι µεταλλική και το χρώµα του ορειχάλκινο κίτρινο, χρυσοκίτρινο ή και µπρούτζινο. Τα χαλκοπυριτικά ορυκτά εµφανίζουν σκληρότητα της τάξης του

- 21-3,5-4 ενώ το ειδικό ους βάρος κυµαίνεται στα 4,1-4,3. (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2001) Αποτελούν το ποιο διαδεδοµένο ορυκτό του χαλκού και εµφανίζονται σε υδροθερµικά κοιτάσµατα, µαζί µε σιδηροπυρίτη σφαλερίτη, γαληνίτη (PBS). Σε γάββρους µαζί µε µαγνητοπυρίτη και σε βασάλτες µαζί µε σιδηροπυρίτη. (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2001) Αρσενοπυρίτης Ο αρσενοπυρίτης αποτελείται από αρσενικό σε ποσοστό 46%, θείο 19,7% και σίδηρο 34,3%. Είναι πιθανό νε περιλαµβάνει µικρές ποσότητες χρυσού ενώ µέρος του ποσοστού του σιδήρου ορισµένες φορές αντικαθίσταται από κοβάλτιο. Το χρώµα του αργυρό έως γκρί. Η σκληρότητα του κυµαίνεται στα 5,5 µε 6 ενώ το ειδικό του βάρος είναι 5,9-6,2. Αναπτύσσεται σε υδροθερµικά και πυροµετασωµατικά κοιτάσµατα. Το αρσενικό χρησιµοποιείται σε εντοµοκτόνα, πυροτεχνήµατα, την χρωµατουργία, υαλουργία κλπ. (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2001) & (Dimou, 2008) Σφαλερίτης Η ονοµασία του σφαλερίτη προέρχεται από την Ελληνική λέξη σφαλερός. Ο λόγος που δόθηκε αυτό το όνοµα είναι επειδή αναγνωρίζεται πολύ δύσκολα. Εξαιτίας της ποικίλης στιλπνότητας, του χρώµατος (κατά βάση κίτρινο αλλά µπορεί να βρεθεί και σε καφέ µαύρο, κόκκινο πράσινο προς άσπρο), της κρυσταλλικής του δοµής οι µεταλλειολόγοι το µπλέκουν µε τον ακανθίτη και τον τετραεδρίτη. Η σύνθεση του είναι κατά βάση ψευδάργυρος 67% και θείο 33%. Συνήθως περιλαµβάνει και µικροποσότητες σιδήρου, µαγγανίου, καδµίου, υδραργύρου και σπανιότερα, µολύβδου και κασσίτερου. Εντοπίζεται σε υδροθερµικά κοιτάσµατα µαζί µε γαληνίτη και σιδηροπυρίτη. (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2001) & (Dimou, 2008) Ο ψευδάργυρος χρησιµοποιείται για επιψευδαργύρωση του σιδήρου, στην κατασκευή µπαταριών, στην χρωµατουργία, στην αυτοκινητοβιοµηχανία κλπ (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2001) & (Dimou, 2008)

- 22 - Γαληνίτης Η χηµική σύνθεση του γαληνίτη αποτελείται από θείο 13,4% και µόλυβδο 86,6%. Επίσης περιλαµβάνει συνήθως µικροποσότητες σεληνίου, ψευδαργύρου, καδµίου, αρσενικού, αντιµονίου, βισµουθίου, χαλκού ενώ σπανιότερα ασηµιού και χρυσού. Το χρώµα του είναι γκριζόµαυρο. Εντοπίζεται σε υδροθερµικά κοιτάσµατα, σε συνδυασµό µε σιδηροπυρίτη, σφαλερίτη και χαλκοπυρίτη, βαρύτη, φθορίτη και χαλαζία. (Μανουσάκη-Ορφανουδάκη, 2001) Η σκληρότητα του πετρώµατος κυµαίνεται µεταξύ 2,5-2,75 και το ειδικό του βάρος από µεταξύ 7,4 και 7,6. (Dimou, 2008) Ο µόλυβδος χρησιµοποιείται στους συσσωρευτές µολύβδου, ως αντικροτικό στην βενζίνη, στην κατασκευή σωλήνων, στην χρωµατουργία στην τυπογραφία κλπ. Φύλλα µολύβδου χρησιµοποιούνται για την προστασία από RX ακτινοβολία. (Dimou, 2008) Τα µικτά θειούχα βλέπουµε και από αυτά που περιγράφτηκαν και παραπάνω πως περιέχουν, σε µεγαλύτερες ή µικρότερες ποσότητες, όλα τα γνωστά βαρέα µέταλλα: µόλυβδο, ψευδάργυρο, κάδµιο, αρσενικό, χαλκό, αλουµίνιο, µαγγάνιο, φώσφορο, σίδηρο, σελήνιο, αντιµόνιο, υδράργυρο, πιθανόν ουράνιο, και επίσης χρυσό και άργυρο. Οι µέθοδοι εξόρυξης και µεταλλουργίας τους διαφέρουν, ανάλογα µε το επιθυµητό µέταλλο και τη συγκέντρωση που υπάρχει. (http://www.antigold.gr/gr/default.asp?itemid=312&title=μικτά%20θειούχα#) Χρυσός Στα περισσότερα πετρώµατα µικτών θειούχων εντοπίζονται ποσότητες χρυσού. Μερικές φορές µπορεί να βρεθεί και αναµεµιγµένος µε ασήµι σε διάφορες ποσότητες, ή και µε χαλκό ή σίδηρο. Η σκληρότητα του υπολογίζεται στα 2,5 µε 3 ενώ το ειδικό του βάρος κυµαίνεται µεταξύ 15,6 έως 19,3 ενώ όταν είναι καθαρός φτάνει τα 19,33 (Dimou, 2008) Στον σιδηροπυρίτη ο χρυσός βρίσκεται ως δυσδιάλυτο συστατικό και γι αυτό απαιτείται εφαρµογή µιας επεξεργασίας για την καταστροφή του κρυσταλλικού πλέγµατος του θειούχου ορυκτού. Ο µαρκασίτης και ο µαγνητοπυρίτης δεν είναι σταθεροί κατά την κυάνωση και καταναλώνουν µεγάλες ποσότητες οξυγόνου και

- 23 - κυανίου. Ο αρσενοπυρίτης περιέχει χρυσό µέσα στο κρυσταλλικό του πλέγµα σε περιεκτικότητα που φτάνει τα 15 kg/tn. Το ορυκτό µπορεί να ανακτηθεί µε επίπλευση, αλλά απαιτείται κατατροφική επεξεργασία π.χ. οξειδωτική φρύξη ή οξειδωτική εκχύλιση, για την απελευθέρωση του χρυσού. (Γραµµατικόπουλος κ.α., 2005) Επίσης συχνό είναι το φαινόµενο µεταλλεύµατα θειούχων ορυκτών του χαλκού να είναι φορείς χρυσού. (π.χ. πορφυριτικά κοιτάσµατα Au-Cu). Τα µεταλλεύµατα αυτά χαρακτηρίζονται από χαµηλή περιεκτικότητα/ υψηλά αποθέµατα και από αυτά προέρχεται το 5-10% της παγκόσµιας παραγωγής. Μεταλλεύµατα χρυσού µε λιγότερο από 0,3% κ.β. Cu υφίστανται αρχικά εµπλουτισµό µε επίπλευση, ενώ αρκετά ορυκτά του χαλκού είναι διαλυτά σε αλκαλικά διαλύµατα κυανίου. (Γραµµατικόπουλος κ.α., 2005)

- 24 - ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Όξινη Απορροή Μεταλλείων & το περιβαλλοντικό πρόβληµα των εξορυκτικών αποβλήτων 2.1 Το πρόβληµα της Όξινης απορροής Μόλις ξεκινήσει η εξόρυξη σε περιβάλλον µικτών θειούχων, αρχίζουν τα σοβαρά προβλήµατα. Η έκθεση θειούχων πετρωµάτων στην ατµόσφαιρα, προκαλεί το φαινόµενο της όξινης απορροής (Ο.Α.Μ. όξινη αποροή µεταλλείων) που θεωρείται ως το σηµαντικότερο πρόβληµα της µεταλλευτικής βιοµηχανίας διεθνώς. Το θείο αντιδρά µε το νερό παρουσία αέρα και σχηµατίζει θειικό οξύ, το οποίο ως ισχυρότατος διαλύτης, διαλυτοποιεί βαρέα µέταλλα από τα πετρώµατα µε άµεσο αντίκτυπο την ρύπανση των υδάτων. Το φαινόµενο είναι αυτοκαταλυόµενο και αν ξεκινήσει δεν µπορεί να σταµατήσει µε καµία γνωστή µέθοδο. Η όξινη απορροή µεταφέρεται και καταστρέφει τους υδροφόρους ορίζοντες ακόµα και σε µεγάλες αποστάσεις, λόγω της υπόγειας επικοινωνίας των υπόγειων υδάτων που µεταφέρουν τα τοξικά προϊόντα. (http://www.antigold.gr/gr/default.asp?itemid=312&title=μικτά%20θειούχα#) Ο κίνδυνος ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα είναι από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα και η όξινη απορροή είναι ικανή να προκαλέσει τέτοιου είδους ρύπανση. Εποµένως γίνεται εύκολα αντιληπτό πόσο σηµαντικό είναι να βρεθούν και να εφαρµοστούν µε επιτυχία τρόποι πρόβλεψης και αντιµετώπισης του φαινοµένου. Η όξινη απορροή µεταλλείων είναι σύνηθες φαινόµενο στα πολυµεταλλικά θειούχα µεταλλεία καθώς και στα ανθρακωρυχεία και λιγνιτωρυχεία, χωρίς βέβαια να αποκλείουµε περιπτώσεις εµφάνισής της σε περιοχές φυσικής έκθεσης θειούχων ορυκτών στο περιβάλλον. Κύριες πηγές της ΟΑΜ, οι οποίες συνήθως παραµένουν ενεργές για πολλές δεκαετίες µετά το πέρας λειτουργίας των αντίστοιχων µονάδων, είναι (Ξενίδης & Κοµνιτσας, 2001): Οι επιφανειακές και υπόγειες µεταλλευτικές δραστηριότητες Οι σωροί υπερκειµένων και στείρων και

- 25 - Τα τέλµατα εµπλουτισµού (Ξενίδης & Κοµνιτσας, 2001) Όπως αναφέρθηκε, η όξινη απορροή συνδέεται µε την εκµετάλλευση πολυµεταλλικών θειούχων µεταλλείων καθώς και λιγνιτωρυχείων ανθρακωρυχείων. Τα πολυµεταλλικά θειούχα µεταλλεύµατα αποτελούν σηµαντική πηγή για την παραγωγή µετάλλων όπως ο χαλκός, το νικέλιο, ο ψευδάργυρος, ο µόλυβδος ο χρυσός κλπ. Η εκµετάλλευση των κοιτασµάτων αυτών έχει σαν αποτέλεσµα την παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων µεταλλευτικών αποβλήτων και τελµάτων εµπλουτισµού που περιέχουν υπολειµµατικά θειούχα ορυκτά. Η µη ορθή περιβαλλοντική διαχείριση των αποβλήτων αυτών κατά το παρελθόν, αλλά και σε κάποιο βαθµό και στις τρέχουσες εκµεταλλεύσεις, οδήγησε στην ανεξέλεγκτη γένεση Ο.Α.Μ., η οποία επιµόλυνε και συνεχίζει να επιµολύνει τα παρακείµενα εδάφη και τα υπόγεια και επιφανειακά ύδατα σε µεγάλη έκταση. Το φαινόµενο είναι ιδιαίτερα καταστροφικό σε αργούντα µεταλλεία, όπου οι παλαιοί σωροί αποβλήτων έχουν σήµερα εξελιχθεί σε ενεργές πηγές Ο.Α.Μ., οι οποίες επιµολύνουν συνεχώς το περιβάλλον. Η Ο.Α.Μ. από λιγνιτωρυχεία και ανθρακωρυχεία, περιέχει οξύτητα διαλυµένο σίδηρο και άργιλο, αλλά συνήθως χαρακτηρίζεται από πολύ χαµηλές ποσότητες σε βαρέα µέταλλα. (Ταµπάκης, 2006) Η δηµιουργία της όξινης απορροής µεταλλείων είναι αποτέλεσµα µίας περίπλοκης σειράς χηµικών αντιδράσεων που περιλαµβάνουν: Παραγωγή θειικού οξέος, εξαιτίας της οξείδωσης των θειούχων ορυκτών που περιέχονται στα µεταλλεύµατα και στα στερεά απόβλητα από τη συνδυασµένη δράση οξυγόνου και νερού. Η ταχύτητα των αντιδράσεων αυτών επιταχύνεται από τη δράση τυχόν υπαρχόντων βακτηρίων. Εξουδετέρωση της παραγόµενης οξύτητας από ανθρακικά κυρίως ορυκτά. Οι αντιδράσεις αυτές προκαλούν την καταβύθιση γύψου, υδροξειδίων των µετάλλων, οξυ-υδροξειδίων και άλλων ενώσεων. Εάν η ικανότητα ενός υλικού (δυναµικό εξουδετέρωσης) να εξουδετερώνει την παραγόµενη οξύτητα είναι µεγαλύτερη από την αντίστοιχη της παραγωγής της, τότε η προκαλούµενη απορροή θα είναι αλκαλική ή ουδέτερη. Πάντως θεωρείται

- 26 - πιθανόν, ακόµη και στην περίπτωση αυτή, να παράγεται τοπικά όξινη απορροή από κάποια τµήµατα ενός αποβλήτου ή στείρου εκµετάλλευσης, στα οποία υπερτερούν οι θειούχες ενώσεις. (Ξενίδης & Κοµνιτσας, 2001) 2.2 Η περίπτωση των κυανιούχων αλάτων Τα µικτά θειούχα µεταλλεύµατα περιέχουν ποσότητες χρυσού και εποµένως είναι συχνό φαινόµενο σε περιοχές που εντοπίζονται τέτοια κοιτάσµατα να πραγµατοποιείται κυάνωση για την εξαγωγή του. Η κυάνωση αποτελεί µία ιδιαίτερα επιθετική περιβαλλοντικά διεργασία. Στην ουσία το πέτρωµα υφίσταται εκχύλιση µε σκοπό την παραγωγή µερικών γραµµαρίων µετάλλου. Ακολούθως ο κυανιούχος πολφός, το απόβλητο της µεταλλουργίας, αποτίθεται στις λεγόµενες «λίµνες τελµάτων». Το µείζον περιβαλλοντικό πρόβληµα από την εφαρµογή του κυανίου είναι ο σχηµατισµός µίας µεγάλης ποικιλίας τοξικών ενώσεων των µετάλλων στα τέλµατα (πολλές από αυτές είναι κυανιούχες) υπό υδατοδιαλυτή µορφή. Οι ενώσεις αυτές είναι τοξικότατα δηλητήρια και δεν αποδοµούνται από τη φύση. Ενώ αν «ξεφύγουν» στους υδροφόρους ορίζοντες, τότε οι υδάτικοι πόροι θα ρυπανθούν σηµαντικά. (http://www.antigold.gr/gr/default.asp?itemid=201&title=μεταλλουργία%20χρυσο ύ) 2.3 Το πρόβληµα των λιµνών τελµάτων 2.3.1 Σχεδιασµός & Σφάλµατα Η τοποθέτηση ενός ορυχείου εξαρτάται από την θέση του κυρίου σώµατος του µεταλλεύµατος, αλλά οι τοποθεσίες που θα κατασκευαστούν οι λίµνες τελµάτων ελέγχονται από κανονισµούς, περιβαλλοντικές εκτιµήσεις, τις τοπικές υδρολογικές και σεισµικές συνθήκες καθώς επίσης και τις γεωγραφικές και γεωτεχνικές συνθήκες. Συνήθεις αιτίες αστοχίας λιµνών τελµάτων (Hadjibiros et. al., 2005): 1. Αστάθεια 2. Υπερχείλιση φράγµατος 3. Εσωτερική διάβρωση Η αστοχία ενός φράγµατος αποδίδεται : 1. Σε µη σωστό σχεδιασµό 2. Στην αποδοχή του µη ορθού τρόπου κατασκευής από τις υπεύθυνες

- 27 - υπηρεσίες 3. Στην µη επαρκή παρακολούθηση κατά την κατασκευή λειτουργία και συντήρηση του φράγµατος Σχεδιαστικά σφάλµατα αποτελούν: 1. Ακατάλληλη κατασκευή του τείχους του φράγµατος 2. Η Μη λειτουργία των υδροκυκλώνων σε πολύ χαµηλές θερµοκρασίες 3. Η αποτυχία υπολογισµού της ποσότητας των καταλοίπων και του σχεδιασµού εποµένως του µεγέθους και της ποιότητας του τοίχους του φράγµατος (Hadjibiros et. al., 2005) Χιλιάδες λεκάνες συγκράτησης των καταλοίπων ορυχείων εντοπίζονται στην Ευρώπη και δεκάδες χιλιάδες παγκοσµίως, ενώ σηµαντικά µεγάλος είναι και ο αριθµός των διαρροών που έχουν καταγραφεί µέχρι σήµερα. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες διαρροές σηµειώθηκαν στην Κεντρική και την Νοτιοανατολική Ασία, την Αυστραλία την Αφρική, την Βόρεια και Νότια Αµερική. Πρόσφατες διαρροές στην Ευρώπη πραγµατοποιήθηκαν στην Σουηδία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Μεγάλη Βρετανία, την Εσθονία και την Βουλγαρία (Hadjibiros et. al., 2005) Παρόλα αυτά ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν για τον πιθανό επιβλαβή αντίκτυπο µίας διαρροής καταλοίπων ορυχείων στο περιβάλλον και την κοινωνία, εκτός από δύο δηµοσιευµένες case - studies για την περιοχή Los Frailes της Ισπανίας το 1998 και την περιοχή Baia Mare δίπλα στον ούναβη της Βουλγαρίας το 2000. 2.3.2 Ατυχήµατα και περιβαλλοντικές επιπτώσεις κατάρρευσης φραγµάτων 2.3.2.1 Περίπτωση Los Frailes Μεταλλείο Aznalcollar Ισπανία Το Εθνικό Πάρκο της Donana εντοπίζεται στο υτικό τµήµα της περιοχής της Ανδαλουσίας, στο Νοτιό τµήµα της Ισπανίας και δηµιουργήθηκε την δεκαετία του 1960 ως αποτέλεσµα των προσπαθειών της WWF για την προστασία της περιοχής.

- 28 - Στο Εθνικό Πάρκο της Donana εντάσσονται 50720 εκτάρια γης, ενώ χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη τριών κύριων τύπων οικοσυστηµάτων: Τις κινητές θίνες, το µεσογειακό θαµνολίβαδο και τους βαλτότοπους. Στο βορειότερο σηµείο του συνορεύει µε το Φυσικό Πάρκο της Donana το οποίο έχει έκταση 54250 εκτάρια, δηµιουργήθηκε το 1989 και περιλαµβάνει θαµνολίβαδα µε εποχιακούς υγρότοπους, ξηρές και αρδευόµενες καλλιεργούµενες εκτάσεις, και υγρότοπους που έχουν µετατραπεί σε ορυζώνες. Τα δύο πάρκα περιλαµβάνουν σχεδόν 40000 εκτάρια παρθένων βαλτότοπων, πάνω από 5000 εκτάρια ποταµών, φραγµάτων, καναλιών και λιµνών, 7000 εκτάρια παράκτιων θινών και αµµοθινών, 43000 εκτάρια κωνοφόρων δασών και 24000 εκτάρια θαµνολίβαδων. (Bartolome & Vega, 2002) Η περιοχή Donana αποτελεί κατοικία για 875 είδη φυτών και 226 πουλιών, εκτός από τα ψάρια, τα ερπετά, τα αµφίβια, τα προστατευόµενα θηλαστικά, όπως ο λίγκας της Ιβηρικής. Αποτελεί µια σηµαντική περιοχή ανάπαυσης των αποδηµητικών πουλιών (πάνω από 6000000 ανά έτος) και χώρο συγκέντρωσης και διαχείµασης άλλων (µέγιστη καταγραφή στις 700000) Η Donana έχει ανακηρυχτεί υγρότοπος διεθνούς σηµασίας, και συµπεριλαµβάνεται στην συνθήκη Ramsar (1980) και World Heritage Site (1994). Επίσης η ευρύτερη περιοχή της Donana εντάσσεται στο δίκτυο Natura 2000. Το κατώτερο µέρος του ποταµού Guadiamar (ο οποίος µολύνθηκε στο ατύχηµα του µεταλλείου του Aznalcollar το 1998) ρέει µέσω του Φυσικού Πάρκου, και περισσότερο παρακάτω, µέσα από το Εθνικό Πάρκο της Donana καταλήγοντας στον ποταµό Guadalquivir. (Bartolome & Vega, 2002) Σχήµα 2.1: Ιβηρικός λίγκας Πηγή: http://www.naturetrek.co.uk/newsletter/ & /images/iberianlynxherminiomuniz.jpg Σχήµα 2.2: Μεταναστευτικά πουλιά Πηγή: http://www.bookspain.ca/wp-content/ /uploads/2009/02/flamencos_ en_ donana.jpg

- 29 - Σχήµα 2.3: Εθνικό και Φυσικό Πάρκο Donana Πηγή: [http://www.csic.es/imagenes/wi/gran_instalacion/donana_mapa352x271.gif] Τα µεταλλεία του Aznalcollar εντοπίζονται 35 km δυτικά της Σεβίλλης και 50 km µακριά από το Εθνικό Πάρκο της Donana. Το βράδυ της 24 ης προς 25 ης Απριλίου του 1998 η κατάρρευση του φράγµατος της λίµνης τελµάτων οδήγησε στην διαρροή 5,5 εκατοµµυρίων m 3 τοξικών και πλούσιων σε βαρέα µέταλλα υγρών τελµάτων, τα οποία µαζί µε µία παχιά στρώση στερεών τελµάτων - ιλύος (περίπου 1,3-1,9 εκατοµµυρίων m 3 ), απελευθερώθηκαν στο περιβάλλον. (Bartolome & Vega, 2002) & (Greenpeace International, 2002) Η διαρροή των τελµάτων, είχε σαν αποτέλεσµα να πληµµυρήσουν οι ποταµοί Agrio και Guadiamar µέχρι τους βάλτους του Entremuros, 40 km νότια του µεταλλείου, µέχρι το σηµείο δηλαδή όπου αρχίζει το Φυσικό Πάρκο της Donana. Περιοχές σε απόσταση µέχρι και 250 m και από τις δύο όχθες του ποταµού Guadiamar ρυπάνθηκαν από τα τοξικά αυτά εξορυκτικά απόβλητα.

- 30 - Βάση πληροφοριών της τοπικής αυτοδιοίκησης της Ανδαλουσίας από την διαρροή επηρεάστηκαν 4600 εκτάρια καλλιεργήσιµων εκτάσεων και περιοχών άγριας ζωής ενώ 2616 εκτάρια καλύφθηκαν ολοκληρωτικά από τα τέλµατα των λιµνών. Το στρώµα των στερεών τελµάτων - ιλύος που κάλυψε της εκτάσεις αυτές ήταν ετερογενούς σύστασης και ποικίλε από ύψος 2 µέτρων έως και µερικά εκατοστά στις ποιο αποµακρυσµένες περιοχές. Πάνω από 10 κοινότητες συνολικά 46000 κατοίκων επλήγησαν άµεσα από το ατύχηµα. Ψευδάργυρος, µόλυβδος, αρσενικό, κοβάλτιο, χαλκός, µόλυβδος αποτελούν µερικά από τα χηµικά συστατικά της ιλύος. (Bartolome & Vega, 2002) Τις πρώτες ώρες του συµβάντος, οι υδάτινοι πόροι των ποταµών Agrio και Guadiamar, παρουσίασαν σηµαντικά υψηλές συγκεντρώσεις αιωρούµενων στερεών, ενώ ταυτόχρονα οι συγκεντρώσεις του διαλυµένου οξυγόνου είχαν φτάσει σε µηδενικές τιµές. Συνακόλουθο αποτέλεσµα, η θανάτωση κάθε είδους υδρόβιου οργανισµού σε αυτούς. (Bartolome & Vega, 2002) Κατά την πάροδο των ηµερών έπειτα από το καταστροφικό περιβαλλοντικό ατύχηµα, συλλέχθηκαν 30 τόνοι νεκρών ψαριών και 170 kg καβουριών και άλλων αµφίβιων. Τα ενήλικα πουλιά που διέµεναν στις ρυπασµένες περιοχές είχαν την δυνατότητα να αποµακρυνθούν όχι όµως και τα αυγά τους, µε αποτέλεσµα την σηµαντική µείωση των ετήσιων πληθυσµών τους. (Bartolome & Vega, 2002) Το ατύχηµα είχε υψηλές επιπτώσεις στην Ισπανική κοινωνία αφού η περιοχή της Donana εθεωρείτο ως ένα «διαµάντι» φυσικής προστασίας της Νότιας Ευρώπης. Οι επιστηµονικές κοινότητες και οι κοινότητες για την προστασία της φύσης άµεσα συνειδητοποίησαν τις µακροχρόνιες επιπτώσεις που αυτή η διαρροή θα επιφέρει, δεδοµένου του γεγονότος πως τα βαρέα µέταλλα βιο-συσσωρεύονται στους ζώντες οργανισµούς και αποθηκεύονται στους ιστούς τους, προκαλώντας άµεσες θανατηφόρες ή υπό-θανατηφόρες επιπτώσεις. Οι αιτίες της διαρροής διερευνήθηκαν από τρείς επιτροπές. Η σύσταση της πρώτης εξεταστικής επιτροπής πραγµατοποιήθηκε από την εταιρεία EPTISA κατόπιν υπόδειξης της ιδιοκτήτριας εταιρείας Boliden Apirsa. (Bartolome & Vega, 2002) Η δεύτερη εξεταστική επιτροπή πραγµατοποιήθηκε από το κυβερνητικό ερευνητικό οργανισµό CEDEX και η τρίτη

- 31 - από το Πανεπιστήµιο της Μπαρτσελόνα. Και οι τρείς επιτροπές κατέληξαν στο συµπέρασµα πώς η αιτία της κατάρρευσης του φράγµατος, της λίµνης αποθήκευσης των τελµάτων, οφειλόταν σε κινήσεις ολίσθησης στο υπέδαφος, αποτέλεσµα του πλεονάσµατος πίεσης στο ενδοπορικό νερό της αργίλου, εξαιτίας του βάρους του φράγµατος και των αποθέσεων των τελµάτων. (Bartolome & Vega, 2002) Οι αρχές της Ανδαλουσίας κατασκεύασαν ένα φράγµα στην περιοχή Entremuros προκειµένου να σταµατήσουν την ροή των τοξικών αποβλήτων προς το Φυσικό πάρκο της Donana. Η κατασκευή δεν µπορούσε να σταµατήσει την ροή παρά µόνο να την καθυστερήσει. Χρειάστηκε η κατασκευή συνολικά τριών φραγµάτων προκειµένου να ανακοπεί η ροή των τοξικών εξορυκτικών αποβλήτων, προς το Φυσικό Πάρκο της Donana. Ταυτόχρονα, η Boliden Apirsa, είχε αναλάβει το κλείσιµο των ρηγµάτων των λιµνών, για την πρόληψη νέων καταρρεύσεων και προκειµένου να αποτραπεί νέα διαρροή µέσω των επικείµενων βροχοπτώσεων στην περιοχή. Οι εργασίες εξόρυξης και εµπλουτισµού των µεταλλευµάτων, αναβλήθηκαν ενώ σηµαντικό ποσοστό του εργατικού δυναµικού των µεταλλείων απολύθηκε. (Bartolome & Vega, 2002) Οι Ισπανικές αρχές απαγόρευσαν όλες τις µορφές χρήσεων γης, την άντληση νερού από τις πηγές για οποιαδήποτε χρήση, ενώ προληπτικά απαγορεύτηκε και η αλιεία στις εκβολές του ποταµού Guadalquivir. H Boliden Apirsa δεσµεύτηκε να αγοράσει την συγκοµιδή του έτους 1998 όλων των ρυπασµένων περιοχών προκειµένου να ανακουφίσει οικονοµικά τους γεωργούς αλλά και για να µειώσει την κοινωνική ανησυχία για την ύπαρξη µολυσµένων αγροτικών προϊόντων στην αγορά. Μέχρι τον Μάιο του 2002 το κόστος της περιβαλλοντικής καταστροφής υπολογίστηκε στα 377,7 εκατ. Ευρώ. Η κατάρρευση τµήµατος του φράγµατος, κόστισε στην Boliden Aprisa 96 εκατοµµύρια ευρώ. Σε αυτό το ποσό περιλαµβανόταν το κόστος για την αποκατάσταση του Βόρειου τµήµατος του ποταµού Guadiamar (27 εκατοµµύρια ευρώ), το κόστος για την εξαγορά της σοδειάς των γεωργών του έτους 1998 (11 εκατοµµύρια ευρώ) το κόστος για το κλείσιµο των ρηγµάτων και το κόστος για οριστική παύση λειτουργίας των λιµνών (41 εκατοµµύρια ευρώ) καθώς και το κόστος για την παύση της εξορυκτικής δραστηριότητας την περίοδο του 1998. (Greenpeace International, 2002) Η τοπική αυτοδιοίκηση της Ανδαλουσίας, διέθεσε 145 εκατ. ευρώ για την αποκατάσταση των περιοχών που επλήγησαν. Ενώ η κεντρική διοίκηση (Υπουργείο Περιβάλλοντος) ενέκρινε προϋπολογισµό 136,7 εκατ. Ευρώ για τον καθαρισµό των

- 32 - περιοχών από τα τέλµατα καθώς και για την ανάπτυξη ενός σχεδίου αναγέννησης της ευρύτερης περιοχής. (Bartolome & Vega, 2002) & (Greenpeace International, 2002) Σχήµα 2.4: Περιοχές που επηρεάστηκαν από την διαρροή Πηγή: Bartolome & Vega, 2002

- 33-2.3.2.2 Περιπτωση Baia Mare - Ρουµανία Η Baia Mare αποτελεί µια αυξανόµενη πληθυσµιακά περιοχή. Η αστική ανάπτυξη της όµως περιορίζεται εξαιτίας της ύπαρξης ορισµένων παλαιών χώρων αποθήκευσης τελµάτων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αποφασίστηκε πως τρείς από αυτούς τους χώρους απόθεσης θα έπρεπε να σταµατήσουν την λειτουργία τους, και ο χώρος να αποκατασταθεί προκειµένου να ωθηθεί η αστική ανάπτυξη και να αναβαθµιστεί η περιβαλλοντική κατάσταση της ευρύτερης περιοχής. Η µονάδα επεξεργασίας της Aurul αποτελεί Αυστραλο-Ρουµανική κοινοπραξία. Στόχος της συνεργασίας αυτής ήταν πέρα από την λύση του θέµατος της αποµάκρυνσης των χώρων απόθεσης τελµάτων από την περιφέρεια της πόλης της Baia Mare η περαιτέρω αξιοποίηση και ανάκτηση χρυσού και αργύρου από τα υπάρχοντα τέλµατα (φράγµα της Meda βλ, σχήµα). Το σκεπτικό της κατασκευής της νέας µονάδας, ήταν το ακόλουθο. Τα εξορυκτικά απόβλητα, θα µεταφέρονταν µέσω ενός δικτύου αγωγών, µε την βοήθεια αντλιών, σε νέο χώρο απόθεσης 6,5 km µακριά από την πόλη της Baia Mare, όπου και θα διαχωρίζονταν από τα τέλµατα, µε την χρήση νέων µοντέρνων τεχνολογικά µεθόδων, ο υπολειπόµενος χρυσός και άργυρος. (UNEP/OCHA, 2000) Σχήµα 2.5: Απεικόνιση της περιοχής Baia Mare, της µονάδας επεξεργασίας και των παλαιών λιµνών τελµάτων της Aurul Πηγή: UNEP/OCHA, 2000

- 34 - Η νέο κατασκευασθείσα (1998) λίµνη τελµάτων της Aurul, στις 30 Ιανουαρίου του 2000 έπειτα από ένα διάστηµα έντονων βροχοπτώσεων κατέρρευσε στην κορυφή της, µε αποτέλεσµα να διαρρεύσουν 100000 m 3 εξορυκτικών αποβλήτων µέσα σε διάστηµα 11 ωρών. Έπειτα από την εκτίµηση της επικρατούσας κατάστασης από τις Ρουµανικές αρχές, υπολογίστηκε πώς συνολικά 120 τόνοι κυανιούχων ενώσεων διέρρευσαν στον ποταµό Szamo (στα Ρουµανικά Somes). (UNEP/OCHA, 2000), (Greenpeace International, 2002), (Bernstorff & Kanthak, 2000) & (Greenpeace, 2004) Αναλυτικότερα το κύµα των τελµάτων, κινήθηκε µε µεγάλη ορµή κατά µήκος των γύρω περιοχών, πέρασε µέσα από το χωριό της Bozinta Mare καταλήγοντας στον ποταµό Lapus πρίν συνεχίσει την πορεία του στον ποταµό Somes ο οποίος διασχίζει τα Ούγγρο-Ρουµανικά σύνορα στο Csenger. Ο ποταµός Somes ενσωµατώνεται στον Tisza ο οποίος ρέει µέσα στην Ουγγαρία και µέσα στην Σερβία (FRY Former Republic of Yugoslavia) δίπλα από το Tiszasziget. Το κύµα των τελµάτων ταξιδεύοντας µε ταχύτητα 2,1 2,4 km/hr χρειάστηκε 14 ώρες προκειµένου να φτάσει στην Σερβία. Ο Tisza αποτελεί παραπόταµο του ούναβη, µε αποτέλεσµα η ρύπανση να συνεχιστεί µέσω αυτού. Τα εξορυκτικά απόβλητα, περνώντας το Βελιγράδι, συνέχισαν για άλλα 1200 km και µε ταχύτητα 2,4 2,9 km/hr µέχρι και τις εκβολές του στην Μαύρη θάλασσα. (UNEP/OCHA, 2000) Αποτέλεσµα όλων αυτών, ήταν η πάνω από 1500 τόνων θανάτωση. Το πλαγκτόν στον ποταµό Somes και στον Tisza, ουσιαστικά καταστράφηκε. Τα θηλαστικά και τα πουλιά κατά βάση δεν επηρεάστηκαν σηµαντικά, όµως εντοπίστηκαν αρκετοί νεκροί κάστορες, ερωδιοί, βίδρες, αλιαετοί, πρόβατα και αγελάδες. Αρκετά πεδία γεωργικής εκµετάλλευσης ρυπάνθηκαν από το νερά άρδευσης µε σηµαντικές επιπτώσεις στην τοπική οικονοµία (Greenpeace, 2004) & (OECD, 2002) Η εταιρεία Aurul υπεύθυνη για το σηµαντικό αυτό περιβαλλοντικό ατύχηµα κηρύσσει πτώχευση, και η Transgold την εξαγοράζει, αναλαµβάνοντας εκ νέου την διαχείριση και την επεξεργασία των εξορυκτικών αποβλήτων της Baia Mare µόλις λίγους µήνες µετά. Στο µεταξύ η Transgold πραγµατοποίησε έργα πρόληψης, για την αποφυγή ενός νέου αντίστοιχης κλίµακας σηµαντικού ατυχήµατος. Ένα δεύτερο φράγµα κατασκευάστηκε προκειµένου να µην υπάρξει πρόβληµα σε περίπτωση διαρροής του πρώτου. Επίσης αναπτύχθηκε ένα σύστηµα διαχείρισης του δικτύου σωληνώσεων για την αποφυγή και την µείωση στο ελάχιστο των τυχόν διαρροών,

- 35 - ενώ ταυτόχρονα κατασκευάστηκαν δύο νέες µονάδες επεξεργασίας των τελµάτων αντίστοιχες µε αυτήν της Aurul. (UNEP/OCHA, 2000) & (Greenpeace International, 2002) Η Transgold µέχρι και σήµερα, δεν έχει πληρώσει αποζηµιώσεις, εκτός από ορισµένες περιπτώσεις άµεσα θιγόµενων κατοίκων του χωριού Bozinta Mare, ισχυριζόµενη πως κάθε της ενέργεια ήταν σύµφωνη µε τους Ρουµανικούς νόµους. (UNEP/OCHA, 2000) & (Greenpeace International, 2002) Συνοψίζοντας λοιπόν, παρατηρούµε πως εξαιτίας ατυχηµάτων διαρροών στα φράγµατα απόθεσης τελµάτων, προκλήθηκαν σηµαντικές περιβαλλοντικές καταστροφές µε αποτέλεσµα 1. Λόγω της ρύπανσης των ποταµών τόνοι ψαριών να θανατωθούν 2. Εκτάσεις γης ρυπάνθηκαν από τα νερά άρδευσης, λόγω της ρύπανσης που είχαν υποστεί, µε καταστροφικές συνέπειες στις τοπικές κοινωνίες (καλλιέργειες, βοσκότοποι, υγεία και ασφάλεια των ανθρώπων 3. Τεράστιες οικονοµικές απώλειες σηµειώθηκαν από τις καταστροφικές συνέπειες που προκλήθηκαν στις βιοκοινότητες, αλλά και από τα υπέρογκα κόστη που απαιτήθηκαν για τον καθορισµό και την αποκατάσταση των ρυπασµένων περιοχών από τα βλαβερά κατάλοιπα των µεταλλείων. Και στις δύο περιοχές (Los Frailes και Baia Mare), συντήρηση των λεκανών συγκράτησης των καταλοίπων των ορυχείων δεν υπήρχε, παρουσιάστηκε αδυναµία αντιµετώπισης, ενώ ουσιαστικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης δεν είχε προβλεφθεί.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Αναγκαιότητα εφαρµογής περιβαλλοντικής πολιτικής (θέσπισης νοµοθεσίας) διαχείρισης των αποβλήτων από εξορυκτικές δραστηριότητες πρόγραµµα e-ecorisk - 36-3.1 Αναγκαιότητα καλύτερης συνεργασίας και δράσης µεταξύ των φορέων Τα ατυχήµατα Aznalcollar και Baia Mare, αύξησαν σηµαντικά την κοινωνική ευαισθητοποίηση και ανησυχία σχετικά µε θέµατα περιβαλλοντικής προστασίας και κοινωνικής ασφάλειας που θα πρέπει να τηρούνται από τις εξορυκτικές βιοµηχανίες. Απέδειξαν επίσης πως το κοινωνικό επίπεδο γνώσης και κατανόησης του, κινδύνου που ελλοχεύει από την εξορυκτική δραστηριότητα βρίσκεται σε πολύ πρώιµο στάδιο. Επίσης κατέδειξε την ανάγκη για ανάπτυξη των επιπέδων επικοινωνίας και συνεργασίας µεταξύ των διαφόρων φορέων. Χαρακτηριστική περίπτωση αδράνειας η καθυστέρηση 10 ωρών της ενηµέρωσης από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος της Baia Mare (EPA Baia Mare), της τοπικής Υπηρεσίας Προστασίας των Υδάτινων πόρων της Baia Mare (WRM of Baia Mare). (UNEP/OCHA, 2000) & (Greenpeace International, 2002) Ταυτόχρονα όλοι οι αρµόδιοι φορείς, δηλαδή οι Τοπικές Κρατικές Αρχές και Υπηρεσίες, οι Παγκόσµιοι Οργανισµοί όπως η Ευρωπαική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (European Environment Agency EEA) και το Πρόγραµµα Περιβάλλοντος των Ηνωµένων Εθνών (United Nations Environment Programme UNEP), οι Μη Κυβερνητικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις όπως η WWF και η Greenpeace και τέλος οι πολίτες, θα πρέπει να έχουν και να µπορούν να διαχειριστούν εκτενείς, έγκαιρες, ενηµερωµένες και εύκολα προσβάσιµες πληροφορίες σχετικά µε την απειλή και το ρίσκο που προκύπτει από µεγάλης κλίµακας βιοµηχανικές διαρροές στο περιβάλλον και την κοινωνία, για να έχουν την όσο το δυνατό ορθότερη κρίση για τις αποφάσεις που θα πρόκειται να λάβουν, προκειµένου να µπορούν να λαµβάνουν αποδοτικά µέτρα προστασίας και να σχεδιάζουν µέτρα έκτακτης ανάγκης. Συγκεκριµένα οι αρµόδιοι θεσµοθετηµένοι φορείς και υπηρεσίες θα πρέπει να επιλέγουν την κατάλληλη στρατηγική πρόληψης του κινδύνου ή άµεσης