ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ V LECTIO QUINTA ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟ * Silius Italicus, poēta epicus, vir clarus erat. XVII (septendecim) libri eius de bello Punico secundo pulchri sunt. Ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenēbat. Multos in illis locis agros possidēbat. Silius animum tenerum habēbat. Gloriae Vergili studēbat ingeniumque eius fovēbat. Eum ut puer magistrum honorābat. Monumentum eius, quod Neapoli iacēbat, pro templo habēbat. * Το σύμβολο ( ) που σημειώνεται πάνω από τα φωνήεντα δηλώνει ότι αυτά είναι μακρόχρονα.

ΚΕΙΜΕΝΟ (Με νοηματική σειρά των όρων) Silius Italicus, epicus poeta, erat clarus vir. XVII (septendecim) libri eius de secundo Punico bello sunt pulchri. Ultimis annis vitae suae tenebat se in Campania. Possidebat multos agros in illis locis. Silius habebat tenerum animum. Studebat gloriae Vergili ingeniumque eius fovebat. Eum honorabat ut puer magistrum. Monumentum eius, quod iacebat Neapoli, habebat pro templo. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο Σίλιος Ιταλικός, ο επικός ποιητής, ήταν ένδοξος άνδρας. Τα 17 (δεκαεπτά) βιβλία του για τον δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο είναι όμορφα. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του παρέμενε 1 στην Καμπανία. Κατείχε πολλούς αγρούς σε εκείνους τους τόπους. Ο Σίλιος είχε ευαίσθητη 2 ψυχή. Επεδίωκε 3 τη δόξα του Βιργιλίου και το πνεύμα αυτού περιέβαλλε με αγάπη. Τον τιμούσε όπως το παιδί τον δάσκαλο. Το μνημείο του, το οποίο βρισκόταν στη Νεάπολη, (το) 4 θεωρούσε σαν ναό. 1 ή: έμενε μόνιμα 2 ή: τρυφερή 3 ή: σπούδαζε 4 Οι λέξεις σε παρένθεση αφορούν στην καλύτερη απόδοση της μετάφρασης 36

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ανά περίοδο ή ημιπερίοδο Κείμενο Silius Italicus, poeta epicus, vir clarus erat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Silius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Silius -ii/-i, αρσ. β κλίσης = Σίλιος 5. Italicus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Italicus -i, αρσ. β κλίσης = Ιταλικός πρόκειται κανονικά για το ουσιαστικοποιημένο (εδώ) αρσενικό γένος του δευτερόκλιτου επιθέτου Italicus, -a, um= Ιταλικός, -ή, -ό. poeta: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού poeta -ae, αρσ. α κλίσης= ποιητής. epicus: ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού του επιθέτου epicus, -a, -um, β κλίσης = επικός, -ή, -ό. vir: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού vir, viri, αρσ. β κλίσης = άνδρας. clarus: ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού του επιθέτου clarus, -a, -um, β κλίσης = ένδοξος, -η, -ο. erat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού του ανώμαλου - βοηθητικού ρήματος sum, fui,, esse = είμαι. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Silius, Italicus: τα ουσιαστικά, ως κύρια ονόματα, δεν σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό. 2. Silius: α. τα υπερδισύλλαβα δευτερόκλιτα ονόματα σε -ius, (πρβ. Silius) και -ium σχηματίζουν τη γενική του ενικού σε -ii και σε -i (με συναίρεση), π.χ. Silii και Sili. Δεν σχηματίζουν συνηρημένο τύπο σε -i στην γενική του ενικού τα ουσιαστι - κοποιημένα επίθετα: socius -ii = σύντροφος, adversarius -ii = αντίπαλος, εχθρός, mercenarius -ii = μισθωτός εργάτης και το ουσιαστικό: sestertius -ii = σηστέρτιος (νόμισμα). 5 Ο Σίλιος Ιταλικός (26-101 μ.χ.), επικός ποιητής, συνέθεσε το μεγαλύτερο σωζόμενο ρωμαϊκό έπος με τον τίτλο «Punica» έχοντας ως θέμα τον Β Καρχηδονιακό πόλεμο. Υπήρξε φανατικός θαυμαστής του Βιργιλίου. 37

ΜΑΘΗΜΑ V β. τα κύρια γνήσια λατινικά ονόματα σε -ius (πρβ. Silius) και το προσηγορικό όνομα filius σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε -i αντί -ie (με συναίρεση του -ie σε -i), π.χ. Sili. 3. epicus, -a, -um: το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά, γιατί δηλώνει κάτι απόλυτο. 4. vir: το ουσιαστικό είναι το μοναδικό όνομα της β κλίσης σε -ir. Κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα ονόματα σε -er (πρβ. puer). 5. clarus, -a, um: βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Β. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Silius Italicus, poeta epicus, vir clarus erat: κύρια πρόταση κρίσης. erat: ρήμα (συνδετικό), Silius Italicus: υποκείμενο στο ρήμα erat, poeta: παράθεση στο Silius Italicus, epicus: επιθετικός προσδιορισμός στο poeta, vir: κατηγορούμενο από το συνδετικό ρήμα erat στο υποκείμενο Silius Italicus, clarus: επιθετικός προσδιορισμός στο vir. Κείμενο XVII (septendecim) libri eius bello Punico secundo pulchri sunt. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ XVII (septendecim): απόλυτο αριθμητικό, άκλιτο (< septem + decem) = δεκαεπτά. libri: ονομαστική πληθυντικού του ουσιαστικού liber, libri, αρσ. β κλίσης = βιβλίο. eius: γενική ενικού, γένους αρσενικού της δεικτικής ως επαναληπτικής (εδώ) αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό (eius = Silii/Sili Italici). de: πρόθεση + αφαιρετική = για bello: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού bellum -i, ουδ. β κλίσης = πόλεμος. Punico: αφαιρετική ενικού, γένους ουδετέρου του επιθέτου Punicus, -a, -um, β κλίσης = Καρχηδονιακός, -ή, -ό. secundo: αφαιρετική ενικού, γένους ουδετέρου του τακτικού αριθμητικού επιθέτου secundus, -a, -um, β κλίσης = δεύτερος, -η, -ο. pulchri: ονομαστική πληθυντικού, γένους αρσενικού του επιθέτου pulcher, pulchra, pulchrum, β κλίσης = όμορφος, -η, -ο. sunt: γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα του ανώμαλου - βοηθητικού ρήματος sum, fui,, esse = είμαι. 38

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. XVII (septendecim): απόλυτο αριθμητικό είναι άκλιτο. Από τα απόλυτα αριθμητικά: α. Άκλιτα είναι: το quattuor (= 4) μέχρι και το centum (= 100) καθώς και το mille (= 1.000). β. Κλιτά είναι τα τρία πρώτα, δηλαδή τα: unus, una, unum (= ένας, μία, ένα) ως απόλυτο αριθμητικό επίθετο σχηματίζει πληθυντικό αριθμό μόνο όταν προσδιορίζει ουσιαστικά που διαθέτουν μόνο πληθυντικό αριθμό, π.χ. una castra (= ένα στρατόπεδο). Όταν λειτουργεί ως αντωνυμικό επίθετο, σχηματίζει κανονικά πληθυντικό αριθμό με τη σημασία «μόνοι, οι ίδιοι» ενικός αριθμός: μόνος, ο ίδιος. duo, duae, duo (= δύο), (πληθυντικός αριθμός). tres, tres, tria (= τρεις, τρεις, τρία), (πληθυντικός αριθμός). Επίσης, κλιτά απόλυτα αριθμητικά είναι όσα φανερώνουν εκατοντάδες. Κλίνονται ως επίθετα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα στον πληθυντικό αριθμό, π.χ. ducenti, ducentae, ducenta (= διακόσιοι, -ες, -α). Κλιτό είναι και το milia (ή millia) -ium πληθυντικός αριθμός του άκλιτου mille = χίλιοι. 2. liber: ως αρσενικό δευτερόκλιτο ουσιαστικό σε -er κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -us, με τη διαφορά ότι: δεν εμφανίζει κατάληξη στην ονομαστική του ενικού αριθμού (-us) και στην κλητική του ενικού αριθμού (-e). Αρχικά τα ονόματα σε -er είχαν τις καταλήξεις -us και -e στην ονομαστική και την κλητική του ενικού, τις οποίες απέβαλαν. Μετά την αποβολή των καταλήξεων -us και -e, όσα από τα ονόματα αυτά έχουν πριν από το r του θέματος σύμφωνο (π.χ. libr-, agr-) αναπτύσσουν πριν από το r ένα e βραχύ (π.χ. libĕr, agĕr: ονομαστική/κλητική ενικού) αλλά puer (puer-). Οι άλλες πτώσεις σχηματίζονται κανονικά, π.χ. libr-i (γεν. ενικού), libr-os (αιτιατική πληθυντικού) κ.λπ. 3. Punicus, -a, -um: το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά: α. ως εθνικό, β. ως παράγωγο από ουσιαστικό (< Poeni = Καρχηδόνιοι). 4. secundus, -a, um: ως αριθμητικό επίθετο δεν σχηματίζει κλητική. 5. pulcher, pulchra, pulchrum: κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα σε -us, -a, -um, με τη διαφορά ότι: δεν εμφανίζει στο αρσενικό γένος κατάληξη τόσο στην ονομαστική του ενικού αριθμού (-us) όσο και στην κλητική του ενικού (-e). Τα επίθετα αυτά στο αρσενικό γένος έχουν αποβάλει τις καταλήξεις -us (ονομ. ενικού) και -e (κλητ. ενικού). Μετά την αποβολή των καταλήξεων -us και -e, όσα από τα επίθετα στο αρσενικό γένος έχουν πριν από το r του θέματος σύμφωνο (π.χ. pulchr-) αναπτύσσουν πριν από το r ένα e βραχύ (π.χ. pulchĕr: ονομαστική/κλητική ενικού) αλλά tener (tener-). Οι άλλες πτώσεις σχηματίζονται κανονικά, π.χ. pulchr-i (γεν. ενικού, αρσ.), pulchr-ae (γεν. ενικού, θηλ.), pulchr-is (αφαιρ. πληθυντικού, ουδ.). Επίσης, βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Β. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). 39

ΜΑΘΗΜΑ V ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ XVII (septendecim) libri eius de bello Punico secundo pulchri sunt: κύρια πρόταση κρίσης. sunt: ρήμα, libri: υποκείμενο στο ρήμα sunt, XVII (septendecim): επιθετικός προσδιορισμός στο libri, eius: γενική του δημιουργού στο libri, pulchri: κατηγορούμενο από το συνδετικό ρήμα sunt στο υποκείμενο libri, de bello: εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς στο υποκείμενο libri, Punico: επιθετικός προσδιορισμός στο bello, secundo: επιθετικός προσδιορισμός στο Punico bello. Κείμενο Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ultimis: αφαιρετική πληθυντικού, γένους αρσενικού του επιθέτου ultimus, -a, -um, υπερθετικός βαθμός, β κλίσης = τελευταίος, -α, -ο, ύστερος, -η, -ο. annis: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού annus -i, αρσ. β κλίσης= χρόνος, έτος. vitae: γενική ενικού του ουσιαστικού vita -ae, θηλ. α κλίσης = ζωή. suae: γενική ενικού, γένους θηλυκού της κτητικής αντωνυμίας γ προσώπου για έναν κτήτορα (εδώ) suus, sua, suum = δικός, -ή, ό του. in: πρόθεση + αφαιρετική = σε Campaniā: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού Campania -ae, θηλ. α κλίσης = η Καμπανία 6. se: αιτιατική ενικού, γένους αρσενικού της προσωπικής αντωνυμίας γ προσώπου = τον εαυτό του. tenebat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος teneo, tenui, tentum, tenēre 2 = κρατώ me teneo = παραμένω, μένω μόνιμα. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. ultimus, -a, -um: ως επίθετο που παράγεται από επίρρημα (< ultra = πέρα) δεν σχηματίζει θετικό βαθμό βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (B. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). 2. Campania: το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα πόλης, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. 6 Καμπανία: περιοχή της Ν. Ιταλίας με πρωτεύουσα την Capua 40

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat: κύρια πρόταση κρίσης. tenebat: ρήμα, (Silius): ενν. υποκείμενο στο ρήμα tenebat, se: αντικείμενο στο ρήμα tenebat (άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια το se αναφέρεται στο εννοούμενο υποκείμενο Silius της πρότασης στην οποία βρίσκεται), in Campania: εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα tenebat, annis: αφαιρετική του χρόνου (δηλώνει το «πότε» χρονικός εντοπισμός) στο ρήμα tenebat, ultimis: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο annis (πρβ. αρχ. ελλ. «ἔσχατος»), vitae: γενική διαιρετική (ή γενική κτητική) στο ultimis annis, suae: επιθετικός προσδιορισμός στο vitae (άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια το suae αναφέρεται στο εννοούμενο υποκείμενο Silius της πρότασης στην οποία βρίσκεται). se, suae: χαρακτηρίζονται ως άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια βλ. παρατηρήσεις κειμένου ΙΙΙ ή θεωρία μαθήματος ΧΧΙΙΙ. Σχετικά με την εκφορά του προσδιορισμού του χρόνου: η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι η αιτιατική δηλώνει το πόσο χρόνο διήρκεσε κάτι. Κείμενο Multos in illis locis agros possidebat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ multos: αιτιατική πληθυντικού, γένους αρσενικού του επιθέτου multi, -ae, -a, β κλίσης = πολλοί, πολλές, πολλά. in: πρόθεση + αφαιρετική = σε illis: αφαιρετική πληθυντικού, γένους ουδετέρου της δεικτικής αντωνυμίας ille, illa, illud = εκείνος, -η, -ο. locis: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού locus -i, αρσ. β κλίσης = τόπος. agros: αιτιατική πληθυντικού του ουσιαστικού ager, agri, β κλίσης = αγρός. possidebat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος possideo, possedi, possessum, possidēre 2 (< pot +sedeo) = κατέχω. 41

ΜΑΘΗΜΑ V ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. multi, -ae, -a: το επίθετο σχηματίζει μόνο πληθυντικό αριθμό. Στον συγκριτικό βαθμό (plures, plures, plura) σχηματίζει τη γενική του πληθυντικού σε -ium (plurium). Το ίδιο ισχύει και για το complures (= πάμπολλοι). Ανώμαλα παραθετικά βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Β. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). 2. locus: το ουσιαστικό είναι ετερογενές και ετερόσημο. Συγκεκριμένα, σχηματίζει: ενικό αριθμό ως αρσενικό (locus -i) με τη σημασία τόπος πληθυντικό αριθμό ως ουδέτερο (loca -orum) με τη σημασία τόποι (ετερογενές) ως αρσενικό (loci -orum) με τη σημασία χωρία βιβλίου (ετερόσημο). 3. ager: ως αρσενικό δευτερόκλιτο ουσιαστικό σε -er κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -us, με τη διαφορά ότι: δεν εμφανίζει κατάληξη στην ονομαστική του ενικού αριθμού (-us) και στην κλητική του ενικού αριθμού (-e). Αρχικά τα ονόματα σε -er είχαν τις καταλήξεις -us και -e στην ονομαστική και την κλητική του ενικού, τις οποίες απέβαλαν. Μετά την αποβολή των καταλήξεων -us και -e, όσα από τα ονόματα αυτά έχουν πριν από το r του θέματος σύμφωνο (π.χ. agr-) αναπτύσσουν πριν από το r ένα e βραχύ (π.χ. agĕr: ονομαστική/κλητική ενικού) αλλά puer (puer-). Οι άλλες πτώσεις σχηματίζονται κανονικά, π.χ. agr-i (γεν. ενικού), agr -is (δοτ. πληθυντικού) κ.λπ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Multos in illis locis agros possidebat: κύρια πρόταση κρίσης. possidebat: ρήμα, (Sillius): ενν. υποκείμενο στο ρήμα possidebat, agros: αντικείμενο στο ρήμα possidebat, multos: επιθετικός προσδιορισμός στο agros, in locis: εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα possidebat, illis: επιθετικός προσδιορισμός στο locis. Κείμενο Silius animum tenerum habebat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 42 Silius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Silius -ii/-i, αρσ. β κλίσης = Σίλιος. animum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού animus -i, αρσ. β κλίσης = ψυχή. tenerum: αιτιατική ενικού, γένους αρσενικού του επιθέτου tener, tenera, tene - rum, β κλίσης= τρυφερός, -ή, -ό, ευαίσθητος, -η, -ο. habebat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος habeo, habui, habitum, habēre 2 = έχω.

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Silius: το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. Επίσης: α. ως υπερδισύλλαβο δευτερόκλιτο όνομα σε -ius σχηματίζει τη γενική του ενικού σε -ii και σε -i (με συναίρεση), π.χ. Silii και Sili. β. ως κύριο γνήσιο λατινικό όνομα σε -ius (πρβ. filius) σχηματίζει την κλη - τική του ενικού σε -i αντί -ie (με συναίρεση του -ie σε -i), π.χ. Sili. 2. tener, tenera, tenerum: κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα σε us, -a, -um, με τη διαφορά ότι: δεν εμφανίζει στο αρσενικό γένος κατάληξη τόσο στην ονομαστική του ενικού αριθμού (-us) όσο και στην κλητική του ενικού (-e). Τα επίθετα αυτά στο αρσενικό γένος έχουν αποβάλει τις καταλήξεις -us (ονομ. ενικού) και -e (κλητ. ενικού). Οι άλλες πτώσεις σχηματίζονται κανονικά, π.χ. tener -i (γεν. ενικού, αρσ.), tener-arum (γεν. πληθυντικού, θηλ.) tener -is (αφαιρ. πληθυντικού, ουδ.). Πρβ. προηγούμενη παρατήρηση (pulcher, pulchra, pulchrum). Επίσης, βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Β. Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων). ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Silius animum tenerum habebat: κύρια πρόταση κρίσης. habebat: ρήμα, Silius: υποκείμενο στο ρήμα habebat, animum: αντικείμενο στο ρήμα habebat, tenerum: επιθετικός προσδιορισμός στο animum. Κείμενο Gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ gloriae: δοτική ενικού του ουσιαστικού gloria -ae, θηλ. α κλίσης = δόξα. Vergili: γενική ενικού του ουσιαστικού Vergilius -ii/-i, αρσ. β κλίσης = Βιργίλιος. studebat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος studio, studui,, studēre (+ δοτ.) 2 = σπουδάζω επιδιώκω. ingenium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού ingenium ii/-i, ουδ. β κλίσης = πνεύμα. -que: παρατακτικός συμπλεκτικός (καταφατικός) σύνδεσμος εγκλιτική χρήση = και, eius: γενική ενικού, γένους αρσενικού της δεικτικής ως επαναληπτικής (εδώ) αντωνυμίας is, ea, id =αυτός, -ή, -ό (eius = Vergilii/Vergili). fovebat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος foveo, fovi, fotum, fovēre 2 = περιβάλλω με αγάπη. 43

ΜΑΘΗΜΑ V ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Vergilius: το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. Επίσης: α. ως υπερδισύλλαβο δευτερόκλιτο όνομα σε -ius σχηματίζει τη γενική του ενικού σε -ii και σε -i (με συναίρεση), π.χ. Vergilii και Vergili. β. ως κύριο γνήσιο λατινικό όνομα σε -ius (πρβ. filius) σχηματίζει την κλητική του ενικού σε -i αντί -ie (με συναίρεση του -ie σε -i), π.χ. Vergili. 2. studeo: το ρήμα δεν σχηματίζει σουπίνο. 3. ingenium: τα υπερδισύλλαβα δευτερόκλιτα ονόματα σε -ius και -ium (πρβ. ingenium) σχηματίζουν τη γενική του ενικού σε -ii και σε -i (με συναίρεση), π.χ. ingenii και ingeni. 4. -que: ως εγκλιτική λέξη βρίσκεται προσκολλημένη (προσαρτημένη) στο τέλος της λέξης που συνδέει πρβ. αρχαία ελλ.: τε. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Gloriae Vergili studebat: κύρια πρόταση κρίσης. studebat: ρήμα, (Silius): ενν. υποκείμενο στο ρήμα studebat, gloriae: αντικείμενο (δοτική ως συμπλήρωμα) στο ρήμα studebat, Vergili: γενική κτητική στο gloriae. ingeniumque eius fovebat: κύρια πρόταση κρίσης, συνδεόμενη με την προηγούμενη κύρια παρατακτικά συμπλεκτικά (καταφατικά), -que. fovebat: ρήμα, (Silius): ενν. υποκείμενο στο ρήμα fovebat, ingenium: αντικείμενο στο ρήμα fovebat, eius: γενική κτητική στο ingenium. Κείμενο Eum ut puer magistrum honorabat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 44 eum: αιτιατική ενικού, γένους αρσενικού της δεικτικής ως επαναληπτικής (εδώ) αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό (Eum = Vergilium). ut: αναφορικό παραβολικό επίρρημα = όπως, ως, σαν. puer: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού puer, pueri, αρσ. β κλίσης = παιδί. magistrum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού magister, magistri, αρσ. β κλίσης = δάσκαλος. honorabat: γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος honoro, honoravi, honoratum, honorāre 1 = τιμώ.

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ 1. puer, magister: ως αρσενικά δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -er κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -us, με τη διαφορά ότι: δεν εμφανίζουν κατάληξη στην ονομαστική του ενικού αριθμού (-us) και στην κλητική του ενικού αριθμού (-e). Αρχικά τα ονόματα σε -er είχαν τις καταλήξεις -us και -e στην ονομαστική και την κλητική του ενικού, τις οποίες απέβαλαν. Μετά την αποβολή των καταλήξεων -us και -e, όσα από τα ονόματα αυτά έχουν πριν από το r του θέματος σύμφωνο (π.χ. magister-) αναπτύσσουν πριν από το r ένα e βραχύ (π.χ. magi - stĕr: ονομαστική/κλητική ενικού) αλλά puer (puer-). Oι άλλες πτώσεις σχηματίζονται κανονικά, π.χ. magistr -i (γεν. ενικού), magistr -orum (γεν. πληθυντικού), puer -i (γεν. ενικού), puer-orum (γεν. πληθυντικού) κ.λπ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Eum honorabat: κύρια πρόταση κρίσης. honorabat: ρήμα, (Silius): ενν. υποκείμενο στο ρήμα honorabat, eum: αντικείμενο στο ρήμα honorabat. ut puer magistrum (honorat): δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση του τρόπου. Λειτουργεί ως β όρος σύγκρισης, με α όρο την κύρια πρόταση: Eum honorabat. Εισάγεται με το αναφορικό παραβολικό επίρρημα (ή με τον παραβολικό σύνδεσμο) ut. Εκφέρεται με οριστική, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, η οριστική είναι χρόνου ενεστώτα (ενν. honorat), γιατί αναφέρεται στο παρόν. (honorat): ενν. ρήμα, puer: υποκείμενο στο εννοούμενο ρήμα honorat, magistrum: αντικείμενο στο εννοούμενο ρήμα honorat. Κείμενο Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ monumentum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού monumentum -i, ουδ. β κλίσης = μνημείο, τάφος. eius: γενική ενικού, γένους αρσενικού της δεικτικής ως επαναληπτικής (εδώ) αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό (eius = Vergilii/Vergili). quod: ονομαστική ενικού, γένους ουδετέρου της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο, που. 45

ΜΑΘΗΜΑ V Neapoli: iacebat: pro: templo: habebat: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού Neapolis -is, θηλ. γ κλίσης = η Νεάπολη (αφαιρ. τοπ.) = στη Νεάπολη. γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος iaceo, iacui, iacitum, iacēre 2 = κείμαι, βρίσκομαι. πρόθεση + αφαιρετική= ως, σαν αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού templum -i, ουδ. β κλίσης = ναός, γ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος habeo, habui, habitum, habēre 2 = έχω, θεωρώ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ 1. Neapolis: το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα πόλης, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. Ως τριτόκλιτο ουσιαστικό σχηματίζει διαφορετικά τις πτώσεις: την αιτιατική του ενικού σε -im (αντί σε -em), Neapolim (ως ισοσύλλαβο σε -is όνομα πόλης), την αφαιρετική του ενικού σε -i (αντί σε -e), Neapoli (ως τριτόκλιτο ουσιαστικό που σχηματίζει την αιτιατική του ενικού σε -im). ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Monumentum eius,, pro templo habebat: κύρια πρόταση κρίσης. habebat: ρήμα, (Silius): ενν. υποκείμενο στο ρήμα habebat, monumentum: αντικείμενο στο ρήμα habebat, eius: γενική κτητική στο monumentum, pro templo: εμπρόσθετος προσδιορισμός της παραβολής/σύγκρισης, σε θέση κατηγορουμένου από το συνδετικό ρήμα habebat στο αντικείμενο monu - mentum. quod Neapoli iacebat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στον όρο monumentum της κύριας. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει το πραγματικό συγκεκριμένα χρόνου παρατατικού (iacebat), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν. iacebat: ρήμα, quod: υποκείμενο στο ρήμα iacebat, Neapoli: απρόθετη αφαιρετική που δηλώνει στάση σε τόπο στο ρήμα iacebat. Neapoli: απρόθετη (γιατί είναι όνομα πόλης), αφαιρετική (γιατί είναι ουσιαστικό γ κλίσης). Όταν πρόκειται για ονόματα πόλεων ή μικρών νησιών, ουσιαστικά α και β κλίσης ενικού αριθμού, η στάση σε τόπο δηλώνεται με απλή γενική, π.χ. Ephesi (= στην Έφεσο), ενώ, όταν πρόκειται για ουσιαστικά γ κλίσης ενικού αριθμού (όπως εδώ) ή πληθυντικού αριθμού ανεξάρτητα από την κλίση, η στάση σε τόπο δηλώνεται με απλή αφαιρετική. 46

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Α ΠΙΝΑΚΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Αρσενικά poeta -ae θηλυκά vita -ae Campania -ae gloria -ae ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Α κλίση Β κλίση Γ κλίση Αρσενικά Silius -ii/-i Italicus -i vir, viri liber, libri annus -i locus -i ager, agri animus -i Vergilius -ii/-i puer, pueri magister, magistri Ουδέτερα bellum -i ingenium -ii/-i monumentum -i templum -i θηλυκά Neapolis -is ΕΠΙθΕΤΑ Β κλίση epicus, -a, -um clarus, -a, -um Punicus, -a, -um secundus, -a, -um (τακτικό αριθμητικό) pulcher, pulchra, pulchrum (ultra) ultimus, -a, -um (υπερθ.) multi, -ae, -a tener, tenera, tenerum septendecim (απόλυτο αριθμητικό, άκλιτο) 47

ΜΑΘΗΜΑ V ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ is, ea, id (δεικτική - επαναληπτική) suus, sua, suum (κτητική γ προσώπου για έναν κτήτορα) se (προσωπική γ προσώπου) ille, illa, illud (δεικτική) qui, quae, quod (αναφορική) ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΠΡΟθΕΣΕΙΣ ut (αναφορικό παραβολικό) -que (παρατακτικός, συμπλεκτικός) de + αφαιρετική in + αφαιρετική pro + αφαιρετική ΡΗΜΑΤΑ Συζυγίες Ενεστώτας Παρακείμενος Σουπίνο Απρμφ. Ενεστ. 1η honoro honoravi honoratum honorāre teneo tenui tentum tenēre possideo possedi possessum possidēre 2η habeo habui habitum habēre studio studui studēre foveo fovi fotum fovēre iaceo iacui iacitum iacēre ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ (βοηθητικό) sum fui esse Β ΠΑΡΑθΕΤΙΚΑ Επίθετο Επίρρημα Επίθετο Επίρρημα Επίθετο Επίρρημα Επίθετο Επίρρημα Επίθετο Επίρρημα clarus, -a, -um clare ΠΑΡΑθΕΤΙΚΑ ΕΠΙθΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός pulcher, pulchra, pulchrum pulchre (ultra) (ultra) multi, -ae, -a multum tener, tenera, tenerum tenere clarior, -ior, -ius clarius pulchrior, -ior, -ius pulchrius ulterior, -ior, -ius ulterius plures, -es, -a plus tenerior, -ior, -ius tenerius clarissimus, -a, -um clarissime pulcherrimus, -a, -um pulcherrime ultimus, -a, -um ultime plurimi, -ae, -a plurimum tenerrimus, -a, -um tenerrime 48

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ Γ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΥΝΕΚΦΟΡΩΝ Silius Italicus, ultimis annis, multos agros: Ενικός αριθμός Ονομ. Silius Italicus* ultimus annus Γεν. Silii / -i Italici κ.λπ. ultimi anni κ.λπ. Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ultimi anni multi agri* Γεν. ultimorum annorum κ.λπ. multorum agrorum κ.λπ. * Η συνεκφορά κλίνεται μόνο στον ενικό αριθμό. ** Η συνεκφορά κλίνεται μόνο στον πληθυντικό αριθμό. Για τις συνεκφορές: poeta epicus, vir clarus, bello Punico secundo, vitae suae, illis locis, animum tenerum: βλ. Δ. Κλιτικοί πίνακες / Κλίση συνεκφορών. Δ ΚΛΙΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Ενικός αριθμός Ονομ. liber gloria ingenium magister Neapolis Γεν. libri gloriae ingenii/-i magistri Neapolis Δοτ. libro gloriae ingenio magistro Neapoli Αιτ. librum gloriam ingenium magistrum Neapolim Κλητ. liber gloria ingenium magister Neapolis Αφαιρ. libro gloria ingenio magistro Neapoli Πληθυντικός αριθμός Ονομ. libri gloriae ingenia magistri Γεν. librorum gloriarum ingeniorum magistrorum Δοτ. libris gloriis ingeniis magistris Αιτ. libros glorias ingenia magistros Κλητ. libri gloriae ingenia magistri Αφαιρ. libris gloriis ingeniis magistris 49

ΜΑΘΗΜΑ V ΚΛΙΣΗ ΣΥΝΕΚΦΟΡΩΝ Ενικός αριθμός Ονομ. poeta epicus vir clarus bellum Punicum secundum* Γεν. poetae epici viri clari belli Punici secundi Δοτ. poetae epico viro claro bello Punico secundo Αιτ. poetam epicum virum clarum bellum Punicum secundum Κλητ. poeta epice vir clare Αφαιρ. poeta epico viro claro bello Punico secundo Πληθυντικός αριθμός Ονομ. poetae epici viri clari Γεν. poetarum epicorum virorum clarorum Δοτ. poetis epicis viris claris Αιτ. poetas epicos viros claros Κλητ. poetae epici viri clari Αφαιρ. poetis epicis viris claris * Η συνεκφορά δεν σχηματίζει κλητική λόγω του τακτικού αριθμητικού επιθέτου secundus, -a, -um. Επίσης, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, λόγω σημασίας. Η συνεκφορά σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (bella Punica), εάν δεν συνοδεύεται από το αριθμητικό επίθετο secundus, -a, -um. Ενικός αριθμός Ονομ. vita sua ille locus* animus tener Γεν. vitae suae illius loci animi teneri Δοτ. vitae suae illi loco animo tenero Αιτ. vitam suam illum locum animum tenerum Κλητ. anime tener Αφαιρ. vita sua illo loco animo tenero Πληθυντικός αριθμός Ονομ. vitae suae illa loca animi teneri Γεν. vitarum suarum illorum locorum animorum tenerorum Δοτ. vitis suis illis locis animis teneris Αιτ. vitas suas illa loca animos teneros Κλητ. animi teneri Αφαιρ. vitis suis illis locis animis teneris 50 * Η συνεκφορά κλίνεται στον ενικό αριθμό ως αρσενικό γένος και στον πληθυντικό αριθμό ως ουδέτερο γένος, λόγω του ετερογενούς ουσιαστικού locus.

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΚΛΙΣΗ ΕΠΙθΕΤΩΝ Ενικός αριθμός Ονομ. pulcher pulchra pulchrum Γεν. pulchri pulchrae pulchri Δοτ. pulchro pulchrae pulchro Αιτ. pulchrum pulchram pulchrum Κλητ. pulcher pulchra pulchrum Αφαιρ. pulchro pulchra pulchro Πληθυντικός αριθμός Ονομ. pulchri pulchrae pulchra Γεν. pulchrorum pulchrarum pulchrorum Δοτ. pulchris pulchris pulchris Αιτ. pulchros pulchras pulchra Κλητ. pulchri pulchrae pulchra Αφαιρ. pulchris pulchris pulchris Ενικός αριθμός Ονομ. tener tenera tenerum Γεν. teneri tenerae teneri Δοτ. tenero tenerae tenero Αιτ. tenerum teneram tenerum Κλητ. tener tenera tenerum Αφαιρ. tenero tenera tenero Πληθυντικός αριθμός Ονομ. teneri tenerae tenera Γεν. tenerorum tenerarum tenerorum Δοτ. teneris teneris teneris Αιτ. teneros teneras tenera Κλητ. teneri tenerae tenera Αφαιρ. teneris teneris teneris 51

ΜΑΘΗΜΑ V ΚΛΙΣΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΩΝ Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσ. θηλ. Ουδ. Αρσ. θηλ. Ουδ. Ονομ. qui quae quod qui quae quae Γεν. cuius cuius cuius quorum quarum quorum Δοτ. cui cui cui quibus quibus quibus Αιτ. quem quam quod quos quas quae Κλητ. Αφαιρ. quo qua quo quibus quibus quibus Ε ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ Sum Sum Teneo 2 Possideo 2 habeo 2 Ενεστ. est sunt tenet possidet habet Πρτ. erat erant tenebat possidebat habebat Μέλλ. erit erunt tenebit possidebit habebit Πρκ. fuit fuerunt ή fuere tenuit possedit habuit Υπερσ. fuerat fuerant tenuerat possederat habuerat Συντ. Μέλλ. fuerit fuerint tenuerit possederit habuerit ΟΡΙΣΤΙΚΗ Studeo 2 Foveo 2 Honoro 1 Ιaceo 2 Habeo 2 Ενεστ. studet fovet honorat iacet habet Πρτ. studebat fovebat honorabat iacebat habebat Μέλλ. studebit fovebit honorabit iacebit habebit Πρκ. studuit fovit honoravit iacuit habuit Υπερσ. studuerat foverat honoraverat iacuerat habuerat Συντ. Μέλλ. studuerit foverit honoraverit iacuerit habuerit 52

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Sum Sum Teneo 2 Posideo 2 Habeo 2 Οριστ. sunt erat tenebat possidebat habebat Υποτ. sint esset teneret possideret haberet Προστ. ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Studeo 2 Foveo 2 Honoro 1 Iaceo 2 Habeo 2 Οριστ. studebat fovebat honorabat iacebat habebat Υποτ. studeret foveret honoraret iaceret haberet ΣΤ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ Honoro 1 Habeo 2 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ Ενεστ. honorāre habēre Μέλλ. honoraturum, -am, -um esse honoraturos, -as, -a esse habiturum, -am, -um esse habituros, -as, -a esse Πρκ. honoravisse habuisse ΜΕΤΟΧΗ ΜΕΤΟΧΗ Ενεστ. honorans (γεν. honorantis) habens (γεν. habentis) Μέλλ. honoraturus, -ura, -urum habiturus, -ura, -urum ΣΟΥΠΙΝΟ ΣΟΥΠΙΝΟ Αιτ. honoratum habitum Αφαιρ. honoratu habitu ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ Γεν. honorandi habendi Δοτ. honorando habendo Αιτ. honorandum habendum Αφαιρ. honorando habendo 53

ΜΑΘΗΜΑ V ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ A ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΕ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΣ ΜΕΤΟΧΕΣ 1. Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat Monumentum eius Neapoli iacens pro templo habebat [μετατροπή της δευτερεύουσας αναφορικής πρότασης σε επιθετική (ή αναφορική) μετοχή με υποκείμενο τον όρο monu mentum, που είναι και αντικείμενο του ρήματος habebat της πρότασης στην οποία ανήκει]. Οι επιθετικές (ή, αλλιώς, αναφορικές) μετοχές είναι πάντοτε συνημμένες, δηλαδή το υποκείμενό τους ταυτίζεται με κάποιον κύριο όρο (όπως εδώ) (ή δευτερεύοντα) όρο της πρότασης στην οποία ανήκουν. Β ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑθΗΤΙΚΗ 1. Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat (Silius) ultimis annis vitae suae in Campania tenebatur. 2. Multos in illis locis agros possidebat Multi in illis locis agri possidebantur a Silio (ενν.). 3. Silius animum tenerum habebat A Silio animus tener habebatur. 4. Gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat Gloria Vergili studebatur ingeniumque (ονομ.) eius fovebatur a Silio (ενν.). 5. Eum ut puer magistrum honorabat Is ut a puero magister a Silio (ενν.) hono rabatur. 6. Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat Monumentum (ονομ.) eius,, pro templo habebatur a Silio (ενν.). Γ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ 54 Scriptor dicit (αρκτ. χρ.) / dicebat (ιστορ. χρ.) Silium Italicum, poetam epicum, virum clarum esse; XVII (septendecim) libros eius de bello Punico secundo pulchros esse; Silium ultimis annis vitae suae in Campania se tenere; multos in illis locis agros Silium possidere; Silium animum tenerum habere; Silium gloriae Vergili studere ingeniumque eius fovere; eum ut puer magistrum Silium honorare; monumentum eius, quod Neapoli iaceret, Silium pro templo habere;

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ θεωρια ΜΑθΗΜΑΤΟΣ Α ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΣΕ -er ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΛΙΣΗ Αρσενικά ουσιαστικά σε -er (γεν. -i) Κλίνονται Σχηματισμός ονομαστικής - κλητικής ενικού αριθμού. Οι άλλες πτώσεις. όπως τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -us, με τη διαφορά ότι: δεν εμφανίζουν κατάληξη: στην ονομαστική του ενικού αριθμού (-us), στην κλητική του ενικού αριθμού (-e). Αρχικά, τα ονόματα σε -er είχαν τις καταλήξεις -us και -e στην ονομαστική και την κλητική του ενικού, τις οποίες απέβαλαν. Μετά την αποβολή των καταλήξεων -us και -e, όσα από τα ονόματα αυτά έχουν: α. πριν από το r του θέματος σύμφωνο libr- agr- αναπτύσσουν πριν από το r ένα e βραχύ μόνο στην ονομαστική και την κλητική του ενικού libĕr agĕr Οι άλλες πτώσεις σχηματίζονται κανονικά, π.χ. libr-i (γεν. ενικού), libr-os (αιτ. πληθυντικού) κ.λπ. β. πριν από το r του θέματος e puer- διατηρούν το e της ονομαστικής σε όλες τις πτώσεις Παράδειγμα κλίσης puer -i (γεν. ενικού) puer -os (αιτ. πληθυντικού) Ενικός αριθμός Ονομ. ager puer Γεν. agr -i puer -i Δοτ. agr -o puer -o Αιτ. agr -um puer -um Κλητ. ager puer Αφαιρ. agr -o puer -o 55

ΜΑΘΗΜΑ V Πληθυντικός αριθμός Ονομ. agr -i puer -i Γεν. agr -orum puer -orum Δοτ. agr -is puer -is Αιτ. agr -os puer -os Κλητ. agr -i puer -i Αφαιρ. agr -is puer -is Ουσιαστικό σε -ir Παράδειγμα κλίσης Το δευτερόκλιτο ουσιαστικό αρσενικού γένους vir, viri (= άνδρας) είναι το μοναδικό σε -ir. Διατηρεί το i της ονομαστικής σε όλες τις πτώσεις. Ενικός αριθμός Ονομ. vir Ονομ. vir -i Πληθυντικός αριθμός Γεν. vir -i Γεν. vir -orum Δοτ. vir -o Δοτ. vir -is Αιτ. vir -um Αιτ. vir -os Κλητ. vir Κλητ. vir -i Αφαιρ. vir -o Αφαιρ. vir -is Υπερδισύλλαβα ελληνικά δευτερόκλιτα κύρια ονόματα σε -ρος Τα υπερδισύλλαβα ελληνικά δευτερόκλιτα κύρια ονόματα που τελειώνουν σε -ρος (Αλέξανδρος), όταν χρησιμοποιούνται στη λατινική, σχηματίζουν συνήθως την ονομαστική και την κλητική του ενικού αριθμού σε -er, π.χ. Alexander, Antipater (= Αντίπατρος). Αρχικά, και τα ονόματα αυτά είχαν τις καταλήξεις -us (ονομαστική) και -e (κλητική) στον ενικό αριθμό, τις οποίες απέβαλαν. Μετά την αποβολή των καταλήξεων -us και -e, όσα από τα ονόματα αυτά έχουν πριν από το r του θέματος σύμφωνο (Alexandr-, Antipatr-) αναπτύσσουν πριν από το r ένα e βραχύ (Alexandĕr, Antipatĕr). Τις άλλες πτώσεις σχηματίζουν κανονικά (Alexandri, γεν. ενικού) κ.λπ. Επισημαίνουμε ότι μερικά από αυτά τα ονόματα σχηματίζουν την ονομαστική και την κλητική του ενικού με διπλούς τύπους, π.χ. Cassandrus Cassander). 56

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ Β ΕΠΙθΕΤΑ Β ΚΛΙΣΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΛΙΣΗ Επίθετα Είναι Λήγουν Κλίνονται τριγενή και τρικατάληκτα. -us, -a, -um, π.χ. bonus, bona, bonum -er, -a, um, π.χ. liber, libera, liberum sacer, sacra, sacrum -ur, -a, -um, π.χ. satur, satura, saturum Σύμφωνα με: Αρσενικό θηλυκό Ουδέτερο Β κλίση Α κλίση Β κλίση Παραδείγματα -us, -a, -um bonus bona bonum bonus, bona, bonum (= αγαθός, -ή, -ό) Ενικός αριθμός Ονομ. bon -us bon -a bon -um Γεν. bon -i bon -ae bon -i Δοτ. bon -o bon -ae bon -o Αιτ. bon -um bon -am bon -um Κλητ. bon -e bon -a bon -um Αφαιρ. bon -o bon -a bon -o Πληθυντικός αριθμός Ονομ. bon -i bon -ae bon -a Γεν. bon -orum bon -arum bon -orum Δοτ. bon -is bon -is bon -is Αιτ. bon -os bon -as bon -a Κλητ. bon -i bon -ae bon -a Αφαιρ. bon -is bon -is bon -is 57

ΜΑΘΗΜΑ V -er, -a, -um liber libera liberum liber, libera, liberum (= ελεύθερος, -η, -ο) Ενικός αριθμός Ονομ. liber liber -a liber -um Γεν. liber -i liber -ae liber -i Δοτ. liber -o liber -ae liber -o Αιτ. liber -um liber -am liber -um Κλητ. liber liber -a liber -um Αφαιρ. liber -o liber -a liber -o Πληθυντικός αριθμός Ονομ. liber -i liber -ae liber -a Γεν. liber -orum liber -arum liber -orum Δοτ. liber -is liber -is liber -is Αιτ. liber -os liber -as liber -a Κλητ. liber -i liber -ae liber -a Αφαιρ. liber -is liber -is liber -is Τα επίθετα αυτά στην ονομαστική και την κλητική του ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος έχουν αποβάλει τις καταλήξεις (-us) και (-e). -er, -a, -um sacer sacra sacrum sacer, sacra, sacrum (= ιερός, -ή, -ό) Ενικός αριθμός Ονομ. sacer sacr -a sacr -um Γεν. sacr -i sacr -ae sacr -i Δοτ. sacr -o sacr -ae sacr -o Αιτ. sacr -um sacr -am sacr -um Κλητ. sacer sacr -a sacr -um Αφαιρ. sacr -o sacr -a sacr -o Πληθυντικός αριθμός Ονομ. sacr -i sacr -ae sacr -a Γεν. sacr -orum sacr -arum sacr -orum Δοτ. sacr -is sacr -is sacr -is Αιτ. sacr -os sacr -as sacr -a Κλητ. sacr -i sacr -ae sacr-a Αφαιρ. sacr -is sacr -is sacr -is Τα επίθετα αυτά στην ονομαστική και την κλητική του ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος έχουν αποβάλει τις καταλήξεις (-us) και (-e). Μετά 58

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ την αποβολή των καταλήξεων σε αυτές τις πτώσεις, αναπτύσσουν πριν από το r του θέματος ένα e βραχύ, π.χ. sacrus < sacr- < sacer. -ur, -a, -um Κλίνονται όμοια Το επίθετο satur, satura, saturm (= πλήρης) είναι το μοναδικό της β κλίσης που λήγει σε -ur, -a, -um. Στην ονομαστική και την κλητική του ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος έχει αποβάλει τις αντίστοιχες καταλήξεις (-us) και (-e). Διατηρεί το u της ονομαστικής σε όλες τις πτώσεις. bonus, -a, um malus, -a, -um (= κακός), magnus, -a, -um (= μεγάλος), parvus, -a, -um (= μικρός) κ.ά. liber, libera, liberum asper, aspera, asperum (= τραχύς), miser, misera, miserum (= άθλιος), tener, tenera, tenerum (= τρυφερός) κ.ά. Επίσης, τα σύνθετα επίθετα που λήγουν σε -fer (frugifer, frugifera, frugiferum = καρποφόρος, καθώς και σε -ger (armiger). sacer, sacra, sacrum aeger, aegra, aegrum (= άρρωστος), creber, crebra, crebrum (= πυκνός), pulcher, pulchra, pulchrum (= ωραίος) κ.ά. Γ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΛΙΣΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ Σχηματισμός ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ Η οριστική παρατατικού σχηματίζεται μονολεκτικά: και στις δύο φωνές, και στις τέσσερις συζυγίες. Ενεργητική φωνή 1η, 2η συζυγία 1η, 2η συζυγία θέμα ενεστώτα + πρόσφυμα -ba- + βασικές καταλήξεις της ενεργητικής φωνής. 1η συζυγία 2η συζυγία π.χ. ama*-ba-m ama-ba-s ama-ba-t ama-ba-mus ama-ba-tis ama-ba-nt π.χ. dele-ba-m dele-ba-s dele-ba-t dele-ba-mus dele-ba-tis dele-ba-nt * Πρβ. amo < ama -o 59

ΜΑΘΗΜΑ V 3η, 4η συζυγία θέμα ενεστώτα + συνδετικό φωνήεν -e- + πρόσφυμα -ba- + βασικές κατα - λήξεις της ενεργητικής φωνής. leg-e-ba-m leg-e-ba-s leg-e-ba-t leg-e-ba-mus leg-e-ba-tis leg-e-ba-nt 3η συζυγία audi-e-ba-m audi-e-ba-s audi-e-ba-t audi-e-ba-mus audi-e-ba-tis audi-e-ba-nt 4η συζυγία Η οριστική του παρατατικού της ενεργητικής φωνής σχηματίζεται το ίδιο στην 1η και 2η συζυγία, όπως το ίδιο στην 3η και 4η συζυγία. Διαφέρει μόνο ως προς το θέμα κάθε ρήματος. Βοηθητικό ρήμα sum Βοηθητικό ρήμα sum Οριστική Παρατατικού era -m era -s era -t era -mus era -tis era -nt Δ ΕΤΕΡΟΓΕΝΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΕΤΕΡΟΣΗΜΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Ετερογενή Ετερόσημα Χαρακτηρίζονται τα ουσιαστικά που έχουν άλλο γένος στον ενικό αριθμό και διαφορετικό (πολλές φορές δύο που διαφέρουν) στον πληθυντικό αριθμό, χωρίς να μεταβάλλεται η κλίση τους. Χαρακτηρίζονται τα ουσιαστικά που σχηματίζουν ενικό και πληθυντικό αριθμό με διαφορετική σημασία. Π.χ. το ουσιαστικό locus -i: Ενικός αριθμός Κλίση: Β Γένος: αρσενικό Σημασία: τόπος Πληθυντικός αριθμός Κλίση: Β Γένος: ουδέτερο (loca-orum) Σημασία: τόποι Π.χ. το ουσιαστικό locus -i: Ενικός αριθμός Κλίση: Β Γένος: αρσενικό Σημασία: τόπος Πληθυντικός αριθμός Κλίση: Β Γένος: αρσενικό (loci-orum) Σημασία: χωρία βιβλίου 60

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ Ε ΑΥΤΟΠΑθΕΙΑ Για την αυτοπάθεια (Άμεση ή ευθεία/ Έμμεση ή πλάγια) βλ. παρατηρήσεις μαθήματος ΙΙΙ και θεωρία μαθήματος ΧΧΙΙΙ (= 23). ΣΤ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Χαρακτηρίζεται ως τοπική αφαιρετική. Εκφέρεται: α. Απρόθετα (π.χ. Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat = στα τελευταία χρόνια της ζωής του παρέμενε στην Καμπανία). β. Εμπρόθετα (in + αφαιρετική). Δηλώνει το πότε έγινε κάτι. Ζ ΠΑΡΑθΕΣΗ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ Λειτουργούν όπως και στα ελληνικά, ως ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί. Μεταφράζονται αντίστοιχα με την αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο και με τον επεξηγηματικό σύνδεσμο δηλαδή. 61

ΜΑΘΗΜΑ V ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ι. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων με το ρήμα στον παρατατικό. Να προσέξετε τον τονισμό! Ego pulchr.(πληθ.) libr habe Nos epistulam poētae tene... Illi magn (εν.) agr.. posside. Vos pulchr.. (εν.) libr. habe. Tu litteris pulchr.. studē.. (litterae, πληθ., γράμματα, γραμματεία). Nos templa sacr honora... Απ.: púlchros - líbros - habébam / tenebámus - mágnum -ágrum -possidébant - púlchrum - líbrum - habebátis / púlchris - studébas / sácra - honorabámus. II. III. IV. Η πρόταση ultimis tenēbat να ξαναγραφτεί με το ρήμα στα υπόλοιπα πρόσωπα της οριστικής του παρατατικού και με τις απαραίτητες μετατροπές του suae vitae και se π.χ. Ultimis annis vitae meae in Campaniā me tenēbam. Απ.: Ultimis annis vitae tuae in Campania te tenebas. Ultimis annis vitae nostrae in Campania nos tenebamus. Ultimis annis vitae vestrae in Campania vos tenebatis. Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebant. Να τονιστούν οι παρακάτω λέξεις: Valeri (γεν. του Valĕrius), Aristides, philosophia. Απ.: Valéri: τονίζουμε Valéri, αν και η παραλήγουσα είναι βραχύχρονη. Αυτό οφείλεται στο ότι έχει προηγηθεί συναίρεση στη λήγουσα Valerii-Valeri) και η παραλήγουσα -le- εξακολουθεί να κρατά τον τόνο. Aristídes: ως λέξη με ελληνική προέλευση διατηρεί την αρχική ποσότητα της παραλήγουσας (πρβ. Αριστείδης). philosóphia: πρβ. φιλοσοφία. Ingenium eius fovēbat: να αντικατασταθεί το eius με τον κατάλληλο τύπο της αντωνυμίας suus, -a, -um. Ποια η διαφορά στη σημασία; Απ.: Ingenium suum fovebat. Το suum δηλώνει αυτοπάθεια. Αναφέρεται στο υποκείμενο της πρότασης στην οποία βρίσκεται (Silius Italicus). To eius αναφέρεται στον Βιργίλιο. 62

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Α ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ poeta, vir, libri, annis, agros: γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των ουσιαστικών στον άλλον αριθμό. Silius, Italicus, Campania, Vergili, Neapoli: να κλίνετε τα ουσιαστικά. locis, gloriae, ingenium, puer, magistrum: να κλίνετε τα ουσιαστικά. bello Punico, vitae suae, animum tenerum: να κλίνετε τις συνεκφορές στον άλλον αριθμό. clarus: να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις του επιθέτου στα τρία γένη. α. pulchri: να κλίνετε το επίθετο στα τρία γένη. β. multos: να κλίνετε το επίθετο στα τρία γένη. α. suae: να γράψετε τη δοτική και την αιτιατική της αντωνυμίας στα τρία γένη και στους δύο αριθμούς. β. se: να κλίνετε την αντωνυμία στο πρόσωπο όπου βρίσκεται. quod: να κλίνετε τον γραμματικό τύπο στα τρία γένη. tenebat, possidebat, iacebat: να κλίνετε τους ρηματικούς τύπους στην έγκλιση, τον χρόνο και τη φωνή όπου βρίσκονται. habebat, studebat, fovebat, honorabat: να γράψετε το β ενικό και το β πληθυντικό πρόσωπο των ρηματικών τύπων στην οριστική του ενεστώτα και του παρατατικού, στη φωνή όπου βρίσκονται. erat, tenebat, studebat, fovebat, honorabat, iacebat: να αντικαταστήσετε χρονικά τα ρήματα. α. sunt: να σχηματίσετε τα απαρέμφατα του ρηματικού τύπου (να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο). β. honorabat, iacebat: να σχηματίσετε τα απαρέμφατα των ρηματικών τύπων στη φωνή όπου βρίσκονται (να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο). possidebat, fovebat, honorabat, iacebat: να αντικαταστήσετε χρονικά το αντίστοιχο πρόσωπο του άλλου αριθμού στην υποτακτική (να διατηρηθεί η φωνή και να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο των ρημάτων). tenebat, studebat, honorabat, iacebat: να κλίνετε την προστακτική των ρημάτων στον ενεστώτα της φωνής όπου βρίσκονται. possidebat, honorabat: να γράψετε το γερούνδιο και το σουπίνο των ρηματικών τύπων. 63

ΜΑΘΗΜΑ V Β ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ poeta, vir, eius (libri), secundo, pulchri, annis, tenerum, gloriae, Vergili, Neapo - li: να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους. α. de bello, in Campania, in locis, pro templo: να γράψετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν οι προσδιορισμοί. β. Silius Italicus, poeta epicus, vir : να επαναδιατυπώσετε την παραπάνω φράση με αναφορική πρόταση. α. in Campania se tenebat: ποιο συντακτικό φαινόμενο χαρακτηρίζει τη φράση; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. β. vitae suae: να δηλώσετε το συντακτικό φαινόμενο που παρατηρείτε και να ξαναγράψετε τη φράση, ώστε να εκφράζεται κτήση χωρίς αυτοπάθεια. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της α στήλης με εκείνες της β στήλης: 1. epicus α. επιθετικός προσδιορισμός στο agros 2. clarus β. γενική διαιρετική (ή κτητική) στο annis 3. libri γ. αντικείμενο στο ρήμα habebat (tenerum) 4. vitae δ. επιθετικός προσδιορισμός στο poeta 5. multos ε. γενική κτητική στο monumentum 6. agros στ. αντικείμενο στο ρήμα possidebat 7. animum ζ. επιθετικός προσδιορισμός στο vir 8. ingenium(que) η. αντικείμενο στο ρήμα habebat 9. monumentum θ. αντικείμενο στο ρήμα fovebat 10. (monumentum) eius ι. υποκείμενο στο ρήμα sunt Eum ut puer magistrum honorabat: να χαρακτηρίσετε συντακτικά πλήρως τις προτάσεις της περιόδου, καθώς και τους όρους των προτάσεων. «quod Neapoli iacebat»: να δηλώσετε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης, τον συντακτικό της ρόλο, καθώς και τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς (με αιτιολόγηση). Multos in illis locis agros possidebat. Silius animum tenerum habebat: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική., quod Neapoli iacebat, : να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση στην αντίστοιχη μετοχή. Eum ut puer magistrum honorabat. Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Eum ut puer magistrum honorabat. Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat: να εντάξετε το απόσπασμα στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση: Scriptor tradit. 64

ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ 2ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ι. Να μεταφράσετε τα παρακάτω αποσπάσματα: XVII (septendecim) libri eius de bello Punico secundo pulchri sunt. Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat. Multos in illis locis agros possidebat. Eum ut puer magistrum honorabat. Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat. Μονάδες 10 II. Γραμματικές παρατηρήσεις 1. libri, pulchri, annis, locis, agros: να κλίνετε τους γραμματικούς τύπους (να ληφθεί υπόψη το γένος, όπου είναι απαραίτητο). Μονάδες 2,5 2. tenebat, possidebat, fovebat, honorabat, iacebat: να κλίνετε τους ρηματικούς τύπους στην έγκλιση, τον χρόνο και τη φωνή όπου βρίσκονται. Μονάδες 2,5 ΙΙΙ. Συντακτικές παρατηρήσεις 1. α. Punico, annis, suae, pro templo: να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους. Μονάδα 1 β. in Campania se tenebat: ποιο συντακτικό φαινόμενο χαρακτηρίζει τη φράση; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 1,5 2. α. «ut puer magistrum»: να χαρακτηρίσετε συντακτικά πλήρως την πρόταση. Μονάδες 1,5 β. libri eius: να εκφράσετε την κτήση με αυτοπάθεια. Μονάδα 1 65

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 15. Απαρέμφατο Ενεστ.: irasci, Μέλλ. iraturum esse, Πρκ. iratum esse, Συντ. Μέλλ.: iratum ΜΑΘΗΜΑ V ΕΝΑΣ ΛΑΤΡΗΣ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ Α ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Πληθ.: Γεν.: poetarum, Δοτ.: poetis, Αιτ.: poetas, Αφαιρ.: poetis Πληθ.: Γεν.: virorum, Δοτ.: viris, Αιτ.: viros, Αφαιρ.: viris Εν.: Γεν.: libri, Δοτ.: libro, Αιτ.: librum, Αφαιρ.: libro Εν.: Γεν.: anni, Δοτ.: anno, Αιτ.: annum, Αφαιρ.: anno Εν.: Γεν.: agri, Δοτ.: agro, Αιτ.: agrum, Αφαιρ.: agro. 4

ΜΑΘΗΜΑ III 2. Ενικός αριθμός: Silus, Silii/Sili, Silio, Silium, Sili, Silio Italicus, Italici, Italico, Italicum, Italice, Italico Campania, Campaniae, Campaniae, Campaniam, Cam pania, Campania Vergilius, Vergilii/Vergili, Vergilio, Vergilium, Vergili, Vergilio Neapolis, Neapolis, Neapoli, Neapolim, Neapolis, Neapoli. 3. Ενικός αριθμός Ονομ. locus gloria ingenium puer magister Γεν. loci gloriae ingenii/-i pueri magistri Δοτ. loco gloriae ingenio puero magistro Αιτ. locum gloriam ingenium puerum magistrum Κλητ. loce gloria ingenium puer magister Αφαιρ. loco gloria ingenio puero magistro Πληθυντικός αριθμός Ονομ. loca gloriae ingenia pueri magistri Γεν. locorum gloriarum ingeniorum puerorum magistrorum Δοτ. locis gloriis ingeniis pueris magistris Αιτ. loca glorias ingenia pueros magistros Κλητ. loca gloriae ingenia pueri magistri Αφαιρ. locis gloriis ingeniis pueris magistris 4. Πληθ.: bella Punica, bellorum Punicorum, bellis Punicis, bella Punica, bella Punica, bellis Punicis Πληθ.: vitae suae, vitarum suarum, vitis suis, vitas suas,, vitis suis Πληθ. animi teneri, animorum tenerorum, animis teneris, animos teneros, animi teneri, animis teneris. 5. Αρσεν. Εν.: clari, claro, clarum, claro. Πληθ.: clarorum, claris, claros, claris. Θηλ. Εν.: clarae, clarae, claram, clara. Πληθ.: clararum, claris, claras, claris. Oυδ. Εν.: clari, claro, clarum, claro. Πληθ.: clarorum, claris, clara, claris. 6. α. Ενικός αριθμός Ονομ. pulcher pulchra pulchrum Γεν. pulchri pulchrae pulchri Δοτ. pulchro pulchrae pulchro Αιτ. pulchrum pulchram pulchrum Κλητ. pulcher pulchra pulchrum Αφαιρ. pulchro pulchra pulchro 5

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Πληθυντικός αριθμός Ονομ. pulchri pulchrae pulchra Γεν. pulchrorum pulchrarum pulchrorum Δοτ. pulchris pulchris pulchris Αιτ. pulchros pulchras pulchra Κλητ. pulchri pulchrae pulchra Αφαιρ. pulchris pulchris pulchris β. Πληθυντικός αριθμός Ονομ. multi multae multa Γεν. multorum multarum multorum Δοτ. multis multis multis Αιτ. multos multas multa Κλητ. multi multae multa Αφαιρ. multis multis multis 7. α. Αρσεν. Εν.: suo, suum. Πληθ.: suis, suos. Θηλ. Εν.: suae, suam. Πληθ.: suis, suas. Ουδ. Eν.: suo, suum. Πληθ.: suis, sua. β. Προσωπική αντωνυμία γ προσώπου Εν.:, sui, sibi, se,, (α) se. Πληθ.:, sui, sibi, se,, (a), se. 8. Αναφορική αντωνυμία Αρσεν. Εν.: qui, cuius, cui, quem,, quo. Πληθ.: qui, quorum, quibus, quos,, quibus. Θηλ. Εν.: quae, cuius, cui, quam,, qua. Πληθ.: quae, quarum, quibus, quas,, quibus. Ουδ. Εν.: quod, cuius, cui, quod,, quo. Πληθ.: quae, quorum, quibus, quae,, quibus. 9. Ενεργητική φωνή. Παρατατικός, Οριστική tenebam, tenebas, tenebat, tenebamus, tenebatis, tenebant. possidebam, possidebas, possi - debat, possidebamus, possidebatis, possidebant. iacebam, iacebas, iacebat, iacebamus, iace - batis, iacebant. 6 10. β ενικό πρόσωπο β πληθυντικό πρόσωπο Ενεργητική φωνή Οριστική Ενεστώτα Οριστική Παρατατικού habes habebas studes studebas foves fovebas honoras honorabas habetis habebatis studetis studebatis fovetis fovebatis honoratis honorabatis

ΜΑΘΗΜΑ III 11. Βλ. Γραμματική επεξεργασία κειμένου (Ε. Χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις). 12. α. Απαρέμφατο Ενεστ.: esse, Μέλλ.: futuros esse (ή fore), Πρκ.: fuisse. β. Απαρέμφατο Ενεστ.: honorare, Μέλλ.: honoraturum esse, Πρκ.: honoravisse Eνεστ.: iacere, Μέλλ.: iaciturum esse, Πρκ: iacuisse. 13. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ Υποτακτική / γ πληθυντικό πρόσωπο Ενεστ. possideant foveant honorent iaceant Πρτ. possiderent foverent honorarent iacerent Μέλλ. possessurisint foturisint honoraturisint iaciturasint Πρκ. possederint foverint honoraverint iacuerint Υπερσ. possedissent fovissent honoravissent iacuissent 14. Ενεργητική φωνή Προστακτική Ενεστώτα β ενικό πρόσωπο tene stude honora iace β πληθυντικό πρόσωπο tenete studete honorate iacete 15. Γερούνδιο. Γεν.: possidendi, Δοτ.: possidendo, Αιτ.: possidendum, Αφαιρ.: possidendo Γεν.: honorandi, Δοτ.: honorando, Αιτ.: honorandum, Αφαιρ.: honorando. Σουπίνο. Αιτ.: possessum, Αφαιρ.: possessu, Αιτ.: honoratum, Αφαιρ.: honoratu. Β ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Βλ. Συντακτική ανάλυση (προτάσεις: 1, 2, 3, 5, 6 και 11). 2. α. Βλ. Συντακτική ανάλυση (προτάσεις: 2, 3, 4 και 10). β. Silius Italicus, qui poeta epicus erat, vir... 3. α. Βλ. Συντακτική ανάλυση (πρόταση 3). β. Βλ. Συντακτική ανάλυση (πρόταση 3) vitae eius. 4. 1 δ, 2 ζ, 3 ι, 4 β, 5 α, 6 στ, 7 γ, 8 θ, 9 η, 10 ε. 5. Βλ. Συντακτική ανάλυση (προτάσεις: 8 και 9). 6. Βλ. Συντακτική ανάλυση (πρόταση 11). 7. Βλ. Συντακτική επεξεργασία κειμένου (Β. Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική). 8. Βλ. Συντακτική επεξεργασία κειμένου (Α. Μετατροπή των δευτερευουσών προτάσεων σε αντίστοιχες μετοχές). 9. Βλ. Συντακτική επεξεργασία κειμένου (Β. Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική). 10. Βλ. Συντακτική επεξεργασία κειμένου (Γ. Μετατροπή του κειμένου σε πλάγιο λόγο). 7

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 2ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ι. Βλ. Μετάφραση [Τα 17 (δεκαεπτά) βιβλία του... κατείχε πολλούς αγρούς... Αυτόν τιμούσε όπως το παιδί... θεωρούσε σαν ναό]. ΙΙ. 1. Εν.: liber, libri, libro, librum, liber, libro. Πληθ.: libri, librorum, libris, libros, libri, libris. (Βλ. Ασκήσεις Αξιολόγησης: Α. Γραμματική 6.α./αρσενικό γένος). Εν.: annus, anni, anno, annum, anne, anno. Πληθ.: anni, annorum, annis, annos, anni, annis. (Βλ. Ασκήσεις Αξιολόγησης: Α. Γραμματική 3). Εν.: ager, agri, agro, agrum, ager, agro. Πληθ.: agri, agrorum, agris, agros, agri, agris. 2. tenebat, possidebat (Βλ. Ασκήσεις Αξιολόγησης: Α. Γραμματική 9). fovebam, fovebas, fovebat, fovebamus, fovebatis, fovebant. honorabam, honorabas, honorabat, honoraba - mus, honorabatis, honorabant. iacebat: (Βλ. Ασκήσεις Αξιολόγησης: Α. Γραμματική 9). ΙΙΙ. 1. α. Βλ. Συντακτική ανάλυση (προτάσεις: 2,3 και 10). β. Βλ. Συντακτική ανάλυση (πρόταση 3). 2. α. Βλ. Συντακτική ανάλυση (πρόταση 9). β. libri sui. 8