ΙΑ Ο1 2017-2018 Μάθημα 5: Αρχαϊκή αρχιτεκτονική και τέχνη α) Πρώιμη Αρχαϊκή ή Ανατολίζουσα περίοδος (7 ος αιώνας π.χ.) β) Ώριμη και Ύστερη Αρχαϊκή περίοδος (600-480 π.χ. Κλασική Αρχαιολογία: Εισαγωγή στην Κλασική Αρχαιολογία. Σύντομη επισκόπηση της αρχαίας ελληνικής τέχνης από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους μέχρι το τέλος της ελληνιστικής περιόδου (1050-50 π.χ.) Πάνος Βαλαβάνης - Ευρυδίκη Κεφαλίδου
O 7 ος αιώνας π.χ. Πρώιμη Αρχαϊκή ή Δαιδαλική ή Ανατολίζουσα περίοδος Εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές επαφές των Ελλήνων με την Εγγύς Ανατολή * Εμπορικές σχέσεις με την ακτή της Συρίας και της Παλαιστίνης = ήδη από την Εποχή του Χαλκού * Πιο στενές επαφές = ξαναρχίζουν ήδη από τον 9 ο αιώνα π.χ., κυρίως με τη Συρία και τη Μεσοποταμία * Μεταφέρονται: Πολύτιμες πρώτες ύλες και αξιόλογα έργα τέχνης Ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες * Εγκατάσταση Φοινίκων στην Κύπρο (Κίτιο και στη Σαλαμίνα) * Τέλος 8ου αιώνα και εξής: έχουμε και γραπτές μαρτυρίες Ομηρικά έπη = Ταξίδια, πλοία, Φοίνικες και άλλοι έμποροι (από το τέλος της 2 ης χιλιετίας - Ὀδύσσεια) Ησίοδος, Θεογονία = πολλά στοιχεία που προέρχονται από τους μύθους και τη λογοτεχνία της Μεσοποταμίας και της Συρίας.
Ελληνικές και φοινικικές αποικίες γύρω στο 550 π.χ. (μετά την ολοκλήρωση του λεγόμενου 2ου αποικισμού ο πρώτος τοποθετείται αμέσως μετά τα Τρωικά)
Επιρροές από την τέχνη της Ανατολής στα αρχαιολογικά ευρήματα Σύνολο χάλκινων έργων από το Ιδαίον Άντρο της Κρήτης Μύθος = εκεί είχε κρύψει τον νεογέννητο Δία η μητέρα του η Ρέα για να τον σώσει από τον αδηφάγο πατέρα του, τον Κρόνο. Τον νεαρό θεό προστάτευαν οι Κορύβαντες, πολεμιστές που χτυπούσαν τις ασπίδες τους για να καλύψουν το κλάμα του βρέφους. Σημαντικές οι χάλκινες «ασπίδες» του Ιδαίου. Το παλαιότερο εύρημα: ένας χάλκινος δίσκος που ίσως χρησίμευε ως τύμπανο σε λατρευτικές τελετές (μάλλον μέσα του 8ου αι. π.χ.)
. Ιδαίο Άντρο χάλκινος δίσκος Συριακά νέο-χετιτικά ανάγλυφα
H πλειονότητα των χάλκινων και των χρυσών κοσμημάτων του Ιδαίου Άντρου πρέπει να κατασκευάστηκε στην Κρήτη, ειδικά για το ιερό. Ωστόσο, το θεματολόγιο και η τεχνοτροπία των ανάγλυφων παραστάσεων έρχονται κατευθείαν από την Ανατολή. Φτερωτοί δαίμονες, άγρια ζώα, σκηνές κυνηγιού και μάχης έχουν τα πρότυπά τους στην τέχνη της Μεσοποταμίας και της Συρίας. Άρα οι τεχνίτες που τα κατασκεύασαν είτε κατάγονταν από τις περιοχές αυτές είτε είχαν μάθει εκεί την τέχνη τους Νέο-ασσυριακό ανάγλυφο σε ελεφαντόδοντο, 9 ος -8 ος αι. π.χ.
Επιρροές από την τέχνη της Ανατολής στα αρχαιολογικά ευρήματα Πρώτο μισό του 7ου αιώνα π.χ. =700-650 π.χ. Α) τα δάνεια από τον πολιτισμό και την τέχνη της Συρίας και της Μεσοποταμίας πολλαπλασιάζονται ταυτοχρὀνως όμως Β) τα δάνεια αφομοιώνονται, διότι οι Έλληνες τεχνίτες τα προσαρμόζουν στις δικές τους αντιλήψεις και αισθητικές αρχές. Έτσι δημιουργείται και εξαπλώνεται γρήγορα σε όλη την Ελλάδα (με αρκετές τοπικές παραλλαγές) μια τεχνοτροπία που την ονομάζουμε ανατολίζουσα.
Μετακινήσεις Ανταγωνισμός τεχνιτών και καλλιτεχνών Οι αρχαίοι τεχνίτες ταξίδευαν συχνά ή και μετανάστευαν ακόμη, ανάλογα με τις συνθήκες εργασίας που έβρισκαν και τις παραγγελίες που έπαιρναν. Έτσι οι τεχνικές και οι τεχνοτροπίες διαδίδονταν και αλληλεπιδρούσαν. Συχνά δημιουργούνταν ανάμεσα στους επαγγελματίες έντονος ανταγωνισμός, που είχε θετικά αποτελέσματα, γιατί βοηθούσε στη βελτίωση των έργων τους. Ο Ησίοδος (Ἒργα και Ἡμέραι 11-26) περιγράφει την επίδραση της καλής Έριδας (προσωποποίηση του ανταγωνισμού), σε αντίθεση με εκείνη της κακής Έριδας (φιλονικία): Η καλή Έριδα, λέει, «και τον ανίκανο τον ξεσηκώνει για δουλειά: ζηλεύει ο άεργος σαν βλέπει τον άλλο που ναι πλούσιος, που δείχνει τη σπουδή του στο όργωμα και στο φύτεμα και διαφεντεύει καλά το σπιτικό του. Ο κεραμίστας συναγωνίζεται τον κεραμίστα και ο μαραγκός με το μαραγκό. κι ο ένας τραγουδιστής τον άλλο».
Διάδοση έργων τέχνης Η σημασία των ιερών (κυρίως των πανελλήνιων) Τα έργα τέχνης ταξίδευαν πολλές φορές μακριά είτε ως εμπορεύματα είτε ως δώρα. Είναι βέβαιο ότι οι αρχαίοι τεχνίτες προσπαθούσαν να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον σε αξιοσύνη, αλλά γνώριζαν επίσης καλά τη δουλειά των συναδέλφων τους από άλλες περιοχές και έβρισκαν τρόπους να ανταλλάξουν μαζί τους γνώσεις και εμπειρίες. Σημαντικά για την ανάπτυξη της τέχνης ήταν κυρίως τα μεγάλα πανελλήνια ιερά, όπου συνέρρεαν άνθρωποι από όλη την Ελλάδα για να γιορτάσουν μαζί και να τιμήσουν τους θεούς. Εκεί μπορούσε να δει κανείς και να θαυμάσει έργα των πιο άξιων καλλιτεχνών από διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Η καινοτομία στην αρχαία ελληνική τέχνη Ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τους έλληνες καλλιτέχνες από τους συναδέλφους τους της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου, είναι η έντονη διάθεσή τους να πειραματιστούν και να καινοτομήσουν. Κανένας από τους τύπους που χρησιμοποιούν δεν μένει σταθερός και αναλλοίωτος για περισσότερο από μία γενιά (περ. 30 χρόνια), διότι οι νέοι καλλιτέχνες προσπαθούν συνεχώς να ξεπεράσουν τους δασκάλους τους. Συνειδητά και από πολύ νωρίς καλλιεργούσαν το πνεύμα της έρευνας και της καινοτομίας σε όλες τους τις δραστηριότητες. Εντελώς διαφορετική είναι η αντίληψη που συναντούμε σε άλλους πολιτισμούς. Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, η τέχνη χρησιμοποιεί εικονογραφικούς τύπους και συστήματα αναλογιών που επαναλαμβάνονται σχεδόν απαράλλαχτα για αιώνες
7 ος αιώνας = ραγδαίες εξελίξεις και στην πλαστική 700-680 π.χ. Βοιωτικό έργο Δελφοί Περ. 650 π.χ. Κρητικό έργο
Πρώιμα κολοσσικά αγάλματα
Οι πρώτοι μεγάλοι κούροι και ο ρόλος της Νάξου Στους Έλληνες έκαναν εντύπωση οι επιβλητικές διαστάσεις των κτισμάτων και των αγαλμάτων που είδαν στην Αίγυπτο. Έτσι εξηγείται ότι πολλοί πρώιμοι κούροι είναι και οι μεγαλύτεροι. Η ικανότητα που απέκτησαν οι Έλληνες τεχνίτες μέσα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, να κατασκευάζουν και να στήνουν μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα πρέπει να γέμισε τους σύγχρονούς τους με περηφάνια και αυτοπεποίθηση. Αυτό φαίνεται ότι ισχύει πιο πολύ για τους Ναξίους, που είχαν πλουτίσει σημαντικά από το εμπόριο και είχαν στο νησί τους λατομεία μαρμάρου. Η άρχουσα τάξη του νησιού, οι πλούσιοι που ονομάζονταν παχέες ("χοντροί"), είχε τη δυνατότητα να αφιερώνει μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα στο ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο, το σημαντικότερο ιερό των Ιώνων.
Περηφάνια των κατασκευαστών, που κατάφεραν να αποσπάσουν από το λατομείο, να μεταφέρουν, και να κατεργαστούν με εξαιρετικό τρόπο έναν τεράστιο όγκο μαρμάρου (και μάλιστα μαζί με το στήριγμά του).
Κούροι Υπάρχουν αρχαίες μαρτυρίες, σύμφωνα με τις οποίες οι Έλληνες γλύπτες έμαθαν τις αναλογίες των γυμνών ανδρικών αγαλμάτων στην Αίγυπτο.
Ελληνική επιγραφή στα πόδια των αιγυπτιακών αγαλμάτων: απόδειξη των επισκέψεων που έκαναν εκεί οι Έλληνες
Τα κύρια χαρακτηριστικά του αγαλματικού τύπου του κούρου φανερώνουν την αιγυπτιακή καταγωγή του. Σημαντικό: η δημιουργία μεγάλων λίθινων αγαλμάτων προϋποθέτει τη χρήση ενός συστήματος αναλογιών. Στην περίπτωση των κούρων το σύστημα αυτό, ο κανόνας, είναι εκείνο που είχαν αναπτύξει από παλιά και χρησιμοποιούσαν με μικρές τροποποιήσεις οι Αιγύπτιοι.
Η μαρμαρογλυπτική είναι μια απαιτητική και εξειδικευμένη τέχνη που την ανέπτυξαν πρώτοι οι Κυκλαδίτες και ιδιαίτερα οι Νάξιοι και οι Πάριοι, καθώς τα νησιά τους είχαν μάρμαρο κατάλληλο για την κατασκευή γλυπτών. Το καλύτερο από όλα είναι ένα μάρμαρο της Πάρου που το εξόρυσσαν από βαθιές στοές με τη βοήθεια λυχναριών και γιαυτό το ονόμαζαν λυχνίτη. Από αυτό το μάρμαρο έχουν γίνει μερικά από τα ωραιότερα αρχαία γλυπτά που σώζονται ως σήμερα.
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ Οι ελληνικοί κούροι είναι γυμνοί, ενώ οι αντίστοιχες αιγυπτιακές μορφές έχουν πάντοτε ένα ύφασμα τυλιγμένο γύρω από τους γλουτούς και γεννητικά όργανα. 2.400 π.χ. Γύρω στο 700 π.χ.
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ Τα αιγυπτιακά ανδρικά αγάλματα αποτελούν συνήθως σειρές και είναι τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο σε προσόψεις μνημειακών κτηρίων, ακουμπώντας με την πλάτη στον τοίχο ακόμη και όταν είναι ελεύθερα, έχουν στο πίσω μέρος ένα ισχυρό στήριγμα. Αντιθέτω, οι ελληνικοί κούροι δεν στηρίζονται πουθενά, αλλά είναι όλοι τους περίοπτοι και στημένοι ελεύθερα στον χώρο, είτε ως επιτύμβια μνημεία σε τάφους πλούσιων και επιφανών ανδρών είτε ως αναθήματα σε ιερά. Την ίδια χρήση είχαν και οι κόρες (αναθήματα ή επιτύμβια). 7oς αι. π.χ.
Κεφάλι του Διπύλου, περ. 600 π.χ. Επιτύμβιος κούρος Σώζεται μόνο το κεφάλι και το άκρο του δεξιού χεριού Σε αυτό το κεφάλι ο Κων/τίνος Ρωμαίος «ανακάλυψε»για πρώτη φορά τη λανθάνουσα κίνηση των αρχαϊκών γλυπτών 30
Λανθάνουσα κίνηση
Δύο κούροι από το Άργος στους Δελφούς Άλλο εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής = στο Άργος. Αρχές 6 ου αι. π.χ. Δύο μεγάλοι όμοιοι κούροι, με ύψος λίγο παραπάνω από 2 μ., που βρέθηκαν στους Δελφούς στο τέλος του 19ου αιώνα. Στην πλίνθο του ενός υπάρχει μια επιγραφή που σώζει μέρος από το όνομα και την πατρίδα του δημιουργού τους: «Ο ---μήδης τα κατασκεύασε ο Αργείος.» Για πολλά χρόνια οι αρχαιολόγοι πίστευαν ότι οι κούροι των Δελφών εικονίζουν δύο αδέλφια από το Άργος, τον Κλέοβη και τον Βίτωνα..
Ο κούρος από τη Σάμο είναι ο τελευταίος από τους υπερμεγέθεις κούρους της πρώιμης αρχαϊκής εποχής που φανερώνουν την επίδραση των αιγυπτιακών αγαλμάτων στη μνημειακή ελληνική τέχνη.
Κροίσος, 1,96 μ. περ. 530 π.χ. ΣΤΗΘΙ ΚΑΙ ΟΙΚΤΙΡΟΝ:ΚΡΟΙΣΟ ΠΑΡΑ ΣΗΜΑ ΘΑΝΟΝΤΟΣ:ΟΝ ΠΟΤ ΕΝΙ ΠΡΟΜΑΧΟΙΣ:ΩΛΕΣΕ ΘΟΥΡΟΣ: ΑΡΗΣ «Στάσου και θρήνησε δίπλα στο μνήμα του πεθαμένου Κροίσου, που πολεμούσε στην πρώτη γραμμή όταν τον εξολόθρεψε ο μανιασμένος Άρης.» Ο Κροίσος θα ήταν από μια πλούσια αριστοκρατική οικογένεια της Μεσογαίας της Αττικής.Κάποιος κοντινός συγγενής του, πιθανότατα ο πατέρας του, είχε σχέσεις με τον ομώνυμο βασιλιά της Λυδίας. Ο Ηρόδοτος (6.125) γράφει ότι ο Αθηναίος Αλκμέων είχε προσωπική γνωριμία με τον Κροίσο, από τον οποίο πήρε χρυσάφι. Αυτό όχι απολύτως ακριβές αλλά είναι πιθανό ότι οι Αλκμεωνίδες είχαν επαφές μ τον Κροίσο. Αρα ο κούρος ήταν στημένος στον τάφο ενός Αλκμεωνίδη. Δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε τη μάχη στην οποία σκοτώθηκε.
Νέος αγαπματικός τύπος όχι πια κούρος
Κόρες
Επιγραφή: ΝΙΚΑΝΔΡΗ Μ ΑΝΕΘΕΚΕΝ Η{Ε}ΚΗΒΟΛΟΙ ΙΟΧΕΑΙΡΗΙ, QΟΡΗ ΔΕΙΝΟΔΙΚΗΟ ΤΟ ΝΑΗΣΙΟ, ΕΗΣΟΧΟΣ ΑΛΗΟΝ, ΔΕΙΝΟΜΕΝΕΟΣ ΔΕ ΚΑΣΙΓΝΕΤΗ, ΦΗΡΑΗΣΟ Δ ΑΛΟΧΟΣ Ν{ΥΝ} ΜΕ ΑΝΕΘΕΣΕ ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΠΟΥ ΤΟΞΕΥΕΙ ΜΑΚΡΙΑ ΤΑ ΒΕΛΗ Η ΝΙΚΑΝΔΡΗ, Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟ ΟΛΕΣ, ΚΟΡΗ ΤΟΥ ΝΑΞΙΟΥ ΔΕΙΝΟΔΙΚΗ, Η ΑΔΕΛΦΗ ΤΟΥ ΔΕΙΝΟΜΕΝΗ ΚΑΙ {ΤΩΡΑ} ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΦΡΑΞΟΥ 30/10/2017 37
Κόρη από το ιερό της Αρτέμιδος στη Δήλο. Ανάθημα της Ναξίας Νικάνδρης Ύψος 1,75 (660-650 π.χ.)
Η κυρία της «Auxerre» από την Κρήτη (640-630 π.χ.) Ύψος 0,75 μ. Λούβρο
Άγαλμα κόρης από το νεκροταφείο της Σελλάδας Θήρας Τυχαίο εύρημα σε βάθος μόλις 0,70 μ. Ύψος 2,30 μ.!!! - Περ. 650-640 π.χ. Ημιτελής στις λεπτομέρειες = ήρθε από αλλού (π.χ. Νάξο =ναξιώτικο μάρμαρο) και θα γινόταν εδώ, στον τάφο της, το τελικό φινίρισμα? 40
Σάμος Σύνταγμα του Γενέλεω (αντίγραφα στημένα στο Ηραίο)
Σάμος Σύνταγμα του Γενέλεω (σχέδιο)
Επιτύμβιες κόρες από την Αττική Το μέγεθος των πρώιμων κορών δεν φτάνει ποτέ εκείνο των μεγάλων κούρων. Η λεγόμενη «θεά του Βερολίνου» Γύρω στο 570 π.χ. Βρέθηκε στην Κερατέα της Αττικής Πρέπει να ήταν στημένο επάνω στον τάφο μιας νέας γυναίκας από αριστοκρατική γενιά
Φρασίκλεια Κόρη από τα Μεσόγεια της Αττικής από τη Μερέντα (τον αρχαίο δήμο Μυρρινούντος), περ. 20 χρόνια νεότερη από τη «θεά του Βερολίνου» Γύρω στο 560-550 π.χ. Πολύχρωμα ρούχα, πόλος στολισμένος με άνθη, βραχιόλι, περιδέραιο, σκουλαρίκια κρατάει επίσης ένα ρόδι και φοράει περίτεχνα σανδάλια.
Πλαστική Η Φρασίκλεια βρέθηκε μαζί με έναν κούρο (ανώνυμο) - Επίσης επιτύμβιο
Σημαντικό = σώζεται η βάση του αγάλματος, στην οποία είναι χαραγμένο ένα επίγραμμα, δηλαδή ένα σύντομο ποίημα που μας πληροφορεί για το όνομα και την ιδιότητα της νεκρής: «Μνήμα της Φρασίκλειας θα λέγομαι για πάντα κόρη [δηλαδή ανύπαντρο κορίτσι], γιατί από τους θεούς μού έτυχε να πάρω αντί για γάμο αυτό το όνομα.» Επίσης είναι χαραγμένο και το όνομα του γλύπτη: Αριστίων ο Πάριος. Παρόλο που ο καλλιτέχνης κατάγεται από την Πάρο, η κόρη έχει από τεχνοτροπική άποψη ομοιότητες με αττικά γλυπτά της ίδιας εποχής. Μάλλον ο Αριστίων ήταν από καιρό εγκατεστημένος στην Αττική και είχε αφομοιώσει τα στοιχεία της τέχνης των τοπικών εργαστηρίων. Επιγραφή στη βάση: ΣΗΜΑ ΦΡΑΣΙΚΛΕΙΑΣ. ΚΟΡΗ ΚΕΚΛΗΣΟΜΑΙ ΑΙΕΙ ΑΝΤΙ ΓΑΜΟΥ ΠΑΡΑ ΘΕΩΝ ΤΟΥΤΟ ΛΑΧΟΥΣ ΟΝΟΜΑ Επιγραφή στην αριστερή πλευρά: ΑΡΙΣΤΙΩΝ ΠΑΡΙ[ΟΣ Μ [ΕΠ]Ο[Ε]ΣΕ
Μουσείο Ακρόπολης: Αναθήματα (κόρες. και το Παιδί του Κριτίου, δεξιά)
Η κόρη του Νεάρχου
Πλαστική «Πεπλοφόρος» από την Ακρόπολη (περ. 530 π.χ.)
Η μνημειακή αρχιτεκτονική της αρχαϊκής εποχής Ι. Η ανάπτυξη του δωρικού ρυθμού στην ηπειρωτική Ελλάδα και στις δυτικές αποικίες Λίθινα μνημειακά κτήρια = ήδη από το τέλος του 7ου και τις αρχές του 6ου αιώνα π.χ. Η ανάπτυξη της λίθινης αρχιτεκτονικής σε μεγάλη κλίμακα ήταν ένα σημαντικό τεχνικό επίτευγμα. Οι Έλληνες το συνέδεσαν με τη δράση δύο αδελφών, του Τροφωνίου και του Αγαμήδη, γιων του Εργίνου, βασιλιά του Ορχομενού της Βοιωτίας. Αυτοί τοποθετούνται ανάμεσα στην ιστορία και τον μύθο, Μάλιστα ο Τροφώνιος λατρευόταν ως ήρωας στη Λεβάδεια (Λιβαδιά), όπου υπήρχε και μαντείο του: έλεγαν ότι ήταν στην πραγματικότητα γιος του Απόλλωνα. Στους δύο αδελφούς αποδιδόταν η κατασκευή του πρώτου λίθινου ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς: Ομηρικός Ύμνος εις Απόλλωνα 294-299 (6 ος αι. π.χ.)): «Έτσι μίλησε και έβαλε τα θεμέλια ο Φοίβος Απόλλων, πλατιά και με πολύ μεγάλο μήκος αμέσως τότε τοποθέτησαν πάνω τους λίθινο κατώφλι ο Τροφώνιος και ο Αγαμήδης, οι γιοι του Εργίνου, αγαπητοί στους αθάνατους θεούς. Επάνω εκεί άνθρωποι πάμπολλοι έχτισαν ναό με πέτρες λαξευτές, να μείνει και να τον υμνούν για πάντα.»
Αέτωμα (με γλυπτό διάκοσμο) Ζωφόρος: τρίγλυφα και μετόπες Επιστύλιο (απλό, αδιακόσμητο) Δωρικό κιονόκρανο: Επάνω: τετράπλευρος άβακας Κάτω: καμπύλος εχίνος Δωρικός κίονας, χωρίς ξεχωριστή βάση Στυλοβάτης
Από το πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.χ. έχουν σωθεί λίθινοι ναοί, που μας δίνουν μια εικόνα της μνημειακής αρχιτεκτονικής. Από τους παλαιότερους = ο μεγάλος δωρικός ναός από πωρόλιθο αφιερωμένος στην Άρτεμη, στην αρχαία πόλη της Κέρκυρας (λίγο νοτιότερα από τη σημερινή). Ανασκάφηκε στις αρχές του 20ού αιώνα Γύρω στο 590-580 π.χ. Η Κέρκυρα ήταν αποικία των Κορινθίων και ο ναός της Άρτεμης έχει στοιχεία που μαρτυρούν την επίδραση της κορινθιακής αρχιτεκτονικής. Είναι περίπτερος (8 Χ 17 κίονες) Εξωτερικές διαστάσεις 22,40 μ. x 47,20 μ. Σηκός, πρόναος και οπισθόδομος.
ΝΑΟΣ ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΕΡΚΥΡΑ Σημαντικός ο γλυπτός διάκοσμος του δυτικού αετώματος (οπισθόδομος), σκαλισμένος σε μαλακό πωρόλιθο. Μορφές από διάφορους μύθους
Στο κέντρο η φοβερή Μέδουσα, η μόνη θνητή από τις τρεις Γοργόνες, την οποία αποκεφάλισε ο Περσέας. Δεξιά και αριστερά τα δύο «παιδιά» που ξεπήδησαν από το ακέφαλο σώμα της =ο φτερωτός Πήγασος και ο Χρυσάωρ, πατέρας του τρισώματου Γηρυόνη. Πλαισίωση =δύο πάνθηρες Σύμβαση τέχνης = το κεφάλι είναι ακόμη στη θέση του! Η Μέδουσα είναι μια μορφή αποτροπαϊκή (ρ. αποτρέπω), που διώχνει το κακό και προστατεύει τον ναό.
ΝΑΟΣ ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΕΡΚΥΡΑ
ΝΑΟΣ ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΕΡΚΥΡΑ
Στις γωνίες του αετώματος = σκηνές μάχης πρόβλημα η ερμηνεία τους Ἰσως μύθος που είναι γνωστός από τη Θεογονία του Ησιόδου = Τιτανομαχία Ο πόλεμος του Δία και των θεών του Ολύμπου με τον πατέρα τους, τον Κρόνο, και τους συμμάχους του, τους Τιτάνες. Αν η ερμηνεία αυτή είναι σωστή, πρέπει να αναγνωρίσουμε στη μια πλευρά τον Δία που επιτίθεται με δόρυ στον καθιστό Κρόνο, ενώ στην άλλη πάλι τον Δία να σκοτώνει με τον κεραυνό του έναν Τιτάνα. ΝΑΟΣ ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΕΡΚΥΡΑ
Στη μια άκρη ένας γιγαντόσωμος Τιτάνας κείτεται νεκρός στο έδαφος -ίσως παρόμοια μορφή υπήρχε και στην άλλη πλευρά. Η τεχνοτροπία των αναγλύφων θυμίζει κορινθιακά έργα, πράγμα αναμενόμενο, αφού η Κέρκυρα ήταν αποικία των Κορινθίων ΝΑΟΣ ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΕΡΚΥΡΑ
Καλύτερα διατηρούνται οι αρχαϊκοί δωρικοί ναοί που χτίστηκαν στις πλούσιες ελληνικές αποικίες της Σικελίας (στις Συρακούσες, τον Ακράγαντα και τον Σελινούντα) και της Κάτω Ιταλίας (στην Ποσειδωνία). Οι παλαιότεροι = γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.χ. ΝΑΟΣ Ε ΣΤΟΝ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ
ΚΟΡΙΝΘΟΣ Κάτοψη του ναού του Απόλλωνα (περ. 550 π.χ.), περίπτερος,6χ15 μονολιθικοί κίονες 63
ΙΕΡΑ Κόρινθος Ο ναός του Απόλλωνα στην Κόρινθο σήμερα - από τα νότια (βλέπουμε προς τον Ισθμό) 64
Ο ναός του Απόλλωνα στην Κόρινθο σήμερα - από τα δυτικά (βλέπουμε προς τον Ακροκόρινθο)
Η μνημειακή αρχιτεκτονική της αρχαϊκής εποχής ΙΙ. Ο πρώιμος ιωνικός ρυθμός στα νησιά του Αιγαίου και στα μικρασιατικά παράλια Η λίθινη αρχιτεκτονική επικράτησε επίσης από νωρίς στα νησιά του Αιγαίου και στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας δηλαδή σε περιοχές κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, ιωνικές, όπου αναπτύχθηκε ο ιωνικός ρυθμός. Οι πιο μεγάλοι και εντυπωσιακοί ιωνικοί ναοί του 6 ου αιώνα ιδρύθηκαν σε δύο σημαντικά ιερά του ανατολικού Αιγαίου = στο ιερό της Ήρας στη Σάμο και στο ιερό της Άρτεμης στην Έφεσο.
Αέτωμα (με γλυπτό διάκοσμο) Ζωφόρος: τρίγλυφα και μετόπες Ιωνικός ρυθμός Ζωφόρος: διακοσμημένη συνεχής ζώνη Ιωνικό κιονόκρανο: Έλικες Επιστύλιο (απλό, αδιακόσμητο) Δωρικό κιονόκρανο: Επάνω: τετράπλευρος άβακας Κάτω: καμπύλος εχίνος Δωρικός κίονας, χωρίς ξεχωριστή βάση Ιωνικός κίονας με ξεχωριστή βάση Στυλοβάτης
Ηραίο Σάμου
Οι εργασίες στον ναό της Ήρας στη Σάμο, που ανέλαβε ο τύραννος Πολυκράτης κράτησαν πολύ, όπως δείχνουν οι διαφορές στον τρόπο δόμησης των τμημάτων του, και ίσως δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Όταν ο Ηρόδοτος έφτασε στη Σάμο, πάνω από μισό αιώνα μετά την έναρξη της κατασκευής του ναού, φαίνεται ότι αυτός ήταν ακόμη ημιτελής. Πάντως γράφει (Ηρόδ. 3.60) ότι αυτός είναι ο μεγαλύτερος ναός που γνωρίζει.
ΙΕΡΑ ΣΑΜΟΣ Βάρος κίονα = 50 τόνοι Βάρος κίονα = 50 τόνοι Αποκατάσταση εσωτερικού και εξωτερικού κίονα του Ηραίου του Πολυκράτη 72
Ο περίφημος ναός της Άρτεμης στην Έφεσο ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου Ιωνικός δίπτερος ναός με πολύ μεγάλες διαστάσεις. Η Άρτεμη, η μεγάλη θεά της Εφέσου, ήταν μια τοπική μικρασιατική θεότητα που οι Έλληνες είχαν ταυτίσει με την Άρτεμη. Το ιερό της ήταν παλαιότερο από την πόλη και είχε αποκτήσει μεγάλη σημασία, όχι μόνο ως τόπος λατρείας αλλά και ως κέντρο οικονομικών συναλλαγών που γίνονταν με την εγγύηση της θεάς.
Ο ναός της Άρτεμης στην Έφεσο (αναπαράσταση). άρχισε γύρω στο 560 π.χ. και χρειάστηκε περισσότερα από 100 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Αρχική χρηματοδότηση = ο πάμπλουτος βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος, που αφιέρωσε τους περισσότερους από τους 127 τεράστιους μαρμάρινους κίονες του ναού, που είχαν ύψος 18 μ. και στο κάτω μέρος έφεραν ανάγλυφες παραστάσεις
Ο ναός της Άρτεμης στην Έφεσο - σήμερα
ΝΑΟΣ ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΔΙΟΣ (ΣΤΗΛΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΔΙΟΣ) Οι Πεισιστρατίδες αποφάσισαν να οικοδομήσουν έναν επιβλητικό ναό για τον Ολύμπιο Δία, στο ιερό του θεού στη νότια πλευρά της πόλης, κοντά στον ποταμό Ιλισό. Οι εργασίες άρχισαν μάλλον μετά το 520 π.χ. αλλά διακόπηκαν όταν οι Πεισιστρατίδες Αναγκάστηκαν να φύγουν από την Αθήνα το 509 π.χ. Τρεισήμισι αιώνες αργότερα, με χρήματα του βασιλιά Αντιόχου Δ της Συρίας, ο ναός ξανάρχισε να κτίζεται ως κορινθιακού ρυθμού.. Ολοκληρώθηκε τον 2 ο αιώνα μ.χ. από τον ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό.
ΙΙΙ. Άλλοι ναοί και θησαυροί της υστεροαρχαϊκής εποχής με γλυπτό διάκοσμο Στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, όπως και σε άλλα μεγάλα ιερά, υπήρχαν μικρά ναόσχημα κτίσματα που ονομάζονται θησαυροί, επειδή μέσα σε αυτά φυλάσσονταν πολύτιμα αφιερώματα. Τα έχτιζαν συνήθως οι πόλεις που έστελναν τα αφιερώματα, δείγμα του σεβασμού τους προς τον θεό, αλλά και του πλούτου τους.
1) Ένας από τους πολυτελέστερους και ομορφότερους θησαυρούς των Δελφών ήταν των Σιφνίων. Αν και μικρό νησί ήταν πολύ πλούσιο στα αρχαϊκά χρόνια, γιατί είχε μεταλλεία αργύρου και χρυσού. Για να δείξουν τον πλούτο τους οι Σίφνιοι, αφού πρώτα στόλισαν την πόλη τους με ωραία μαρμάρινα οικοδομήματα, αποφάσισαν να χτίσουν στους Δελφούς έναν λαμπρό θησαυρό, εξ ολοκλήρου από μάρμαρο, σιφνιακό για τους τοίχους, ναξιακό για τα κυμάτια και παριανό για τα γλυπτά. Πριν όμως τελειώσει το κτήριο, οι Σίφνιοι έπεσαν θύματα μιας επιδρομής εξόριστων Σαμίων, που έψαχναν να βρουν χρήματα για να ανατρέψουν τον τύραννο Πολυκράτη (Ηρόδοτος 3.57-58). Οι Σίφνιοι αρνήθηκαν να δανείσουν 10 τάλαντα αργύρου, έγιναν μάχες, και τελικά έδωσαν 100 τάλαντα =απελευθέρωση αιχμαλώτων
Με βάση όσα γνωρίζουμε για την τυραννία του Πολυκράτη μπορούμε να χρονολογήσουμε την καταστροφή της Σίφνου από τους Σαμίους γύρω στο 525 π.χ. Από τον Ηρόδοτο μαθαίνουμε ότι ο θησαυρός των Σιφνίων στους Δελφούς μόλις είχε τελειώσει = μπορούμε να το χρονολογήσουμε με ακρίβεια. Στην πρόσοψη, αντί για κίονες, έχει δύο ντυμένες γυναικείες μορφές με κάλαθο στο κεφάλι που στηρίζουν τον θριγκό, (σώζεται η μία ). Οι μορφές αυτές ονομάζονται Kαρυάτιδες
Η ζωφόρος περιτρέχει όλο το κτήριο. Σε κάθε πλευρά υπάρχει διαφορετικό θέμα. Επιγραφές με τα ονόματα των εικονιζόμενων = γραπτές. Δεν σώζονται καλά αλλά φαίνονται με ειδική φωτογράφηση Όλος ο γλυπτός διάκοσμος είχε χρώματα Ανατολική πλευρά Σώζεται καλύτερα Αριστερά συγκέντρωση θεών που κάθονται και συζητούν χειρονομώντας έντονα. Το αντικείμενο της συζήτησης είναι η μάχη ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Μέμνονα, που πλαισιώνονται από δύο συμμάχους τους και από τα άρματά τους. Ανάμεσα στους δύο μονομάχους κείτεται το σώμα του Αντίλοχου, του γιου του Νέστορα. Πρόκειται για ένα επεισόδιο του Τρωικού Πολέμου, που το αφηγούνταν ένα χαμένο σήμερα επικό ποίημα, η Αἰθιοπίς
Βόρεια πλευρά = σώζεται καλύτερα από όλες Γιγαντομαχία Μάχη των θεών και των Γιγάντων, των γιων της Γης. Οι θεοί προχωρούν προς τα δεξιά Ο καθένας έχει τα δικά του όπλα: ο θεός-τεχνίτης Ήφαιστος, μπροστά στο φυσερό του, θα πετάξει πυρωμένους μύδρους. Η Θέμις, που είχε το μαντείο πριν από τον Απόλλωνα οδηγεί τα λιοντάρια που σέρνουν το άρμα της εναντίον των Γιγάντων και αυτά τους κατασπαράζουν. Οι Γίγαντες εικονίζονται ντυμένοι σαν οπλίτες
Βόρεια πλευρά Γιγαντομαχία
Ανατολικό αέτωμα θησαυρού των Σιφνίων. Δελφικός μύθος = μάχη του Απόλλωνα με τον Ηρακλή για τον τρίποδα των Δελφών (και ο Δίας και η Άρτεμη)
2) Θησαυρός των Αθηναίων στους Δελφούς (περ. 500 π.χ.) Το οικοδόμημα είναι δωρικού ρυθμού (διαστάσεις 9,69 m x 6,62 m), δίστυλο εν παραστάσι, από παριανό μάρμαρο. Αναστηλώθηκε το 1903 ως 1906 με έξοδα του Δήμου Αθηναίων. Τριάντα συνολικά ανάγλυφες μετόπες από έξι στις στενές πλευρές και από εννέα στις μακρές Οι μετόπες της βόρειας και δυτικής πλευράς εικονίζουν άθλους του Ηρακλή, ενώ οι μετόπες της νότιας πλευράς, που τις βλέπουν πρώτες οι επισκέπτες εικονίζουν τους άθλους του Θησέα, του μυθικού βασιλιά που οι Αθηναίοι θεωρούσαν δημιουργό του κράτους τους και θεμελιωτή του δημοκρατικού τους πολιτεύματος.
3. Ακρόπολη Αθήνας: το πιο σημαντικό σύνολο αρχαϊκών αρχιτεκτονικών γλυπτών Διατηρήθηκαν επειδή οι Αθηναίοι, μετά την καταστροφή της από τον στρατό του Ξέρξη το 480 π.χ., τα έθαψαν σε λάκκους (αναθήματα = δεν επιτρεπόταν να απομακρυνθούν). Οι λάκκοι αυτοί είναι γνωστοί ως «περσικός αποθέτης» - ανασκαφή: δεκαετία 1880. Δεν έχουμε καμία ένδειξη για το πού ήταν αρχικά στημένα τα γλυπτά του αποθέτη Δεν μπορούμε λοιπόν να τα αποδώσουμε με σιγουριά σε συγκεκριμένα κτήρια. Το ιερό της Ακρόπολης αναδιαμορφώθηκε εντελώς μετά τους Περσικούς Πολέμους και έτσι δεν σώζονται τα θεμέλια των παλαιότερων οικοδομημάτων. Μόνη εξαίρεση είναι ο αρχαϊκός ναός της Αθηνάς, ο Αρχαίος νεώς, που ήταν χτισμένος ανάμεσα στον Παρθενώνα και το Ερέχθειο. Σίγουρα πάντως τον 6ο αιώνα π.χ. υπήρχαν στην Ακρόπολη, εκτός από τον ναό της Αθηνάς και ενδεχομένως έναν ακόμη ναό, και άλλα μικρότερα οικήματα, που ήταν ίσως θησαυροί για τη φύλαξη πολύτιμων αναθημάτων, όπως αυτοί που γνωρίζουμε από τα μεγάλα πανελλήνια ιερά.
Αθήνα. Ακρόπολη Προπύλαια U. Πρωταρχικός Παρθενών (πώρινος, αρχές 6 ου αι. π.χ.) ΠΙ. Προπαρθενών Ι (πώρινος, ημιτελής, περίπου 500 π.χ.) ΠΙΙ. Προπαρθενών ΙΙ (μαρμάρινος, ημιτελής, 489-485 π.χ.) Π. Παρθενών (447-438 π.χ.) ΑΙ. Αρχαιότερος ναός (αρχές 7 ου αι. π.χ.) ΑΙΙ. «Αρχαίος νεώς» που διαδέχθηκε τον ΑΙ (529-520 π.χ.) ΕΙ. Ερέχθειο Ι (αρχές 5 ου αι. π.χ.) ΕΙΙ. Ερέχθειο ΙΙ (421(;) - 406 π.χ.) ΜΙ. Μυκηναϊκό τείχος ΜΙΙ. Κλασικό τείχος Ν. Επίχωση των τυράννων και περσική επίχωση 86
Ορισμένα πώρινα γλυπτά μπορούν να τοποθετηθούν σε έναν τουλάχιστον, ίσως και σε δύο μεγάλους ναούς των χρόνων 580-560 π.χ. 1) Δύο λιοντάρια σπαράσσουν βόδι = κέντρο του αετώματος ενός μεγάλου ναού. 1α) Στη γωνία ίσως του ίδιου αετώματος το επίσης πώρινο γλυπτό που εικονίζει τον Ηρακλή να παλεύει με τον Τρίτωνα (σώμα ανθρώπου και ουρά ψαριού)
1β) Στην άλλη γωνία του αετώματος μάλλον ένας παράξενος δαίμονας, με μπλέ μαλλιά και γένια, και τρία σώματα που απολήγουν σε ουρές φιδιών».
2) Στο κέντρο ενός άλλου αετώματος θα βρισκόταν η λέαινα που σπαράζει μοσχάρι.
3) Σε αέτωμα μικρού κτηρίου = η εισαγωγή του Ηρακλή στον Όλυμπο - τον οδηγεί η Αθηνά και τον υποδέχεται ο Δίας καθισμένος στον θρόνο του Η απεικόνιση αυτής της σκηνής σε μια εναέτια σύνθεση δεν αποκλείεται να οφείλεται σε πρωτοβουλία του τυράννου Πεισιστράτου (560-527, 527-514, 514-509 π.χ.)
Από το νεότερο αέτωμα του «αρχαίου νεού» Απόψεις Α) ανακατασκευάστηκε από τους Πεισιστρατίδες γύρω στο 525 π.χ. και άλλαξαν το ανατολικό αέτωμα = παριανό μάρμαρο = Γιγαντομαχία Β) ανακατασκευάστηκε αμέσως μετά το 510 π.χ. μεταρρύθμιση Κλεισθένη = η Γιγαντομαχία συμβολίζει τον θρίαμβο της Δημοκρατίας
4) Ναός της Αφαίας στην Αίγινα περ. 500-480 π.χ. Η Αφαία ήταν τοπική θεότητα που ταυτίστηκε με την Αθηνά. Δωρικός ναός, από πωρόλιθο -επιχρισμένο 6Χ12 κίονες Σχεδόν όλοι μονολιθικοί Δίτονες (διώροφες) κιονοστοιχίες στο εσωτερικό του σηκού (προτιμούνται από το περ. 500 π.χ. και εξής)
Αετώματα ναού Αφαίας στην Αίγινα, 500-480 π.χ. Στο Μόναχο τα αγόρασε ο Λουδοβίκος ο Α' μετά από πλειστηριασμό έναντι του ποσού των 100.000 φράγκων (1811 1828).
Μαρμάρινα ενιαία σύνθεση Σκηνές από τους δύο τρωικούς πολέμους (ο πρώτος με τον Ηρακλή ) Η Αίγινα είχε πάρει μέρος και στους δύο: Α =ο Τελαμώνας Β =ο γιός του ο Αίας Στο κέντρο των συνθέσεων = η Αθηνά, προστάτιδα των Αχαιών Σε όλες τις γωνίες =πληγωμένοι πολεμιστές Το δυτικό αέτωμα είναι λίγο αρχαιότερο (περ. 10 χρόνια) από το ανατολικό (της εισόδου) = στυλιστική εξέλιξη ανατολικό δυτικό
Δυτικό αέτωμα (500/490 π.χ.) Ανατολικό αέτωμα (490/480 π.χ.)
Ανατολικό αέτωμα (νεότερο)
Αετώματα ναού Αφαίας στην Αίγινα χρώματα που φάνηκαν με την ειδική φωτογράφηση (πίσω: τα αυθεντικά μπροστά: ζωγραφισμένο γύψινο αντίγραφο)