ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΑΧΑΙΡΙΩΝ (µια ενασχόληση δηµιουργίας) Νικόλας ονταδάκης
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ Λίγα λόγια για αρχή 4 Εισαγωγή 5 Τα χαρακτηριστικά ενός καλού µαχαιριού 7 Πώς να επιλέξουµε το σωστό µαχαίρι 9 Συντήρηση µαχαιριών 11 Ακόνισµα µαχαιριών 12 Ατσάλια κατασκευής µαχαιριών 15 αµασκηνές λεπίδες 18 Ατσάλι Sai Mai 19 ιαµόρφωση κόψης λεπίδας 20 Συλλογή µαχαιριών 21 Ξεκινώντας την κατασκευή µαχαιριών 23 Κατασκευή µαχαιριών συχνές ερωτήσεις-απαντήσεις 24 Βασική ονοµατολογία των µερών ενός µαχαιριού 28 Βασικά εργαλεία κατασκευής µαχαιριών 30 Κατασκευή µαχαιριού Κανόνες ασφαλείας 33 Κατασκευή µαχαιριού βήµα προς βήµα 34 Κατασκευή δερµάτινης θήκης µαχαιριού βήµα προς βήµα 41 ιακόσµηση ράχης µαχαιριού 46 Μέθοδοι µαρκαρίσµατος µαχαιριού 50 Απλή µέθοδος µαρκαρίσµατος µαχαιριών 52 Επίλογος 54 Knives and Blades Greek Forum 55 3
Λίγα λόγια για αρχή Ηράκλειο 17/9/2010 Γεννήθηκα το 1972 στο Ηράκλειο Κρήτης όπου ζω και εργάζοµαι. Από πολύ µικρή ηλικία οι υπαίθριες δραστηριότητες και εξορµήσεις αποτελούσαν µεγάλο κοµµάτι της ζωής µου. Με αφορµή αυτές τις δραστηριότητες ξεκίνησα σιγά-σιγά την προσωπική µου συλλογή µαχαιριών. Πέρασαν αρκετά χρόνια από τότε και η συλλογή µου µεγάλωνε. Σαν συλλέκτης µαχαιριών έχω δει αρκετά όµορφα κοµµάτια, µε µερικά από αυτά αληθινά έργα τέχνης, και έχω τη χαρά µερικά από αυτά να είναι κοµµάτια της προσωπικής µου συλλογής. Η αγάπη για αυτό το αντικείµενο µε πέρασε στο κοµµάτι της κατασκευής. Ο µικρός αυτός οδηγός δεν αποσκοπεί να σας κάνει µαχαιροποιούς. Αυτό είναι κάτι που απαιτεί αφοσίωση, χρόνο, έρευνα, υποµονή και φυσικά πολύ δουλειά. Είναι ένας δρόµος µακρύς για όλους µας, και λέω για όλους µας, για το λόγο ότι όλα αυτά τα χρονιά που προσωπικά ασχολούµαι µε την κατασκευή µαχαιριών, είναι παρά πολύ λίγα και µε τίποτα δεν θα ονόµαζα το εαυτό µου ειδικό. Μέσα από αυτό τον µικρό οδηγό θα προσπαθήσω να σας γνωρίσω όσο µπορώ το αντικείµενο µαχαίρι και την κατασκευή του. Στη συνεχεία να σας παρουσιάσω το τρόπο κατασκευής µαχαιριού µε έτοιµη λεπίδα. Είναι ίσως το συνηθέστερο πρώτο βήµα που θα κάνει ο οποιοσδήποτε που θέλει να ασχοληθεί µε την κατασκευή µαχαιριών. Ελπίζω όλα αυτά που θα διαβάσετε παρακάτω να φανούν χρήσιµα σε όλους εσάς που ενδιαφέρεστε για τη κατασκευή µαχαιριών, και να σας κεντρίσουν το ενδιαφέρον ώστε να είναι αφορµή για την επιθυµία σας να πλουτίσετε περισσότερο τις γνώσεις σας πάνω στη συγκεκριµένη ενασχόληση. Νικόλας ονταδάκης 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κατασκευή µαχαιριών είναι µια ενασχόληση που χρόνο µε το χρόνο κερδίζει και περισσοτέρους οπαδούς. Ως χόµπι είναι µια διαδικασία κατά την οποία ο καθένας µέσα από τη δηµιουργία µοναδικών χειροποίητων αντικειµένων, εξερευνά τις δυνατότητες του µε µοναδικό όριο την φαντασία του. Η κατασκευή µαχαιριών µπορεί να γίνει µε δυο βασικές µεθόδους. Ο πρώτος τρόπος είναι κατασκευή από ατσάλινες µπάρες µε αποκοπή µετάλλου και ο δεύτερος είναι µε σφυρηλάτηση. Έπειτα το µαχαίρι ολοκληρώνετε µε τη προσθήκη της λαβής από διάφορα υλικά και ίσως κάποια µεταποίηση της λεπίδας. Και στις δυο περιπτώσεις όλα τα µαχαιριά που προέρχονται από τέτοιες διαδικασίες είναι µοναδικά και δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν δύο ίδια. Μικρό Bowie από ατσάλι 440C και λαβή από κέρατο βούβαλου. Όπως όλα τα καλά πράγµατα που κάνουµε στη ζωή µας έτσι και για την κατασκευή ενός καλού µαχαιριού πρέπει να συνυπάρξουν τρία βασικά στοιχειά. 1 ο Αγάπη. Πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις. Ξέρω ακούγεται κοινότυπο αλλά χωρίς αγάπη δεν µπορείς να δηµιουργήσεις γιατί όπως και να το κάνουµε δηµιουργείς, παίρνεις ένα κοµµάτι σίδερο, ένα κοµµάτι ξύλο, αλλά υλικά, και φτιάχνεις κάτι όµορφο µε µονό περιορισµό τα όρια της φαντασίας σου. 2 ο Υποµονή. Στο κάθε βήµα της κατασκευής χρειάζεται υποµονή. Πρέπει να ολοκληρώνεται το κάθε στάδιο του µαχαιριού και να περνάς στο επόµενο. Η βιασύνη δεν δίνει σωστό αποτέλεσµα, αντίθετα µπορεί να σου προκαλέσει ζηµιά ή ακόµη και ατυχήµατα. Υποµονή λοιπόν. 3 ο Και καλύτερο είναι η επιµονή. Αν κάτι δεν πάει καλά ξαναπροσπαθείς και ξαναπροσπαθείς µέχρι να το πετύχεις. Ίσως κάποια αποτελέσµατα στην αρχή απογοητεύουν αλλά µόνο µε προσπάθεια και επιµονή θα βλέπεις την βελτίωση σου µέρα µε τη µέρα, και τη διαφορά προς το καλύτερο από µαχαίρι σε µαχαίρι. 5
Βεβαία όλα αυτά δεν είναι καινούργια, για κάθε τι καλό και όµορφο που στοχεύει ο άνθρωπος στη ζωή του χρειάζονται αυτά τα πράγµατα. Μαχαίρι µε δαµασκηνή λεπίδα και λαβή από κέρατο βούβαλου. Βεβαία το κλασικό ερώτηµα είναι ένα: «Γιατί να δώσω 100, 200, 1000, ίσως και παραπάνω για ένα χειροποίητο µαχαίρι, όταν µε 20 30 µπορώ να πάρω ένα µαχαίρι και να κάνω τη δουλειά µου, είτε αυτό είναι κυνήγι ή ψάρεµα ή οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα». Όλα τα χειροποίητα µαχαίρια που φτιάχνουν κατασκευαστές (µικροί και µεγάλοι) δεν είναι απλά καθηµερινά µαχαίρια. Όχι ότι δεν θα µπορέσουν να κάνουν δουλειά ως µαχαίρια, αφού πάρα πολλές φορές είναι πολύ ανώτερα ποιοτικά από αυτά της παραγωγής, αλλά είναι και κάτι παραπάνω. Είναι µοναδικές δηµιουργίες µε µεράκι και αγάπη, και πολλά από αυτά να είναι αληθινά έργα τέχνης. εν θα προσπαθήσω να πείσω κανένα για την αξία αυτών το µαχαιριών όλοι αυτοί που ψάχνουν για τέτοια µαχαιριά την γνωρίζουν. Μαχαίρι λοιπόν ένα από τα αρχαιότερα εργαλεία του κόσµου που άλλαξε κυριολεκτικά την ανθρώπινη ιστορία! Μαχαίρι από πριονόλαµα και λαβή από µαύρο dymondwood 6
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΟΣ ΚΑΛΟΥ ΜΑΧΑΙΡΙΟΥ Ατσάλι Το πιο σηµαντικό σηµείο σε ένα µαχαίρι είναι το ατσάλι από το οποίο είναι κατασκευασµένο. Μην ξεχνάµε άλλωστε ότι η βασική αποστολή ενός µαχαιριού είναι µία και µοναδική: να κόβει. Πρέπει λοιπόν να έχει την ικανότητα να κόβει καλά, αλλά και να αντέχει στη χρήση. Από το ατσάλι στο µαχαίρι. Μια διαδικασία δηµιουργίας! Η αντοχή, µε τη σειρά της, έχει δύο πλευρές: την αντοχή της κόψης στην συνεχή (φυσιολογική) χρήση ώστε να µη χρειάζεται διαρκώς ακόνισµα, αλλά και την αντοχή ολόκληρου του µαχαιριού στην ταλαιπωρία από τη σκληρή χρήση (χτυπήµατα, λυγίσµατα, πέσιµο, κλπ). Ήδη, αυτά τα δύο δηµιουργούν αντικρουόµενες απαιτήσεις στον κατασκευαστή, αφού ένα ατσάλι πρέπει να είναι πολύ σκληρό ώστε να κόβει καλά και να αντέχει χωρίς να χρειάζεται ακόνισµα, από την άλλη όµως πρέπει να είναι και µαλακό (άρα εύκαµπτο) ώστε να αντέχει την ταλαιπωρία και να µη σπάει στην πολύ σκληρή χρήση. Η σύνθεση του ατσαλιού µε τις προσµίξεις (π.χ. χρώµιο, βανάδιο, νικέλιο) που διαθέτει, αλλά και η θερµική κατεργασία (βαφή και ανόπτηση), επηρεάζουν κατά πάρα πολύ µεγάλο ποσοστό τη µηχανική συµπεριφορά του, και όλες οι µεγάλες και έµπειρες εταιρείες κατασκευής γνωρίζουν πολύ καλά τα χαρακτηριστικά του ατσαλιού που χρησιµοποιούν σε κάθε µαχαίρι που προσφέρουν. Σχήµα Λεπίδας Ανάλογα µε το ρόλο για τον οποίο προορίζεται, η λάµα ενός µαχαιριού µπορεί να δίνει έµφαση στις «επιδόσεις», στην αντοχή, ή να είναι συµβιβασµός ανάµεσα στα δύο. Είναι γνωστό ότι όσο πιο λεπτή είναι µία λάµα, τόσο πιο εύκολα ακονίζεται και τόσο καλύτερα κόβει, ενώ µία χοντρή λάµα «κολλάει» µέσα σε πολλά υλικά και χρειάζεται περισσότερη δύναµη για να προχωρήσει, έστω κι αν η κόψη της είναι αρκετά κοφτερή για να ξεκινήσει η τοµή. Ένα ξυράφι µπορεί να είναι πολύ λεπτό αφού πρέπει µόνο να κόβει όσο καλύτερα γίνεται, από την άλλη πλευρά όµως, ένα µαχαίρι επιβίωσης, αναγκαστικά θα είναι αρκετά χοντρό και ανθεκτικό ώστε να µπορεί να τα βγάλει πέρα σε οτιδήποτε βάρβαρο µπορεί να χρειαστεί, χωρίς να κινδυνεύει να σπάσει και να αφήσει τον ιδιοκτήτη του «ξεκρέµαστο» στην ερηµιά. Μην ψάχνετε για µία, µοναδική «σωστή» απάντηση, στο σχεδιασµό της λάµας η σωστή απάντηση είναι αυτή που ταιριάζει καλύτερα στη συγκεκριµένη χρήση για την οποία προορίζεται το κάθε µαχαίρι. 7
Λαβή Ο σχεδιασµός αλλά και το υλικό κατασκευής της λαβής παίζουν µεγάλο ρόλο, που γίνεται όλο και µεγαλύτερος ανάλογα µε την έκταση της χρήσης του µαχαιριού. Όσο περισσότερο χρησιµοποιούµε το µαχαίρι, τόσο πιο πολύ φαίνεται η λαβή που ταιριάζει καλύτερα στο χέρι µας, αφού µία κακοσχεδιασµένη λαβή κουράζει και «κόβει» την παλάµη, ενώ ένα κακής ποιότητας υλικό γλιστράει µε ιδρωµένα ή βρεγµένα χέρια. Πάντως, µόλις πιάσετε ένα µαχαίρι και το «ζυγίσετε» στο χέρι σας, αµέσως θα καταλάβετε αν σας ταιριάζει ή όχι. Λαβές διαφόρων σχηµάτων και υλικών 8
ΠΩΣ ΝΑ ΕΠΙΛΕΞΟΥΜΕ ΤΟ ΣΩΣΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ Με την απέραντη ποικιλία µαχαιριών στην αγορά, η επιλογή για ένα µαχαίρι που θα µας συντροφεύσει στις δραστηριότητες µας είναι λιγάκι πονοκέφαλος! Παρόλα αυτά ακολουθώντας µερικά βήµατα µπορεί η επιλογή του µαχαιριού µας να γίνει ποιο απλή. Βήµα ένα: Που θα χρησιµοποιήσουµε το µαχαίρι µας; Κατά την αγορά ενός µαχαιριού το πρώτο που πρέπει να διερωτηθούµε είναι: που θα χρησιµοποιήσουµε το µαχαίρι µας; Παραδείγµατος χάριν, θα είναι κάποιο µαχαίρι που θα χρησιµοποιηθεί για να ανοίγει συσκευασίες, να κόβει σχοινιά ή για άλλες καθηµερινέ εργασίες; Μας ενδιαφέρει η συλλογή µαχαιριών; Σε αυτή την περίπτωση, θα προσανατολιστούµε περισσότερο σε ειδικές εκδόσεις και κοµµάτια µοναδικά ή ειδικά. Έχουµε ανάγκη για ένα µαχαίρι για τις βασικές υπαίθριες δραστηριότητες όπως η κατασκήνωση, η ορειβασία, η πεζοπορία; πραγµατοποιούµε εξορµήσεις µε αποτέλεσµα να βρισκόµαστε συχνά στο ύπαιθρο; Αν ναι, θα πρέπει να επιλέξουµε ένα µαχαίρι που να καλύπτει την βασική διαβίωση στο ύπαιθρο και τις εργασίες που χρειάζονται να γίνουν σε αυτήν, προετοιµασία τεµαχισµό θηράµατος, προετοιµασία πυράς, ακόµα και την κατασκευή ενός προχείρου καταφυγίου. Ή µήπως τελικά το µαχαίρι µας θα είναι αποκλειστικά κυνηγετικό ή αλιευτικό; Η επιλογή µας για κάποιο τέτοιο µαχαίρι ίσως να είναι ποιο εύκολη, µιας και υπάρχει µεγάλη ποικιλία µε µαχαίρια που κατασκευάζονται συγκεκριµένα για αυτές τις χρήσεις. Βήµα δύο: Μαχαίρι µε σταθερή λεπίδα η µε αναδιπλουµένη; Το επόµενο βήµα είναι να αποφασίσουµε εάν χρειαζόµαστε ένα µαχαίρι µε σταθερή λεπίδα η ένα µε αναδιπλούµενη (σουγιάς). Ένα µαχαίρι µε σταθερή λεπίδα µπορεί να είναι πολύ αξιόπιστο και µπορεί να χρησιµοποιηθεί αµέσως. εν υπάρχει κανένας µηχανισµός διπλώµατος για να σπάσει ή να δυσλειτουργήσει, αλλά δεν µπορούν να µεταφερθούν τόσο εύκολα όσο οι σουγιάδες. Οι σουγιάδες διαθέτουν συνήθως µια αναδιπλουµένη λεπίδα που κλειδώνει µε ασφάλεια και µεταφέρονται ποιο εύκολα. Μερικοί διαθέτουν κάποιο χαρακτηριστικό στη λεπίδα τους που του επιτρέπει να ανοίξουν µε το ένα χέρι. Βήµα τρία: Από τι υλικά πρέπει είναι κατασκευασµένο το µαχαίρι µου; Κατ' αρχάς, εξετάζουµε τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασµένη η λαβή. Μην ξεχνάµε θέλουµε ένα καλό ισχυρό πιάσιµο. Η άνεση επίσης θα πρέπει να είναι άλλο ένα κριτήριο. Έτσι λοιπόν ψάχνουµε, και περνάνε από τα χεριά µας διαφορά µαχαιριά µέχρι να καταλήξουµε. Κρατώντας ένα µαχαίρι προσποιούµαστε τις εργασίες που θα κάνουµε µε αυτό ώστε να τα «δούµε» στη λειτουργία του. 9
Το µαχαίρι θα πρέπει να µην µας πιέζει στο κράτηµα του αλλά συγχρόνως να το «νιώθουµε» καλά στο χέρι σας, έτσι ώστε ακόµα και µετά από µεγάλες περιόδους χρήσης να µην µας κουράζει. Επίσης θα εξετάσουµε εάν η λαβή του είναι στεγανή ή όχι. Κύριο χαρακτηριστικό εάν η χρήση του µαχαιριού µας θα γίνει κατά κύριο λόγο στο ύπαιθρο. Έχουµε βεβαία και το αισθητικό κοµµάτι. Εδώ τα πράγµατα είναι γενικά. Το τι αρέσει στον καθένα δεν είναι υποχρεωτικό να αρέσει και τους άλλους. Οπότε εδώ η επιλογή είναι καθαρά προσωπική. Η λεπίδα πρέπει επισης να είναι από υλικό ικανό που να συντηρηθεί εύκολα µετά από την εκτεταµένη χρήση, να παρέχει προστασία εναντία στη διάβρωση, και να µπορεί να ακονιστεί εύκολα αλλά να µην χάνει το ίδιο εύκολα την κοφτερότατα της. Στη αγορά υπάρχουν διαφορά µαχαιριά που προσφέρουν αυτά τα χαρακτηριστικά σε διαφόρους βαθµούς, έτσι ώστε να µπορούν να καλυφτούν όλες οι απαιτήσεις. Τέλος και ο προϋπολογισµός µας είναι ακόµη ένας παράγοντας που θα επηρεάσει την αγορά του µαχαιριού µας. Συµπέρασµα Ακολουθώντας αυτά τα βήµατα θα αποκτήσουµε µια πιο ολοκληρωµένη εικόνα για τις ανάγκες, όσο αφορά το θέµα µαχαίρι, και σίγουρα κατά µεγάλο ποσοστό θα έχουµε µια σωστή επιλογή και κατά συνέπεια µια επιτυχηµένη αγορά. Το no13 (50 εκατοστά ανοιχτός) και το no2 της σειράς σουγιάδων της Opinel 10
ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΜΑΧΑΙΡΙΩΝ Κάθε υπεύθυνος συλλέκτης-ιδιοκτήτης µαχαιριών πρέπει να ξέρει τα βασικά σχετικά µε την κατάλληλη συντήρηση των µαχαιριών του. Τα µαχαίρια είναι από τα αρχαιότερα εργαλεία του ανθρώπου. Είναι τα εργαλεία που άλλαξαν την ιστορία µας. Αναπόφευκτοι σύντροφοι στην καθηµερινή διαβίωσή µας αλλά είναι επίσης για κάποιους από εµάς επενδύσεις και έργα τέχνης. Αυτοί είναι οι λόγοι γιατί πρέπει να φροντιστούν κατάλληλα. Τα καλά-διατηρηµένα µαχαίρια θα εκτελέσουν καλύτερα τις εργασίες για τις οποίες έχουν σχεδιαστεί, και θα διαρκέσουν περισσότερα χρόνια. Όλα τα µοντέρνα ατσάλια που χρησιµοποιούνται στην κατασκευή µαχαιριών είναι υψηλής ποιότητας, αλλά ο χρόνος µπορεί να διαβρώσει το οποιοδήποτε µέταλλο αν δεν φροντιστεί. Σκουπίζοντας τις λεπίδες των µαχαιριών σας ανά διαστήµατα µε ένα λαδωµένο ύφασµα (το λάδι συντήρησης όπλων είναι πολύ καλό) θα αποτρέψετε τη σκουριά ειδικά εάν ζείτε σε υγρό κλίµα ή κοντά στη θάλασσα. Εάν το µαχαίρι σας βραχεί σκουπίστε το καλά για να το στεγνώσετε, και µην το αφήσετε να στεγνώσει µόνο του. Εάν το µαχαίρι σας έχει βραχεί από θαλασσινό νερό ή κάποια άλλη ουσία που δεν είστε σίγουροι τι είναι και τι µπορεί να προκαλέσει στο µαχαίρι σας, πρέπει να το ξεπλύνετε αµέσως µε καθαρό νερό να το στεγνώσετε καλά και τέλος να το λαδώσετε. Μην φυλάσσετε τα µαχαίρια στις θήκες τους. Το δέρµα συλλέγει την υγρασία και δηµιουργεί σηµάδια στη λεπίδα. Ειδικά για τους σουγιάδες σας περιστασιακά ένα λάδωµα στις ενώσεις και τα ελατήρια (µια δυο σταγόνες) είναι αρκετό για το ευκολότερο άνοιγµα και το κλείσιµο και θα αποτρέψει τη σκουριά και το χαλάρωµα στο «κλείδωµα» του. Ελέγξτε τακτικά την εγκοπή κλειδώµατος των σουγιάδων σας για την καλή λειτουργία τους η οποία θα εξασφαλίσει και την ασφαλή χρήση τους. Αποφεύγετε να χρησιµοποιείτε το µαχαίρι σας ως ανοιχτήρι δοχείων, µοχλό, κατσαβίδι ή για οποιαδήποτε βαριά εργασία για την οποία το µαχαίρι σας δεν σχεδιάστηκε. Επίσης, µην χρησιµοποιήστε το πίσω µέρος του µαχαιριού σας ως σφυρί. Οι λαβές από ξύλο µπορούν να τριφτούν περιστασιακά µε τη στιλβωτική ουσία ή ειδικό λάδι όπως αυτό που χρησιµοποιούν στα έπιπλα. Ο ορείχαλκος µπορεί να γυαλιστεί µε τη στιλβωτική ουσία οικιακού ορείχαλκου. Τέλος να κρατάτε το µαχαίρι σας ακονισµένο. Μια λεπίδα που δεν κόβει µπορεί να είναι πιο επικίνδυνη από µια κατάλληλα διατηρηµένη, καθώς απαιτεί περισσότερη δύναµη για ν κάνει τη δουλειά του, οπότε είναι δύσκολος και ο έλεγχος του. Θυµηθείτε, κρατήστε το µαχαίρι σας καθαρό, λαδωµένο ακονισµένο. 11
ΑΚΟΝΙΣΜΑ ΜΑΧΑΙΡΙΩΝ εν υπάρχει κανένα µαχαίρι που να µην απαιτεί ακόνισµα. Όλα τα µαχαίρια χρειάζονται περιοδικό ακόνισµα, και είναι σηµαντικό να µάθει ο χρήστης να ακονίζει το µαχαίρι του ο ίδιος, είτε µε τη βοήθεια µίας απλής πέτρας ακονίσµατος είτε µε τη βοήθεια κάποιου πιό σύνθετου συστήµατος όπως το Lansky Sharpener (www.lanskysharpeners.com) ή το Spyderco Sharpmaker (www.spyderco.com). Μαζί λοιπόν µε την αγορά του µαχαιριού σας, µην ξεχάσετε να αγοράσετε και µία µικρή πέτρα ακονίσµατος και να µάθετε να ακονίζετε σωστά. Ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο που επηρεάζει την επίδοση ενός µαχαιριού σε πραγµατικές συνθήκες είναι η γωνία του τελικού ακονίσµατος της κόψης. Μερικές φορές, µάλιστα, ο έµπειρος χρήστης επιλέγει ο ίδιος να αλλάξει την εργοστασιακή γωνία σε κάποιο συγκεκριµένο µαχαίρι εάν κάτι τέτοιο τον εξυπηρετεί. Η γωνία που επιλέγουµε για το τελικό ακόνισµα της κόψης ενός µαχαιριού, είναι κάτι που έχει πολύ µεγάλη επίδραση στην τελική επίδοση ενός µαχαιριού. Ανάλογα µε τη σκληρότητα και την αντοχή του συγκεκριµένου κράµατος ατσαλιού, αλλά και ανάλογα µε την συγκεκριµένη χρήση, υπάρχει και µία διαφορετική γωνία που µπορεί να θεωρηθεί ιδανική. Από την αρχή ξεκαθαρίζουµε ότι δεν υπάρχει µία µόνο ιδανική λύση για όλα τα µαχαίρια, ούτε και είναι εύκολο να φτιάξει κανείς «συνταγές» για κάθε χρήση. Πολύ συχνά, η επιλογή του κατασκευαστή είναι και η καλύτερη, κάποιες άλλες φορές, όµως, αξίζει να δοκιµάσουµε και κάποια άλλη λύση µήπως Lansky Sharpener Kit και ταιριάζει καλύτερα στη δική µας χρήση. Για να καταλάβουµε καλύτερα το ζήτηµα, ας πάρουµε το παράδειγµα µε τα δύο άκρα που εφαρµόζει ο κρεοπώλης. Ανάµεσα στα διάφορα εργαλεία της δουλειάς του, ο κρεοπώλης έχει ένα λεπτό και πολύ καλά ακονισµένο µαχαίρι µε πολύ µικρή γωνία ακονίσµατος, για να µπορεί να καθαρίζει σαν χειρουργικό νυστέρι γύρω από κόκαλα και δύσκολα σηµεία, ενώ έχει και έναν µεγάλο µπαλτά που είναι ακονισµένος πιο «χοντρά», σε αρκετά πιο µεγάλη γωνία ώστε να αντέχει η κόψη και να µην παραµορφώνεται από τα χτυπήµατα σε κόκαλα. Αυτές είναι οι δύο άκρες του ζητήµατος, και όποιος µπορεί να έχει ταυτόχρονα πολλά εργαλεία στα χέρια του, µπορεί να επιλέξει διαφορετική γωνία για κάθε µαχαίρι ώστε να πετυχαίνει πάντα το ιδανικό. Όµως, για τον µέσο χρήστη µαχαιριού, ή για τον κυνηγό που κινείται στο βουνό µε ένα βασικό µαχαίρι για κάθε χρήση, το ζητούµενο πλέον είναι η εύρεση του ιδανικού συνδυασµού: αρκετά µικρή γωνία ώστε το µαχαίρι να είναι κοφτερό, αλλά και αρκετά µεγάλη ώστε να είναι ανθεκτικό στη χρήση και να µην στοµώνει ή να µην παραµορφώνεται µε το παραµικρό. Κάπου ανάµεσα στη µεγάλη και τη µικρή γωνία βρίσκεται η χρυσή τοµή, διαφορετική όµως για κάθε περίπτωση. Spyderco Sharpmaker Kit 12
Όπως προαναφέρθηκε για να ακονίσουµε ένα µαχαίρι σε συγκεκριµένη γωνία (είτε στην εργοστασιακή είτε σε άλλη, δικής µας επιλογής) θα πρέπει, είτε να διαθέτουµε καλά εξασκηµένο χέρι, είτε να χρησιµοποιήσουµε κάποια βοηθητική διάταξη ακονίσµατος, όπως π.χ. το Sharpmaker της Spyderco ή το Lansky Sharpener. Στην ουσία, είτε µε το χέρι είτε µε κάποιο από αυτά τα συστήµατα, η κίνηση του µαχαιριού πάνω στην πέτρα είναι ακριβώς η ίδια, απλώς οι ειδικές συσκευές βοηθούν ακόµα και τον µηδαµινής εµπειρίας χρήστη να καταφέρει να ακονίσει µε επιτυχία. Η βασική αρχή του ακονίσµατος είναι να µπορούµε να κρατήσουµε σταθερή τη γωνία της λάµας ως προς την πέτρα σε επαναλαµβανόµενες διαδοχικές κινήσεις, ενώ το πιο συνηθισµένο λάθος των αρχαρίων είναι ο κακός έλεγχος της γωνίας σε όλη τη διάρκεια της σύνθετης καµπυλωτής κίνησης, που έχει ως αποτέλεσµα την κακή ποιότητα της κόψης. Με τα συστήµατα ακονίσµατος, ο χρήστης το µόνο που έχει να κάνει είναι να κρατά απόλυτα κάθετα το µαχαίρι όσο το ανεβοκατεβάζει στις κατακόρυφα τοποθετηµένες ράβδους. Υπάρχουν επιλογές γωνίας από 30 µοίρες για πιο λεπτές δουλειές µεχρι και 40 µοίρες για πιο ανθεκτική κόψη. Για να δώσουµε ένα πραγµατικό παράδειγµα, θα πούµε ότι ένα µαχαίρι καλής ποιότητας, κατασκευασµένο από ακριβό κράµα ατσαλιού, µπορεί να αποκτήσει απίστευτα κοφτερή κόψη αν αποφασίσει κανείς να κατεβάσει τη γωνία σε σηµείο που να γίνει πλέον πολύ λεπτή, µε αποτέλεσµα ένα µαχαίρι που θεωρούσαµε ότι από κατασκευής δεν κόβει τόσο πολύ, ξαφνικά να γίνει πραγµατικό ξυράφι! Προσοχή, η «µετατροπή» αυτή δεν είναι χωρίς κόστος, αφού λεπταίνοντας την κόψη σε αυτά τα επίπεδα, το µαχαίρι γίνεται πλέον πιο ευαίσθητο στην ταλαιπωρία, και η κόψη του παραµορφώνεται ευκολότερα όταν συναντήσει κάτι πολύ σκληρό. Επίσης, αυτή η κόψη λειτουργεί µόνο µε καλά ατσάλια υψηλής σκληρότητας, αφού ένα ατσάλι γενικής χρήσης δεν έχει την ικανότητα να φτιάξει και να κρατήσει τόσο λεπτή κόψη (και άρα απαιτεί λίγο µεγαλύτερη γωνία για να λειτουργήσει σωστά). Η αντίθετη περίπτωση είναι όταν διαπιστώνουµε ότι ένα µαχαίρι κόβει πολύ καλά όταν το έχουµε µόλις ακονίσει, αλλά χάνει πολύ γρήγορα την επίδοσή του µόλις χρησιµοποιηθεί στην πράξη. Είτε λόγω µαλακού ατσαλιού είτε λόγω σκληρής χρήσης, το αποτέλεσµα είναι το ίδιο, και η λύση είναι η αύξηση της γωνίας ακονίσµατος, έτσι ώστε να θυσιάσουµε ενδεχοµένως λίγο από την επίδοση αλλά να βελτιώσουµε την πρακτική διάρκεια ζωής της κόψης ανάµεσα στα ακονίσµατα. Όµως, ο απλός χρήστης, στο καθηµερινό του µαχαίρι γενικής χρήσης, απαιτεί καλή επίδοση αλλά και µια στοιχειώδη αντοχή, οπότε θα πρέπει να ανεβάσει λίγο τη 13
γωνία µέχρι να πετύχει τη χρυσή τοµή. Το ίδιο ακριβώς θα πρέπει να κάνει και ο κυνηγός µεγάλων τριχωτών θηραµάτων που χρησιµοποιεί το µαχαίρι του για γδάρσιµο και τεµαχισµό. Η ιδανική λύση είναι η χρήση δύο διαφορετικών µαχαιριών, ένα µεγαλύτερο και βαρύτερο, µε κόψη λίγο πιο «χοντρή» (δηλαδή ακονισµένη µε µεγαλύτερη γωνία) για το πιο σκληρό µέρος της δουλειάς, και ένα δεύτερο µικρότερο και λεπτοακονισµένο για τις λεπτοδουλειές του γδαρσίµατος όπου η επίδοση είναι πιο σηµαντική από την αντοχή. Για να µπορέσει κανείς να κάνει τα πειράµατά του πιο εύκολα, ένα βοήθηµα ακονίσµατος όπως οι δύο συσκευές που αναφέραµε είναι ιδιαίτερα χρήσιµες, αφού επιτρέπουν ακόµα και στον άπειρο χρήστη να πετύχει τη σωστή γωνία µε ευκολία. Και για τον έµπειρο, πάντως, που συνηθίζει να ακονίζει τα µαχαίρια του σε µια απλή επίπεδη πέτρα, οι συσκευές αυτές δεν είναι άχρηστες, το αντίθετο µάλιστα. Για το αρχικό ακόνισµα στη σωστή γωνία, µια τέτοια συσκευή ακονίσµατος είναι µια πολύ καλή λύση για να γίνει η δουλειά σωστά και µε ακρίβεια, έτσι ώστε να γίνεται στη συνέχεια το ακόνισµα µε το χέρι, µε οδηγό την ήδη σωστή γωνία. Μια τελευταία παρατήρηση. Σε µερικές περιπτώσεις, η χρυσή τοµή επιτυγχάνεται όχι µε µία µόνο γωνία αλλά µε συνδυασµό δύο. Αφού ακονίσουµε το µαχαίρι σε πολύ λεπτή κόψη (π.χ. σε γωνία 30 µοιρών συνολικά, περνάµε ένα τελικό ακόνισµα σε µεγαλύτερη γωνία (π.χ. 40 µοιρών) ώστε να «σπάσει» η πολύ λεπτή άκρη της κόψης και να µείνει ένα τελικό ακόνισµα 40 µοιρών στην ακµή της κόψης. Όπως είπαµε και στην αρχή, µαγική λύση για όλες τις περιπτώσεις δεν υπάρχει. Ο κάθε χρήστης θα πρέπει να βρει από µόνος του την ιδανική γωνία ακονίσµατος που ταιριάζει µε το συγκεκριµένο µαχαίρι, µε το συγκεκριµένο ατσάλι και τη συγκεκριµένη χρήση. 14
ΑΤΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΜΑΧΑΙΡΙΩΝ Aς θυµηθούµε εν περίληψη τα βασικά χαρακτηριστικά που περιµένουµε από ένα ατσάλι, όταν µιλάµε για τη συγκεκριµένη χρήση της κατασκευής µαχαιριών. Ξεκινώντας από τα µηχανικά χαρακτηριστικά, και για να κατανοήσουµε καλύτερα το πρόβληµα, ας παρατηρήσουµε ότι το ιδανικό ατσάλι, εάν υπήρχε, θα ήταν µαλακό κατά την κατεργασία αλλά σκληρό κατά τη χρήση, ενώ θα ήταν εύκολο στο ακόνισµα αλλά πολύ ανθεκτικό στη συνεχή χρήση. Όµως, όλα αυτά είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι είναι αδύνατον να συµβαίνουν ταυτόχρονα, αφού τα ιδανικά χαρακτηριστικά είναι αλληλοσυγκρουόµενα. Ένα µαλακό ατσάλι είναι εύκολο στην κατεργασία, εύκολο στο ακόνισµα, αλλά δεν αντέχει στη συνεχή χρήση και απαιτεί συνεχώς ακόνισµα. Ένα σκληρό ατσάλι είναι δύσκολο στο ακόνισµα, αλλά αντέχει πολύ περισσότερο ανάµεσα σε ακονίσµατα. Για να µπερδέψουµε τα πράγµατα ακόµα περισσότερο, ένα πολύ σκληρό ατσάλι που είναι ταυτόχρονα και ψαθυρό, µπορεί να είναι εξαιρετικά κοφτερό όταν χρησιµοποιείται σε µαλακά υλικά και µε προσοχή, όµως σε σκληρή χρήση (π.χ. κόψιµο ξύλων για φωτιά ή τεµαχισµός µεγάλων θηραµάτων µε σκληρά κόκαλα) κινδυνεύει από τοπικά µικρά σπασίµατα στην κόψη µέχρι (σε ακραίες περιπτώσεις) και σε καταστροφή της λάµας από θραύση. Εκτός από τα ίδια τα χαρακτηριστικά ενός κράµατος, στα τελικά µηχανικά χαρακτηριστικά, σηµαντικό ρόλο παίζει και η θερµική κατεργασία (βαφή, ανόπτηση, κρυογενική επαναφορά, κλπ) που επιλέγει ο κάθε κατασκευαστής, οπότε και οι παράµετροι πληθαίνουν ακόµα περισσότερο. Από όλα τα παραπάνω, προκύπτει ότι δεν υπάρχει ένα απλό και µονοσήµαντο κριτήριο βάσει του οποίου µπορούµε να κατατάξουµε τα διαφορετικά κράµατα και να βρούµε το «καλύτερο» ατσάλι για κάθε χρήση. Έτσι, τα διαφορετικά χαρακτηριστικά θα πρέπει να συνυπολογίζονται, και να συγκρίνονται σε κάθε περίπτωση και µε την αύξηση του κόστους που προκύπτει από τη χρήση πιό εξελιγµένων κραµάτων. Ας επισηµάνουµε εδώ ότι το µεγαλύτερο κόστος σε ένα µαχαίρι που χρησιµοποιεί κάποιο από τα πολύ καινούρια και εξειδικευµένα κράµατα ατσαλιού, δεν είναι πλασµατική υπεραξία του µάρκετινγκ, αλλά αντικατοπτρίζει την πραγµατική αύξηση του κόστους κατασκευής, όπως προκύπτει τόσο από το κόστος της πρώτης ύλης, όσο και από τη σηµαντική αύξηση στον χρόνο κατασκευής που προκύπτει αναγκαστικά από τη χρήση ενός πιό σκληρού και ανθεκτικού ατσαλιού. Εάν, για παράδειγµα, το τελικό ακόνισµα µιάς λάµας από εξελιγµένο κράµα απαιτεί τον διπλάσιο χρόνο από ότι µιά λάµα από απλό ατσάλι, αυτό σηµαίνει ότι κατά τη διάρκεια µιάς ηµέρας εργασίας θα περάσουν από τον σταθµό ακονίσµατος τα µισά µαχαίρια, και άρα θα διπλασιαστεί το κόστος παραγωγής που αντιστοιχεί στη συγκεκριµένη κατεργασία. Κάπως έτσι προκύπτει το συνολικό κόστος κατασκευής ενός µαχαιριού, και αυτός είναι ο βασικότερος λόγος για τον οποίο τόσα πολλά µαχαίρια εξακολουθούν να κατασκευάζονται από το θεωρητικά παλαιότερης τεχνολογίας ατσάλι 440C, ή ακόµα και από τις ακόµα φθηνότερες εκδοχές της σειράς 420 και AUS6. Αυτά τα κράµατα αποτελούν τη 15
µεγάλη βάση των κραµάτων µαχαιροποιίας. Η επιλογή χαµηλότερου κόστους κατασκευής, καθώς και του εύκολου και γρήγορου ακονίσµατος, ταιριάζει πάρα πολύ σε κλασικά µαχαίρια εργασίας τα οποία προορίζονται για πραγµατική καθηµερινή χρήση και αγορές όπου ένα ακριβό και ειδικό ατσάλι θα ήταν αντιεµπορικό αλλά και δύσχρηστο. Έτσι, λοιπόν, όσο κι αν προχωρά η τεχνολογία και όσο κι αν παρουσιάζονται διαρκώς όλο και νέα και καλύτερα κράµατα, οι βασικές επιλογές του 440C και των αντιστοίχων του, παραµένουν τα πιό σηµαντικά κράµατα µαχαιροποιίας, αφού προσφέρουν έναν πολύ καλό συνδυασµό επιδόσεων αλλά και κόστους. Προχωρώντας προς τα πιό καινούρια κράµατα, βρίσκουµε τα γνωστά µας ATS-34 και 154CM (πρακτικά ισοδύναµα κράµατα από διαφορετικούς κατασκευαστές), τα οποία αποτελούν το επόµενο σκαλοπάτι σε επίπεδο επιδόσεων αλλά και κόστους, προσφέροντας αυξηµένη σκληρότητα και αντοχή στην ταλαιπωρία, σε συνδυασµό µε αρκετά καλή προστασία από διάβρωση και όχι ιδιαίτερα δύσκολο ακόνισµα. Βελτίωση των κραµάτων αυτών (που υπάρχουν εδώ και αρκετά χρόνια) είναι οι εκδοχές που προσθέτουν βανάδιο ή µολυβδένιο στο κράµα, µε κύριους εκπροσώπους το VG- 10 και το CPM 440V αντίστοιχα (προσέξτε, το 440V είναι άλλο και σαφώς πιό εξελιγµένο από το 440C). Οι προσµίξεις αυτές βελτιώνουν την αντοχή στη διάβρωση, αλλά κυρίως βελτιώνουν την αντοχή στα µεγάλα µηχανικά φορτία από κρούσεις ή κάµψη, αλλά και τη µηχανική φθορά της κόψης από τη συνεχή χρήση. Μειονέκτηµα, το αυξηµένο κόστος κατασκευής λόγω της δύσκολης κατεργασίας, ενώ το ακόνισµα είναι λίγο δυσκολότερο από τα πιό µαλακά κράµατα αλλά όχι τόσο που να προκαλεί πρόβληµα. Προχωρώντας προς το επόµενο σκαλοπάτι, έχουµε ένα γνωστό κράµα, το BG-42, αλλά και ένα σχετικά καινούριο κράµα που τα τελευταία δύο-τρία χρόνια φαίνεται ότι έχει κατακτήσει ολόκληρη την παγκόσµια αγορά µαχαιριών υψηλής ποιότητας ως το καλύτερο ανοξείδωτο ατσάλι που µπορεί κανείς να βρει σε ένα µαχαίρι παραγωγής, το CPM S30V. Ένα ατσάλι που προέρχεται από την ίδια οικογένεια του γνωστού µας 440V, µε ακόµα καλύτερα χαρακτηριστικά όµως, που του δίνουν εξαιρετική αντοχή στη χρήση µε αντίστοιχα καλή αντοχή στην ταλαιπωρία, και όλα αυτά µε κόστος µεγάλο µεν αλλά όχι µεγαλύτερο από τα προηγούµενα «ειδικά» ατσάλια της αγοράς. Άλλωστε, η απόδειξη είναι και η σχεδόν καθολική αποδοχή του κράµατος αυτού από όλους τους κατασκευαστές ακριβών και ιδιαίτερων προδιαγραφών µαχαιριών, τόσο σε επίπεδο µαχαιριών παραγωγής όσο και ανάµεσα στους µικρούς και εξειδικευµένους κατασκευαστές χειροποίητων µαχαιριών κατά παραγγελία. Η µεθοδολογία κατασκευής του κράµατος της σειράς CPM έχει ιδιαίτερο τεχνικό ενδιαφέρον, αφού χρησιµοποιεί µια εξαιρετικά προηγµένη τεχνολογία κατά την οποία το λιωµένο κράµα µε όλα τα συστατικά συµπιέζεται κάτω από πολύ υψηλή πίεση έτσι ώστε να περάσει µέσα από ένα στενό ακροφύσιο και να µετατραπεί στα όρια της εξάχνωσης, σε πολύ µικρά σταγονίδια λιωµένου µετάλλου, τα οποία ψεκάζονται και συλλέγονται µέσα σε µεταλλικά δοχεία, όπου και στερεοποιούνται κάτω από ελεγχόµενες συνθήκες θερµοκρασίας και πίεσης δηµιουργώντας ένα εξαιρετικά οµοιογενές υλικό µε πολύ οµαλό και προβλέψιµο καταµερισµό των καρβιδίων του βαναδίου και του χρωµίου, µε έναν τρόπο που είναι αδύνατον να συµβεί στα κλασικά κράµατα που παράγονται ανακατεύοντας απλώς το λιωµένο µέταλλο. Με το S30V να κυριαρχεί στην αγορά των ειδικών µαχαιριών υψηλού κόστους, αρκετά ακριβά κράµατα σιγά σιγά εξαφανίζονται, µε την εικόνα της αγοράς να ξεκαθαρίζει σιγά σιγά, αφαιρώντας παράλληλα και τη δυνατότητα σε µικρούς κατασκευαστές να πλασάρουν σπάνια και ιδιαίτερα κράµατα ως στοιχεία διαφοροποίησης. Η εξέλιξη θα συνεχιστεί, βέβαια, όµως από το εξαιρετικό επίπεδο του σηµερινού S30V δεν περιµένουµε να δούµε πλέον θεαµατικές βελτιώσεις. Για παράδειγµα, µιά από τις πιο σηµαντικές εξελίξεις των τελευταίων ετών είναι η παρουσίαση του Η1, ενός ατσαλιού που έχει παραπλήσια µηχανικά χαρακτηριστικά µε αυτά του 440C, όµως έχει το σηµαντικότατο προσόν να είναι εντελώς ανοξείδωτο. Σκληραίνοντας το µέταλλο µε άζωτο 1% αντί για άνθρακα, το Η1 καταφέρνει να είναι απολύτως ανοξείδωτο χωρίς να χρησιµοποιεί µεγάλες ποσότητες χρωµίου (όπως π.χ. τα κλασικά καταδυτικά µαχαίρια), και άρα διατηρώντας αξιοσηµείωτη σκληρότητα στην κόψη έτσι ώστε να µπορεί να ακονιστεί και να λειτουργήσει 16
πολύ καλά. Ήδη, τα πρώτα µαχαίρια που χρησιµοποιούν Η1 έχουν γνωρίσει µεγάλη επιτυχία στην αγορά, και είναι ενδιαφέρον να δούµε εάν σιγά σιγά το νέο αυτό ατσάλι µε το σχετικά χαµηλό κόστος θα καταφέρει να µπει στην αγορά των φθηνότερων µαχαιριών καθηµερινής χρήσης και να εκτοπίσει τα κλασικά κράµατα. ιάφορα µαχαίρια από ατσάλι S30V 17
ΑΜΑΣΚΗΝΕΣ ΛΕΠΙ ΕΣ Το µυστήριο του δαµασκηνού ατσαλιού ξεκινά κάπου στα βάθη του Μεσαίωνα, όταν οι Σταυροφόροι επέστρεψαν στην Ευρώπη απορηµένοι από τις µαγικές (για τα δεδοµένα της εποχής) επιδόσεις κάποιων ιδιαίτερα κοφτερών σπαθιών που συνάντησαν στους Άγιους Τόπους. Σε αντίθεση µε τα δικά τους, µεγάλα, βαριά και µάλλον χοντροκοµµένα σπαθιά, τα σπαθιά των πολεµιστών της Ανατολής ήταν λεπτότερα, και φαίνεται ότι έκοβαν πάρα πολύ καλά, αντίστοιχα µε ένα µαχαίρι ή ένα ξυράφι. Η φήµη της εποχής έλεγε ότι ένα τέτοιο σπαθί µπορούσε να κόψει στον αέρα ένα µεταξωτό µαντίλι ή να χωρίσει στα δύο ένα πουπουλένιο µαξιλάρι, άθλοι πραγµατικά ανήκουστοι για τα δεδοµένα της δυτικής µεταλλουργίας της εποχής. Τα παράξενα «νερά» που φαίνονταν πάνω στην επιφάνεια του ατσαλιού, µαρτυρούσαν κάτι παράξενο στη σύνθεση και στην κατασκευή του σπαθιού, όµως ήταν εξαιρετικά δύσκολο για κάποιον να καταφέρει να ανακαλύψει το µυστικό. Με την πάροδο των αιώνων, η µεταλλουργία εξελίχθηκε µε διάφορους τρόπους και στις ευρωπαϊκές χώρες, οπότε και ανακαλύφθηκαν αρκετοί ακόµα τρόποι κατασκευής ενός καλού, κοφτερού σπαθιού. Όµως, το µυστήριο του πραγµατικού δαµασκηνού ατσαλιού παρέµενε άλυτο, αφού κανείς δεν είχε καταφέρει να εξηγήσει την όψη της επιφάνειας του υλικού µε τα «νερά» που θυµίζουν κάποιο είδος ξύλου. Σε απάντηση αυτού του ερωτήµατος, ήλθαν αρκετές σύγχρονες εκδοχές αυτού που ονοµάζουµε σήµερα «δαµασκηνό ατσάλι», το οποίο όµως στην πραγµατικότητα δεν έχει µεγάλη σχέση µε το αυθεντικό. Το κοινό σηµείο βρίσκεται µόνο στην ιδιαίτερη όψη, αφού το σύχρονο «δαµασκηνό» είναι ένα ατσάλι που καταφέρνει να δώσει την εικόνα των «νερών» και της µοναδικής όψης της επιφάνειας, µε έναν τρόπο, όµως, εντελώς διαφορετικό από τον αυθεντικό. Υπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι κατασκευής ενός σύγχρονου δαµασκηνού ατσαλιού, το οποίο, προς αποφυγήν παρεξηγήσεως, σαφώς και δεν υπονοούµε ότι είναι «ψεύτικο» ή παραπλανητικό («µαϊµού» στην καθοµιλουµένη). Άλλωστε, ακόµα και το «σύγχρονο δαµασκηνό» είναι ούτως ή άλλως ένα ιδιαίτερο ατσάλι υψηλής ποιοτητας και κόστους, απλώς ο τρόπος κατασκευής του είναι εντελώς διαφορετικός, οπότε και η ονοµασία του κακώς παραπέµπει στο πραγµατικό δαµασκηνό (το οποίο, µε τη σειρά του, δεν κατασκευαζόταν στη αµασκό της Συρίας αλλά ερχόταν από την Ινδία). Έτσι, το σύγχρονο δαµασκηνό βασίζεται στις διαφορετικές ιδιότητες δύο διαφορετικών κραµάτων ατσαλιού, όπου συνήθως το ένα από τα δύο είναι λίγο πιό µαλακό και το άλλο πιό σκληρό, ενώ το ένα γυαλίζει λίγο περισσότερο χάρη στο νικέλιο που περιέχει, ενώ το άλλο σκουραίνει πιό γρήγορα υπό την επίδραση κάποιου οξέος. Έτσι, και στις δύο περιπτώσεις «ανακατεύουµε» σφυρηλατώντας µαζί σε υψηλή θερµοκρασία, δύο διαφορετικά είδη ατσαλιού, µε τη διαφορά ότι στη µία περίπτωση διπλώνουµε και ξαναδιπλώνουµε πολλές φορές προς διάφορες κατευθύνσεις τα φύλλα των διαφορετικών υλικών έτσι ώστε να φτιάξουµε ένα τελικό αποτέλεσµα µε «νερά» ιδιαίτερου (και πάντοτε µοναδικού) σχήµατος, ενώ, στη δεύτερη περίπτωση, τα φύλλα τοποθετούνται εναλλάξ το ένα πάνω στο άλλο και σφυρηλατούνται σε µία µόνο διεύθυνση, έτσι ώστε να φτιάξουν µία λάµα σε στρώσεις που θυµίζουν τα αντίστοιχα δίχρωµα κοντάκια των σκοπευτικών όπλων. 18
ΑΤΣΑΛΙ SAI MAI Κάποια µαχαίρια κατασκευάζονται µε ατσάλι Sai Mai. Άλλα τι είναι οι San Maι λεπίδες; Ένας απλός τρόπος να κατανοήσει κάποιος τη τεχνοτροπία του ατσαλιού San Mai είναι να φανταστεί ένα σάντουιτς! Το κέντρο - το ζαµπόν!!! - είναι σκληρός χάλυβας υψηλής περιεκτικότητας άνθρακα, και τα κοµµάτια του ψωµιού από κάθε πλευρά είναι ατσάλι χαµηλότερης περιεκτικότητας άνθρακα. Η κόψη της λεπίδας πρέπει είναι σκληρή ώστε να µεγιστοποιηθεί η οξύτητα της αλλά και το «κράτηµα» αυτής σε καλή κατάσταση για αρκετό χρόνο. Αλλά εάν ολόκληρη η λεπίδα ήταν σκληρή θα µπορούσε να σπάσει ή να καταστραφεί λόγω της ακαµψίας της. Έτσι λοιπόν εφαρµόζεται η ανθεκτικότητα σε όλο το σώµα της λεπίδας και είναι σε θέση να αντισταθεί σε κτυπήµατα ακόµα και σε στρέψη. Η ανθεκτικότητα πρέπει να συνδυάζει "τη µαλακότητα" και "την ευελιξία" στο χάλυβα, έτσι ώστε, η σκληρή κόψη «αγκαλιασµένη» από αυτά τα χαρακτηριστικά να µπορεί να κρατάει την οξύτητα της ώστε να προσφέρει την µέγιστη εκµετάλλευση κατά τη χρήση. Αυτό είναι το San Mai λοιπόν! Μια λεπίδα µε αυξηµένη αντοχή αλλά παράλληλα και µια έντονη, µακράς διαρκείας οξύτατη κόψη. Το Tanto της Cold Steel κατασκευασµένο µε ατσάλι Sai Mai 19
ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΨΗΣ ΛΕΠΙ ΑΣ Αν φανταστούµε ότι έχουµε κόψει τη λεπίδα ενός µαχαιριού στη µέση, η τοµή της θα είχε µια από τις παρακάτω µορφές, και αντίστοιχα µια από τις παρακάτω διαµορφώσεις. 1. Hollow ground (κοίλη διαµόρφωση) Ίσως η πιο κοινή διαµόρφωση κόψης. Η κοίλη διαµόρφωση της λεπίδας δηµιουργεί µια παρά πολύ κοφτερή ακµή αλλά λιγότερη ανθεκτική στη σκληρή χρήση. εν προτείνεται για µαχαιριά που χρησιµοποιούνται για κόψιµο µε χτύπηµα (µπαλτάδες), αλλά ούτε και σε µαχαιριά που προορίζονται να κόβουν σκληρά υλικά. Τα αναδιπλούµενα ξυράφια χρησιµοποιούν την συγκεκριµένη διαµόρφωση καθώς και αρκετά µαχαιριά παραγωγής. 2. Flat ground (επίπεδη διαµόρφωση) Η λεπίδα διαµορφώνεται µε επίπεδη κλήση από την ράχη µέχρι την κόψη και από τις δυο πλευρές. Για την συγκεκριµένη διαµόρφωση πρέπει να αφαιρεθεί αρκετό µέταλλο. Είναι µια δύσκολη διαµόρφωση και για αυτό το λόγω τη συναντάµε σε λιγότερα µαχαιριά παραγωγής. Η επίπεδη διαµόρφωση θυσιάζει τη δύναµη της λεπίδας υπέρ της πολύ καλής οξύτητας της ακµής. Το φινλανδικό pukko είναι ένα παράδειγµα µαχαιριού µε τέτοια διαµόρφωση όπως είναι και τα περισσότερα µαχαίρια κουζίνας (chef knives). 3. Sabre ground (µισή επίπεδη διαµόρφωση) Παρόµοια µε την επίπεδη διαµόρφωση αλλά µε αρχή τη µέση περίπου του πλάτους της λεπίδας και όχι τη ράχη. Αποτέλεσµα αυτής της διαµόρφωσης είναι η λεπίδα να µπορεί να «κρατάει» το ακόνισµα της για περισσότερο καιρό αλλά µε λιγότερη οξύτητα στη ακµή της. 4. Chisel ground (µονόπλευρη µισή επίπεδη διαµόρφωση) Όπως και µισή επίπεδη διαµόρφωση αλλά µόνο από τη µια πλευρά της λεπίδας και συνήθως υπό γωνιά 20o-30o. Η απέναντι πλευρά µένει επίπεδη µέχρι τη ράχη της λεπίδας. Την συναντάµε σε πολλά Γιαπωνέζικα µαχαιριά κουζίνας. 5. Double bevel or compound bevel (διπλή επίπεδη διαµόρφωση) Όπως και η µισή επίπεδη διαµόρφωση αλλά λίγο πριν την ακµή της λεπίδας αλλάζει η γωνιά. Ο συνδυασµός των δυο αυτών γωνιών ποικίλει. Η διπλή επίπεδη διαµόρφωση δίνει µια πιο δυνατή κόψη θυσιάζοντας λίγη από την οξύτητα της. Την συναντάµε σε µαχαιριά που χρησιµοποιούνται να κόβουν µε χτύπηµα (µπαλτάδες) ή µαχαιριά για σκληρά υλικά. 6. Convex ground (καµπύλη διαµόρφωση) Όπως και στην επίπεδη διαµόρφωση αλλά εδώ οι πλευρές της λεπίδας είναι κυρτές από την ράχη µέχρι την ακµή (αντίθετα µε την κοίλη διαµόρφωση). Ένα τέτοιο σχήµα αφήνει αρκετό µέταλλο στη λεπίδα κάνοντας την αρκετά δυνατή επιτρέποντας και µια αρκετή καλή γωνιά στην τελική ακµή της για ακόνισµα. Τέτοια διαµόρφωση συναντάµε σε τσεκουριά και για αυτό το λόγο πολλές φορές ονοµάζεται και axe grind. Για το λόγο ότι γωνιά διαµόρφωσης συνεχώς αλλάζει σε όλο το πλάτος της λεπίδας, χρειάζεται αρκετή εξοικείωση και επιδεξιότητα ο τεχνίτης, για να πετύχει ένα καλό αποτέλεσµα. Προτείνετε συνήθως για παχύτερες λεπίδες που έχουν αρκετό µέταλλο. Ο συνδυασµός των παραπάνω διαµορφώσεων µπορεί να δώσει κάποιο άλλο νέο είδος διαµόρφωσης που µπορεί θα καλύψει την κάθε ιδιαιτερότητα. 20