ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙZ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ

Ε ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙZ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ Γεληθήο Γηνίθεζεο ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: Η Διαζηηθή Γηεπζέηεζε ηνπ Υξφλνπ Δξγαζίαο ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξψπε. Δπηβιέπσλ: Ισάλλεο Κνπδήο πνπδαζηήο: Υξήζηνο πξηφπνπινο ΑΘΗΝΑ ΟΚΣΩΒΡΙΟ 2006

Πεξίιεςε Ζ εξγαζία εμεηάδεη ηελ ειαζηηθή δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηελ Δπξψπε θαη ηελ Διιάδα. Πξφθεηηαη γηα κηα λέα πνιηηηθή ζην πεδίν ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο ζρεηηθέο ζπγθξηηηθέο αλαιχζεηο ζηνλ επξσπατθφ ρψξν, βάζεη ηεο νπνίαο ν ππνινγηζκφο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ γίλεηαη ζε επξχηεξα πιαίζηα (κέρξη ην έηνο) κε απμνκείσζε ησλ εβδνκαδηαίσλ θαη εκεξήζησλ σξαξίσλ εξγαζίαο δηαηεξψληαο αλέπαθν ηνλ ζπλνιηθφ εηήζην ρξφλν εξγαζίαο θαη ην επίπεδν ησλ ακνηβψλ. Με έλαπζκα ηελ αμηνιφγεζε ηεο πνξείαο ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηελ Δπξψπε, αιιά θαη ηελ ζπκβνιή ηεο ΔΔ ζηελ εηζαγσγή απηήο ηεο κνξθήο επειημίαο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ζηα θξάηε κέιε ηεο, εμεηάδεηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηε ρψξα καο. Αλαιπηηθά παξνπζηάδνληαη θαη αμηνινγνχληαη νη αιιαγέο πνπ επηθέξνπλ ζην ελ ιφγσ ζεζκηθφ πιαίζην νη δηαδνρηθνί λφκνη ηνπ 1990, ηνπ 1998, ηνπ 2000 θαη ηνπ 2005. Αλαγλσξίδνληαο ηελ ζπνπδαηφηεηα ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ (εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ) γηα ηελ εθαξκνγή ηεο δηεπζέηεζεο εμεηάδνληαη νη ζρεηηθέο απφςεηο ηνπο ζε μερσξηζηφ θεθάιαην. Σέινο γίλεηαη αμηνιφγεζε ηεο κηθξήο εθαξκνγήο ηνπ ζεζκνχ ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο κε ζηφρν λα αλαδεηρζνχλ πξνηάζεηο πνπ ζα νδεγήζνπλ ζηελ επξχηεξε εθαξκνγή ηνπ. Ζ εξγαζία ζηεξίδεηαη ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ζε πξσηνγελέο πιηθφ (λφκνη, πξνεδξηθά δηαηάγκαηα, ζπλνδεπηηθά ηνπο θείκελα, θαζψο θαη ζπλεληεχμεηο κε ζηειέρε ηνπ Τπνπξγείνπ Απαζρφιεζεο, ηελ Οιπκπηαθή Αεξνπνξία θαη άξζξα ζηνλ εκεξήζην ηχπν) ην νπνίν αλαιχεηαη θαη αμηνινγείηαη κε ηε βνήζεηα ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. Ζ εξγαζία αλαδεηθλχεη ηε ζεκαζία χπαξμεο ζπλαίλεζεο κεηαμχ ηνπ θξάηνπο θαη ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ γηα ηελ πινπνίεζε θάζε πεδίνπ πνιηηηθήο, φπσο επίζεο θαη ηελ αλάγθε θαιχηεξνπ ζρεδηαζκνχ ησλ πνιηηηθψλ. Σν κέηξν ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο επεξεάδεη ην ζχλνιν ηεο ζρέζεο εξγαζίαο θαη αζθεί πνιχπιεπξεο επηδξάζεηο ζηνπο παξαθάησ ηνκείο: ππεξσξίεο, ακνηβέο, ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαη εξγαζίαο, απαζρφιεζε θαη ηέινο αληαγσληζηηθφηεηα επηρεηξήζεσλ. Δηδηθφηεξα ζηελ Διιάδα ην κέηξν εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε πξνζπάζεηα πεξηνξηζκνχ ηνπ εξγαζηαθνχ θφζηνπο. Σν ζεζκηθφ πιαίζην θαη ν βαζκφο σξηκφηεηαο θαη αλάπηπμεο ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο απνηεινχλ απνθαζηζηηθέο κεηαβιεηέο ζηε δηάδνζε ηνπ κέηξνπ ζηηο επξσπατθέο αγνξέο εξγαζίαο. Σέινο νη ιφγνη ηεο πεξηνξηζκέλεο εθαξκνγήο ζηε ρψξα καο πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζε ηξεηο θαηεπζχλζεηο. ηνπο εξγαδνκέλνπο, ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ζην ίδην ην θξάηνο. 2

Abstract This essay examines the flexible regulation of working time across Europe and Greece. 'Annualised hours' or 'annualisation' is a new policy in the field of working time under which the calculation of weekly or daily hours time becomes in wider frames (up to the year), maintaining intact the total annual time of work and the level of wage. Starting with an evaluation of annualised hours in Europe as well as with the contribution of the European Union in the introduction of this form of flexibility of working time in it s member states, we examine the institutional framework of annualisation in our country. We demonstrate and evaluate systematically the progress of the institutional frame under successive laws of 1990, 1998, 2000 and 2005. Recognizing the importance of social partners (employers and workers) for the implementation of this policy, their relative opinions are presented in separate chapter. Finally, it takes place an evaluation of the implementation of this institution in the Greek labour market in order to find proposals that will lead to its wider application. The essay is mainly supported in primary material (like laws and their accompanying texts, as well as interviews with executives of Ministry of Employment, the Olympic Aviation and articles in the daily press), which is analysed and evaluated with the help of relative bibliography. This paper shows the importance of consent between the state and the social partners for the implementation of each field of policy. It is shown that annualisation influences working relations and practises multifaceted effects in areas such as level of overtime working, employment levels, company performance, pay or other employment and working conditions. Specifically in Greece annualisation is a component of a wider effort to downsize labour cost. The institutional frame and the degree of maturity and growth of collective bargaining constitute critical variables in the introduction of this policy in the European labour markets. Finally the reasons of limited implementation of annualisation in our country should be sought in three directions, workers, enterprises and the state. 3

Λέμεηο Κιεηδηά Αλάιπζε Καλνληζηηθψλ Δπηπηψζεσλ (ΑΚΔ) Απαζρφιεζε Γεληθή πλνκνζπνλδία Δξγαηψλ Διιάδαο (ΓΔΔ) Γηεπζέηεζε ηνπ Δξγάζηκνπ Υξφλνπ Δπηηξνπή Γηεπζέηεζεο ηνπ Υξφλνπ Δξγαζίαο Δξγαδφκελνη Δξγαζία Δξγαζηαθέο ρέζεηο Δξγνδφηεο Δπειημία Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ) Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε (ΔΑ) Κνηλσληθή Γηαβνχιεπζε Κνηλσληθφο Γηάινγνο Οδεγία Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή (ΟΚΔ) Οιπκπηαθή Αεξνπνξία Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (ΟΟΑ) Πεξίνδνο Αλαθνξάο Πνηφηεηα θαη Αζθάιεηα ηεο Δξγαζίαο πιινγηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο χλδεζκνο Διιεληθψλ Βηνκεραληψλ (ΔΒ) ψκα Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο (ΔΠΔ) Τπεξεξγαζία Τπεξσξηαθή Απαζρφιεζε Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο Υξνληθά ξηα Ζκεξήζηαο / Δβδνκαδηαίαο Δξγαζίαο 4

Πίλαθαο Πεξηερνκέλσλ ει. Δηζαγσγή... 8 Κεθάιαην 1 ν Δπειημία ηεο Δξγαζίαο θαη Δξγάζηκνο Υξφλνο... 10 1.1 Οη κνξθέο ησλ πνιηηηθψλ ηεο επειημίαο ζην πεδίν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ... 12 1.2 Ζ επειημία ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ... 15 Κεθάιαην 2 ν Η Διαζηηθή Γηεπζέηεζε ηνπ Υξφλνπ Δξγαζίαο θαη ε Αλάπηπμή ηεο ζηελ Δπξψπε.... 19 2.1 Ζ δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο: Ζ ζπκβνιή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο... 19 2.1.1 Ζ επίδξαζε ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε... 19 2.1.2 Ζ ξπζκηζηηθή δξάζε ηεο ΔΔ... 23 2.2 Ζ δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηελ ΔΔ ησλ 15... 29 2.2.1 Σν Καλνληζηηθφ Πιαίζην... 29 2.2.2 Ο ξφινο ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο... 34 2.2.3 Ζ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ ηεο δηεπζέηεζεο ζηελ Δπξψπε... 36 2.3 Οη επηπηψζεηο ηεο εθαξκνγήο ηνπ κέηξνπ ηεο δηεπζέηεζεο ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζηελ Δπξψπε... 42 Κεθάιαην 3 ν Σν Θεζκηθφ Πιαίζην ηεο Διαζηηθήο Γηεπζέηεζεο ηνπ Δξγάζηκνπ ρξφλνπ ζηελ 48 Διιάδα... 3.1 Ζ ειαζηηθφηεηα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζην ειιεληθφ παξαδνζηαθφ δίθαην... 50 3.2 Ζ Δηζαγσγή ηεο Γηεπζέηεζεο ηνπ Υξφλνπ Δξγαζίαο, ν Ν. 1892/1990: Γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο... 52 3.3 Ζ Γεχηεξε πξνζπάζεηα ελεξγνπνίεζεο ηεο Γηεπζέηεζεο, ν Ν. 2639/1998: Ρχζκηζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, χζηαζε ψκαηνο 5

Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο θαη άιιεο Γηαηάμεηο... 53 3.3.1 Οη θαηλνηνκίεο πνπ εηζάγεη ην άξζξν 3 ηνπ Ν. 2639/1998... 55 3.3.2 Αμηνιφγεζε ησλ κέηξσλ πνπ εηζάγεη ην άξζξν 3 ηνπ Ν. 2639/1998... 56 3.4 Ζ ηξίηε λνκνζεηηθή παξέκβαζε γηα ηε Γηεπζέηεζε, ν Ν. 2874/2000: Πξνψζεζε ηεο Απαζρφιεζεο θαη άιιεο Γηαηάμεηο... 58 3.4.1 Οη θαηλνηνκίεο πνπ εηζάγεη ην άξζξν 5 ηνπ Ν. 2874/2000... 61 3.4.2 Αμηνιφγεζε ησλ κέηξσλ πνπ εηζάγεη ην άξζξν 5 ηνπ Ν. 2874/2000... 64 3.5 Ζ ηειεπηαία ξχζκηζε γηα ηελ δηεπζέηεζε, ν Ν. 3385/2005: Ρπζκίζεηο γηα ηελ Πξνψζεζε ηεο Απαζρφιεζεο, ηελ Δλίζρπζε ηεο Κνηλσληθήο πλνρήο θαη άιιεο Γηαηάμεηο... 66 3.5.1 Οη θαηλνηνκίεο πνπ εηζάγεη ην άξζξν 2 ηνπ Ν. 3385/2005... 67 3.5.2 Αμηνιφγεζε ησλ κέηξσλ πνπ εηζάγεη ην άξζξν 2 ηνπ Ν. 3385/2005... 73 3.6 Δηδηθέο Παξεκβάζεηο Γηεπζέηεζεο, ν Ν. 2602: Γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο εμπγίαλζεο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο Οιπκπηαθήο Αεξνπνξίαο Α.Δ... 77 3.7 Ζ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ ηεο Γηεπζέηεζεο ζηελ Διιάδα. Μηα αμηνιφγεζε... 78 Κεθάιαην 4 Η ειαζηηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ θαη νη ζέζεηο ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ θαη εξγνδνηηθψλ νξγαλψζεσλ... 82 4.1 Οη απφςεηο ησλ θνηλσληθψλ ζπλνκηιεηψλ ζε παλεπξσπατθφ επίπεδν... 82 4.2 Οη απφςεηο ησλ θνηλσληθψλ ζπλνκηιεηψλ επί ηνπ άξζξνπ 3 ηνπ Ν. 2639/1998... 85 4.3 Οη απφςεηο ησλ θνηλσληθψλ ζπλνκηιεηψλ επί ηνπ άξζξνπ 5 ηνπ Ν. 2874/2000.... 87 4.4 Οη απφςεηο ησλ θνηλσληθψλ ζπλνκηιεηψλ επί ηνπ άξζξνπ 2 ηνπ Ν. 3385/2005... 88 4.5 Οη απφςεηο ησλ εξγνδνηηθψλ θνξέσλ ηεο ρψξαο θαη ηεο ΓΔΔ 6

γηα ηελ δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Μηα χγθξηζε... 91 Κεθάιαην 5ν Η εθαξκνγή ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηελ Διιάδα... 95 5.1 Δθαξκνγή ηεο Γηεπζέηεζεο απφ ηηο Διιεληθέο Δπηρεηξήζεηο... 95 5.2 Αηηίεο ηεο πεξηνξηζκέλεο εθαξκνγήο ηεο Γηεπζέηεζεο ζηελ Διιάδα... 103 5.2.1 Ζ επηθπιαθηηθή ζηάζε ησλ πλδηθάησλ... 104 5.2.2 Ζ επηθπιαθηηθή ζηάζε ησλ Δξγνδνηψλ... 105 5.2.3 Ο παξάγνληαο Κξάηνο... 109 πκπεξαζκαηηθέο Παξαηεξήζεηο θαη Πξνηάζεηο γηα ην Μέιινλ ηεο Γηεπζέηεζεο ζηελ Διιάδα... 113 Βηβιηνγξαθία... 117 Παξάξηεκα... 123 7

Δηζαγσγή Ζ ειαζηηθή δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο απνηειεί κηα λέα πνιηηηθή ζην πεδίν ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε ζηελ Δπξψπε θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαπεληαεηία. ηε ρψξα καο εηζήρζεθε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990. Με ηνλ φξν δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ελλννχκε ηελ θαηαλνκή ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο θαηά ηξφπν ψζηε ζε νξηζκέλεο πεξηφδνπο λα παξέρεηαη εξγαζία πέξαλ ησλ λφκηκσλ ρξνληθψλ νξίσλ θαη ζε άιιεο πεξηφδνπο λα γίλεηαη αληίζηνηρε κείσζε ησλ σξψλ εξγαζίαο εληφο ησλ λφκηκσλ ρξνληθψλ νξίσλ θαη ζε ακθφηεξεο ηηο ρξνληθέο πεξηφδνπο λα θαηαβάιιεηαη ε ίδηα ακνηβή. ηελ Διιάδα ν ζεζκφο απηφο ξπζκίδεηαη απφ αιιεπάιιειεο λνκνζεηηθέο πξσηνβνπιίεο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 πνπ ζε κεγάιν βαζκφ αθνινπζνχλ ηηο εμειίμεηο ζηνλ επξσπατθφ ρψξν θαη θπξίσο απηέο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Έηζη ζεκαληηθφ κέξνο ηεο εξγαζίαο εμεηάδεη ηελ πνξεία ηεο δηεπζέηεζεο ζηνλ επξσπατθφ ρψξν θαζψο θαη ην ξφιν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηελ πξνψζεζε ηνπ ελ ιφγσ ζεζκνχ. Σν θπξηφηεξν κέξνο απηνχ ηνπ θεηκέλνπ πεξηγξάθεη ην πεξηερφκελν ηεο δηεπζέηεζεο αιιά θαη ηελ δηαδηθαζία γηα ηελ εθαξκνγή ηεο φπσο πξνβιεπφηαλ απφ ηελ θάζε λνκνζεηηθή πξνζπάζεηα. Μέζα απφ απηή ηελ πεξηγξαθή αλαδεηνχληαη θαη αμηνινγνχληαη νη θαηλνηνκίεο πνπ εκθαλίδνληαη, νη ζπλέπεηεο ζηε ζρέζε εξγνδνζίαο θαη εξγαδνκέλσλ αιιά θαη γεληθφηεξα νη επηδξάζεηο ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ εζληθή νηθνλνκία ηεο ρψξαο καο. Δπηπιένλ, εμεηάδνληαο ηελ πινπνίεζε απηήο ηεο πνιηηηθήο ζην πεδίν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, νδεγνχκαζηε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε πεξηνξηζκέλε εθαξκνγή ηεο ζρεηίδεηαη κε ηελ πνηφηεηα ηεο λνκνζεζίαο αιιά θαη ηελ αδπλακία ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο λα δψζεη απαληήζεηο ζηηο αλάγθεο θαη ηα αηηήκαηα ησλ εκπιεθφκελσλ κεξψλ (ζηελ πεξίπησζε απηή ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ). Έηζη νη πηζαλφηεηεο εθαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο απηήο πεξηνξίδνληαη ελ ηε γελέζεη ηεο κηαο θαη απηνί πνπ ζα θιεζνχλ λα ηελ εθαξκφζνπλ δηαηεξνχλ ζνβαξέο επηθπιάμεηο. Ζ αλαδήηεζε ησλ αηηηψλ ηεο πεξηνξηζκέλεο εθαξκνγήο ηεο ειαζηηθήο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηε ρψξα καο ηειηθά καο νδεγεί ζε κηα ζεηξά πξνηάζεσλ γηα ηελ επξχηεξε εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ ζηελ Διιάδα. 8

Ζ κέζνδνο πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ ζπγγξαθή ηνπ θεηκέλνπ είλαη ε αθφινπζε. πιιέρζεθαλ ηα θείκελα πνπ ζπγθξνηνχλ ην λνκνζεηηθφ πιαίζην πνπ αθνξά ηνλ ζεζκφ (Νφκνη, Πξνεδξηθά Γηαηάγκαηα, Τπνπξγηθέο Απνθάζεηο) θαζψο θαη ηα ζπλνδεπηηθά ηνπο έγγξαθα (Γλψκεο ηεο ΟΚΔ, Δηζεγεηηθέο Δθζέζεηο Νφκσλ, Δγθχθιηνη). ηε ζπλέρεηα αμηνινγήζεθε ην πξσηνγελέο απηφ πιηθφ κε ηελ πνιχηηκε πάληα βνήζεηα ηεο πινχζηαο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. Σέινο αλαδεηήζεθαλ ηα ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ζηνηρεία ζηνλ εκεξήζην ηχπν θαη θπξίσο κέζσ ζπλεληεχμεσλ ζην Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, ην ψκα Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο, ηελ Οιπκπηαθή Αεξνπνξία (ζηελ νπνία εθαξκφδεηαη βάζεη εηδηθνχ λφκνπ ε δηεπζέηεζε) θαη ζηελ Οκνζπνλδία σκαηείσλ Πνιηηηθήο Αεξνπνξίαο (ΟΠΑ). Ζ δνκή ηεο εξγαζίαο έρεη σο εμήο. ην πξψην θεθάιαην δηεπθξηλίδεηαη ε έλλνηα ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο θαη εληάζζεηαη ζην επξχηεξν πιαίζην ηεο επειημίαο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ αιιά θαη ηεο επειημίαο ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο γεληθφηεξα. ην δεχηεξν θεθάιαην δηεξεπλάηαη ε πνξεία θαη νη επηδξάζεηο ηνπ ζεζκνχ ζηελ Δπξψπε θαη ηαπηφρξνλα αλαδεηθλχεηαη ν ξφινο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο σο παξάγνληα πξνψζεζεο ηεο δηεπζέηεζεο. ην ηξίην θεθάιαην δηεξεπλάηαη θαη αμηνινγείηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δεκηνπξγεί ν θάζε λφκνο μερσξηζηά. ην ηέηαξην παξνπζηάδνληαη νη ζέζεηο ησλ εκπιεθφκελσλ θνηλσληθψλ θνξέσλ, θαζψο νη απφςεηο ηνπο θαζνξίδνπλ θαη ηηο πηζαλφηεηεο εθαξκνγήο ηνπ ζεζκνχ. Σέινο, ζην πέκπην θεθάιαην θαη ηα ζπκπεξάζκαηα εμεηάδεηαη ε πνξεία ηεο πεξηνξηζκέλεο εθαξκνγήο ηνπ ζεζκνχ θαη αλαδεηνχληαη ιχζεηο πνπ ζα νδεγήζνπλ ζε επξχηεξε εθαξκνγή αληίζηνηρα. 9

Κεθάιαην 1 ν Δπειημία ηεο Δξγαζίαο θαη Δξγάζηκνο Υξφλνο. Οη εξγαζηαθέο ζρέζεηο απνηεινχλ ην ζχλνιν ησλ επηκέξνπο ζρέζεσλ θαη ησλ φξσλ εθείλσλ πνπ δηέπνπλ θαη δηακνξθψλνπλ ην πεξηερφκελν ηεο κηζζσηήο απαζρφιεζεο, αληαλαθιψληαο ην απνηέιεζκα ηεο θαηαλνκήο ηνπ παξαγφκελνπ πινχηνπ αλάκεζα ζην θεθάιαην θαη ζηελ εξγαζία θαη απνηππψλνληαο ηνλ κεηαμχ ηνπο ζπζρεηηζκφ δπλάκεσλ. Σν πεξηερφκελν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ παξνπζηάδεη ζήκεξα ζνβαξέο δηαθνξνπνηήζεηο απφ εθείλν πνπ θπξηάξρεζε ηζηνξηθά. ε απηφ ην θεθάιαην εμεηάδνληαη νη κνξθέο ησλ πνιηηηθψλ ηεο επειημίαο ζην πεδίν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ κε ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηηο επειημίεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. Μηα πιεηάδα παξαγφλησλ νδεγνχλ ζε επξχηαηεο αιιαγέο ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο. Μεηαμχ απηψλ ησλ παξαγφλησλ κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ζε αιιαγέο πνπ νθείινληαη ζηηο εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα ηεο παξαγσγήο, ζηηο λέεο ηερλνινγίεο, ζην λέν αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ δεκηνπξγεί ε δηεζλήο απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ, αιιά θαη ζηηο πνιηηηθέο πξνηηκήζεηο πνπ ζήκεξα επηθξαηνχλ. Ζ κηζζσηή εξγαζία δνκήζεθε θαηά ηνλ 20 ν αηψλα βάζεη ηνπ παξαδνζηαθνχ πξνηχπνπ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ πνπ απνηεινχζε απφξξνηα ηνπ θνξληηθνχ πξνηχπνπ παξαγσγήο, ην νπνίν ιφγσ ηερλνινγηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ εμειίμεσλ έρεη εδψ θαη ρξφληα αιιάμεη. Ζ παξαγσγή έπαςε ζε κεγάιν βαζκφ λα είλαη καδηθή, ε εμεηδίθεπζε απαηηεί ηελ δηαξθή πξνζαξκνγή ηνπ εξγαδνκέλνπ ζηηο λέεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη ε είζνδνο ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο είραλ ζαλ απνηέιεζκα λα νδεγεζνχκε ζε έλα πην επέιηθην πιαίζην εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ. πλεπψο ε ίδηα ε θχζε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο καο νδεγεί ζηελ πηνζέηεζε πην επέιηθησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ. 1 Έλαο δεχηεξνο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο είλαη ε παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο. Παξαδνζηαθά ην θξάηνο παξέκβαηλε ζηελ αγνξά εξγαζίαο είηε γηα λα αληηκεησπίζεη αλαπνηειεζκαηηθφηεηεο ηεο 1 Βιέπε ζρεηηθά: Giddens Anthony, Κνηλσληνινγία, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα, 2002, ζει. 415-451, θαη Κνπδήο Γ. Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε, Δπειημία θαη Απνξχζκηζε ή Αλαβάζκηζε ηεο Δξγαζίαο, ΗΝΔ, Αζήλα, 2001, ζει. 11-12. 10

αγνξάο είηε γηα λα αλαδηαλείκεη εηζνδήκαηα ππέξ ησλ θησρφηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ. 2 ην ζεκεξηλφ αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ, πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ ηελ δηεζλή νηθνλνκηθή νινθιήξσζε θαη θπξίσο απφ ηελ εγθαζίδξπζε ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο 3 θαη ηελ δεκηνπξγία ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Ννκηζκαηηθήο Έλσζεο 4 εληφο ηεο ΔΔ, ην αίηεκα γηα βειηίσζε ηεο εζληθήο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη θαη επέθηαζε γηα κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο αθήλεη πνιχ κηθξφηεξα πεξηζψξηα παξέκβαζεο ζην θξάηνο. Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη βάζεη εκπεηξηθήο κειέηεο, ε επειημία ησλ εγρψξησλ αγνξψλ εξγαζίαο ησλ θξαηψλ κειψλ δελ επεξεάδεηαη απφ ηελ επξσπατθή ξπζκηζηηθή δξάζε (νδεγίεο), νχηε ζπλεπψο δηαηαξάζζνληαη νη εγρψξηεο θνηλσληθέο πξνηηκήζεηο εμηζνξξφπεζεο ησλ ζπρλά αληηηηζέκελσλ επηδηψμεσλ επειημίαο θαη εξγαζηαθήο αζθάιεηαο, απνηειεζκαηηθήο ιεηηνπξγίαο 2 Δηδηθφηεξα ε θξαηηθή παξέκβαζε ζηηο αγνξέο εξγαζίαο επηρεηξεί λα αληηκεησπίζεη δχν νκάδεο πξνβιεκάησλ: Α. Απνηπρίεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο λα ιεηηνπξγήζεη ηέιεηα. Ζ πηζαλφηεηα ηεο κηαο κεξηάο (εξγνδφηεο, ή ζπλδηθάην) λα θαηέρεη ππεξβνιηθή δχλακε θαη λα επηβάιιεηαη ζηελ άιιε. νβαξή αζπκκεηξία πιεξνθφξεζεο Οη εξγαδφκελνη είλαη ηδηαίηεξα εππαζείο ζηελ αλαζθάιεηα πνπ κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ απνιχζεηο, πξνβιήκαηα πγείαο θαη ζπληαμηνδφηεζε. Σν Αλζξψπηλν Κεθάιαην. Σν θξάηνο αλαιακβάλεη λα εθπαηδεχεη ηνπο εξγαδνκέλνπο θαζψο νη επηρεηξήζεηο απνθεχγνπλ λα ην θάλνπλ κε ην θφβν φηη ν εξγαδφκελνο ζα κεηαπεδήζεη ζε άιιε εηαηξεία (training spillovers). Β. Κνηλσληθνί ζηφρνη: Κνηλσληθή Γηθαηνζχλε Δηζνδεκαηηθή ζηαζεξφηεηα Δξγαζηαθή Αζθάιεηα Βιέπε ζρεηηθά: Baldwin Richard, Wyplosz Charles, The Economics of European Integration, Mc graw-hill Education, 2004, pp.431-432. 3 Γηα ην πξφγξακκα ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο κεηαμχ πνιιψλ άιισλ βιέπε: Καδάθνο Πάλνο, «Ζ Οινθιήξσζε Σεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο», ζην Σζηληζηδέιεο Μηράιεο, Μαξαβέγηαο Ναπνιέσλ, (επίκ.), Ζ Οινθιήξσζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Θεζκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο Πηπρέο, Αζήλα, Δθδφζεηο Θεκέιην,1995, ζει. 241-285 θαη Μνχζεο Νίθνο, Δπξσπατθή Έλσζε, Γίθαην-Οηθνλνκία-Πνιηηηθή, Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε, 1999, ζει. 83-87. 4 Δηδηθφηεξα φκσο ε δεκηνπξγία ηεο ΟΝΔ έρεη άκεζε ζρέζε κε ηελ επειημία ησλ αγνξψλ εξγαζίαο. Μάιηζηα ππνζηεξίδεηαη επξέσο ζηελ βηβιηνγξαθία φηη ε δεκηνπξγία ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Ννκηζκαηηθήο Έλσζεο ζηελ Δπξψπε έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ πξνψζεζε ησλ επέιηθησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ. Σν επηρείξεκα απηφ ζρεηίδεηαη κε ηελ ζεσξία ησλ Άξηζησλ Ννκηζκαηηθψλ Πεξηνρψλ ηνπ Mundell θαη ππνζηεξίδεη πσο νη ρψξεο ζα αληηκεησπίζνπλ πξνβιήκαηα αληζνξξνπίαο ηεο νηθνλνκίαο ηνπο πνπ ζα εθθξαζηνχλ είηε κέζσ πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ είηε κέζσ απμεκέλεο αλεξγίαο, αλ δελ ππάξρεη επαξθήο επειημία ησλ κηζζψλ θαη επαξθήο θηλεηηθφηεηα ηεο εξγαζίαο. Γηα φια απηά βιέπε: De Grauwe Paul, Σα Οηθνλνκηθά ηεο Ννκηζκαηηθήο Έλσζεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2001 θαη Feldstein Martin, The Case Against EMU, The Economist, 13 June 1993. 11

ησλ αγνξψλ εξγαζίαο θαη κείσζεο ηεο αληζφηεηαο ησλ απνδνρψλ. 5 πλεπψο ε πίεζε γηα πεξηζζφηεξε επειημία ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ έξρεηαη έκκεζα απφ ηελ ΔΔ, ιφγσ ηνπ ηδηαίηεξα αληαγσληζηηθνχ πξνηχπνπ νηθνλνκηθήο νξγάλσζεο πνπ ηείλεη λα επλνεί ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο. Σέινο γηα ηηο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο επειημίαο ηα ηειεπηαία ρξφληα βνεζάεη ζεκαληηθά ην γεγνλφο φηη έρεη δηακνξθσζεί παγθνζκίσο κηα θηιειεχζεξε ζπλαίλεζε, πνπ δηαδέρζεθε ηε ζνζηαιδεκνθξαηηθή πνπ γέλλεζε ην θνηλσληθφ θξάηνο, ε νπνία είλαη αξθεηά ηζρπξή θαη εθθξάδεηαη απφ πνιηηηθνχο δηαθφξσλ πνιηηηθψλ θαηαβνιψλ, ηα κέζα ελεκέξσζεο θαη δηεζλείο νξγαληζκνχο. 6 1.1 Οη κνξθέο ησλ πνιηηηθψλ ηεο επειημίαο ζην πεδίν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ Ζ επειημία ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο άξρηζε λα εηζάγεηαη απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1980, φηαλ ηε ζέζε ηεο επεθηαηηθήο καθξννηθνλνκηθήο πνιηηηθήο θαηέιαβαλ νη πνιηηηθέο επειημίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Απηή ε αληηθαηάζηαζε ηεο επεθηαηηθήο καθξννηθνλνκηθήο πνιηηηθήο απφ ηελ επειημία ηεο εξγαζίαο ήηαλ ην απνηέιεζκα ηεο αδπλακίαο ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ λα αληηκεησπίζνπλ ηελ χθεζε πνπ πξνθιήζεθε απφ ηηο πεηξειατθέο θξίζεηο. χκθσλα κε ηε λέα ζπλαίλεζε γηα ηελ άζθεζε νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο, πνπ ηφηε δεκηνπξγήζεθε θπξίσο απφ ηηο αγγινζαμνληθέο ρψξεο θαη ηνλ ΟΟΑ (Έθζεζε Dahrendorf γηα ηελ επειημία ηεο αγνξάο εξγαζίαο) ε επειημία ηεο εξγαζίαο ζεσξήζεθε κέξνο ησλ απαξαίηεησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ πνπ ζα νδεγήζνπλ βηψζηκε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε, αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη αληηκεηψπηζεο ηνπ 5 Κνπηζηαξάο Νίθνο, Πνηνο Διπίδεη ή θνβάηαη ηηο Βξπμέιιεο; Ζ Ρπζκηζηηθή παξέκβαζε ηεο ΔΔ ζηηο Αγνξέο Δξγαζίαο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2004, ζει. 111. 6 Waddan Alex, The Politics of Social Welfare, the collapse of the Center and the Rise of the Right, Cheltenham, UK- Northampton, MA, USA, Edward Elgar, 1997. Δπίζεο Γηαλλίηζεο Σάζνο, εηζαγσγή ζην Λαθνληαίλ ζθαξ, Μχιιεξ Κξίζηα, Με Φνβάζηε Σελ Παγθνζκηνπνίεζε, Αζήλα, Δθδφζεηο Πφιηο, 1999. Γηα ην ξφιν πνπ παίδνπλ νη Γηεζλήο Οξγαληζκνί ζηελ πξνψζεζε ηεο επειημίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, βιέπε γηα παξάδεηγκα ηεο πξνηξνπέο ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ Σακείνπ γηα ηελ Διιάδα. IMF Concludes Article IV Consultation with Greece, Public Information Notice, δηάθνξα έηε 12

πξνβιήκαηνο ηεο αλεξγίαο. 7 Οη πνιηηηθέο επειημίαο ηεο εξγαζίαο είραλ θχξην ζηφρν ηνπο ηελ κείσζε ηνπ εξγαζηαθνχ θφζηνπο, επηρεηξψληαο λα εληζρχζνπλ ηελ ζέζε ησλ επηρεηξήζεσλ ζε έλα λέν θαη έληνλα δηεζλνπνηεκέλν νηθνλνκηθφ αληαγσληζκφ. 8 Έρνπκε ηξεηο βαζηθνχο άμνλεο αλάπηπμεο ηεο επειημίαο ζην πεδίν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, πνπ παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά ζηνλ Πίλαθα 1. 9 Ο πξψηνο άμνλαο είλαη ε επειημία ηεο απαζρφιεζεο, ε νπνία εκθαλίδεηαη κε δχν επηκέξνπο κνξθέο. Σελ επειημία ηνπ κεγέζνπο ηεο απαζρφιεζεο κε θπξηφηεξν γλψξηζκα ηελ απειεπζέξσζε ηνπ ζπζηήκαηνο απνιχζεσλ θαη δεχηεξνλ ηελ επειημία ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο απαζρφιεζεο κε ηελ αλάπηπμε επέιηθησλ κνξθψλ νη νπνίεο δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηελ εμαξηεκέλε κηζζσηή εξγαζία ζηαζεξήο απαζρφιεζεο, φπσο ε πξνζσξηλή απαζρφιεζε, ν δαλεηζκφο πξνζσπηθνχ, ε απαζρφιεζε ζηα πιαίζηα ηνπ ζεζκνχ ησλ stages θ.α. 10 Ο δεχηεξνο άμνλαο αθνξά ηελ επειημία ησλ απνδνρψλ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηνπο θαηψηαηνπο κηζζνχο, ηελ απνξχζκηζε ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη ηελ ζχλδεζε ηεο ακνηβήο κε ηελ αηνκηθή απφδνζε θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο επηρείξεζεο. 11 Σέινο ν ηξίηνο άμνλαο αθνξά ηελ επειημία ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. Ζ ζπδήηεζε εδψ ζρεηίδεηαη κε ηελ αλάπηπμε ησλ ειαζηηθψλ σξαξίσλ, ηελ δηεπζέηεζε ηνπ ζπλνιηθνχ ρξφλνπ εξγαζίαο θαη ιηγφηεξν ηηο ππεξσξίεο πνπ παξαδνζηαθά απνηεινχζαλ ηελ θπξηφηεξε κνξθή επειημίαο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. 12 ηελ ζπλέρεηα εμεηάδεηαη αλαιπηηθφηεξα ε έλλνηα ηεο επειημίαο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, θαζψο κέξνο ηεο απνηειεί ε ζπλνιηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. 7 Καξακεζίλε Μαξία, «Ζ Πνιηηηθή Απαζρφιεζεο σο Πεδίν χδεπμεο ηεο Οηθνλνκηθήο θαη ηεο Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Οη ζηφρνη, ε ινγηθή θαη ν ραξαθηήξαο ηεο πνιηηηθήο απαζρφιεζεο απφ ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν κέρξη ζήκεξα», ζην Καξακεζίλε Μαξία, Κνπδήο Γ. Πνιηηηθή Απαζρφιεζεο, Πεδίν ζχδεπμεο ηεο νηθνλνκηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, ΚΔΚΜΟΚΟΠ, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα, 2005, ζει. 45-48. 8 Κνπδήο, Γ. «Δπειημία ηεο Απαζρφιεζεο θαη Πνηφηεηα ηεο Δξγαζίαο», ζην Καξακεζίλε Μαξία, Κνπδήο Γ. Πνιηηηθή Απαζρφιεζεο, Πεδίν ζχδεπμεο ηεο νηθνλνκηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, ΚΔΚΜΟΚΟΠ, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα, 2005, ζει. 174. 9 Ο Πίλαθαο 1 βαζίδεηαη ζην: Κνπδήο Γ. Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξσπατθή ελνπνίεζε, Δπειημία θαη απνξχζκηζε ή Αλαβάζκηζε ηεο Δξγαζίαο, ΗΝΔ, Αζήλα, 2001, ζει. 44-59. 10,.π. ζει. 44-52. 11.π. ζει. 53-56. 12.π. ζει. 56-59. 13

Δπειημία ηεο Απαζρφιεζεο Δπειημία ηνπ Μεγέζνπο ηεο Απαζρφιεζεο 1.Μείσζε ηνπ Οηθνλνκηθνχ Κφζηνπο ησλ απνιχζεσλ 2.Πεξηνξηζκφο ησλ Δκπνδίσλ ησλ Οκαδηθψλ Απνιχζεσλ Πίλαθαο 1. Σππνινγία ηεο Δπειημίαο ηεο Δξγαζίαο Δπειημία ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο Απαζρφιεζεο 1.Πξνζσξηλή Απαζρφιεζε 2.Μεξηθή Απαζρφιεζε 3.Γαλεηζκφο Δξγαδνκέλσλ Δπειημία ησλ Απνδνρψλ Δπειημία ηνπ Άκεζνπ Μηζζνινγηθνχ Κφζηνπο 1.Δπαλαμηνιφγεζε ξφινπ θαηψηαησλ ακνηβψλ 2.χλδεζε ακνηβήο απφδνζεο 3.χλδεζε ακνηβήο κε ηα απνηειέζκαηα ηεο επηρείξεζεο Δπειημία ηνπ Έκκεζνπ Μηζζνινγηθνχ Κφζηνπο 1.Μείσζε εξγνδνηηθψλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ 2.Μείσζε εξγνδνηηθψλ εηζθνξψλ πνπ ζπληζηνχλ θνξνιφγεζε ησλ επηρεηξήζεσλ Δπειημία ηνπ Δξγάζηκνπ Υξφλνπ 1.Τπεξεξγαζία θαη Τπεξσξηαθή Απαζρφιεζε 2.Δπέιηθην θαη Κπθιηθφ Ωξάξην 3.Γηαθεθνκκέλν Ζκεξήζην Ωξάξην 4.Απαζρφιεζε θαηά Βάξδηεο 4.Απαζρφιεζε πξνζσπηθνχ Δξγνιαβηθήο Δπηρείξεζεο 5.πλνιηθή Γηεπζέηεζε Δξγάζηκνπ Υξφλνπ 5.Απαζρφιεζε πξνζσπηθνχ ζην πιαίζην ιεηηνπξγίαο δηθηχσλ επηρεηξήζεσλ 6.Παξνρή έξγσλ εθηφο εγθαηαζηάζεσλ εξγνδφηε 7.Δπηδνηνχκελε Απαζρφιεζε 8.Δπέιηθηε απαζρφιεζε ζηε δεκφζηα δηνίθεζε 9.Παξάλνκε Δπειημία 14

1.2 Η επειημία ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. 13 Ζ επειημία ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ αθνξά ηελ πξνζαξκνγή ηεο παξερφκελεο εξγαζίαο ζηηο δηαθπκάλζεηο ηεο δξαζηεξηφηεηαο θάζε επηρείξεζεο. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη νη επηκέξνπο κεηαβνιέο ζηελ δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο δηαηεξψληαο ζηαζεξφ ην κέγεζνο ηεο απαζρφιεζεο. Πίλαθαο 2. Σππνινγία ησλ Μνξθψλ Δπειημίαο ηνπ Δξγάζηκνπ Υξφλνπ. 1. Τπεξεξγαζία θαη Τπεξσξηαθή Απαζρφιεζε 2. Δπέιηθην θαη Κπθιηθφ Ωξάξην 3. Γηαθεθνκκέλν Ζκεξήζην Ωξάξην 4. Απαζρφιεζε θαηά Βάξδηεο 5. πλνιηθή Γηεπζέηεζε Δξγάζηκνπ Υξφλνπ Ζ επειημία ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ιακβάλεη ηηο αθφινπζεο εθθξάζεηο: ε ππεξεξγαζία θαη ε ππεξσξηαθή απαζρφιεζε, ε ζπλνιηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, ην επέιηθην θαη θπθιηθφ σξάξην, ην δηαθεθνκκέλν εκεξήζην σξάξην θαη ε απαζρφιεζε θαηά βάξδηεο. Ζ ππεξεξγαζία είλαη ε παξνρή εξγαζίαο πέξα ηνπ ζπκθσλεκέλνπ εβδνκαδηαίνπ ρξφλνπ απαζρφιεζεο θαη κέρξη ηελ ζπκπιήξσζε ηνπ λφκηκνπ εβδνκαδηαίνπ σξαξίνπ. ηελ Διιάδα ν ζεζκφο ηεο ππεξεξγαζίαο απνξξέεη απφ ηελ γεληθή ζπιινγηθή ζχκβαζε ηνπ 1975. Ζ ππεξεξγαζία απνηειεί κνξθή πξφζζεηεο εξγαζίαο πνπ ζπλεπάγεηαη αχμεζε ηνπ σξνκηζζίνπ, ηελ νπνία ν εξγαδφκελνο έρεη ηελ ππνρξέσζε λα παξάζρεη αλ ηνπ δεηεζεί απφ ηνλ εξγνδφηε. Γηα ηελ ρξήζε ηεο ππεξεξγαζίαο δελ απαηηείηαη εηδηθή άδεηα απφ ηελ αξκφδηα αξρή θαη σο εθ ηνχηνπ απηή απνηειεί ηελ ζπλεζέζηεξε θαη πιένλ δηαδεδνκέλε πξαθηηθή ππέξβαζεο ηνπ ζπκβαηηθνχ ρξφλνπ εξγαζίαο. 14 Ζ 13 Σν κεγαιχηεξν κέξνο απηήο ηεο παξαγξάθνπ βαζίδεηαη ζην Κνπδήο Γ. Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε, Δπειημία θαη απνξχζκηζε ή Αλαβάζκηζε ηεο Δξγαζίαο, ΗΝΔ, Αζήλα, 2001, ζει. 56-59 θαη 293-301. 14 Ζ ππεξεξγαζία ζηελ Διιάδα φπσο ίζρπε κέρξη ηνλ Ν. 2874/2000 αθνξνχζε ζηελ απαζρφιεζε κεηαμχ ηνπ 40ψξνπ ζπκβαηηθνχ σξαξίνπ θαη 48ψξνπ λφκηκνπ σξαξίνπ ή 15

ππεξσξηαθή απαζρφιεζε απνηειεί ηελ πην παξαδνζηαθή θαη επξχηαηα δηαδεδνκέλε επέιηθηε δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, βάζεη ηεο νπνίαο γίλεηαη επηκήθπλζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ έλαληη απμεκέλεο ακνηβήο, κε ζηφρν λα θαιπθζνχλ νη έθηαηεο αλάγθεο ησλ επηρεηξήζεσλ. Σν πιενλέθηεκα ηεο ππεξσξηαθήο απαζρφιεζεο είλαη φηη νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα θαιχςνπλ έθηαθηεο αλάγθεο ηνπο κέζα απφ ηελ αμηνπνίεζε ηνπ ππάξρνληνο εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ ηνπο ρσξίο λα αλαγθαζηνχλ λα πξνβνχλ ζηελ πξφζιεςε έθηαθηνπ πξνζσπηθνχ. Ζ ππεξσξηαθή απαζρφιεζε ζπληειείηαη κε ηελ ππέξβαζε ηνπ αλψηαηνπ εκεξήζηνπ λφκηκνπ ρξφλνπ εξγαζίαο πνπ έρεη ηεζεί κε λφκν ή θαλνληζηηθή δηνηθεηηθή πξάμε θαη φρη κε ζπιινγηθή ζχκβαζε εξγαζίαο. Ζ χπαξμε ππεξσξηαθήο απαζρφιεζεο απαηηεί λα έρεη πξνεγεζεί ε εμάληιεζε ησλ σξψλ ππεξεξγαζίαο (ή ηεο ηδηφξξπζκεο ππεξσξίαο). Ο λφκνο νξίδεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ ιεηηνπξγία ηεο λφκηκεο ππεξσξίαο. πρλά ε ππεξσξία ζπγρέεηαη κε ηελ ππεξεξγαζία, ακθφηεξεο φκσο απνηεινχλ κνξθέο ππέξβαζεο ηεο ζεκηηήο δηάξθεηαο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ θαηαιακβάλνληαο ζηελ Διιάδα ηελ πξψηε ζέζε αλάκεζα ζηηο επηινγέο επειημίαο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Σν επέιηθην θαη θπθιηθφ σξάξην αθνξά ηελ δηαθνξνπνίεζε ηνπ εκεξήζηνπ σξαξίνπ εξγαζίαο κέζα ζηα πιαίζηα ηεο εβδνκάδαο, πξνζαξκνζκέλν θπξίσο ζηηο αλάγθεο ηεο επηρείξεζεο. Δηδηθφηεξα ην θπθιηθφ σξάξην απνηειεί επέιηθην σξάξην πνπ επαλαιακβάλεηαη ζε δηάζηεκα δχν ή θαη πεξηζζφηεξσλ εβδνκάδσλ. Σν δηαθεθνκκέλν εκεξήζην σξάξην επηβάιεη ηελ παξνρή εξγαζίαο απφ ηνλ κηζζσηφ δηαθεθνκκέλα ζε δχν ηνπιάρηζηνλ πεξηφδνπο. ηφρνο είλαη ε θαιχηεξε αληαπφθξηζε ηεο επηρείξεζεο ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο. Με ηελ απαζρφιεζε θαηά βάξδηεο δηαθνξεηηθέο νκάδεο εξγαδνκέλσλ θαιχπηνπλ ηηο ίδηεο ζέζεηο ζηελ επηρείξεζε ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ίδηαο εκέξαο. Δπειημία ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε ππάξρεη φηαλ νη νκάδεο ησλ εξγαδνκέλσλ ελαιιάζζνληαη πεξηνδηθά ψζηε λα κελ ππάξρεη γηα ην πξνζσπηθφ ζηαζεξφ εκεξήζην σξάξην. 45ψξν φηαλ πξφθεηηαη γηα πελζήκεξε απαζρφιεζε. Με ηνλ Ν. 2874/2000 θαηαξγήζεθε ηππηθψο ε ππεξεξγαζία, δηαηεξήζεθε φκσο θαη νπζία κε ηελ νλνκαζία ηεο ηδηφξξπζκεο ππεξσξίαο κεησκέλεο θαηά 5 ψξεο θαη αθνξά ηνλ εβδνκαδηαίνπ ρξφλν κεηαμχ 40 εο θαη 43 εο κε σξνκίζζην πξνζαπμεκέλν θαηά 50%. 16

Με ηνλ φξν ζπλνιηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ελλννχκε ηελ θαηαλνκή ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο θαηά ηξφπν ψζηε ζε νξηζκέλεο ρξνληθέο πεξηφδνπο λα παξέρεηαη εξγαζία πέξα ησλ λφκηκσλ ρξνληθψλ νξίσλ θαη ζε άιιεο πεξηφδνπο λα γίλεηαη αληίζηνηρε κείσζε ησλ σξψλ εξγαζίαο εληφο ησλ λφκηκσλ ρξνληθψλ νξίσλ θαη ζε ακθφηεξεο ηηο ρξνληθέο πεξηφδνπο λα θαηαβάιιεηαη ε ίδηα ακνηβή γηα ηελ παξερφκελε εξγαζία. Με ηελ ζπλνιηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ γίλεηαη ππνινγηζκφο ηνπ ζπλνιηθνχ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ζε επξεία δηαζηήκαηα φπσο ην εμάκελν θαη ην έηνο. Σα εκεξήζηα θαη ηα εβδνκαδηαία σξάξηα απαζρφιεζεο απμνκεηψλνληαη κε βάζεη ηελ ζπγθπξία θαη ηηο αλάγθεο θπξίσο ησλ επηρεηξήζεσλ. Ο ζπλνιηθφο εξγάζηκνο ρξφλνο παξακέλεη ζηαζεξφο ζηε βάζε ηνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο πνπ γίλεηαη ν ππνινγηζκφο, ελψ παξάιιεια γίλεηαη ππνινγηζκφο θαη δηαηήξεζε ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ζπλνιηθήο εβδνκαδηαίαο απαζρφιεζεο κε βάζε ηα λφκηκα ηζρχνληα. Απφ ην εβδνκαδηαίν σξάξην απαζρφιεζεο πξνθχπηεη θαη ην επίπεδν ακνηβψλ ην νπνίν παξακέλεη ζηαζεξφ παξά ηηο δηαθπκάλζεηο ζην σξάξην εξγαζίαο. Ζ ζπλνιηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ εθαξκφδεηαη κε ζπκθσλία αλάκεζα ζηνλ εξγνδφηε θαη ηνπο εξγαδνκέλνπο θαη ζπαληφηεξα κε ηελ κνλνκεξή βνχιεζε ηνπ εξγνδφηε (ππνρξεσηηθή δηεπζέηεζε) 15. Σέινο κε ηελ ζπλνιηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ επηρεηξείηαη λα εθπιεξσζνχλ νη παξαθάησ ζηφρνη ηεο επηρείξεζεο: Απνηειεζκαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο, κέζα απφ ηελ δηαρείξηζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, ζηελ βάζε ησλ πξαγκαηηθψλ αλαγθψλ ηεο επηρείξεζεο, Δμνηθνλφκεζε πφξσλ γηα ηελ επηρείξεζε θαζψο νη έθηαθηεο αλάγθεο ηεο δελ ρξεηάδεηαη λα θαιπθζνχλ κε ηελ πξφζιεςε λένπ πξνζσπηθνχ, ή ππεξσξηαθή απαζρφιεζε πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ θαηαβνιή ππεξσξηαθήο ακνηβήο γηα ηελ ππέξβαζε ηνπ εκεξήζηνπ ή ηνπ εβδνκαδηαίνπ σξαξίνπ. Ζ δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο γεληθά θηλείηαη ζην πιαίζην δπν ζηαζεξψλ θαλφλσλ, πνπ εθαξκφδνληαη γεληθά γηα ηελ ξχζκηζε ηνπ ρξφλνπ 15 Πεξίπησζε ππνρξεσηηθήο δηεπζέηεζεο απνηειεί ε Οιπκπηαθή Αεξνπνξία φπνπ βάζεη ηνπ Ν. 2602/1998, άξζξν 46, πξνβιέπεηαη ε επέθηαζε ηνπ εκεξήζηνπ θαη εβδνκαδηαίνπ ζπκβαηηθνχ σξαξίνπ κέρξη 10 θαη 48 ψξεο αληίζηνηρα κε απφθαζε ηεο εηαηξείαο, ζηα πιαίζηα ηεο εηήζηαο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. 17

εξγαζίαο θαη νη νπνίνη πεγάδνπλ απφ ηηο πξψηεο πκβάζεηο ηνπ Γηεζλνχο Γξαθείνπ Δξγαζίαο θαη ηηο γεληθέο πξνδηαγξαθέο ξχζκηζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ηεο Οδεγίαο 93/104/ΔΚ: 16 1. ηελ απαγφξεπζε ηεο ππέξβαζεο ησλ αλψηαησλ σξψλ εκεξήζηαο θαη εβδνκαδηαίαο απαζρφιεζεο 17 θαη 2. ηελ δηαζθάιηζε ειάρηζηνπ ρξφλνπ ζπλερνχο δηαθνπήο ηεο εξγαζίαο γηα αλάπαπζε κεηά απφ κηα αλψηαηε ρξνληθή πεξίνδν εξγαζίαο 18. ην πιαίζην απηψλ ησλ θαλφλσλ δηακνξθψλεηαη πιήζνο άιισλ ξπζκίζεσλ, πνπ αλάινγα κε ηελ επηθξαηνχζα πνιηηηθή θηινζνθία ηνπ εζληθνχ λνκνζέηε δεκηνπξγνχληαη κε λφκν ή ζπιινγηθή ζχκβαζε εξγαζίαο ή αηνκηθή ζχκβαζε εξγαζίαο. Ζ θηιειεχζεξε αληίιεςε επηιέγεη ηελ νξγάλσζε ηεο δηεπζέηεζεο κε πξσηνβνπιία ηνπ εξγνδφηε ή κε αηνκηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο, πνπ ηνλίδνπλ ηελ δηαπξαγκαηεπηηθή ηζρχ ηνπ δηεπζπληηθνχ δηθαηψκαηνο, ελψ ε ζνζηαιδεκνθξαηηθή αληίιεςε επλνεί ηελ ζέζπηζε αλψηαησλ νξίσλ εξγαζίαο θαη ηελ εμεηδίθεπζε κέζσ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ πνπ νπζηαζηηθά εμηζνξξνπνχλ ηελ δηαπξαγκαηεπηηθή ηζρχ εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ. Οη ζπλήζεηο θαλφλεο ηεο δηεπζέηεζεο αθνξνχλ ζηα εμήο: 19 ηελ δηάξθεηα ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο (πεξίνδνη εληαηηθήο εξγαζίαο θαη πεξίνδνη κεησκέλεο εξγαζίαο) ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηνπ ξπζκνχ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο δηεπζέηεζεο, ηελ θαηνρχξσζε ειάρηζηεο εγγπεκέλεο ακνηβήο γηα ην βαζηθφ ρξφλν απαζρφιεζεο ζε φιε ηε πεξίνδν δηεπζέηεζεο, ηελ θαηνρχξσζε ηνπ ρξφλνπ αλαπαχζεσλ θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ πςεινχ θφξηνπ εξγαζίαο, ηνλ ηξφπν ππνινγηζκνχ θαη ακνηβήο ηπρφλ ππεξσξηαθήο απαζρφιεζεο. 16 Νηφηζηθα Μ. «Ζ δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Οη ζθνπνί, ζπλέπεηεο θαη νη ηξφπνη ξχζκηζεο ζχκθσλα κε ην άξζξν 5 λ. 2874/2000», Δπηζεψξεζε Δξγαηηθνχ Γηθαίνπ, Σφκνο 60, Αξηζκφο Σεχρνπο 14 (1446), Αζήλα, 15 Ηνπιίνπ 2001, ζει. 630-631. 17 Γηεζλήο χκβαζε Δξγαζίαο 1/1919 πνπ θπξψζεθε κε ηνλ Ν. 2269/1920 θαη Π.Γ. 88/1999. 18 ΓΔ 14/1921 πνπ θπξψζεθε κε ηνλ Ν. 2990/1920 θαη ην Π.Γ. 88/1999. 19 Νηφηζηθα φ.π. ζει 631-632. 18

Κεθάιαην 2 ν Η Διαζηηθή Γηεπζέηεζε ηνπ Υξφλνπ Δξγαζίαο θαη ε Αλάπηπμή ηεο ζηελ Δπξψπε. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηελ Δπξψπε αλαδεηθλχνληαη πνιηηηθέο αλακφξθσζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, νη νπνίεο αθνξνχλ πεξηζζφηεξν κεηαβνιέο ζηνλ ηξφπν νξγάλσζήο ηνπ θαη ιηγφηεξν κεηψζεηο ζηελ δηάξθεηά ηνπ. Ζ δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο απνηειεί κηα απφ ηηο πην αμηνζεκείσηεο θαη ακθηιεγφκελεο πξαθηηθέο αλαδηνξγάλσζεο ηεο θαηαλνκήο θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπ σξαξίνπ εξγαζίαο. ην θεθάιαην απηφ εμεηάδεηαη ε εμέιημε ηεο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηελ ΔΔ ησλ 15 έσο ην 2003. Αλαιπηηθφηεξα εμεηάδεηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην ησλ πξνγξακκάησλ ηεο δηεπζέηεζεο φπσο έρεη αλαπηπρζεί ζην θνηλνηηθφ θαη ηα εζληθά δίθαηα, ε δηάδνζε θαη ε έθηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζηηο εζληθέο αγνξέο εξγαζίαο θαη ε επίδξαζε ηεο εθαξκνγήο ηνπ κέηξνπ. 2.1 Η δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο: Η ζπκβνιή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε βνεζάεη ηελ εηζαγσγή θαη ηελ δηάδνζε ηεο ζπλνιηθήο δηεπζέηεζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ζηηο αγνξέο εξγαζίαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο κε δχν ηξφπνπο. Ο πξψηνο είλαη κέζσ ηεο επηξξνήο πνπ αζθεί ε ΔΔ θαη ηα ξγαλά ηεο κε ηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε. Ο δεχηεξνο είλαη κέζσ ηεο ξπζκηζηηθήο δξάζεο ηεο Έλσζεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα κέζσ νδεγηψλ γηα ηελ νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Παξαθάησ εμεηάδνπκε ζπλνπηηθά ηηο δπν απηέο πηπρέο επίδξαζεο ηεο ΔΔ ζηελ εηζαγσγή ηεο ζπλνιηθήο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηα επξσπατθά θξάηε. 2.1.1 Η επίδξαζε ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε. Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 είλαη εκθαλήο ε ηάζε ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ ξφινπ ηεο ΔΔ ζην ρψξν ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο κε 19

ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε ζπλεξγαζία ησλ θξαηψλ κειψλ ζηνπο ηνκείο ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηεο απαζρφιεζεο. Οη παξάγνληεο πνπ ψζεζαλ ηελ θνηλφηεηαο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ήηαλ πνιινί. Σα απνηειέζκαηα ηεο θνηλνηηθήο ξπζκηζηηθήο λνκνζεζίαο ππήξμαλ πεληρξά ηδίσο φζνλ αθνξά ηελ θαζηέξσζε ειάρηζησλ εξγαζηαθψλ πξνδηαγξαθψλ. 20 Απφ ηελ άιιε κεξηά ην γεγνλφο φηη νη επξσπατθέο ρψξεο δνθηκάδνληαλ απφ θνηλά πξνβιήκαηα (γηα παξάδεηγκα πςειή αλεξγία, ρακειή απαζρφιεζε), αιιά νη εζληθέο αγνξέο εξγαζίαο ησλ θξαηψλ κειψλ παξνπζίαδαλ αξθεηέο δηαθνξέο πνπ δελ επηηξέπνπλ ηελ εθαξκνγή θνηλψλ πνιηηηθψλ ζπλεγνξνχζε ζηελ ελζάξξπλζε θαη ηελ ζεζκηθή ελίζρπζε ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ θξαηψλ κειψλ, ρσξίο λα ακθηζβεηνχληαη νη αξκνδηφηεηεο ησλ εζληθψλ πνιηηηθψλ ζεζκψλ. 21 Ζ κείσζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ε άληζα θαηαλεκεκέλε κεηαμχ ησλ δηάθνξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ πςειή αλεξγία αλαδείθλπε ηελ παξνπζία ζηξεβιψζεσλ ζηε ιεηηνπξγία ησλ αγνξψλ εξγαζίαο θαη ππνγξάκκηδε ηελ αλάγθε άκεζσλ κεηαξξπζκίζεσλ ζηνπο εγρψξηνπο νηθνλνκηθνχο θαη θνηλσληθνχο ζεζκνχο. 22 Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ηφληδε φηη ε πξνηεξαηφηεηα ζα έπξεπε λα δνζεί ζε κνξθέο θαηάξηηζεο θαηάιιειεο γηα ηηο δηαζέζηκεο ζέζεηο εξγαζίαο, ζηελ πξφιεςε ησλ 20 Koutsiaras N. Social and Employment Policy, in Hall R. Smith A. Tsoukalis L. Competitiveness and Cohesion in EU Policies, Oxford University Press, 2001. 21 Οη αγνξέο εξγαζίαο αλάκεζα ζηηο ρψξεο είλαη πνιχ δηαθνξεηηθέο κεηαμχ ηνπο. Λεηηνπξγνχλ δηαθνξεηηθά θαη ξπζκίδνληαη απφ πνιχ δηαθνξεηηθά ξπζκηζηηθά πιαίζηα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ είηε γηα λα εμππεξεηήζνπλ ηηο δηαθνξεηηθέο νηθνλνκηθέο αλάγθεο πνπ ππάξρνπλ απφ ρψξα ζε ρψξα, είηε βάζεη ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηθψλ θηινζνθηψλ ησλ θπβεξλήζεσλ θαη ησλ θνηλσληψλ ζε θάζε θξάηνο. Έηζη ινηπφλ ζε θάπνηεο ρψξεο νη αγνξέο εξγαζίαο είλαη πην «ζθηθηέο» θαη άθακπηεο γεγνλφο πνπ ζε κεγάιν βαζκφ νθείιεηαη ζηελ έληνλε ξπζκηζηηθή παξνπζία ηνπ θξάηνπο θαη ζε άιιεο είλαη πην επέιηθηεο. ιεο απηέο νη δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ ζηηο αγνξέο εξγαζίαο αλά ηελ Δπξψπε θαζηζηνχλ πνιχ δχζθνιε ηε δεκηνπξγία κηαο πην ζπγθεληξσηηθήο πνιηηηθήο απαζρφιεζεο απφ ηελ ΔΔ. Γηαηί εάλ δεκηνπξγεζεί κηα ηέηνηα πνιηηηθή αθελφο ζα ππάξρνπλ δπζιεηηνπξγίεο (γηαηί νη αλάγθεο ησλ αγνξψλ κπνξεί λα δηαθέξνπλ) θαη αθεηέξνπ ζα ππήξρε έληνλν νηθνλνκηθφ θφζηνο γηα εθείλεο ηηο ρψξεο πνπ είραλ ρακειφηεξα επίπεδα πξνζηαζίαο. Πέξα απφ ην νηθνλνκηθφ θφζηνο θαη ηηο δηαθνξεηηθέο πξνηηκήζεηο απφ ρψξα ζε ρψξα ζρεηηθά κε ηε ξχζκηζε ησλ αγνξψλ εξγαζίαο δελ ζα πξέπεη λα μερλάκε θαη ηα πηζαλά πνιηηηθά θφζηε πνπ ζα ππήξραλ, ηα νπνία πνιιέο θπβεξλήζεηο δελ ζα επηζπκνχζαλ λα αλαιάβνπλ. Έηζη ε ΔΔ πξνσζεί πιένλ φρη ηελ θνηλή λνκνζεζία αιιά ηελ Αλνηρηή Μέζνδν πληνληζκνχ, ε νπνία απνηειεί κηα ήπηα κνξθή ζπληνληζκνχ πνπ ζα επηηξέςεη ζηα θξάηε κέιε θαη ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο λα κάζνπλ απφ ηελ πείξα ησλ άιισλ Δπξσπαίσλ εηαίξσλ ηνπο. Γηα κηα ζχληνκε αιιά θαη πεξηεθηηθή παξνπζίαζε ηεο παξαπάλσ ζπδήηεζεο βιέπε ζρεηηθά: Σζνχθαιεο Λνπθάο, Πνηα Δπξψπε; Πνηακφο, Αζήλα, 2004, ζει. 189-205. 22 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλάπηπμε, Αληαγσληζηηθφηεηα, Απαζρφιεζε: νη πξνθιήζεηο θαη ε αληηκεηψπηζή ηνπο γηα ηελ κεηάβαζε ζηνλ 21ν αηψλα, Λεπθφ Βηβιίν, Λνπμεκβνχξγν, 5 Γεθεκβξίνπ 1993, COM (93) 700. 20

ηερλνινγηθψλ κεηαβνιψλ θαη ζηελ βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ ή ησλ νξγαληζκψλ εχξεζεο εξγαζίαο. 23 Μέζα ζηα παξαπάλσ πιαίζηα εγθαηληάζζεθε ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Έζζελ 24 ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1994 ε Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε, ηεο νπνίαο ην αθξηβέο πεξηερφκελν θαη ε δηαδηθαζία εθαξκνγήο θαζνξίζηεθαλ ζην έθηαθην πκβνχιην ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1997. 25 Γηα ηελ εθπιήξσζε ησλ ζηφρσλ ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε μεθίλεζε ε εθαξκνγή ηεο λέαο αλνηρηήο κεζφδνπ ζπληνληζκνχ πνπ πεξηγξάθεηαη ζην άξζξν 128 ηεο πλζήθεο. ηελ πνιηηηθή γηα ηελ απαζρφιεζε ε αξκνδηφηεηα παξακέλεη εζληθή φκσο απνηειεί θνηλφ κέιεκα γηα ηα θξάηε κέιε λα αλαπηχμνπλ ζπληνληζκέλε ζηξαηεγηθή γηα ηελ απαζρφιεζε ζε επίπεδν ΔΔ. 26 Απφ ην 1994 πνπ εγθαηληάζζεθε ε ΔΑ κέρξη ζήκεξα έρεη γλσξίζεη δηάθνξεο αιιαγέο, φπσο γηα παξάδεηγκα ηε ζχλδεζε ηεο κε ηελ ζηξαηεγηθή ηεο Ληζζαβφλαο θαη ηνλ ζηφρν ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο κέρξη ην 2010. 27 χκθσλα κε αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο ην 2003 ε Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε πξνβάιιεηαη σο βαζηθφ εξγαιείν επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ ηεο Ληζζαβφλαο γηα πιήξε απαζρφιεζε, πνηφηεηα ζηελ εξγαζία θαη θνηλσληθή ζπλνρή. 28 Ζ ζπκβνιή ηεο ΔΑ γηα ηελ εηζαγσγή ηεο επειημίαο θαη θαη επέθηαζε ηεο ζπλνιηθήο δηεπζέηεζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ζηηο αγνξέο εξγαζίαο ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο ΔΔ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή. Δίλαη γεγνλφο φηη ηα επξσπατθά φξγαλα πξνσζνχλ ηελ εθαξκνγή ηνπ κέηξνπ ηεο ζπλνιηθήο δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, ζηα πιαίζηα ηεο γεληθφηεξεο πξνψζεζεο ηεο επειημίαο απφ ηελ ΔΑ. Απφ ηελ πξψηε ζηηγκή ηεο δεκηνπξγίαο ηεο ΔΑ 23 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Δπξσπατθή Κνηλσληθή Πνιηηηθή, Ζ πνξεία πξνο ην Μέιινλ γηα ηελ Έλσζε, Λεπθφ Βηβιίν, Λνπμεκβνχξγν, 27 Ηνπιίνπ 1994, COM (94) 333. 24 Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Έζζελ, πκπεξάζκαηα ηεο Πξνεδξίαο, 9 θαη 10 Γεθεκβξίνπ 1994. 25 Δπξσπατθφ πκβνχιην ζην Λνπμεκβνχξγν, πκπεξάζκαηα ηεο Πξνεδξίαο, 12 θαη 13 Γεθεκβξίνπ 1997. 26 Δλνπνηεκέλε απφδνζε ηεο ζπλζήθεο γηα ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ C 325/33, άξζξν 126. 27 Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Ληζζαβφλαο πκπεξάζκαηα ηεο Πξνεδξίαο, 23 θαη 24 Μαξηίνπ 2000 28 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ην πκβνχιην θαη ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή, «Σν κέιινλ ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε: Μηα ηξαηεγηθή γηα ηελ πιήξε Απαζρφιεζε θαη Καιχηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο γηα φινπο, Βξπμέιιεο, COM (2003) 6, Σειηθφ. 21

έλαο απφ ηνπο 4 ππιψλεο ηεο ήηαλ απηφο πνπ αθνξνχζε ηελ «πξνζαξκνζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ». Ο ηξίηνο απηφο ππιψλαο ηεο επξσπατθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ απαζρφιεζε είρε ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο επειημίαο ηεο εξγαζίαο. Ζ ινγηθή ήηαλ φηη ε επειημία ηεο εξγαζίαο ζα εληζρχζεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ θαη έηζη ζα ππάξμεη αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο. 29 Γηα θάζε έηνο ε Δπξσπατθήο Δπηηξνπή θαη ην πκβνχιην εμέδηδε ηηο ιεγφκελεο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο πνπ εμεηδίθεπαλ ηνπο ζηφρνπο ηνπ θάζε ππιψλα. ηε ζπλέρεηα θάζε θξάηνο ηηο ελζσκάησλε ζε έλα Δζληθφ ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε. 30 Οη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο πνπ ζηφρν έρνπλ λα εμεηδηθεχζνπλ ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ, ππνγξάκκηδαλ ηελ αλάγθε αλάπηπμεο πνιηηηθψλ πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηηο αιιαγέο ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο. 31 Έηζη γηα παξάδεηγκα ζηελ νινθιεξσκέλε θαηεπζπληήξηα γξακκή 20 ησλ νινθιεξσκέλσλ θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ 2005-2008 «Να πξνσζεζεί ε επειημία ζε ζπλδπαζκφ µε ηελ αζθάιεηα ηεο απαζρφιεζεο θαη λα κεησζεί ν θαηαθεξκαηηζκφο ηεο αγνξάο εξγαζίαο» ηνλίδεηαη ε αλάγθε γηα ηελ πξνψζεζε θαη δηάδνζε θαηλνηφκσλ θαη πξνζαξκφζηκσλ κνξθψλ νξγάλσζεο εξγαζίαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηεο πνιπκνξθίαο ησλ ζπκβαηηθψλ εξγαζηαθψλ ξπζκίζεσλ θαη ησλ ξπζκίζεσλ γηα ηα σξάξηα εξγαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε πνηφηεηα θαη ε παξαγσγηθφηεηα ζηελ εξγαζία. 32 Ζ Κνηλή Έθζεζε γηα ηελ Απαζρφιεζε, πνπ εμεηάδεη θάζε ρξφλν ηελ πνξεία ηεο ΔΑ ζηελ ΔΔ, γηα ην έηνο 2004-2005 αλαθέξεη κεηαμχ άιισλ φηη φιν θαη πεξηζζφηεξν, ηα θξάηε κέιε επηδηψθνπλ λα πξνσζήζνπλ ηελ ηζνξξνπία κεηαμχ επειημίαο θαη αζθάιεηαο, ζπρλά κέζσ ηνπ δηαιφγνπ κε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο. Μεηαμχ άιισλ ε Έθζεζε ππνγξακκίδεη φηη ε 29 Καξακεζίλε Μαξία, «Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε: απφ ηελ Καηαπνιέκεζε ηεο Αλεξγίαο ζηελ Αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ Απαζρφιεζεο», ζην Καξακεζίλε Μαξία, Κνπδήο Γ. Πνιηηηθή Απαζρφιεζεο, Πεδίν ζχδεπμεο ηεο νηθνλνκηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, ΚΔΚΜΟΚΟΠ, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα, 2005, ζει. 81. 30 Οη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο εθδίδνληαλ θάζε ρξφλν απφ ην 1997 κέρξη ην 2005. Όζηεξα απφ ηελ αλαζεψξεζε ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε εθδίδνληαη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο αλά ηξηεηία. 31 Βιέπε ηηο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο ζηνλ δηαδηθηπαθφ ηφπν ηεο Δπηηξνπήο θαη ζπγθεθξηκέλα: http://ec.europa.eu/employment_social/employment_strategy/guidelines_en.htm 32 ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΩΝ ΔΤΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΗΝΟΣΖΣΩΝ, ΟΛΟΚΛΖΡΩΜΔΝΔ ΚΑΣΔΤΘΤΝΣΖΡΗΔ ΓΡΑΜΜΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΑΠΑΥΟΛΖΖ (2005-2008), Βξπμέιιεο, 12.4.2005, COM(2005) 141 ηειηθφ, ζει. 34. 22

πξνζαξκνγή ηνπ σξαξίνπ εξγαζίαο ζηελ ΔΔ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εμππεξεηνχληαη θαιχηεξα νη αλάγθεο ηεο επηρείξεζεο θαη ηνπ εξγαδφκελνπ, ελψ ν εθζπγρξνληζκφο ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο απνηειεί αληηθείκελν έληνλνπ ελδηαθέξνληνο ζηε Φηλιαλδία θαη ζηε νπεδία. 33 εκαληηθφ δείγκα ηεο πξνηξνπήο ησλ θνηλνηηθψλ νξγάλσλ γηα λα δηεπξπλζεί ην κέηξν ηεο δηεπζέηεζεο απνηειεί ε Πξάζηλε Βίβινο γηα ηελ Οξγάλσζε ηεο Δξγαζίαο πνπ δεκνζίεπζε ε Δπηηξνπή ην 1997. ηφρνο απηνχ ηνπ θεηκέλνπ ήηαλ λα σζήζεη ηνλ δεκφζην δηάινγν ζηε Δπξψπε κε ζηφρν λα βειηησζεί ε απαζρφιεζε αιιά θαη ε αληαγσληζηηθφηεηα κέζσ ηεο θαιχηεξεο νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο. 34 Ζ πξάζηλε Βίβινο αθηέξσλε ηδηαίηεξν θεθάιαην ζηελ νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο θαη εηδηθφηεξε παξάγξαθν γηα ηελ ζπλνιηθή δηεπζέηεζε ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ. Δθεί πεξηγξάθεη ηελ εηήζηα δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο αιιά θαη ηα πιενλεθηήκαηα πνπ απηή έρεη γηα ηνπο εξγαδφκελνπο (θαιχηεξε νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ ηνπο) θαη ηνπο εξγνδφηεο (κεγαιχηεξε επειημία ζηελ νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο θαη απνθπγή ηνπ κεγάινπ θφζηνπο ησλ ππεξσξηψλ. 35 2.1.2 Η ξπζκηζηηθή δξάζε ηεο ΔΔ Ζ ζεκαληηθφηεξε παξέκβαζε ηεο ΔΔ αλαθνξηθά κε ην δήηεκα ηεο νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο είλαη ε Οδεγία 93/104/ΔΚ θαη ε ηξνπνπνίεζε ηεο. Ζ νδεγία απνηειεί ην κνλαδηθφ λνκνζεηηθφ θνηλνηηθφ θείκελν ζηνλ ηνκέα ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη ήηαλ ην απνηέιεζκα επίπνλσλ δηαπξαγκαηεχζεσλ πνπ δηήξθεζαλ δπν ρξφληα. Οη ηειεπηαίεο απέβιεπαλ ζηελ θάκςε ησλ έληνλσλ αληηξξήζεσλ ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο θαη ζηελ άξζε ησλ επηθπιάμεσλ νξηζκέλσλ απφ ηηο ινηπέο εζληθέο θπβεξλήζεηο, πνπ ζηφρν είραλ λα πξνζηαηέςνπλ ηα πεξηζψξηα ειεπζεξίαο ησλ εζληθψλ ξπζκηζηηθψλ πιαηζίσλ. Έηζη ινηπφλ ε νδεγία είλαη ην 33 ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΩΝ ΔΤΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΗΝΟΣΖΣΩΝ ΑΝΑΚΟΗΝΩΖ ΣΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΟ ΤΜΒΟΤΛΗΟ, ρέδην θνηλήο έθζεζεο γηα ηελ απαζρφιεζε 2004/2005, Βξπμέιιεο, 27.01.2005, COM(2005) 13 Σειηθφ, ζει. 9. 34 European Commission, Partnership for a new organization of work, Green Paper, Com (97), 128 final, pp. 5. 35.π. ζει 15-16. 23

απνηέιεζκα ησλ πξνηηκήζεσλ ηεο κεγάιεο Βξεηαλίαο θαη ησλ κηληκαιηζηηθψλ πξνζδνθηψλ ησλ θπβεξλήζεσλ ησλ άιισλ θξαηψλ κειψλ. 36 Ζ νδεγία 93/104/ΔΚ, ηεο 23εο Ννεκβξίνπ 1993, ζεζπίδεη ηηο ειάρηζηεο πξνδηαγξαθέο ζηνλ ηνκέα ηεο νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, µε ζθνπφ ηελ εμαζθάιηζε ηεο βειηίσζεο ηνπ επηπέδνπ πξνζηαζίαο ηεο αζθάιεηαο θαη πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ. Με ζθνπφ ηελ εμαζθάιηζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηηο επηπηψζεηο πνπ κπνξεί λα έρνπλ ζηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηά ηνπο ε ππεξβνιηθά παξαηεηακέλε εξγαζία, ε αλεπαξθήο αλάπαπζε ή ηα αθαλφληζηα πξφηππα εξγαζίαο, ε νδεγία πξνβιέπεη εηδηθφηεξα: 37 Πεξίνδν εκεξήζηαο αλάπαπζεο ειάρηζηεο δηάξθεηαο 11 ζπλαπηψλ σξψλ αλά εηθνζηηεηξάσξν, Υξφλν δηαιείκκαηνο φηαλ ν εκεξήζηνο ρξφλνο εξγαζίαο ππεξβαίλεη ηηο 6 ψξεο, Διάρηζηε πεξίνδν αλάπαπζεο κηαο εκέξαο ηελ εβδνκάδα, Μέγηζηε εβδνκαδηαία δηάξθεηα εξγαζίαο 48 σξψλ ηελ εβδνκάδα θαηά µέζν φξν, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ππεξσξηψλ, Δηήζηα άδεηα κεη απνδνρψλ δηάξθεηαο 4 εβδνκάδσλ, Οη εξγαδφκελνη ηε λχρηα δελ πξέπεη λα εξγάδνληαη πεξηζζφηεξν απφ 8 ψξεο αλά εηθνζηηεηξάσξν, θαηά µέζν φξν. Ζ νδεγία φκσο δελ επηβάιεη ηελ θαζνιηθή θαη νκνηφκνξθε εθαξκνγή ησλ πξναλαθεξφκελσλ ξπζκίζεσλ αλάκεζα ζηα θξάηε ή αλάκεζα ζηνπο δηάθνξνπο θιάδνπο θαη νκάδεο εξγαδνκέλσλ. 38 Ζ νδεγία πξνβιέπεη, θαλφλεο γηα ηηο πξνυπνζέζεηο ππφ ηηο νπνίεο ηα θξάηε µέιε, κέζσ λνκνζεζίαο, θαη νη εζληθνί θνηλσληθνί εηαίξνη, κέζσ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ, κπνξνχλ λα απνθιίλνπλ απφ ηνπο θαλφλεο ηεο νδεγίαο. Οη παξεθθιίζεηο κπνξνχλ λα παξέρνληαη κφλνλ ππφ ηνλ φξν φηη ηεξνχληαη νη γεληθέο αξρέο γηα ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα επειημίαο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο φπσο πξνβιέπεηαη απφ ηελ Οδεγία απνηεινχλ νη πξνβιέςεηο γηα ηελ εβδνκαδηαία 36 Κνπηζηαξάο Νίθνο, Πνηνο Διπίδεη ή θνβάηαη ηηο Βξπμέιιεο; Ζ Ρπζκηζηηθή παξέκβαζε ηεο ΔΔ ζηηο Αγνξέο Δξγαζίαο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2004, ζει. 50. 37 Οδεγία 93/104/ΔΚ ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 23εο Ννεκβξίνπ 1993, ζρεηηθά µε νξηζκέλα ζηνηρεία ηεο νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, ΔΔ L 307 ηεο 13.12.1993. 38 Κνπηζηαξάο Νίθνο, φ.π. ζει. 52. 24

αλάπαπζε θαη ηελ εβδνκαδηαία δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο. ζνλ αθνξά ηνλ ππνινγηζκφ ηεο αλψηαηεο εβδνκαδηαίαο δηάξθεηαο εξγαζίαο (48 σξψλ), ε παξάγξαθνο 2 ηνπ άξζξνπ 16 πξνβιέπεη πεξίνδν αλαθνξάο ε νπνία δελ ππεξβαίλεη ηνπο ηέζζεξηο κήλεο. Ωζηφζν, επηηξέπνληαη παξεθθιίζεηο απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 16 θαη νη πεξίνδνη αλαθνξάο κπνξνχλ λα παξαηαζνχλ ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ πξνβιέπνληαη ζηηο ηξεηο παξαγξάθνπο ηνπ άξζξνπ 17, ζηνπο 6 ή θαη ηνπο 12 κήλεο. Έηζη, ηα θξάηε µέιε έρνπλ ηε δπλαηφηεηα, εθφζνλ ηεξνχλ ηηο γεληθέο αξρέο πξνζηαζίαο ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ, λα επηηξέπνπλ, γηα αληηθεηκεληθνχο ή ηερληθνχο ιφγνπο ή γηα ιφγνπο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, ηε ζχλαςε ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ ή ζπκθσληψλ κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ γηα ηνλ θαζνξηζκφ πεξηφδσλ αλαθνξάο πνπ θαηά θαλέλα ηξφπν λα µελ ππεξβαίλνπλ ηνπο δψδεθα κήλεο. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο φκσο ε εμαίξεζε ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηηο ξπζκίζεηο ηεο νδεγίαο είλαη δπλαηή ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη νη εξγαδφκελνη απνιακβάλνπλ ηζνδχλακεο αληηζηαζκηζηηθέο πεξηφδνπο αλάπαπζεο. Δπηπιένλ, ε νδεγία πξνβιέπεη ζηνλ άξζξν 18 (b) (i) φηη ηα θξάηε κέιε δηαηεξνχλ ηελ δπλαηφηεηα παξάθακςεο ηεο ξχζκηζεο ζρεηηθά κε ην κέγηζην ρξφλν εβδνκαδηαίαο εξγαζίαο, φηαλ νη εξγαδφκελνη νηθεηνζειψο απαζρνινχληαη πεξηζζφηεξεο απφ 48 ψξεο εβδνκαδηαίσο. πλεπψο κπνξεί λα επεθηαζεί ην ν εβδνκαδηαίνο ρξφλνο εξγαζίαο πέξα ησλ 48 σξψλ κε ηελ ζπλαίλεζε ηνπ εξγαδνκέλνπ. Ωζηφζν, ε ζπκθσλία ηνπ εξγαδφκελνπ πξέπεη λα είλαη ειεχζεξε θαη ελ επηγλψζεη. Ο εξγαδφκελνο δελ κπνξεί λα πθίζηαηαη πηέζεηο γηα λα ππνγξάςεη ηε ζπκθσλία θαη νχηε κπνξεί λα ππνζηεί δεκία αλ απνθαζίζεη λα µελ ηελ ππνγξάςεη. Αλ ζπγθξηζνχλ νη ειάρηζηεο θνηλέο πξνδηαγξαθέο πνπ έζεζε ε νδεγία κε ηηο δηάθνξεο εζληθέο ξπζκίζεηο θαίλεηαη φηη νη επηπηψζεηο ηεο νδεγίαο ζηα εζληθά ξπζκηζηηθά θαζεζηψηα είλαη θαηά θαλφλα πεξηνξηζκέλεο θαη ζπλήζσο αθνξνχλ ηελ λνκνζεηηθή θαζηέξσζε κέηξσλ θαη πεξηνξηζκψλ, πνπ πξαθηηθψο κέζσ ησλ ζπιινγηθψλ ζπκθσληψλ έρνπλ ήδε μεπεξαζζεί. 39 ε θάζε πεξίπησζε είλαη γεγνλφο φηη ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά πνπ θαζηέξσζε ε 39 0.π. ζει. 55. 25

θνηλνηηθή νδεγία θαιχπηνληαλ άκεζα ή έκκεζα απφ ηα λνκνζεηηθά πιαίζηα ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο έλσζεο. 40 Δηδηθφηεξα γηα ηελ ειαζηηθή δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη παξά ηηο αληηξξήζεηο πνπ είραλ εθθξαζηεί φηη ε νδεγία κε ηηο ειάρηζηεο θνηλέο πξνδηαγξαθέο πνπ ζα έζεηε, ζα εκπφδηδε ηελ εηζαγσγή επέιηθησλ κνξθψλ δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, θάηη ηέηνην δελ ζπλέβε. Αθξηβέζηεξα ε θνηλνηηθή νδεγία δελ αλαζηέιιεη πεξηζζφηεξν απφ φηη ε θάζε εζληθή λνκνζεζία ελδερνκέλσο αλαζηέιιεη ηελ εηζαγσγή επέιηθησλ κνξθψλ δηεπζέηεζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. 41 πλεπψο ε νδεγία 93/104/ΔΚ πνπ θαζηέξσζε ειάρηζηα φξηα πξνζηαζίαο ηεο πγηεηλήο θαη ηεο αζθάιεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε ζρέζε κε ην σξάξην απαζρφιεζεο επηηξέπεη ζηνπο εξγνδφηεο ηελ παξάθακςε ηνπο ζηελ πξννπηηθή εηζαγσγήο ελφο ζπζηήκαηνο δηεπζέηεζεο θαηφπηλ ζπιινγηθήο ζπκθσλίαο. Ζ ζρεηηθή ζπιινγηθή ζπκθσλία, πνπ επηηξέπεη ηελ παξέθθιηζε απφ ηηο θείκελεο δηαηάμεηο γηα ηελ νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, πξέπεη λα είλαη κεηαμχ: Σσλ πιένλ αληηπξνζσπεπηηθψλ νξγάλσλ εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ ή Σσλ εξγνδνηψλ θαη ησλ πιένλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ ή Σσλ εξγνδνηψλ θαη ησλ εξγαζηαθψλ ζπκβνπιίσλ. Σα θξάηε µέιε ήηαλ ππνρξεσκέλα λα κεηαθέξνπλ ηελ νδεγία ην αξγφηεξν κέρξη ηηο 23 Ννεκβξίνπ 1996. Ζ κεηαθνξά έγηλε ζε φια ηα θξάηε µέιε. χκθσλα κε αμηνιφγεζε πνπ πξαγκαηνπνίεζε ε ίδηα ε Δπηηξνπή ην γεληθφ επίπεδν εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο πεξί νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ζηα θξάηε κέιε είλαη ζρεηηθά θαιφ. 42 Παξφια απηά θάπνηα δεηήκαηα ζέινπλ κεγαιχηεξε πξνζνρή. Γηα παξάδεηγκα ζε νξηζκέλα θξάηε κέιε, ιφγσ ηεο 40 Κξέηζνο Λ. «Ο ρξφλνο εξγαζίαο ζην επίθεληξν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ», ζην Δξγαζία 2002, Ηλζηηηνχην Αζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη Αλζξσπίλνπ Γπλακηθνχ Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ, Αζήλα, 2002. 41 Κνπηζηαξάο Νίθνο, φ.π. ζει. 56. 42 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο, Καηάζηαζε εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο 93/104/ΔΚ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 23εο Ννεκβξίνπ 1993 ζρεηηθά κε νξηζκέλα ζηνηρεία ηεο νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, Βξπμέιιεο, 01.12.2000, COM (2000) 787 ηειηθφ. 26

δηάξζξσζεο ηεο εζληθήο ηνπο λνκνζεζίαο ζρεηηθά κε ηα φξηα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, ε νπνία δηαθξίλεη ηνλ θαλνληθφ ρξφλν εξγαζίαο απφ ηηο ππεξσξίεο ρσξίο λα νξίδεη έλα απφιπην φξην γηα κηα δεδνκέλε πεξίνδν αλαθνξάο, ππάξρεη θίλδπλνο λα κελ ηεξείηαη πάληα ν κέζνο εβδνκαδηαίνο ρξφλνο εξγαζίαο ησλ 48 σξψλ. Δπίζεο ηελ Δπηηξνπή απαζρφιεζε ην γεγνλφο ηεο πηζηήο ελζσκάησζεο ηεο νδεγίεο ζηηο εζληθέο έλλνκεο ηάμεηο, φζνλ αθνξά ηνλ ππνινγηζκφ ηεο αλψηαηεο εβδνκαδηαίαο δηάξθεηαο εξγαζίαο. Έηζη θαηά ηελ Δπηηξνπή κφλν ζε ηέζζεξα θξάηε µέιε (Διιάδα, Ηξιαλδία, Πνξηνγαιία θαη Ζλσκέλν Βαζίιεην) νη λνκνζεζίεο αλαπαξάγνπλ πηζηά ηηο δηαηάμεηο ηεο νδεγίαο, δειαδή πεξίνδν αλαθνξάο ηεζζάξσλ κελψλ γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ κέζνπ αλψηαηνπ ρξφλνπ εβδνκαδηαίαο εξγαζίαο θαη δπλαηφηεηα θαζνξηζκνχ κεγαιχηεξεο πεξηφδνπ αλαθνξάο µε ζπιινγηθή ζχκβαζε, ε νπνία, σζηφζν, δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηνπο 12 κήλεο. 43 Καηά ηελ Δπηηξνπή ζεκαληηθφ πξφβιεκα απνηειεί ε ηθαλφηεηα ησλ θξαηψλ λα πξαγκαηνπνηνχλ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο ή ζπκθσλίεο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ. χκθσλα µε ην άξζξν 17 παξάγξαθνο 4 ηεο νδεγίαο, ε πεξίνδνο αλαθνξάο γηα ηνλ ππνινγηζκφ ησλ 48 σξψλ κπνξεί λα παξαηαζεί ζε 12 κήλεο κφλν κε ζπιινγηθή ζχκβαζε ή κε άιιεο ζπκθσλίεο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ. Ωζηφζν, απ' φηη θαίλεηαη, ζηελ πξάμε, ηα θξάηε µέιε δελ βξίζθνληαη φια ζηελ ίδηα θαηάζηαζε απέλαληη ζ' απηή ηε δπλαηφηεηα παξάηαζεο ηεο πεξηφδνπ αλαθνξάο. Πξάγκαηη, ε θάιπςε ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο δειαδή, ην πνζνζηφ ησλ εξγαδνκέλσλ ησλ νπνίσλ νη απνιαβέο θαη νη φξνη εξγαζίαο θαζνξίδνληαη, ηνπιάρηζηνλ ζε έλα νξηζκέλν βαζκφ, απφ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο πνηθίιιεη ζεκαληηθά ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, αιιά είλαη γεληθά πςειφ, µε εμαίξεζε ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Έηζη, ελψ νξηζκέλεο ρψξεο έρνπλ θζάζεη ή πιεζηάδνπλ λα θζάζνπλ πνζνζηά θάιπςεο 100%, ε θάιπςε ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην είλαη µφλν 36%. Απηφ ην πνζνζηφ θάιπςεο ζα ήηαλ αθφκε ρακειφηεξν εάλ ιακβαλφηαλ ππφςε µφλν ν ηδησηηθφο ηνκέαο (22%). Δπίζεο, πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη δελ έρεη 43 ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΩΝ ΔΤΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΗΝΟΣΖΣΩΝ ΑΝΑΚΟΗΝΩΖ ΣΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΟ ΤΜΒΟΤΛΗΟ, ΣΟ ΔΤΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΗΝΟΒΟΤΛΗΟ, ΣΖΝ ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΑΗ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΩΝ, ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο ζε θνηλνηηθφ επίπεδν φζνλ αθνξά ηελ επαλεμέηαζε ηεο νδεγίαο 93/104/ΔΚ ζρεηηθά µε νξηζκέλα ζηνηρεία ηεο νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, Βξπμέιιεο, 30.12.2003, COM(2003) 843 ηειηθφ. 27