Η συχνότητα μετοχής στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας σύμφωνα με τους Κολλυβάδες Πατέρες. Το ζήτημα της συχνότητας μετοχής των πιστών στο Μυστήριο το συναντάμε «από την Καινή Διαθήκη και τους μεταποστολικούς χρόνους και από τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων, από τους ασκητικούς συγγραφείς, τους ερμηνευτές των κανόνων, τα λειτουργικά κείμενα, τους μυσταγωγούς και υπομνηματογράφους της θείας Λατρείας, τους νηπτικούς και ησυχαστές της πρώτης περιόδου, μέχρι τον ιη αιώνα και τη νέα ησυχαστική, φιλοκαλική και λειτουργική αναγέννηση των Κολλυβάδων Πατέρων» 1. Την πρώτη αναφορά για τη θεία λειτουργία ως μυστήριο τη συναντάμε στο 11ο κεφάλαιο της Α προς Κορινθίους επιστολής του Παύλου, όπου περιγράφεται η καθίδρυση του μυστηρίου. Η μετοχή μας στο μυστήριο πρέπει να είναι συχνή και άξια 2, αλλά και να μεταλαμβάνουμε με φόβο και αγάπη τη θεία κοινωνία 3. Σύμφωνα με τον άγιο Θεόδωρο το Στουδίτη, τα οφέλη που παίρνει κάποιος με τη θεία κοινωνία είναι πολλά συγκεκριμένα λέει: «Πολλά ισχύει τα δάκρυα, η κατάνυξις και γε προ πάντων και μετά πάντων η Μετάληψις των αγιασμάτων, περί ην, ουκ οιδ όπως, ορών υμάς αμελώς διακειμένους λίαν θαυμάζω καν με παρή Κυριακή, προσερχομένους τοις Μυστηρίοις, αν δε ετέρα, ημέρα γένηται σύναξις, ουδαμώς υπαντώντας» 4. Δηλαδή ο ιερός Πατήρ λέει ότι η αγία μετάληψη έχει μεγάλη δύναμη, αλλά κατηχώντας τους μοναχούς του παρατηρεί πως προσέρχονται σ' αυτήν μόνο την Κυριακή και όχι τις άλλες ημέρες 5. Η θεία κοινωνία ενισχύει τους ασθενείς, διαφυλάττει την υγεία, μας ευφραίνει, θερμαίνει την αγάπη μας, 6 φωτίζεται ο νους, λαμπρύνεται η διάνοια, καθαρίζεται η ψυχή 7. Επίσης στερεώνει τον άνθρωπο με την πίστη, μας ανάγει εις τους ουρανούς, διώχνει τις θλίψεις των δαιμόνων και δροσίζει την ψυχή 8. 1 Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ. 157. 2 Νικοδήμου Αγιορείτου, Εορτοδρόμιον, τ. Α, σσ. 68-69. 3 Νικοδήμου Αγειορείτου, Περί της συνεχούς μεταλήψεως, σ. 99. 4 Κατήχησις 107 τη δ της ε Εβομάδος. 5 Νικοδήμου Αγιορείτου, Περί της συνεχούς μεταλήψεως, σ. 103. 6 Π.Μ. Σωτήρχου, Οδηγός Ορθοδοξίας, σσ. 103-104. 7 Όπ.π., σ. 111. 8 Νικοδήμου Αγιορείτου, Εορτοδρόμιον, τ. Β, εκδ. Ορθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 1987, σσ. 135-136.
Αντιθέτως ο πιστός, που αναίτια απέχει από το μυστήριο, πέφτει σε παγίδα της ακοινωνησίας και στερείται τη χάρη της Θείας Κοινωνίας καθώς και όλα της τα οφέλη, ενώ υπάρχει ο κίνδυνος του πνευματικού θανάτου, όπως έχει ήδη λεχθεί 9. Όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί διατασσόμαστε από τον ίδιο τον Κύριο να μετέχουμε συχνά στο Μυστήριο. Το ίδιο ακριβώς ορίζουν και οι Πράξεις και οι Κανόνες των αγίων Αποστόλων και των Συνόδων, αλλά και οι Πατέρες της Εκκλησίας μας. Την εντολή την έδωσε ο ίδιος ο Χριστός, λίγο πριν παραδώσει το μυστήριο της θείας λειτουργίας 10. Είπε: «και ο άρτος δε ον εγώ δώσω, η σαρξ μου εστίν, ην εγώ δώσω υπέρ της του κόσμου ζωής» 11. Για τον λόγο αυτό, η θεία μετάληψη είναι αναγκαίο συστατικό της πνευματικής ζωής, αλλά και της κατά Χριστόν ζωής, που πρέπει να είναι αδιάκοπη 12, όπως προτρεπόμαστε και από τον Απόστολο: «το Πνεύμα μη σβέννυτε» 13. Σε άλλο σημείο μας λέει ο Κύριος: «Αμήν, αμήν λέγω υμίν. Εάν μη φάγητε την σάρκα του υιού του ανθρώπου, και μη πίητε αυτού το αίμα, ουκ έχετε ζωήν εν εαυτοίς» 14. Από τα λόγια αυτά γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα της Θείας Μεταλήψεως για έναν χριστιανό. Όπως χωρίς το βάπτισμα είναι αδύνατο κάποιος να ζήσει πνευματική ζωή και να σωθεί, έτσι και χωρίς τη Θεία Μετάληψη δεν μπορεί να εξελιχθεί στην κατά Χριστόν ζωή. Ο Χριστός, όταν παρέδωσε το Μυστήριο, δεν είπε συμβουλευτικά «όστις θέλει να φάγη το σώμα μου και όποιος θέλει ας πίη το αίμα μου» όπως έκανε αλλού: «όστις θέλει οπίσω μου ελθείν». Αντιθέτως, είπε προστακτικά: «λάβετε φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου» και «πίετε εξ αυτού πάντες, τούτο εστί το αίμα μου», δηλαδή οπωσδήποτε πρέπει να τρώμε το Σώμα και να πίνουμε το Αίμα του Ιησού Χριστού 15. Επίσης, ο Κύριος κάνει λόγο για την τέλεση του Μυστηρίου ως ανάμνηση: «τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν» 16. Οι δύο λόγοι του Κυρίου μάς συνιστούν τα δύο απαραίτητα στοιχεία της θείας κοινωνίας, το ένα με την προσταγή για τη συμμετοχή και το άλλο αναφορικά με τη συνεχή τέλεση, που δηλώνεται με τη λέξη «ποιείτε», όπως μας εξηγεί και ο άγιος Ιωάννης ο 9 Πηδάλιον, εκδ «Αστήρ», σσ. 72 και 620. 10 Νικοδήμου Αγιορείτου, Ομολογία Πίστεως, σ. 73. 11 Ιωάν. στ 51. 12 Νικοδήμου Αγιορείτου, Ομολογία Πίστεως, σ. 73. 13 Α Θεσ. ε 19. 14 Ιωάν. στ 53. 15 Νικοδήμου Αγιορείτου, Ομολογία Πίστεως, σσ. 74-75. 16 Λουκ. κβ 19.
Χρυσόστομος. Έτσι ο καθένας μας δεν πρέπει να παραβαίνει αυτές τις θείες εντολές 17. Ανακεφαλαιώνοντας, είναι ανάγκη να επιτονίσουμε ότι ο Άρτος που μεταλαμβάνουμε, δηλαδή ο Χριστός, χαρίζει ζωή αιώνια σε όποιον τον γεύεται, ενώνεται και μένει μαζί με τον Σωτήρα. Επομένως, η σάρκα του Κυρίου μας προσφέρεται για την ζωοποίηση όλου του κόσμου 18. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας τους κανόνες των αγίων Αποστόλων, αναφέρει πως όλα τα τελούμενα κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας έχουν ως σκοπό την μετάληψη των αγιασμάτων από τους πιστούς, οπότε είναι ανάξιοι όσοι από τους χριστιανούς εισέρχονται στο ναό και δεν κοινωνούν. Τα λόγια του Ιερού Χρυσοστόμου ταυτίζονται με την εντολή του Κυρίου μας «τούτο ποιείτε» 19. Λέει ακόμα πως δεν πρέπει να προσερχόμαστε στο Μυστήριο απλώς από συνήθεια ή μόνο μια με δύο φορές το χρόνο κατά τις μεγάλες γιορτές, με την πρόφαση ότι είμαστε ανάξιοι. Ο άγιος Νικόδημος, κάνει το έξης σχόλιο: «δεν κάνουν τα Θεοφάνεια ή η Μεγάλη Τεσσαρακοστή τον πιστό άξιο, ώστε να προσέλθει στο Μυστήριο και τις υπόλοιπες μέρες του έτους είναι ανάξιος, αλλά η καθαρότητα της ψυχής είναι που τους κάνει αξίους» 20. Ο άγιος Νικόδημος, ερμηνεύοντας τα παραπάνω λόγια του Χρυσοστόμου, σημειώνει πως υπάρχει μεγάλη «αταξία» στο θέμα της θείας κοινωνίας. Συγκεκριμένα αναφέρει πως πολλοί, αν και καθαροί, δεν κοινωνούν παρά μόνο λίγες φορές το χρόνο. Αντίθετα πάλι, το Πάσχα, ακόμα και αν έχουν κάνει αμαρτίες, κοινωνούν. Συνεχίζοντας, κάνει το έξης σχόλιο: «αλίμονο στην κακή συνήθειά σας και στην πρόληψη» 21. Για ποιο λόγο τότε τελείται καθημερινώς η θεία λειτουργία, αφού οι πιστοί δεν κοινωνούν; Αν κάποιος δεν είναι άξιος να μεταλάβει, τότε δεν είναι άξιος να ακούσει και τις υπόλοιπες ευχές της λειτουργίας. Η συνεχής μετοχή στο Μυστήριο είναι πολύ σημαντική σύμφωνα με τη Πενθέκτη Σύνοδο, η οποία ορίζει στο 70ο κανόνα: «Ει τις εν πόλει διάγων, τρεις Κυριακάς ημέρας εν τρισίν εβδομάσι μη συνέρχοιτο, ει μεν κληρικός είη καθαιρείσθω, ει δε λαϊκός αποκινείσθω της Κοινωνίας». Παρατηρούμε πως η 17 Νικοδήμου Αγιορείτου, Ομολογία Πίστεως, σ. 75. 18 Νικοδήμου Αγιορείτου, Περί της συνεχούς μεταλήψεως, σ. 105. 19 Νικοδήμου Αγιορείτου, Ομολογία Πίστεως, σ. 81. 20 Όπ.π., σ. 81. 21 Όπ.π., σ. 84.
Αγία μας Εκκλησία είναι αυστηρή πάνω σε αυτό το θέμα. Το ίδιο ορίζει και η εν Σαρδική Σύνοδος του 4 ου αιώνα 22. Μια μερίδα κατακριτών των Κολλυβάδων Πατέρων λένε πως τον πρώτο καιρό οι περισσότεροι χριστιανοί μεταλάμβαναν και οι λιγότεροι απείχαν. Έτσι η Εκκλησία μας θέσπισε κανόνες για τους λιγότερους! Τώρα που συμβαίνει το αντίθετο, θα πρέπει να θεσπιστούν κανόνες για αυτούς που κοινωνούν συχνά για να μην σκανδαλίζονται οι μη μετέχοντες στο μυστήριο. Ο αγιορείτης άγιος αναφέρει πως αυτοί που επικαλούνται τα παραπάνω πρέπει να γνωρίζουν τι σημαίνει σκάνδαλο και αταξία, γιατί σκάνδαλο είναι εκείνο που απομακρύνει τον άνθρωπο από το Θεό. Όσοι κοινωνούν, πράττουν το θέλημα του Θεού. Δεν γίνεται να το παραβιάζουν εξαιτίας των πολλών που δεν κάνουν το ορθό. Εάν τυχόν κάποιοι σκανδαλίζονται, επειδή δεν μπορούν να τους βλέπουν να μεταλαμβάνουν, ας καταλάβουν ότι αυτό οφείλεται στο φθόνο και την μισαδελφία τους 23. Η θεία κοινωνία δεν είναι «φάρμακο» μαγικό, που διώχνει και συγχωρεί τις αμαρτίες, αυτό το κάνει το μυστήριο της εξομολογήσεως. Η θεία κοινωνία όμως είναι αυτό που μας τρέφει και μας προστατεύει ως «μία αλοιφή» από την αμαρτία, αφού πρώτα έχουμε καθαριστεί με την εξομολόγηση 24. Επιπλέον, μας δίνει μεγάλη προκοπή στην εν Χριστώ ζωή 25. Είναι εξάλλου η τροφή που αγιάζει όσους την «τρώνε» και τους χαρίζει πλουσιοπάροχα την πνευματική ενίσχυση και την καθαρότητα. Όποιος κοινωνεί συχνά, έχει μέσα του τον Χριστό, δεν μπορεί να πεθάνει ψυχικά, ενώ, αντίθετα, όσοι δεν δέχονται τη θεία βρώση βιώνουν κάποια στιγμή τον πνευματικό θάνατο. Στο σημείο αυτό, ο ιερός Πατήρ μας δίνει ένα παραβολικό συμβολισμό: Όπως ένα βρέφος που τρέφεται με το γάλα από τον θηλασμό, όταν δεν τρώει, είναι άρρωστο και κινδυνεύει να πεθάνει, έτσι και εμείς πρόθυμα να λαμβάνουμε τη Θεία Κοινωνία ως πνευματική τροφή για να ζωοποιούμαστε. Αν δεν το κάνουμε αυτό, τότε κινδυνεύουμε να νεκρωθούμε πνευματικά. Για τον λόγο αυτό, αν κάποιος μπορεί να προσέρχεται και να μεταλαμβάνει συχνά, θα πρέπει συνεχώς να το κάνει 26. Το εκχυνόμενο Αίμα που έρευσε «από την άχραντον πλευράν του Δεσπότου Χριστού» εγκαινιάζει τη Νέα Διαθήκη. Αυτό το Αίμα καθίσταται «θρεπτικό» και «καθαρτήριο», γιατί τρεφόμαστε διά της σαρκός του και του αίματός του. 22 Όπ.π., σ. 88. 23 Όπ.π., σσ. 177-179. 24 Νικοδήμου Αγιορείτου, Ομολογία Πίστεως, σ. 57. 25 Νικοδήμου Αγιορείτου, Περί της συνεχούς μεταλήψεως, σσ. 96-97. 26 Όπ.π., σ. 88.
Καθαιρόμεθα όχι με τη παλαιά κάθαρση των ραντισμών του Μωυσή, αλλά με τον αγιασμό του Αίματος του Χριστού 27. Οι θεολόγοι ονομάζουν τη θεία κοινωνία συστατικό της ζωής. Όπως χωρίς την αναπνοή ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει ή χωρίς την τροφή δεν θα επιβιώσει, το ίδιο συμβαίνει και με τη Θεία Κοινωνία που είναι αναγκαία για την επιβίωση της ψυχής 28. Όσοι δεν κοινωνούν συχνά είναι επιρρεπείς στους λογισμούς, ψυχραίνεται η καρδιά τους και η ζωή τους και είναι όλη αδιαφορία και ραθυμία. Αντί να κοινωνούν, απλώς καταλύουν όλες τις τροφές, χωρίς να υπάρχουν γι' αυτούς ημέρες νηστείας και εγκράτειας 29. Γνήσιο δείγμα αγάπης προς τον Χριστό είναι η συχνή θεία κοινωνία, «το να μεταλαμβάνη τινάς συνεχώς και μετά της πρεπούσης ετοιμασίας το πανάγιον σώμα του γλυκυτάτου Σωτήρος» 30, όπως αναφέρει ο Νάξιος αλλά και οικουμενικός άγιος Νικόδημος. Ο Ιησούς Χριστός είναι ο «ιερεύς», «ο «ιερουργός», ο «κεραστής» και το «κέρασμα», όπως διαβάζουμε στο Εορτοδρόμιον. 27 Νικοδήμου Αγιορείτου, Εορτοδρόμιον, τ. Β σσ. 431-432. 28 Νικοδήμου Αγορείτου, Περί της συνεχούς μεταλήψεως, σ. 92. 29 Όπ.π., σ. 123. 30 Νικοδήμου Αγιορείτου, Εορτοδρόμιον, τ. Β, σ. 137.