ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Πατησίων 42, 106 82, Αθήνα ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙΙ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΦΥΛΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΟΥ Κατ επιλογήν υποχρεωτικό µάθηµα 8ου εξαµήνου ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2007 2008 ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΧΩΡΟΣ έµφυλες αναπαραστάσεις της πόλης στη µαζική κουλτούρα Ι ΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ Ειρήνη Μίχα, Μάχη Καραλή, Τζίνα Σκιαδά Μάρω Κάτου, Φοίβος Καλλίτσης, Γιώργος Μαρνελάκης, Ντίνα Μπασιάκου ΤΡΙΤΗ 15:30 18:15 ΑΙΘΟΥΣΑ T 10
Αντικείµενο και στόχοι του µαθήµατος Το µάθηµα επιχειρεί µια εισαγωγή στις φεµινιστικές µελέτες που αφορούν τη σύγχρονη, µαζική όπως την αποκαλούµε, κουλτούρα. Με επίκεντρο τα ζητήµατα φύλου και χώρου προσεγγίζονται οι επικρατέστερες θεωρίες για την έννοια της «µάζας» και της κουλτούρας, τεχνάσµατα και παραδείγµατα αναπαραστάσεων καθώς και ερµηνείες που αποδίδονται συχνά στις έµφυλες σχέσεις της πόλης. Στο πλαίσιο µιας προσέγγισης ανοικτής σε ποικίλους επιστηµονικούς τοµείς (κοινωνικές επιστήµες, εικαστικές τέχνες, πολιτισµική γεωγραφία, ιστορία), το µάθηµα αποσκοπεί αφενός στη διεύρυνση της οπτικής των σπουδαστριών και των σπουδαστών, αφετέρου στην ευαισθητοποίησή τους γύρω από τους µηχανισµούς µε τους οποίους σήµερα αναπαράγονται και καθιερώνονται αντιλήψεις για το κοινωνικό φύλο και την πόλη. Ο σύγχρονος προβληµατισµός για τα θέµατα φύλου αναπτύσσεται από τα µέσα περίπου της δεκαετίας του 1960 και συνδέεται µε τις αναζητήσεις του λεγόµενου «δεύτερου κύµατος» (second wave) του φεµινισµού. Σε πρώτη φάση συγκροτείται µια κριτική της επιστήµης και της γνώσης, αρχικά στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήµες, ενώ παράλληλα γίνεται προσπάθεια αφενός να αναδειχθεί η συµβολή των γυναικών στη διαµόρφωση συγκεκριµένων επιστηµονικών πεδίων, αφετέρου να προστεθούν οι γυναίκες, ως «αντικείµενο µελέτης» στα ήδη αποδεκτά πεδία διερεύνησης κάθε περιοχής της γνώσης, τα οποία κατά κύριο λόγο, αν και συνήθως άρρητα, αναφέρονται στην «κανονική οµάδα» των ανδρών. Έτσι, η φεµινιστική σκέψη συµβάλλει από νωρίς στην προσπάθεια να καταδειχθεί πως δεν υπάρχει «αντικειµενική» και «ουδέτερη» γνώση, αλλά πως η γνώση ενέχει σχέσεις εξουσίας: οι επιστηµονικές βεβαιότητες που προβάλλονται ως οικουµενικές εκφράζουν (και συχνά εξυπηρετούν) άτοµα συγκεκριµένου φύλου, κοινωνικής τάξης, φυλής ή πολιτισµικού περίγυρου. Σταδιακά συγκροτούνται επίσης νέες θεωρητικές προσεγγίσεις, έννοιες και µεθοδολογικά εργαλεία, ενώ αρκετές φεµινίστριες ανθρωπολόγοι επιδιώκουν να τεκµηριώσουν τον κοινωνικά κατασκευασµένο χαρακτήρα της γυναικείας κατωτερότητας: τονίζουν ότι η ιεραρχικά κατώτερη θέση των γυναικών προκύπτει από την ταύτισή τους µε το «ιδιωτικό» και τη «φύση», ταύτιση όµως που είναι ιδεολογική, καθώς δεν απορρέει από αυτές καθεαυτές τις αναπαραγωγικές λειτουργίες των γυναικών, αλλά από την αρνητική αξιολόγηση αυτών των λειτουργιών, εκφρασµένη συµβολικά (Αβδελά & Ψαρρά 1997:10, 38). 2
Ο προβληµατισµός γύρω από το φύλο δεν αποτελεί ένα σαφώς καθορισµένο σώµα γνώσης, ούτε ανταποκρίνεται σε ένα συγκεκριµένο επιστηµονικό κλάδο. Αντίθετα χαρακτηρίζεται από διεπιστηµονικές προσεγγίσεις και αµοιβαίες οσµωτικές επιρροές µεταξύ διαφορετικών γνωστικών περιοχών. Έτσι, στα µέσα της δεκαετίας του 1970 τα ζητήµατα του φύλου εισάγονται και σε µια σειρά περιοχών έρευνας που ασχολούνται µε τη µελέτη, το σχεδιασµό και τη διαχείριση του χώρου ανθρωπογεωγραφία, κοινωνιολογία της πόλης, αρχιτεκτονική, αστικός σχεδιασµός, πολεοδοµία κ.λπ. Στο πλαίσιο αυτό αρχικά εντοπίζεται η ιδιαίτερη σχέση των γυναικών, αλλά και άλλων οµάδων και ταυτοτήτων που «αποκλίνουν» από το κυρίαρχο πρότυπο (όπως οµοφυλόφιλοι, Αφρικανοί και Ασιάτες, µετανάστριες και µετανάστες) µε την πόλη και την καθηµερινή ζωή που αυτές προδιαγράφουν. Ωστόσο σε πιο πρόσφατες επεξεργασίες γίνεται πια σαφές ότι οι τρόποι οργάνωσης, σχεδιασµού και παραγωγής του χώρου είναι βαθιά εµποτισµένοι µε παγιωµένες αντιλήψεις και παραδοχές για το φύλο, λειτουργώντας καταλυτικά στην κατασκευή κάθε ταυτότητας σε σχέση µε το δοµηµένο περιβάλλον. Υπό το πρίσµα αυτό αµφισβητείται η κυρίαρχη θεώρηση του χώρου ως ουδέτερου, στατικού, προφανή και δεδοµένου, και αναδεικνύεται ο έµφυλος χαρακτήρας του. Στο πλαίσιο του «δεύτερου κύµατος», οι φεµινιστικές αναζητήσεις συναντούν επίσης τις πολιτισµικές σπουδές (cultural studies) γύρω από την έννοια και τη σηµασία της µαζικής κουλτούρας. Έτσι από τα µέσα της δεκαετίας του 1970 αναπτύσσονται δυο κυρίως τάσεις: Η πρώτη αφορά τις διερευνήσεις γύρω από την «εικόνα της γυναίκας». Ιδιαίτερα στον κλάδο των κοινωνικών επιστηµών δηµιουργείται ένα ευρύ πεδίο προβληµατισµού για τον τρόπο µε τον οποίο αναπαρίσταται η θηλυκότητα και ο ανδρισµός στα media, την επίδραση που έχουν στο κοινό οι κατασκευασµένες αυτές ταυτότητες, και γενικότερα τον ρόλο της αναπαραστατικής διαδικασίας στο να διαµορφώνει και να αναπαράγει «στερεότυπες» αντιλήψεις. Η µελέτη των εικόνων και του λόγου για τις γυναίκες και το φύλο βρίσκεται στο επίκεντρο και της δεύτερης τάσης. Ωστόσο διευρύνοντας τον προβληµατισµό γύρω από την έννοια και τη σηµασία της κουλτούρας, στο πλαίσιο των πολιτισµικών σπουδών αναδεικνύονται επίσης ερωτήµατα σε σχέση µε τις πολιτικοοικονοµικές συνιστώσες της µαζικής κουλτούρας, αλλά και τη σηµασία της «βιωµένης εµπειρίας» (Hollows 2000:20). Οι διερευνήσεις αυτές είναι διαρκώς ανοικτές σε αναθεωρήσεις και νέα ερωτήµατα. Έτσι ενώ, για παράδειγµα, η έννοια της θηλυκότητας αντιµετωπίστηκε πολλές φορές ως «πρόβληµα», βάζοντας έτσι στο στόχαστρο ορισµένες αξίες και συµπεριφορές που θεωρήθηκαν βασικός παράγοντας της γυναικείας καταπίεσης, σήµερα αφενός επισηµαίνεται ότι ο ανδρισµός και η θηλυκότητα δε συνιστούν σταθερές κατηγορίες που «ενδύεται» κανείς από την παιδική ηλικία µια για πάντα, αλλά κατηγορίες που τίθενται συνεχώς υπό έλεγχο, πρόκληση και ανάπλαση τόσο στη φαντασία όσο και στην καθηµερινή ζωή, αφετέρου ανιχνεύεται ο τρόπος µε τον οποίο οι αναπαραστάσεις του φύλου διαπερνούν 3
έννοιες και κατηγορίες που δεν σχετίζονται µόνο µε τις γυναίκες και τους άνδρες, αλλά επίσης µε άλλες κατηγορίες που χρησιµοποιούνται σαν «φυσικές», όπως η φυλή, το έθνος, η κοινωνική τάξη κ.ο.κ. Ζητήµατα λοιπόν «κλειδιά» στο πλαίσιο αυτού του διευρυµένου ερευνητικού πεδίου αποτελούν: η ιστορική προσέγγιση της µαζικής κουλτούρας και των θεωριών γύρω από αυτή, σε συνάρτηση µε την ανάπτυξη και διόγκωση των αστικών κοινωνιών, η ερµηνεία της «µάζας» στις κυρίαρχες προσεγγίσεις, και αντίστοιχα η σηµασία που αποδίδεται στον όρο «popular» εκλαϊκευµένη, λαϊκή ή απλά δηµοφιλής κουλτούρα, οι αναπαραστάσεις της δηµόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας σε σχέση µε τις ποικίλες και πολύπλοκες έµφυλες ταυτότητες, οι ευρύτεροι (πολιτικοοικονοµικοί, κοινωνικοί και ιστορικοί) παράγοντες που καθορίζουν αξίες, συµπεριφορές και κριτήρια αξιολόγησης των πολιτισµικών προϊόντων καθώς συχνά ο διαχωρισµός µεταξύ «καλού» και «κακού» δεν κατατάσσει µόνο προϊόντα αλλά και κοινωνικές οµάδες, διαµορφώνοντας έτσι νέες µορφές εξουσίας, οι αναπαραστατικοί µηχανισµοί και τα τεχνάσµατα που εξασφαλίζουν σήµερα την επιθυµητή επικοινωνιακή αποτελεσµατικότητα τόσο στα media όσο και στις πολυάριθµες µορφές έκφρασης της µαζικής τέχνης. Στο µάθηµα, µέσα από τα σεµινάρια και την άσκηση, γίνεται προσπάθεια να προσεγγιστούν τα παραπάνω ζητήµατα, µε στόχο την εξοικείωση των φοιτητών/τριών µε ορισµένες έννοιες των οποίων η σηµασία κάθε άλλο παρά δεδοµένη είναι. Ακόµα, αναδεικνύοντας τη σηµασία του κοινωνικού φύλου στο σύγχρονο γεµάτο εικόνες περιβάλλον µας, η διεπιστηµονική αυτή διερεύνηση αποσκοπεί να αποβεί χρήσιµη στην αναζήτηση νέων εργαλείων, ικανών να βοηθήσουν στην «ανάγνωση» και κατανόηση των πιο πρόσφατων αστικών µετασχηµατισµών και ζητηµάτων. Βιβλιογραφικές παραποµπές Αβδελά Έφη & Ψαρρά Αγγέλικα, 1997, Σιωπηρές ιστορίες. Γυναίκες και φύλο στην ιστορική αφήγηση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα Hollows Joanne, 2000, Feminism, Feminity and Popular Culture, Manchester University Press 4
Οργάνωση και θεµατολογία των σεµιναρίων Το µάθηµα είναι οργανωµένο σε τρεις ενότητες: Η πρώτη ενότητα εισάγει στην οπτική, τη θεµατολογία και τις βασικές έννοιες του µαθήµατος (φύλο, δηµόσιος και ιδιωτικός χώρος, µαζική κουλτούρα). Στη δεύτερη ενότητα γίνεται µια εισαγωγή σε µεθόδους και τεχνικές ανάλυσης γραπτού και οπτικού υλικού, µε στόχο την ανάδειξη τρόπων προσέγγισης των έµφυλων αναπαραστάσεων. Η τρίτη ενότητα εστιάζει σε επιµέρους παραδείγµατα που αφορούν αναπαραστάσεις του φύλου και του χώρου, όπως και των σχέσεων και των δοµών εξουσίας που αυτές αναπαράγουν σε παλιές φωτογραφίες και cartes-postal, στα κόµικς, τον κινηµατογράφο και άλλες µορφές έκφρασης ή δίαυλους επικοινωνίας της µαζικής κουλτούρας. Πρόγραµµα διαλέξεων: (1) εισαγωγή στη θεµατολογία και την οπτική του µαθήµατος (Ειρήνη Μίχα) Ενότητα Α έννοιες (2) το φύλο, ο χώρος, το δηµόσιο και το ιδιωτικό (Γιώργος Μαρνελάκης, Ειρήνη Μίχα) Από το τεύχος σηµειώσεων: Βαΐου Ντίνα, 1994, «Η πόλη: ένας χώρος για τις γυναίκες;», στο συλλογικό τόµο Αναπαραστάσεις της θηλυκότητας. Φεµινιστικές προσεγγίσεις, Κέντρο Έρευνας και Τεκµηρίωσης, Αθήνα, σ. 59-67 Green Eileen, 1990, «Η διαδικασία του κοινωνικού ελέγχου στη δηµόσια και την ιδιωτική σφαίρα», στο: Green Eileen et al., Women s Leisure, What Leisure?, Macmillan, London, κεφ. 6, µετάφραση: Σ. Βωβού & Ντ. Βαΐου Μαρνελάκης Γιώργος, 2003, «Μεταλλαγές των ιδεών για την έννοια του φύλου», αδηµοσίευτο άρθρο (υπό έκδοση στο Γ. Μαρνελάκης, Γεωγραφίες των Σωµάτων: Σεξουαλικότητα, Φύλο και Αστικός χώρος, Αλεξάνδρεια, Αθήνα) Στη βιβλιοθήκη: McDowell Linda, 1999, Gender, identity, place, Polity Press, Oxford Μπακαλάκη Αλεξάνδρα (επιµ.), 1994, Ανθρωπολογία, γυναίκα και φύλο, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 5
(3) µαζική κουλτούρα και φύλο (Ειρήνη Μίχα) Βαρίκα Ελένη, 1985, «Αόρατη εργασία και επιδεικτική κατανάλωση: ίχως ρολόι ούτε µισθό εικόνες και πραγµατικότητα των γυναικών των µεσαίων στρωµάτων στην Αθήνα (1833-1870)», Πρακτικά του διεθνούς συµποσίου ιστορίας Νεοελληνική πόλη, οθωµανικές κληρονοµιές και ελληνικό κράτος, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισµού, τόµος Α, σ. 155-66 Hollows Joanne, 2000, Feminism, feminity and popular culture, Manchester University Press, Manchester and New York, (Introduction 2: Feminism, cultural studies and popular culture, pp. 19-36/ Part IV Conclusions: Feminism in popular culture, pp. 190-204) McPherson Tara, 2002, Seeing in Black and White: Gender and Racial Visibility from Gone with the Wind to Scarlett, in Jenkins Henry et al., Hop on Pop, Duke University Press, Durham & London, pp. 517-34 Στη βιβλιοθήκη: Mitchell W.J.I., 1998, An Interview with Barbara Kruger, in Landes Joan B., Feminism, the Public & the Private, Oxford University Press, Oxford and New York, pp. 302-13 Perry Gill (ed.), 1999, Gender and art, Yale University Press, New Haven Ενότητα Β: µεθοδολογικές επισηµάνσεις (4) αναπαραστάσεις, σύµβολα και εικόνες: τεχνικές προσέγγισης (Ειρήνη Μίχα) (5) άσκηση για την τεχνική ανάλυσης περιεχοµένου Kristeva Julia, 2000, «Η οπτική γλώσσα: Η φωτογραφία και ο κινηµατογράφος», Κινηµατογράφος & Επικοινωνία, 1, Φεβρουάριος Απρίλιος, σ. 34-6 Μίχα Ειρήνη, 2008, «Η τεχνική της ανάλυσης περιεχοµένου: εισαγωγικές επισηµάνσεις», αδηµοσίευτο άρθρο Nochlin Linda, 1990, «Γυναίκες, τέχνη και εξουσία», ίνη, 5, Ιούνιος, σ. 78-93 Berelson Bernard, 1971 (1952), Content analysis in communication research, Hafner publishing company, New York, (chapter III: Qualitative Content Analysis, pp. 115-134/ chapter IV: The Units of Content Analysis, pp. 135-46/ chapter V: The Categories of Content Analysis, pp. 147-68) Σακαλάκη Μαρία, 2001, «Η ανάλυση περιεχοµένου», στο: Παπαστάµου Στάµος, Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Επιστηµονικοί προβληµατισµοί και µεθοδολογικές κατευθύνσεις, Ελληνικά γράµµατα, Α, Αθήνα, σ. 477-93 6
Φραγκουδάκη Άννα, 1978 Τα αναγνωστικά βιβλία του δηµοτικού σχολείου: ιδεολογικός πειθαναγκασµός και παιδαγωγική βία», Θεµέλιο, Αθήνα, εισαγωγή και κεφ. 1α: Αυταρχική οικογένεια και ακραίος φυλετισµός, σ. 7-25 Φρειδερίκου Αλεξάνδρα, 1995-96, «Ανεξάρτητα από φύλο και καταγωγή: Η ισότητα των φύλων στα γλωσσικά εγχειρίδια του δηµοτικού σχολείου», ίνη (αφιέρωµα είκοσι χρόνια µετά), 8, σ. 180-90 Ενότητα Γ: παραδείγµατα έµφυλων αναπαραστάσεων (6) ανθρωπολογική «ανάγνωση» παλαιών φωτογραφιών «εξωτικών» χωρών και των κατοίκων τους: σχέσεις εξουσίας και δοµές κυρίαρχης ιδεολογίας (Τζίνα Σκιαδά) Allula Malek, 1986, The Colonial Harem, University of Minnesota Press Monti, Nicolas, 1987, Africa Then, Alfred Knopf, Inc. Perez Nissan N., 1988, Focus East, The Domino Press Στη βιβλιοθήκη: Said Edward W., 1996, Οριενταλισµός, Νεφέλη Wilson Elisabeth, 2001, The Contradictions of Culture, Cities, Culture, Women, Sage Publications, London (7) το φύλο και ο χώρος στα κόµικς (Ειρήνη Μίχα) «Η Φωτεινή της νύχτας»: έµφυλες σχέσεις και ρόλοι στον αστικό χώρο (Μάρω Κάτου) Μίχα Ειρήνη, 2007, «Αληθοφανείς και ευανάγνωστες αναπαραστάσεις του χώρου: το παράδειγµα των κόµικς», άρθρο σε διαδικασία έγκρισης δηµοσίευσης στην εξαµηνιαία έκδοση επιστηµών του χώρου Γεωγραφίες Κουκούλας Γιάννης, 2005, Γυναίκες στα κόµικς: Ηρωίδες για κάθε χρήση, Futura, Αθήνα Robbins Trina, 2002, Gender Differences in Comics, Image & Narrative, 4, Image andnarative.be 7
(8) έµφυλες πολιτισµικές προσεγγίσεις: παραδείγµατα από τον κινηµατογράφο «East Palace, West Palace», µια ταινία σε µια χρονική στιγµή: Queer διεκδικήσεις χώρου στη σύγχρονη Κίνα (Φοίβος Καλλίτσης) «Όµηρος», µια µελέτη της ανδρικής τιµής στην οµώνυµη ταινία του Κ. Γιάνναρη (Ντίνα Μπασιάκου) Καλαντίδης ηµήτρης, 2000, «Το ζήτηµα της αναπαράστασης στον κινηµατογράφο», Κινηµατογράφος & Επικοινωνία, 2, Μάιος Ιούλιος, σ. 18-9 Hollows Joanne, 2000, Feminism, feminity and popular culture, Manchester University Press, Manchester and New York, (Part II: 5. Soap operas and their audiences, pp. 38-67, 91-109) Mahoney Elisabeth, 1997, The People in Parentheses : Space Under Pressure in the Postmodern City in Clarke David B., The Cinematic City, Routledge, London and New York, pp.168-85 Στη βιβλιοθήκη: Rosalind Pollack Petchesky, 1997, Fetal Images, The Power of Visual Culture in the Politics of Peproduction, in Lancaster Roger N. & di Leonardo Micaela, The Gender/Sexuality Reader, Routledge, New York and London, pp. 134-50 (9) αναπαραστάσεις του φύλου στη µαζική κουλτούρα και τα media (Ειρήνη Μίχα) Berger John, 1993 (1972), Η εικόνα και το βλέµµα, Οδυσσέας, Αθήνα (7. οι διαφηµιστικές εικόνες, σ. 129-54) Broustien Gerry, 2002, Ceci N est Pas une Jeune Fille : Videocams, Representation, and Othering in the Worlds of Teenage Girls, in Jenkins Henry et al., Hop on Pop, Duke University Press, Durham & London, pp. 162-86 Gill Rosalind, 2007, Gender and the media, Polity Goffman Erving, 1979, Gender Advertisements, Harper Colophon Books Καραµάνου Άννα, 2004, «Φύλο, ηµοκρατία και ΜΜΕ», politicscosmos.com, 6 Σεπτεµβρίου Silveirinha Maria Joao, 2007, Displacing the political, Feminist Media Studies, 7:1, pp. 65-79 (10) συζήτηση για τις εργασίες (11) συζήτηση για τις εργασίες 8
Ζητούµενα του µαθήµατος εργασία Το µάθηµα βασίζεται στην ενεργό και ουσιαστική συµµετοχή των σπουδαστριών και των σπουδαστών. Οι διαλέξεις θα είναι περιορισµένης διάρκειας έτσι ώστε το µεγαλύτερο µέρος του µαθήµατος να αφιερώνεται σε παρουσιάσεις των προτεινόµενων (ή άλλων συναφών µε το θέµα) κειµένων, σε ανάδειξη ερωτηµάτων και σε συζήτηση. Για την τελική αξιολόγηση θα παραδοθεί µια εργασία στο τέλος του εξαµήνου, η οποία µπορεί να εκπονηθεί ατοµικά ή από οµάδες των 2-3 ατόµων. Προτεινόµενο θέµα εργασίας: παραδείγµατα σύγχρονων έµφυλων αναπαραστάσεων Εστιάζοντας στα ζητήµατα φύλου και χώρου, οι σπουδάστριες και οι σπουδαστές καλούνται να επιλέξουν ένα σχετικό ερευνητικό υλικό (γραπτό, εικονογραφηµένο, οπτικό ή µουσικό) µε στόχο την ανάλυσή του. Το υλικό µπορεί να είναι άρθρο, µυθιστόρηµα, ποίηµα, ταινία, τηλεοπτικό σήριαλ, τραγούδι, πίνακας ζωγραφικής, κόµικς ή άλλο έργο/προϊόν της µαζικής κουλτούρας. Η εργασία αποτελεί άσκηση για την εφαρµογή της τεχνικής της ανάλυσης περιεχοµένου και συναφών µεθόδων προσέγγισης εικόνων, και τα ερωτήµατα που θα τεθούν στο υλικό µπορούν να αφορούν «τι λέει» το περιεχόµενο, ή/και «πώς το λέει»: ερµηνείες και χαρακτηριστικά που αποδίδονται στη σχέση φύλου και χώρου, αξιολογήσεις των χαρακτηριστικών αυτών, έννοιες όπως το δηµόσιο και το ιδιωτικό, η θηλυκότητα και ο ανδρισµός, συµβολισµοί, συµπεριφορές, αξίες και πρότυπα, παραποµπές σε άλλα κείµενα και εικόνες, τεχνάσµατα αναπαράστασης και αυθεντικοποίησης των χαρακτηριστικών, βαθµό συναισθηµατικότητας του υλικού κ.ά. Σε κάθε περίπτωση τα ερωτήµατα της ανάλυσης θα προκύψουν µέσα από πολλαπλές αναγνώσεις (ή ακούσµατα) του ίδιου του υλικού. Η µεθοδολογία για την επιλογή και την ανάλυσή του υλικού θα συζητηθεί στη διάρκεια του µαθήµατος και θα αποφασιστούν σε σχέση µε τα ενδιαφέροντα κάθε σπουδάστριας, σπουδαστή ή οµάδας. Το τελικό αποτέλεσµα της εργασίας θα έχει τη µορφή µικρού δοκιµίου περιορισµένης έκτασης, το οποίο µπορεί να συνοδεύεται από αποσπάσµατα του υλικού, σκίτσα, collage, πίνακες ή όποια άλλα µέσα έκφρασης κριθούν απαραίτητα, ανάλογα µε το θέµα που θα επιλεγεί. 9