Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Τ Μ Η Μ Α Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ ΟΔΟΣ ΠΑΤΗΣΙΩΝ 42 ΤΚ: 106 82 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 7723818-7723820 FAX:7723819 ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ ΠΟΛΗ, ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Διδάσκοντες: Γιάννης Πολύζος, Καθηγητής ΕΜΠ, Θανάσης. Αραβαντινός Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ, Ελένη Χανιώτου Επίκ. Καθηγήτρια ΕΜΠ, Σόνια Μαυρομμάτη, αρχιτέκτων, Υ.Δ. ΕΜΠ. Προσκεκλημένοι διδάσκοντες: Κώστας Μωραίτης Καθηγητής ΕΜΠ, Γεωργία Γκουμοπούλου Υ.Δ. ΕΜΠ, Δημήτρης Μπαλαμπανίδης, Υ.Δ. Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, Λουκάς Τριάντης. Υ.Δ. ΕΜΠ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Αντικείμενο του μαθήματος αποτελούν η κριτική θεώρηση και οι μέθοδοι σχεδιασμού σύγχρονων όψεων του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο της πόλης, με έμφαση στη φύση και στις νέες τεχνολογίες. Η θεωρητική πλευρά του ζητήματος αναπτύσσεται μέσα από τις ερμηνείες του αστικού τοπίου ως προϊόν συγκεκριμένων πολιτισμικών και κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, οι οποίες διαμορφώνουν την καθημερινότητα και τον χωροχρόνο των «αστικών στιγμών» στην πόλη. Στο μάθημα, παράλληλα με την ανάδειξη και κατανόηση των ποικίλων αλληλεπιδράσεων που διαμορφώνουν μια διαλεκτική των αντιθέσεων και μετασχηματισμών της πόλης, επιδιώκεται η εξοικείωση των φοιτητών με μια σειρά ζητημάτων και σύγχρονων προβληματισμών του σχεδιασμού, που αφορούν στη μορφολογική και λειτουργική συγκρότηση του δημόσιου χώρου. Τελική πρόθεση του μαθήματος παραμένει η σταδιακή απάντηση στο ερώτημα του ορισμού του νέου τοπίου της πόλης, όπως αυτό μεταλλάσεται και με τη χρήση νέων τεχνολογιών. Συνολικά το μάθημα αναπτύσσεται μέσα από δύο παράλληλες προσεγγίσεις: Κριτική θεώρηση του δημόσιου χώρου της πόλης. Ζητήματα μεθοδολογίας και καινοτόμα εργαλεία σχεδιασμού στον δημόσιο χώρο της πόλης. Διερεύνηση εφαρμογής νέων τεχνολογιών ως βασική παράμετρος σχεδιασμού του νέου αστικού τοπίου. Το μάθημα, περά από την παρουσίαση μιας σειράς θεωρητικών ζητημάτων από τους διδάσκοντες και προσκεκλημένους ομιλητές, θέλει επίσης να αναδείξει μια σειρά ενδεικτικών μελετών και ερευνητικών προγραμμάτων, ολοκληρωμένων ή σε εξέλιξη. 1 5
Στα πλαίσια των εισηγήσεων θα αναλυθούν τα παρακάτω θέματα: 1. Εισαγωγή στο αντικείμενο του μαθήματος: Πολιτικές βιώσιμης αστικής ανάπτυξης: Ο ρόλος και η σημασία των ολοκληρωμένων αστικών παρεμβάσεων μητροπολιτικού χαρακτήρα. Παρουσίαση του workshop: «Συγγρού Λεωφόρος Πολιτισμού και Επιχειρηματικότητας». Ι. Πολύζος 2. Αστικά τοπία - επαναπροσδιορισμοί της «ταυτότητας» και των λειτουργικών δραστηριοτήτων στην ελληνική και ευρωπαϊκή πόλη. Συλλογική μνήμη και τοπίο. Πιλοτικές εφαρμογές στο δημόσιο χώρο. Ι. Πολύζος Σ. Μαυρομμάτη Επιλογή εργασιών από τους σπουδαστές. 3. Συγκρότηση δικτύου τοπιακών και περιβαλλοντικών σημαντικών χώρων στην Μητροπολιτική Αθήνα. Παρουσίαση έρευνας : «Από την Αθήνα στο Πάρκο Τρίτση». Κ. Μωραίτης. 4. «Τοπία εν κινήσει» - Νέες τεχνολογίες και αντίληψη του χώρου. Ε. Χανιώτου. 5. Διάρθρωση δικτύου δημόσιων χώρων και πρασίνου. Ποσοτικά πρότυπα, δυνατότητες και εργαλεία οργάνωσης και προσαύξησης του υπαίθριου χώρου. Α.Αραβαντινός. 6. Αστικές λεωφόροι, πράσινοι διάδρομοι, πολιτιστικοί διάδρομοι: τρεις έννοιες κλειδιά πολεοδομικής και περιβαλλοντικής αναβάθμισης. Παρουσίαση έρευνας: «Δικτύωση Αστικών Παρεμβάσεων στο Μητροπολιτικό Κέντρο Αθηνών». Δ. Μπαλαμπανίδης, Λ. Τριάντης. 7. Αστικά κενά. Συγκρούσεις και υπερβάσεις για την «αξιοποίηση» και «ανάπτυξη» του δημόσιου χώρου της πόλης. Παρουσίαση Μελέτης : «Πολεοδομικός Ανασχεδιασμός στην Ακαδημία Πλάτωνος». Γ. Γκουμοπούλου. 8. Αστική τυπολογία και δημόσιος χώρος. Αστικά οικοσυστήματα καινοτομίας. Living Labs. Σ. Μαυρομμάτη. 9. Παρουσίαση της πορείας των εργασιών από τους σπουδαστές. Διδακτική ομάδα. 10. Ο καταλυτικός ρόλος των πλατειών στην πόλη και τις επιμέρους ενότητές της. Α. Αραβαντινός. 11. Σχέσεις φύσης και πόλης. Πόλη και οικοσύστημα. Ε. Χανιώτου. 12. Σύγχρονοι χωρικοί μετασχηματισμοί. Η εικονική πραγματικότητα ως μέσο προέκτασης των δημόσιων τόπων. Διερεύνηση εφαρμογής νέων τεχνολογιών για τη διαχείριση «νέου» αστικού τοπίου. Σ. Μαυρομμάτη. 13. Ανακεφαλαίωση και αποτίμηση των θεμάτων και των προβληματισμών που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Διδακτική ομάδα. 2 5
Στα μαθήματα προγραμματίζονται: Παρουσίαση ερευνητικών προγραμμάτων και καινοτόμων μελετών σε συνεργασία με αντίσοιχα εργαστήρια άλλων πανεπιστημιών και ερευνητικών ομάδων. Συζήτηση με προσκεκλημένους διδάσκοντες. Το μάθημα απαιτεί συμμετοχή στις παραδόσεις και συζητήσεις που ακολουθούν, καθώς και ατομική εργασία με πεδίο αναφοράς τον ορισμό του νέου τοπίου της πόλης. Η προσέγγιση μπορεί να γίνει μέσω μιας περίπτωσης ή συγκριτικής ανάλυσης παράλληλων περιπτώσεων προκειμένου να διαφωτιστούν μέσω της ανάδειξης αντιθέσεων και ομοιοτήτων ιδιαίτερες πλευρές του ζητήματος που εξετάζει κάθε σπουδαστής. Είναι επιθυμητή η επεξεργασία της εργασίας με προγράμματα ψηφιακού σχεδιασμού, που θα παρουσιασθούν στη διάρκεια των μαθημάτων. Μορφή και στάδια ανάπτυξης της εργασίας Η εργασία θα πρέπει να έχει την παρακάτω οργάνωση και να βασίζεται στα ακόλουθα στάδια εξέλιξης: Πρώτο στάδιο είναι αυτό της συλλογής πληροφοριακού υλικού που μπορεί να προέρχεται από έρευνα σε βιβλιοθήκες, αρχεία δημόσιων υπηρεσιών, ερευνητικές μελέτες, αλλά και από πρόσβαση πληροφοριών μέσω του διεθνούς διαδικτύου. Η επάρκεια του υλικού, η διαδικασία εξεύρεσής του, η προσεκτική αποδελτίωσή και συσχέτισή του με το σκελετό ανάπτυξης της εργασίας, είναι το πρώτο σημαντικό βήμα, καθώς η εργασία αυτή, εκτός του αναμενόμενου τελικού αποτελέσματος, στοχεύει στην επαρκή εξοικείωση του σπουδαστή με τις μεθόδους εξεύρεσης και αξιολόγησης του πληροφοριακού υλικού. Δεύτερο στάδιο είναι αυτό της αναλυτικής διαδικασίας που, μαζί με το πρώτο, μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελούν μια ευρύτερη ενότητα. Ξεκινώντας από τη γενική προσέγγιση του προβλήματος, θα εντοπιστούν οι επί μέρους ιδιαίτερες μεταβολλές του αστικού τοπίου, οι οποίες θα πρέπει να ιεραρχηθούν αναλόγως της βαρύτητας που παρουσιάζουν. Μέσα από αυτή την κριτική στάση, που θα αναπτυχθεί ως προς το συγκεκριμένο αντικείμενο το οποίο εξετάζεται, η αναλυτική διαδικασία θα ολοκληρωθεί με την οργάνωση και παρουσίαση των εναλλακτικών προσεγγίσεων. Στο στάδιο της ανάλυσης, οφείλουν να φανούν τεκμηριωμένες: Η δυναμική / εξελικτική εικόνα της περιοχής όπου εντοπίζονται οι συγκεκριμένες μεταβολές, 3 5
Οι στόχοι που έχουν τεθεί ως προς την εξέλιξη των συγκεκριμένων συνθηκών, καθώς και η ανάπτυξη σεναρίων εξέλιξης, Η αξιολόγηση αυτών σε κάθε περίπτωση, με βάση την ωφελιμότητα που προκύπτει για το αστικό τοπίο και το περιβάλλον. Τρίτο στάδιο είναι αυτό της συνθετικής διαδικασίας. Εδώ συγκεντρώνονται και αναπτύσσονται μόνο τα συμπεράσματα και η βέλτιστη πρόταση / προτάσεις σύνθεσης. Αξιολογείται όχι μόνο η πρωτοτυπία και η πληρότητα παρουσίασης της συγκεκριμένης πρότασης, αλλά κυρίως το κατά πόσο εμφανίζεται επαρκώς τεκμηριωμένη με βάση την προηγούμενη αναλυτική διαδικασία. Κάθε προτεινόμενη κατεύθυνση ή σενάριο σύνθεσης του νέου αστικού τοπίου, οφείλει να είναι τεκμηριωμένη και να αποτελεί φυσική συνέχεια της αναλυτικής διαδικασίας και των πρωτότυπων στοιχείων/ πληροφοριών που συλλέχθηκαν μέχρι τώρα. Παρουσίαση της εργασίας Η έκταση της εργασίας δεν θα πρέπει να ξεπερνά τις 30-35 δακτυλογραφημένες σελίδες Α4. Είναι δυνατόν να παραδοθεί και σε τεύχος διαστάσεων Α3, εφόσον περιέχει σχέδια, στοιχεία από πίνακες ή χάρτες, των οποίων η παρουσίαση απαιτεί μεγαλύτερα μεγέθη. Θα κατατεθεί σε έντυπη και ψηφιακή μορφή και θα παρουσιασθεί δημόσια, στο τέλος του τετραμήνου, μέσα σε συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Κριτήρια αξιολόγησης Τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογηθεί κάθε εργασία είναι τα εξής : Η επάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας που ακολουθήθηκε για τη συγκέντρωση του πρωτότυπου πληροφοριακού υλικού και ο βαθμός αξιοποίησής του στην πορεία της εργασίας. Η πρωτοτυπία προσέγγισης του θέματος και η μεθοδική οργάνωση του αναλυτικού σταδίου. Ο βαθμός τεκμηρίωσης των τελικών συμπερασμάτων και η επαρκής σύνδεσή τους με τα στάδια της αναλυτικής διαδικασίας. Η πληρότητα, ως προς τα ζητούμενα, του τελικού τεύχους παρουσίασης της εργασίας. Η εικόνα της δημόσιας προφορικής παρουσίασης του θέματος. Ενδεικτικοί Προβληματισμοί Επιλεγμένες Εργασίες που έχουν αναπτυχθεί στο μάθημα (βλ. και σπουδαστικές εργασίες προηγούμενων ετών στην ιστοσελίδα του μαθήματος): Μετασχηματισμοί του αστικού τοπίου μέσω ισχυρών παρεμβάσεων και αναπλάσεων του δημόσιου χώρου. Πολιτισμική πολιτική. Κινηματογραφικές «όψεις» της πόλης. Η αντίληψη του αστικού τοπίου. Όψεις της πόλης εισερχόμενοι εκ των «πυλών». Δυνατότητες «προσαύξησης» των ελεύθερων χώρων, δημόσιων και ιδιωτικών. Τα «δίκτυα» των υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων και οι «ροές» πρασίνου στην πόλη. 4 5
Αστικές λεωφόροι, πράσινοι διάδρομοι, πολιτιστικοί διάδρομοι. Αισθητικές «μεταμορφώσεις» των όψεων και των «τομών». Όψεις της «τραυματισμένης» πόλης. Οι αρχαιολογικοί χώροι ως «κενά» και «συνδέσεις» με το κοινωνικό γίγνεσθαι της πόλης. Κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις στην χρήση του «ελεύθερου δημόσιου χώρου». Ο κάτοικος χρήστης ως «πολεοδόμος». Η ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων στις «στάσεις» των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, συγκοινωνιακές «διαδρομές» πεζών και ποδηλάτων. Η «ατέρμονη» πόλη και οι χαρακτήρες των «ορίων» στον αστικό ιστό. Οι «παρυφές» και οι «είσοδοι» της πόλης. Η διδακτική και ερευνητική μονάδα υποστήριξης του μαθήματος είναι ο Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας της Σχολής, και ειδικότερα το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος, 5 ος όροφος κτιρίου Τεχνικής Υπηρεσίας Συγκροτήματος Πατησίων, τηλ. 210 7723590-1, fax: 210 7723592, e.mail: astiko@arch.ntua.gr Αναλυτικά στοιχεία για το περιεχόμενο το μαθήματος, πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό, συνδέσμους με φορείς και περιβαλλοντικές οργανώσεις, καθώς και τις σπουδαστικές εργασίες προηγούμενων ακαδημαϊκών ετών στην ιστοσελίδα της Σχολής : www.arch.ntua.gr/μεταπτυχιακές σπουδές 5 5