ΑΝΟΙΧΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝ ΓΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ, Ομιλία Ασημίνας Ξηροτύρη- Αικατερινάρη Το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο θα έπρεπε προ πολλού να αποτελεί το βασικό εργαλείο για την Ανάπτυξη της χώρας. Οι άλλες χώρες το έχουν κάνει στην δεκαετία του 60 και 70, ενώ στην Ελλάδα οι συνέπειες από το μεγάλο αυτό έλλειμμα είναι τεράστιες, έως και μη αναστρέψιμες, κυρίως στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και στο να επιτευχθεί μία κοινωνικά και περιφερειακά ισόρροπη κατανομή των ωφελειών, παρά την μακροχρόνια λιτότητα του λαού και τη διαχείριση σημαντικών Εθνικών και Κοινοτικών προγραμμάτων. Το σχέδιο που κατατέθηκε δεν έχει την πολιτική βούληση, δεν προωθεί κατευθύνσεις και γενναίες ρυθμίσεις, στερείται ουσιαστικών προτάσεων για να αρθούν έστω και σταδιακά οι μεγάλες αδυναμίες και να τεθούν οι βάσεις για μία αναπτυξιακή διαδικασία που θα δίδει έμφαση στους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς δείκτες της ανάπτυξης, που θα υπηρετεί δηλαδή το στόχο της «περιφερειακής ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον και στο δημόσιο συμφέρον». Παγιώνεται έτσι η υφιστάμενη στρεβλή κατάσταση, δεν αποκαθίστανται βαρύτατες πληγές πό την πολιτική του παρελθόντος, δεν βελτιώνεται η χωρική κατανομή των πόρων, η ριζική θα λέγαμε εμείς ανακατανομή των πόρων, και επί πλέον δεν κατευθύνονται ή βοηθούνται οι αυτοδιοικητικές κυρίως μονάδες Δήμοι, Νομαρχίες σχεδιασμού και υλοποίησης έργων υποδομής και ανάπτυξης. Κύριος κορμός του Χωροταξικού Σχεδίου παραμένει το στρεβλό αποτέλεσμα της μέχρι σήμερα αναπτυξιακής διαδικασίας, όσον αφορά τους κεντρικούς πόλους ανάπτυξης, την περιβαλλοντική και οικιστική πολιτική, τα μεγάλα δίκτυα κυρίως τα οδικά, την περιφερειακή δομή με την αναποτελεσματική και μη λειτουργική διασύνδεση του κράτους με την Αυτοδιοίκηση. Κοινή είναι η διαπίστωση ότι απουσιάζουν συγκεκριμένες θέσεις ή προτάσεις για τη διοικητική ανασυγκρότηση, την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση, την μητροπολιτική και τις μονάδες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 1 / 7
Προτάσεις και κατευθύνσεις έπρεπε να δίδονται μέσα από το εν λόγω Χωροταξικό Πλαίσιο, πολύ περισσότερο όταν το σύστημα Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, νοσεί, είναι αναποτελεσματικό, με επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες που δημιουργούν συγχύσεις, με έλλειψη συντονισμού και λειτουργικής διασύνδεσης, που τελικά επιστρέφει και συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες στο κράτος των Αθηνών. Στην ουσία η Ελλάδα θα παραμείνει ως μία Περιφέρεια, αφού η ουσιαστική αποκέντρωση θα εξακολουθεί να μην υπάρχει και οι αποφάσεις θα συνεχίσουν να λαμβάνονται από την Κεντρική Κυβέρνηση-Διοίκηση. Ιδιαίτερα για τις ελληνικές περιφέρειες, εκτός από την έλλειψη δυναμισμού λόγω του μικρού μεγέθους, δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά ως το δεύτερο διοικητικό επίπεδο και ως χωρικές ενότητες. Αφού ούτε αιρετά όργανα έχουν, όπως αιρετά έχουν οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε. και ούτε βέβαια παράγουν αναπτυξιακή πολιτική για την περιοχή τους, με αρμοδιότητες και ευθύνες για την εφαρμογή της. Θα έπρεπε λοιπόν από το ΕΘΝ.ΧΩΡ.ΣΧ. να υπαγορεύονται με σαφήνεια οι αρχές και οι κατευθύνσεις της χωροταξικής και περιφερειακής οργάνωσης, που βασικά δημιουργούν και την ουσιαστική αποκέντρωση και συνδέονται άμεσα με την διοικητική αναδιάρθρωση και όχι απλά να προτείνεται να δημιουργηθούν πέντε Περιφέρειες. Θα έπρεπε μετά από συνεργασία με τους αρμόδιους Υπουργούς και ιδιαίτερα του Υπουργού Εσωτερικών,ΔΔ και ΑΠ., που έχει την κύρια ευθύνη, να συμπεριληφθούν συγκεκριμένες προτάσεις στο ΕΧΣ για την διοικητική και περιφερειακή αναδιάρθρωση της χώρας. Τώρα όλα θα παραμείνουν έωλα και κρίσιμα ζητήματα εθνικής προγραμματικής και διοικητικής εμβέλειας θα αντιμετωπίζονται, όπως πάντα, αποσπασματικά. Τα προβλήματα εμφανίζονται και στην χωρική οργάνωση των κύριων εθνικών πόλων και αξόνων που προτείνονται και που αποτυπώνουν την υφιστάμενη κατάσταση και στις πολύ γενικές κατευθύνσεις για την βελτίωση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Η χωροταξική οργάνωση στο εν λόγω Πλαίσιο προωθείται μέσω των δικτυώσεων, όπου κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα δίκτυα μεταφορών και υποδομών και πολύ μικρότερο η συμπληρωματικότητα και η συνεργασία βάση της διοικητικής διαίρεσης. Διοικητική διαίρεση που όπως είπαμε πρέπει να αλλάξει, αλλά δεν γνωρίζουμε πως, ώστε να κατανοήσουμε και πως θα επιτευχθεί η προώθηση των δικτυώσεων και των συνεργασιών και θα διαχυθεί η ανάπτυξη. Μήπως τελικά αυτό θέλει το υπάρχον σύστημα; Γιατί πράγματι δεν διαπιστώσαμε ότι εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από τους άλλους Υπουργούς της Κυβέρνησης, πλην της συνυπογραφής, για την ουσιαστική συμμετοχή και συμβολή στη διαδικασία σύναξης του ΕΧΣ και αυτό είναι πολύ ανησυχητικό. Διαφαίνεται ότι δεν θέλουν τελικά τις ουσιαστικές 2 / 7
μεταρρυθμίσεις, δεν θέλουν καμία προγραμματική και χωροταξική παρέμβαση και κατεύθυνση στην πολιτική του κάθε Υπουργείου και ούτε βέβαια θέλουν να θιγεί η παραμικρή κεραία από τις αρμοδιότητες του Υπουργείου τους και της Κεντρικής Κυβέρνησης. Το ΕΧΣ ενώ τελικά εισάγει τους όρους αειφορία και ισόρροπη ανάπτυξη εντούτοις, παραμένοντας δέσμιο των νεοφιλελεύθερων πολικών, διαμορφώνει ένα χωρικό πρότυπο ανάπτυξης που προτάσσει τον στόχο της ανταγωνιστικότητας έναντι όλων των άλλων, αντί όπως επιβάλλεται να αντιμετωπίζει σε βάθος και να προτάσσει την ανάγκη της προστασίας του περιβάλλοντος. Αναδεικνύεται η παράμετρος της αξιοποίησης και ανάδειξης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων αντί να αναδεικνύεται αυτή της διαφύλαξης και προστασίας ή έστω να συμβαδίσουν με σαφείς όρους και προϋποθέσεις. Η προστασία του περιβάλλοντος είτε είναι φυσικό, είτε είναι δομημένο, παραμένει στα λόγια και δεν υποδεικνύεται ως βασική συνιστώσα στην αναπτυξιακή πολιτική. Δεν υπάρχουν δηλαδή ούτε οι δείκτες που να μας δίνουν μια ποσοτική διάσταση των κρίσιμων προβλημάτων, ούτε και η πολιτική π.χ. - Για την διαχείριση και προστασία των υδάτινων πόρων και του παράκτιου και θαλάσσιου περιβάλλοντος - Για την στρατηγική αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. - Για την διατήρηση, προστασία και αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων και ιδιαίτερα μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές των δασικών οικοσυστημάτων, που άλλωστε είναι κοινή η διαπίστωση ότι αποτελούν βασικό παράγοντα αναστροφής του Φαινόμενου του Θερμοκηπίου. Δυστυχώς μετά τις πυρκαγιές του καλοκαιριού, τα δάση δέχονται ακόμη ένα συντριπτικό πλήγμα από την μη ένταξη του προγράμματος των «Δασικών χαρτών» στα έργα που θα χρηματοδοτηθούν την Δ Προγραμματική περίοδο και με την μεθοδολογική προσέγγιση που επιλέγεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ και καταγράφεται στο ΕΧΣ ως, που δεν είναι τίποτα άλλο από μία πρόχειρη (με περιθώριο λάθους πέραν του 30%), αντιεπιστημονική και αποκομμένη από το πεδίο εργασία καταγραφής των δασικών εκτάσεων. Με αυτή την εξέλιξη δεν υπάρχει πλέον κανένας προγραμματισμός της Κυβέρνησης για την ορθή σύνταξη των Δασικών χαρτών, δηλαδή του Δασολογίου, που αποτελεί το κατεξοχήν εργαλείο του Χωροταξικού Σχεδιασμού. Γιαυτό οι κατευθύνσεις 3 / 7
του έπρεπε να προωθούν την ορθή καταγραφή και προστασία του δασικού και δημόσιου πλούτου και για ένα πρόσθετο λόγο, να αποφευχθούν στο μέλλον πάσης φύσεως επιβουλές (εμπρησμοί, καταπατήσεις, αυθαίρετη δόμηση) στις δασικές, στις προστατευόμενες, ακόμη και στις καμένες περιοχές. Αυτό τουλάχιστον θα έπρεπε να μας γίνει μάθημα μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού. - Για τη διαχείριση των απορριμμάτων, για τη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων και για τις μονάδες επεξεργασίας τους. - Για την ανάδειξη και διαφύλαξη του πολιτιστικού πλούτου της χώρας. Επί πλέον να δίδονται νέες, σαφείς κατευθύνσεις προς τα ειδικά χωροταξικά, ιδιαίτερα του Τουρισμού, της Βιομηχανάις και των ΑΠΕ, αφού έστω και αργά προηγείται πλέον αυτών το Γενικό Χωροταξικό Πλαίσιο, για να διορθωθούν και αποφευχθούν οι διαφαινόμενες επιπτώσεις τους στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και να αναδειχθεί η αρχή της αειφορίας. Όσον αφορά στην εκτός σχεδίου δόμηση δεν υπάρχει ως αυτοτελές θέμα, όταν στην Ελλάδα είναι η μεγαλύτερη αιτία προβλημάτων σε όλα τα επιμέρους πεδία χωροταξικής οργάνωσης και περιβάλλοντος. Μόνο παρεμπιπτόντως με αφορμή άλλα θέματα υπάρχουν αόριστες διατυπώσεις του τύπου "περιορισμός της διάσπαρτης εκτός σχεδίου δόμησης, τουριστικών εγκαταστάσεων σε ευαίσθητες περιοχές". Ήταν απόλυτα αναγκαίο το Εθνικό Χωροταξικό να περιλαμβάνει σαφείς επιλογές και χρονοδιάγραμμα για την οριστική κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης. Αλλά και για τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου παράγεται το μεγαλύτερο ποσοστό των εκπομπών Αερίων του Φαινόμενου του Θερμοκηπίου (ΑΦΘ), δεν διατυπώνονται προτάσεις για τη βελτίωση τις καταστάσεις, ούτε καν αυτές που προκύπτουν από τις υποχρεώσεις συμμόρφωσης με τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Τα κρίσιμα λοιπόν θέματα του χωροταξικού σχεδιασμού όπως είναι : η εκτός σχεδίου δόμηση, η αυθαίρετη δόμηση, οι πολιτικές για την βιώσιμη λειτουργία των πόλεων, η περιφερειακή διοίκηση και η Αυτοδιοίκησης και η ανάγκη ή μη μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης εξετάζονται ακροθιγώς, ενώ είναι χαρακτηριστική η μεγάλη βαρύτητα που έχει ο τομέας των οδικών μεταφορών στο ΕΣΧ, με κυρίαρχους τον ΠΑΘΕ, την Εγνατία Οδό και τους έξη οδικούς άξονες που δόθηκαν στους ιδιώτες με τις συμβάσεις 4 / 7
παραχώρησης. Σε αυτό το εκτεταμένο κεφάλαιο των μεταφορών το σιδηροδρομικό δίκτυο, όπως και οι διασυνδέσεις του νησιωτικού και ορεινού χώρου παραμένουν στην γωνία. Δεν δίνεται σαφής προτεραιότητα στα μέσα σταθερής τροχιάς (προαστιακός, σιδηρόδρομός) και δεν υπάρχει έστω ως αναφορά ότι αποτελεί προτεραιότητα η χρήση των μεταφορικών μέσων που είναι φιλικά προς το περιβάλλον. Δεν δίνεται η δυνατότητα συνδυασμένων μεταφορών, δεν υπάρχουν θαλάσσιοι άξονες που να συνεχίζουν τους χερσαίους άξονες ή που να αξιοποιούν κάποιους κόμβους, λιμάνια και λοιπά προς κάπου. Είναι σκέτα δίκτυα που δεν συσχετίζονται μεταξύ τους. Επίσης δεν υπάρχει αναφορά, ότι στο σχεδιασμό των μεταφορών θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν η εξοικονόμηση ενέργειας και η χαμηλή παραγωγή εκπομπών ΑΦΘ. Δεν απορούμε βέβαια γιαυτό αφού το ΙΧ τελικά και οι μεγάλοι οδικοί άξονες είναι κυρίαρχοι και μάλιστα οι δεύτεροι λειτουργούν στον ανταγωνισμό των μεταφορών με ευνοϊκούς όρους από την πολιτεία έναντι των άλλων. Δυστυχώς στο εν λόγω Χωροταξικό Πλαίσιο διαφεύγει εντελώς ότι η Ελλάδα δεν τηρεί και δεν θα επιτύχει και στο μέλλον να τηρήσει τις δεσμεύσεις της προς την παγκόσμια κοινότητα, την Ε.Ε. και κυρίως στους πολίτες της για την μείωση των εκπομπών ρύπων, την εξοικονόμηση ενέργειας και τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών, αφού εξακολουθεί να παρουσιάζει μεγάλη εξάρτηση από το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα. Απουσιάζει ένας κεντρικός ενεργειακός σχεδιασμός με ικανό χρονικό ορίζοντα και μία αποτελεσματική πολιτική και εθνικό σχέδιο, εξειδικευμένο κατά τομέα για την εξοικονόμηση ενέργειας. Στους σημαντικοί ρυπογόνους τομείς της οικονομίας, όπως είναι η βιομηχανία, οι μεταφορές, ο οικιακός και τριτογενής τομέας, θα έπρεπε το ΕΧΣ να έδινε σαφείς κατευθύνσεις, εντολές, για να προχωρήσουν τάχιστα τα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής τους αποδοτικότητας. Και ξαφνικά και ενώ το ΕΧΣ έχει κατατεθεί στη Βουλή ο αρμόδιος Υπουργός πετάει και τη 5 / 7
βόμβα της πυρηνικής ενέργειας! Πώς να το χαρακτηρίσει κανείς αυτό, ίσως ότι η πρώτη επίσημη εξαγγελία για τη διόρθωση συμπλήρωση του ΕΧΠλαισίου μετά από δεκαπέντε χρόνια θα είναι η χωροθέτηση πυρηνικών αντιδραστήρων; Καμία ιεράρχηση λοιπόν στα μέσα και τις υποδομές για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, αρκούν οι άγονοι και επικοινωνιακοί καυγάδες και η τήρηση του πρωτοκόλλου της παρουσίας του Πρωθυπουργού σε σχετικές εκδηλώσεις, από διοργανωτές που θέλουν να από που έκαναν μεταξύ των άλλων στο περιβάλλον με το στρεβλό αναπτυξιακό μοντέλο και την νεοφιλελεύθερη πολιτική της θεοποίησης της αγοράς και του κέρδους, που υπηρέτησαν. Εντελώς συγκεχυμένη είναι επίσης η πολιτική του Σχεδίου αυτού για την αγροτική ανάπτυξη, την ύπαιθρο και τη γεωργική γη, όταν αυτά για τη χώρα μας είναι οι βασικοί οικονομικοί και ταυτόχρονα περιβαλλοντικοί πόροι, που η συνύπαρξή τους θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται και να κατευθύνεται από ένα Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο, που υπηρετεί την Αειφορία. Τέλος όσον αφορά τη διαδικασία εφαρμογής του ΕΧΠ, αλλά και της αναθεώρησής του μετά από δεκα πέντε χρόνια, δεν καταγράφονται βασικές πληροφορίες σε όσους θα κληθούν να το εφαρμόσουν ή θα το λάβουν υπόψιν τους και ούτε προβλέπεται η διαδικασία εντοπισμού και καταγραφής των προβλημάτων και των αντίστοιχων προτάσεων βελτίωσης και αναθεώρησης. Τελειώνοντας θέλω να σας μεταφέρω το δίλημμα μου. Στα 35 χρόνια μου ως ενεργός πολίτης και μηχανικός στην Περιφέρεια, στα οκτώ χρόνια της Κοινοβουλευτικής μου θητείας, όπου οι ερωτήσεις μου για την ανάγκη επίσπευσης της κατάθεσης του Εθνικού Χωροταξικού Πλαισίου, όπως και την αναβάθμιση της προγραμματικής διαδικασίας και υλοποίησης των έργων κοινωνικής υποδομής και ανάπτυξης ήταν πολύ συχνές, όπως συχνές ήταν και οι ολοκληρωμένες παρεμβάσεις του συνόλου της κοινοβουλευτικής ομάδας, θα ήθελα να είμαι στην ευχάριστη θέση να καλωσορίσω αυτό το βασικό εργαλείο για την αειφόρο ανάπτυξη της χώρας. 6 / 7
Με όλες αυτές όμως τις αδυναμίες που έχει το προτεινόμενο ΕΧΣ, το δίλημμα παραμένει: Να προχωρήσει και να το παλέψουμε στην εφαρμογή του ή να αποσυρθεί και να διεκδικήσουμε μαζί με τους φορείς και τους πολίτες να διορθωθεί, μετά από μία ουσιαστική διαβούλευση. ΑΘΗΝΑ 12-05-2008 7 / 7