Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ Ειδυλλιακή όαση ή κέντρο δραστηριοτήτων; Η μορφή και η χρήση ενός κήπου είναι αλληλένδετες. Η μια υπαγορεύει την άλλη και οι δύο αθροιστικά συνθέτουν το χαρακτήρα του, δηλαδή το Πνεύμα του Τόπου, γνωστό διεθνώς ως genius loci. Οποιαδήποτε μεταβολή στη μια σημαίνει μεταβολή και στην άλλη. Σύμφωνα με τη Χάρτα της Φλωρεντίας*, ενώ κάθε ιστορικός κήπος έχει σχεδιαστεί για την οπτική απόλαυση και την αξία της περιήγησης, η πρόσβαση σε αυτόν πρέπει να περιορίζεται στο βαθμό που το απαιτεί το μέγεθός του και η ευπάθειά του, έτσι ώστε να διατηρηθεί η φυσική του δομή και το πολιτισμικό του μήνυμα. Όλες οι ρυθμίσεις για την επισκεψιμότητα των ιστορικών κήπων πρέπει να υπόκεινται σε κανονισμούς που να εξασφαλίζουν ότι προστατεύεται το πνεύμα του χώρου. Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΥΠΑΘΗΣ Γνωρίζοντας ότι ο Κήπος είναι πολύ εύθραυστος, βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση και χρειάζεται επειγόντως εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης στο σύνολό του και όχι επιβαρυντικές δραστηριότητες, η Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Κήπου προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά της απόφασης του Δήμου Αθηναίων να εκχωρήσει τον Κήπο στον ιδιωτικό Οργανισμό ΝΕΟΝ, για διεξαγωγή * Η Διεθνής Χάρτα για τη διατήρηση των ιστορικών κήπων που εγκρίθηκε από το ICOMOS το 1982, παρατίθεται στο τέλος του άρθρου. μπιενάλε σύγχρονης τέχνης, συνοδευόμενη από αυθαίρετες κηποτεχνικές παρεμβάσεις. Πιστεύοντας ότι η απόφαση του Δήμου αντιτίθεται πλήρως στη βιώσιμη διαχείριση του Εθνικού Κήπου, απευθύνθηκε παράλληλα και στο Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας, τα βασικά συμπεράσματα του οποίου είναι τα εξής: z Η προτεινόμενη παρέμβαση παραβιάζει το άρθ. 24 του Συντάγματος, τις Διεθνείς Συμβάσεις για την προστασία των ιστορικών κήπων και του τοπίου και τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. z Eπιχειρείται χωρίς να έχει προηγηθεί συνολική μελέτη του Εθνικού Κήπου ως ενιαίου συστήματος και χωρίς να έχει προηγηθεί συνολική και πλήρης αποκατάστασή του. z Η λειτουργία του Κήπου ως εκθεσιακού χώρου έργων σύγχρονης τέχνης συνιστά μεταβολή της κατά προορισμόν χρήσης αυτού. Η γεωτεχνική επιστημονική κοινότητα (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Σύλλογος Αποφοίτων Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών) αντέδρασε άμε- 1
σα στις ανακοινώσεις του Δήμου Αθηναίων για τον Κήπο, διοργανώνοντας δύο ημερίδες. Εξέφρασε την απορία της πώς γίνεται, ενώ υπάρχει τόσο σαφές νομικό πλαίσιο για τον ΕΚ, ο φορέας διαχείρισής του (Δήμος Αθηναίων) να λειτουργεί εκτός αυτού. Επισήμανε επίσης ότι λάθη του παρελθόντος δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για λάθη του μέλλοντος: εκθέσεις έχουν μεν ξαναγίνει στον Κήπο αλλά προκάλεσαν δομικές ζημιές και αλλοιώσεις προκειμένου να διεξαχθούν. Τεκμηρίωσε την πλήρη αντίθεσή της, τόσο με τη διοργάνωση εκθέσεων εντός του Κήπου, όσο και με παρεμβάσεις κηποτεχνικές. Τέτοιες παρεμβάσεις είναι απαγορευτικές διότι αφαιρώντας φυτά ή εισάγοντας νέα είδη σε παλαιό και εδραιωμένο οικοσύστημα όπως του ΕΚ, δημιουργείται ρήξη της ισορροπίας των φυτών και ρωγμές στο οικοσύστημα, με κίνδυνο να καταστραφεί ολόκληρος ο Κήπος. Αλλαγή στη σύνθεση των φυτών σε ιστορικούς κήπους επιχειρείται μόνο όταν είναι αναγκαίο και ποτέ για λόγους υποκειμενικού γούστου. EΝΑΣ ΚΗΠΟΣ ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ; Μεγάλοι δημόσιοι κήποι, 300 μέχρι 600 εκταρίων, που συναντάμε στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (για παράδειγμα, Bois de Boulogne, Ηyde Park, Central Park, Αγγλικός Κήπος του Μονάχου ) δέχονται ποικίλες λειτουργίες και δρώμενα μεγάλων μαζών πληθυσμού. Σχεδιάστηκαν για το σκοπό αυτό. Υπάρχουν άλλοι, ριζικά διαφορετικοί, που ειναι οι λεγόμενοι καλλωπιστικοί κήποι και είναι μικρής κλίμακας, 10 έως 30 εκταρίων, σαν τον Εθνικό Κήπο της Αθήνας που είναι μόλις 16 εκτάρια και βρίσκεται μέσα στον αστικό ιστό. Πρόκειται για χώρο αναψυχής από την πίεση της ζωής μέσα στην πόλη. Είναι χώρος γαλήνιου περίπατου, περισυλλογής, αισθητικής χαράς. Καμιά άλλη χρήση παρά αυτή δεν του ταιριάζει, γιατί σκοπός της ύπαρξής του είναι η ψυχική και φυσική αναζωογόνηση, η ανάταση του ατόμου. Ένα έργο τέχνης που παρουσιάζει σπάνιες ιδιαιτερότητες, με στενά και λαβυρινθώδη μονοπάτια, ιστορικά, σπάνια δέντρα και φοίνικες, πυκνόφυτους χώρους βλάστησης που αρδεύονται μέσω επιφανειακού δικτύου υδραυλάκων από το νερό του Πεισιστράτειου υδραγωγείου, απαλλαγμένο από κίνηση οχημάτων και κλειστό μετά τη δύση του ηλίου. Δεν αντέχει ούτε έντονες χρήσεις ούτε να φιλοξενήσει μεγάλες μάζες πληθυσμού, λόγω της μικρής του κλίμακας και της ευπάθειάς του. Οι ανάγκες του διαφέρουν από αυτές ενός κλασικού αστικού πάρκου, η διαχείρισή του είναι λεπτή και σύνθετη, καθώς υπαγορεύεται από τις ιδιαιτερότητές του και τους δικούς του ρυθμούς. Αποτελεί μνημείο-έργο τέχνης από μόνο του και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Δεν είναι θεμιτή η προσθήκη τέχνης πάνω στην τέχνη, εφόσον η δημιουργική διαδικασία έχει ήδη συντελεσθεί μία και μοναδική φορά, την στιγμή της δημιουργίας του Κήπου. Εκτός των άλλων, μεταφορά έργων, εργασίες εγκατάστασης και απεγκατάστασης, διέλευση βαρέων τύπου 2
οχημάτων στα στενά και λαβυρινθώδη μονοπάτια του, είναι αδύνατα χωρίς να προκαλέσουν ζημιές στα δομικά στοιχεία του Κήπου (δέντρα, θάμνοι, μπορντούρες, χλοοτάπητες, ρείθρα, κρουνοί, τοιχία, πέργολες κλπ) αλλά και στο υπόγειο και επίγειο αρδευτικό δίκτυο. Τέτοια σοβαρή διατάραξη του οικοσυστήματος καταστρέφει τον βιότοπο και είναι απαγορευτική, πόσο μάλλον την άνοιξη που είναι η περίοδος αναγέννησης της φύσης και αναπαραγωγής και εκκόλαψης της ξεχωριστής πανίδας του Κήπου (πουλιά, χελώνες και βατράχια). ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Η έλλειψη σχεδίου διαχείρισης και αποκατάστασης του Κήπου είναι αυτό που επιτρέπει στο Δήμο Αθηναίων να μη δεσμεύεται ούτε χρονικά ούτε επιχειρησιακά για την αποκατάστασή του. Για την εκπόνηση τέτοιου σχεδίου απαιτούνται: z αναγνώριση και καταγραφή προβλημάτων z ιεράρχηση προτεραιοτήτων z σχεδιασμός ενεργειών βάσει χρονοδιαγράμματος Οι πρωτοφανείς ελλείψεις του Κήπου σε προσωπικό και σε υλικοτεχνικό εξοπλισμό δεν είναι αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, παρά αντικατοπτρίζουν την ελάχιστη σημασία που έχει ο Εθνικός Κήπος για τον Δήμο Αθηναίων. Η αδιαφάνεια σχετικά με τη χρήση ή μη των κονδυλίων που προορίζονται για την συντήρηση του ΕΚ και η εξαφάνιση του αποθεματικού μετά την κατάργηση του νομικού προσώπου είναι ενδεικτικές για τη στάση του Δήμου απέναντι στο χώρο. Έτσι επικρατεί μια σύγχυση για το ποιες είναι οι προτεραιότητες για τον Κήπο, τόσο σε επίπεδο εργασιών όσο και συμβατών επιτρεπτών χρήσεων, σύγχυση η οποία διαχέεται από την κορυφή της πυραμίδας (Δήμος Αθηναίων) στο κοινό, ακόμη και για τις προτεραιότητες που αφορούν στην στοιχειώδη διαφύλαξη της ύπαρξης του Κήπου όπως: τη φύτευση δέντρων και θάμνων, στις αποψιλωμένες περιοχές, που προέχει της παραγωγής εποχιακών φυτών ή του συχνού κλαδέματος των φυτοφραχτών τις εργασίες προστασίας των φοινίκων και των ιστορικών δέντρων, που προέχουν της φύτευσης εφήμερων λουλουδιών τη συστηματική αφαίρεση του κισσού γιατί προκαλεί πτώσεις των μεγάλων δέντρων την καταγραφή, καταγγελία και άμεση κινητοποίηση της Υπηρεσίας για να αντιμετωπίζονται οι πάσης φύσεως αυθαιρεσίες (της Βουλής, του Μετρό, της Προεδρικής Φρουράς ). Η έλλειψη σχεδίου διαχείρισης ευθύνεται και για την υποβάθμιση της αισθητικής του Κήπου, καθώς η επιλογή δέντρων, φυτών και θέσεων φύτευσης, ο τρόπος κλαδέματος, η αφαίρεση δέντρων και φυτών αλλά και η κίνηση και στάθμευση οχημάτων εντός του Κήπου, υπαγορεύονται από τα προσωπικά κριτήρια της εκάστοτε διοίκησης. ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Ο Εθνικός Κήπος είναι ένα ιστορικό πάρκο 154 στρεμμάτων, το μοναδικό που διαθέτει η Ελλάδα. Δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα (1839-1852) και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συλλογής των Ευρωπαϊκών Βασιλικών Κήπων και μοναδικό δείγμα δυτικοευρωπαϊκής κηποτεχνίας του 19ου αιώνα στη Μεσόγειο. Έχει το χαρακτήρα βοτανικού κήπου περιλαμβάνοντας περίπου 500 διαφορετικά είδη καλλωπιστικών δένδρων, θάμνων κλπ πολλά από τα οποία εισήχθησαν για πρώτη φορά και πρωτοκαλλιεργήθηκαν στον Κήπο. Το 1927, με Νομοθετικό Διάταγμα, χαρακτηρίζεται από Βασιλικός σε Εθνικός, συστήνεται αρμόδια Υπηρεσία για την διαχείρισή του (Επιτροπή Δημοσίων Κήπων και Δεντροστροιχιών) υπό την εποπτεία του Υπουργείου Γεωργίας, πάντα υπό την διοίκηση αυτόνομου Δ.Σ.. Στο τέλος της δεκαετίας του 90 περνάει στην εποπτεία της Περιφέρειας Αττικής. 3
ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ Μεγαλοπρεπή δέντρα υλοτομήθηκαν ανελέητα. 2002 Το 2002, υπό διαχείρισης της Περιφέρειας και στο όνομα αναβαθμίσεων, έγιναν παρεμβάσεις και κοπές αιωνόβιων δέντρων οι οποίες αλλοίωσαν δραματικά τη φυσιογνωμία του Κήπου. 2002 2003 2003 Μεγάλο μέρος της μεσαίας βλάστησης ξεριζώθηκε. 2003 2003 Μπορντούρες, χειροποίητα ρείθρα, παραδοσιακά παγκάκια καταστράφηκαν. 4
Στενά, σκιερά μονοπάτια, μετατράπηκαν σε ξέφωτα και φαρδιές αλέες. 2002 2002 Στην συνέχεια, βίαια κλαδέματα από ακατάλληλα χέρια οδήγησαν σε περαιτέρω απώλειες αιωνόβιων δέντρων. Τα έργα εξαερισμού του ΜΕΤΡΟ άφησαν κι αυτά πίσω τους ενώ ξέφωτο, που δεν αποκαταστάθηκε ποτέ. 5
Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Η αναστάτωση και οι αντιδράσεις των κατοίκων ώθησαν την πολιτική ηγεσία να αναζητήσει πιο αξιόπιστο φορέα για να εγγυηθεί την προστασία του ΕΚ και να αποτρέψει στο μέλλον παρόμοιες καταστροφές. Η Διεθνής Επιτροπή Ιστορικών Κήπων και Πολιτιστικών Τοπίων (ICOMOS-IFLA, International Council on Monuments and Sites και International Federation of Landscape Architects) έθεσε το θέμα κατευθείαν στον Πρωθυπουργό: Η Διεθνής Επιτροπή Icomos- Ifla εκφράζει το αίτημα και αναμένει να προστατευτεί επειγόντως ο Εθνικός Κήπος μέσω της διακήρυξής του ως Πολιτιστικό Μνημείο. Αυτό θα αποτελέσει το πρώτο και σημαντικό βήμα για την αποκατάστασή του. Αυτό το Ιστορικό Έργο Κηποτεχνίας και Μνημείο από κάθε άποψη, είναι ταυτόχρονα εύθραυστο και αναντικατάστατο. Δεν είναι σε καλή κατάσταση, ούτε διαχειρίζεται σωστά. Πρέπει να παρθούν άμεσα μέτρα που θα εγγυηθούν ότι θα αποκατασταθεί με υπευθυνότητα, ώστε να παραμείνει ζωντανό Μνημείο και στο μέλλον. Η διάσωση, διατήρηση και αποκατάστασή του πρέπει να γίνουν σύμφωνα με τις διεθνείς αρχές των Ιστορικών Κήπων και Πάρκων (Χάρτα της Βενετίας και της Φλωρεντίας και Ευρωπαϊκή σύμβαση για το Τοπίο). Ακολούθησαν κι άλλες προτροπές για την ανάγκη αποκατάστασης του ΕΚ, όπως αυτή της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, που εστίαζε στην ορατή αλλαγή της φυσιογνωμίας του Κήπου λόγω της αποψίλωσης και των πολλαπλών αυθαίρετων παρεμβάσεων, και υπενθύμιζε ότι η αποκατάσταση ενός Ιστορικού Κήπου μπορεί να συνεπάγεται ακόμα και περιορισμό της χρήσης του αν χρειαστεί. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, έγινε η υπαγωγή του ΕΚ στον Δήμο Αθηναίων, με ταυτόχρονη σύσταση Νομικού προσώπου Δήμος Αθηναίων-Εθνικός Κήπος και ανεξάρτητο διοικητικό συμβούλιο. Όμως, τα 154 στρέμματα του ΕΚ δεν έπαψαν να αποτελούν ένα εκλεκτό οικόπεδο στην καρδιά της πρωτεύουσας, που πολλοί συνέχιζαν να εποφθαλμιούν. ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Στο σύντομο βίο του (2005-2011), το Διοικητικό Συμβούλιο του ΕΚ αντιστάθηκε στις περισσότερες απόπειρες εκμετάλλευσης του Κήπου. Έχασε στην πορεία μερικές μάχες (κομμάτια) όπως την Ταράτσα της Αμαλίας που, με την συγκατάθεση Δημοτικών Συμβούλων, περιφράχτηκε για την αποκλειστική χρήση του παιδικού σταθμού της Βουλής. Η Ταράτσα της Αμαλίας περιφραγμένη Κέρδισε όμως πολλές άλλες: z Επανέφερε σε λειτουργία το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο που εξασφαλίζει την άρδευση του ΕΚ, και το οποίο είχε καταστραφεί στο Γουδή κατά την κατασκευή υπογείου πάρκινγκ με αποτέλεσμα να ξεραθούν ολόκληρες περιοχές του Κήπου. z Εξασφάλισε από την Περιφέρεια Αττικής τα αναγκαία κονδύλια για μελέτη ανανέωσης των υποδομών του Κήπου. z Εξασφάλισε την στήριξη του Μουσείου Γουλανδρή όταν θα επαναλειτουργούσε το Βοτανικό Μουσείο z Προχώρησε σε αποκατάσταση απωλεσθείσας χλωρίδας (δέντρα, θάμνοι, αναρριχώμενα, εποχιακά και πολυετή φυτά). z Κυρίως, για να βάλει οριστικό τέλος στις συνεχείς και επίμονες απόπειρες εκμετάλλευσης, πέτυχε την θεσμοθέτηση της προστασίας του Κήπου μέσω του χαρακτηρισμού του ως «Ιστορικού Τόπου» από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το 2011 ο Δήμαρχος Γ. Καμίνης κατήργησε αιφνιδιαστικά το Νομικό Πρόσωπο και το Διοικητικό του Συμβούλιο και ο Εθνικός Κήπος υποβιβάστηκε σε απλό τμήμα της Διεύθυνσης Πρασίνου του Δήμου. Ο δρόμος ήταν πλέον ανοιχτός για τους υποψήφιους μνηστήρες. «ΑΝΑΠΛΑΣΗ» ΚΑΙ ΜΠΙΕΝΑΛΕ Η πρόσφατη ανακοίνωση σημειακών «καλλωπιστικών παρεμβάσεων» και διεξαγωγής μπιενάλε σύγχρονης Τέχνης «για να αναβαθμιστεί ο Κήπος και να αυξηθεί η επισκεψιμότητά του» ξάφνιασε όσους αγαπούν τον Κήπο και γνωρίζουν την κατάστασή του, καθώς τα προβλήματα του ΕΚ δεν είναι ούτε η 6
έλλειψη επισκεψιμότητας...ούτε η μη-έκθεση των επισκεπτών του στη Σύγχρονη Τέχνη. Όπως διέγνωσε επισήμως η Επιτροπή των Ιστορικών Κήπων, ο ΕΚ: z έχει γεράσει z υποφέρει από την αύξηση του θορύβου εξαιτίας της μείωσης της βλάστησης σε όλη του την περιφέρεια (Βασ.Σοφίας-Ηρ.Αττικού-Ζάππειο-Αμαλίας-Βουλή) 7
z έχει υποστεί ζημιές όχι μόνο στην χλωρίδα του αλλά και στη δομή του και επιδεινώθηκε δραματικά τα τελευταία χρόνια με τον αποδεκατισμό των φοινικοειδών εξαιτίας του κόκκινου σκαθαριού. z χρειάζεται άμεσα συντήρηση και αποκατάσταση στο σύνολό του, και αυτό δεν μπορεί να γίνεται με αυτοσχεδιασμούς, αλλά εφαρμόζοντας συγκεκριμένες πρακτικές που ισχύουν για τους Ιστορικούς Κήπους διεθνώς. Δυστυχώς, η συνεχής απώλεια δέντρων στον Κήπο είναι γεγονός Αν και ετησίως φυτεύονται 50 με 100 δέντρα, η αποψίλωσή του υποβαθμίζει και αλλοιώνει συνεχώς το τοπίο,
Χαρακτηριστική πυκνότατη φύτευση του εσωτερικού των παρτεριών με ποικίλους θάμνους και πόες, που τα καθιστούν οπτικώς αλλά πρακτικώς αδιαπέραστα (Φωτογραφία του 2008, από το βιβλίο Ο Κήπος Της Αμαλίας του Α. Παπαγεωργίου-Βενετά) απομακρύνοντάς το από τη γνώριμη και ρομαντική πυκνόφυτη εικόνα του πρόσφατου παρελθόντος. Ολόκληρες περιοχές όχι μόνο έχουν χάσει τον χαρακτήρα τους και τη βλάστησή τους, αλλά αυξάνεται κάθε χρόνο ο κίνδυνος απώλειας περισσότερων δέντρων, με τον συνεχή κλωνισμό της ισορροπίας των φυτικών μαζών τους. Έτσι χάνεται η δομή του Κήπου και μετατρέπεται σε κάτι άλλο ξένο προς τις μνήμες των κατοίκων και των περιπατητών του. Όσο αυτό γίνεται, τόσο διευκολύνονται οι συζητήσεις περί ανάπλασης (αλλαγή μορφής) και δράσεων πέρα και έξω από το χαρακτήρα του (αλλαγή χρήσης), που αυτές με τη σειρά τους, όταν πραγματοποιηθούν θα αλλοιώσουν περαιτέρω τον Κήπο, απομακρύνοντάς τον ακόμη περισσότερο από την ιστορική του μορφή, μνήμη και προορισμό. 9
ΑΛΛΑΓΗ ΧΡΗΣΗΣ Το πρόγραμμα Ανακαλύπτοντας τον Εθνικό Κήπο της εταιρίας ΝΕΟΝ έχει στόχο την μετάλλαξη του Εθνικού Κήπου σε εκθεσιακό χώρο. Παρεμβαίνοντας στα πιο γνωστά σημεία του, αντιμετωπίζει τον Κήπο ως στατικό φόντο υποδοχής και ανάδειξης των μελλοντικών εκθεμάτων και όχι ως ένα αναντικατάστατο έργο τέχνης και ούτε ως ένα ζωντανό, ευαίσθητο οικοσύστημα. Το οικοσύστημα αυτό δεν είναι σε θέση να αντέξει την αναστάτωση και κοσμοσυρροή που συνεπάγεται η εγκατάσταση και απεγκατάσταση μπιενάλε (διέλευση φορτηγών, εκσκαφές, αντιστηρίξεις, γερανοί ), ούτε τα επακόλουθα performances και events. Πιο συγκεκριμένα: 1. Το Δωμάτιο των Γλυσινών Η φωτογραφία της δήθεν παρούσας κατάστασης δείχνει τα υπάρχοντα αναρριχητικά φυτά (γλυσίνες) ξερά [φωτ. 1]. Απλώς φωτογραφήθηκαν χειμώνα, δηλαδή χωρίς ανθοφορία και φύλλα. Το μετά-παρέμβαση φωτομοντάζ δείχνει τα ίδια υπάρχοντα φυτά, άνοιξη, σε πλήρη ανθοφορία [φωτ. 2] ❶ ΑΛΛΑΓΗ ΜΟΡΦΗΣ Πέρα όμως από το θέμα της μπιενάλε, η συγκεκριμένη «ανάπλαση» είναι ανεπίτρεπτα επιπόλαιη. Στερείται γνώσης και εμπειρίας του χώρου και της συμπεριφοράς φυτών στο χρόνο, είναι ανιστόρητη και κυρίως δεν απαντά σε κανένα από τα σοβαρά προβλήματα του Κήπου (αποψίλωση, συρρίκνωση των φυτικών μαζών, γερασμένες υποδομές, αυθαιρεσίες της Βουλής εντός του Κήπου, έλλειψη μόνιμου και σταθερού προσωπικού) ακριβώς επειδή εκπονήθηκε με μόνο σκοπό να εγκριθεί η διεξαγωγή εκθέσεων. ❷ ΟΠΤΙΚΗ ΑΠΑΤΗ Η φανταχτερή και πολυτελής έκδοση όπου παρουσιάζεται η πρόταση της ΝΕΟΝ ποντάρει στον εύκολο και γρήγορο εντυπωσιασμό. Όμως μια προσεκτικότερη ανάγνωση αποκαλύπτει τα τεχνάσματα που χρησιμοποιήθηκαν στα φωτομοντάζ. Τα περισσότερα από αυτά βασίζονται σε: χρήση 2 κλιμάκων μέσα στην ίδια εικόνα (σμίκρυνση ορισμένων στοιχείων, μεγένθυση άλλων) φωτογράφιση των στοιχείων που χρήζουν προβολής από διαφορετική, πιο αβανταδόρικη γωνία από τα υπόλοιπα στοιχεία του τοπίου φωτογράφιση των ίδιων σημείων προ και μετά παρέμβασης σε διαφορετική εποχή του χρόνου: μουντές και ερημικές χειμωνιάτικες φωτογραφίες για την υπάρχουσα κατάσταση, λαμπερές ανοιξιάτικες φωτογραφίες με χαρούμενους επισκέπτες στο «μετά-παρέμβαση» φωτομοντάζ. Φωτομοντάζ της πρότασης, από την ιστοσελίδα της ΝΕΟΝ Η πραγματική εικόνα του τοπίου, χωρίς να έχει προηγηθεί παρέμβαση 10
2. Οπτικός δίαυλος προς το Ζάππειο και την Ακρόπολη Η διάνοιξη οπτικού δίαυλου προς την Ακρόπολη βασίζεται στην ιδέα της επαναφοράς της θέας που είχε η Αμαλία από τον Βράχο κατά τη δημιουργία του Κήπου. Όμως αυτό που αντίκριζε η Αμαλία περί τα 1840 ήταν ένα πολυσύνθετο βουκολικό τοπίο με το οποίο ο Κήπος βρισκόταν σε ανοιχτό διάλογο. Με την ανάπτυξη της πόλης διακόπηκε ο διάλογος και ο Κήπος έγινε εσωστρεφής (φυτεύτηκε με τρόπο πιο πυκνό για να προστατευτεί). Άνοιγμα του Κήπου προς τα έξω την σημερινή εποχή δεν σημαίνει διάλογο με τα βουνά, τους ναούς και τη θάλασσα όπως τότε, αλλά με το τσιμέντο και τη βοή. Το φωτομοντάζ της πρότασης δείχνει την Ακρόπολη πολύ μεγαλύτερη απ ότι στην πραγματικότητα και από άλλη, πιο ενδιαφέρουσα γωνία. Φωτομοντάζ της πρότασης Βλέποντας το πραγματικό της μέγεθος, κανείς δυσκολεύεται να πιστέψει ότι κάποιος σοβαρά προτείνει την καρατόμιση δεκάδων μεγάλων δέντρων, Οριζοντιόκλαδο κυπαρίσσι πάνω από τα παγκάκια της πλατείας για μια μακρινή θέα της Ακρόπολης ανάμεσα σε πολυκατοικίες. Τα δέντρα μεταξύ του Βράχου και της Ακρόπολης και την ταπείνωση ενός μεγαλοπρεπούς κωνοφόρου, απογυμνώνοντάς το από το φύλλωμά του και διατηρώντας μια τούφα στην κορυφή Ο Παρθενώνας φωτογραφημένος από τα όρια του Κήπου, στο Ζάππειο (στο ύψος του βράχου) Καταστρέφοντας το πλατύκλαδο κυπαρίσσι, αχρηστεύεται και η μικρή καθιστική πλατεία την οποία σκιάζει (βλ. φωτογραφία). Πίσω από την πλατεία έχουν καταστραφεί ήδη πολλά δέντρα, αφήνοντας τον Κήπο εκτε- 11
θειμένο. Σε πλήρη αντίθεση με την πρόταση, αυτό που επείγει είναι η αποκατάσταση της πυκνής φύτευσης για να προστατευτεί ο Κήπος από την βοή και τις δραστηριότητες του Ζαππείου (αυτοκίνητα, φορτηγά, εκθέσεις, συναυλίες, αθλητικά δρώμενα, κινηματογράφος κλπ). 3. Οπτικος δίαυλος προς την Βουλή Οι παραμορφωτικές κλαδεύσεις που προτείνονται βάζουν σε κίνδυνο την επιβίωση και την μακροβιότητα των συγκεκριμένων δέντρων, μάλιστα των μοναδικών ειδών Taxus baccata που βρίσκονται στον Κήπο. Εδώ η αλαζονεία του κηποτέχνη συνδυάζει και την επιπολαιότητα, εφόσον οι προτεινόμενες κλαδεύσεις δεν θα αποκαλύψουν το κτήριο της Βουλής, αλλά τα συρματοπλέγματα τα οποία περιφράζουν την ταράτσα του προαυλίου και του κτηρίου.. Αυθαίρετα κτίσματα της Βουλής εντός του Κήπου Τέλος, τα συγκεκριμένα δέντρα που προτείνεται να κλαδευτούν, είναι αυτά που προσφέρουν πολύτιμη σκιά στους χρήστες του Κήπου, επιτρέποντάς τους να απολαμβάνουν το γρασίδι. Φωτομοντάζ του κτηρίου της Βουλής, από την ιστοσελίδα της ΝΕΟΝ 4. Φύτευση φοινίκων (ουασινγκτονιών) στην είσοδο Βασ. Σοφίας Το κτήριο της Βουλής χωρίς φωτομοντάζ Ο Κήπος στην παρούσα φάση αμύνεται από την ουσιαστική κατάληψη του χώρου της ταράτσας από τη Βουλή, κατάληψη η οποία επεκτείνεται περιφερειακά του κτηρίου, με την ανέγερση αυθαίρετων κτισμάτων, την τοποθέτηση κλιματιστικών και την ρίψη μπαζών. Η επιλογή φοινίκων, τη στιγμή που το κόκκινο σκαθάρι έχει αφανίσει τα φοινικοειδή της Αθήνας, είναι άξια απορίας. Ακόμη, η είσοδος της Βασ. Σοφίας είναι είσοδος διακριτική και δευτερεύουσα. Απουσιάζουν απ αυτήν τα στοιχεία μεγαλοπρέπειας στον σχεδιασμό, που θα δικαιολογούσαν να τονιστεί με δεντροστοιχία φοινίκων, εκτός εάν ο στόχος είναι να κατευθύνονται τα βλέμματα στις πολυκατοικίες της οδού Σέκερη. 12
Η εισόδος της Βασ. Σοφίας σε πραγματική κλίμακα Το σήμα κατατεθέν του Εθνικού Κήπου Φωτομοντάζ της πρότασης με την τροποποιημένη κλίμακα, από την ιστοσελίδα της ΝΕΟΝ Αλλοίωση αυτής της όψης σημαίνει απώλεια της πιο χαρακτηριστικής, πανελληνίως γνωστής και διεθνώς αναγνωρίσιμης εικόνας του Εθνικού Κήπου. Για άλλη μια φορά η μακέτα είναι παραπλανητική, διότι στην πραγματικότητα ο χώρος των παρτεριών δεν είναι επαρκής για εγκατάσταση και ανάπτυξη ουασινγκτονιών γι αυτό και η μακέτα τις δείχνει σε διαφορετική κλίμακα. Προκειμένου να φυτευτούν, θα θυσιαστούν υπάρχοντα δέντρα πίσω τους, κάτι που θα αποκαλύψει ακόμα περισσότερο τις απέναντι πολυκατοικίες, ενώ στη συγκεκριμένη περιοχή, ήδη έχουν χαθεί μεγάλα σκιερά δέντρα που πρέπει άμεσα να αντικατασταθούν. 5. Είσοδος Αμαλίας Η μνημειώδης δενδροστοιχία των Ουασινγκτονιών της κεντρικής εισόδου, ηλικίας 171 ετών, είναι το σήμα κατατεθέν του Κήπου. Φωτομοντάζ της προτεινόμενης παρέμβασης Επιπλέον, η φύτευση δύο δέντρων στη συγκεκριμένη τοποθεσία θα σκιάσει το μόνο σημείο του Κήπου που δεν το χρειάζεται, το ηλιακό ρολόι. 13
Επικοινωνιακή πλάνη Ο λόγος που προτείνεται «ανάπλαση» και όχι αποκατάσταση έστω και μερική, του Κήπου, είναι απλός: Μέσω της αποδοχής των αυθαίρετων διανοίξεων και νεοτερισμών της συγκεκριμένης πρότασης, καθιερώνεται το δικαίωμα του ιδιώτη κηποτέχνη να παρεμβαίνει στο τοπίο βάσει των αναγκών του εργοδότη (ανάδειξη εκθέματων, διευκόλυνση της διέλευσης οχημάτων για την εγκατάστασή τους, εκδηλώσεις κλπ) και όχι σεβόμενος την αρχή της πιστής αποκατάστασης του Ιστορικού Τοπίου. Το πρόγραμμα της ΝΕΟΝ δεν αποτελεί δωρεά στον Κήπο, ούτε πολιτιστική χορηγία στους Αθηναίους. Αντιθέτως, ο Κήπος είναι αυτός που δίνει και η ΝΕ- ΟΝ αυτή που εισπράττει (αίγλη, προβολή και υπεραξία των εκτιθέμενων έργων και καλλιτεχνών). Παρουσιάζεται σαν μεγάλη ευεργεσία η φύτευση 24 δέντρων και 7068 φυτών (λουλούδια και μικρά χαμηλά φυτά), όταν κάθε χρόνο στον Κήπο, φυτεύονται 50 με 100 δέντρα και αυτά δεν είναι αρκετά για να αντιστρέψουν την ραγδαία αποψίλωσή του, κι όταν μόνο το παρτέρι στο ηλιακό ρολόι της Κεντρικής Εισόδου απαιτεί 3 με 4000 φυτά ετησίως. Μέρος της επικοινωνιακής προπαγάνδας, η απαξίωση όσων αντιδρούν στην αλλαγή χρήσης του Εθνικού Κήπου και η δημόσια ταύτισή τους με «παλαιού τύπου μαρξιστές», «ανθρώπους αντιδραστικούς και εχθρικούς προς την Τέχνη», «που θεωρούν τον Κήπο κτήμα τους», που ακούστηκε επισήμως στην παρουσίαση του προγράμματος από τον Δήμο Αθηναίων. Καταλήγοντας, το κύριο πρόβλημα δεν είναι η πρόταση της ΝΕΟΝ. Το πρόβλημα είναι η αποδοχή αυτής της πρότασης από τον Δήμο Αθηναίων. Εάν αποκλειστεί η περίπτωση ιδιοτέλειας ή προεκλογικής συμφωνίας, παραμένει η κραυγαλέα αδυναμία της Δημοτικής Αρχής να κατανοήσει την Εθνική σημασία του Εθνικού Κήπου και τι ευθύνη έχει αναλάβει για τα εναπομείναντα 81 χρόνια της διαχείρισής του, ώστε να παραδώσει τον Ιστορικό Κήπο ακέραιο στις επόμενες γενιές. Αθήνα, 6/2/2014 Η Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Κήπου www.friendsofthenationalgarden.blogspot.gr Πληροφορίες: friends.ekipos@gmail.com Πηγές: 14 Αρχείο της Εταιρείας Φίλων του Εθνικού Κήπου Γνωμοδότηση Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας, Αθήνα 3-12- Ο Κήπος Της Αμαλίας, Α. Παπαγεωργίου-Βενετάς, εκδόσεις Ίκαρος, 2008 Ομιλία Συλλόγου Αποφοίτων ΓΠΑ Ο Εθνικός Kήπος της Αθήνας, ομιλία Ν. Ταμβάκη, ομιλία Δ. Παπαδήμα και ανοιχτή συζήτηση, Τετάρτη, 18-12-, ΓΠΑ, Αθήνα Ημερίδα ΓΕΩΤΕΕ-παρ/μα Αν. Στερεάς Ελλάδας, O Εθνικός Κήπος στον 21ο αιώνα, Σάββατο 21 Δεκεμβρίου, Hilton Athens, Αθήνα Επαπειλούμενες αποκαταστάσεις και καταστροφικές ήπιες παρεμβάσεις, Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, Εφ. Η Καθημερινή, 23-11-, (http://news.kathimerini. gr/4dcgi/4dcgi/_w_articles_ columns_2_23/11/_540779) Πώς και γιατί ο Καμίνης θα καταστρέψει τον Εθνικό Κήπο, iefimerida.gr, 19-12- (http://www.iefimerida. gr/node/135728#ixzz2o3p61lxn) Εθνικός Κήπος, Σταυρούλα Κατσογιάννη, http://urbanpoints.blogspot. gr, 21-11- Δελτίο Τύπου Συλλόγου Αποφοίτων ΓΠΑ, 29-11- Δελτίο Τύπου ΓΕΩΤΕΕ, 3 Ιανουαρίου 2014 Πρακτικά Ημερίδας Συλλόγου Αποφοίτων ΓΠΑ, 18-12- Ο Εθνικός Κήπος εκχωρείται σε ιδιώτη, Ελένη Πορτάλιου, Εφ. Η Αυγή, 7-12- (www.avgi.gr/ article/1446619/o-ethnikos-kiposekxoreitai-se-idioti) Ερώτηση στη Βουλή κ. Φ.Πιπιλή, 11-11- Ερώτηση στη Βουλή κ. Β.Κικίλια, 4-12- Ξαφνικά «αγάπησε» το πράσινο, Εφ. Το Ποντίκι, τεύχος 1795, 16-1- 2014 «Αγκάθια στο πρόγραμμα για τον Εθνικό Κήπο», Νάντια Βασιλειάδου, Εφ. Ελευθεροτυπία, 22-12- Ο Κήπος είναι μια χαρά έτσι, Ανδρέας Πετρουλάκης, www.protagon.gr, 7-11- (www.protagon.gr/?i=protagon. el.ellada&id=29040) Επιστολή ICOMOS-IFLA προς τον Πρωθυπουργό και την Δήμαρχο Αθηναίων, 25-7-2004 Επιστολή Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού προς τον Εθνικό Κήπο, 27-4-2006 Χάρτα της Φλωρεντίας, 1982
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ - Η Χάρτα της Φλωρεντίας (1982) Εγκρίθηκε από το ICOMOS τον Δεκέμβριο του 1982 Ιστορικοί Κήποι Κατά τη συνάντηση της Διεθνούς Επιτροπής του ICOMOS- IFLA για τους Ιστορικούς Κήπους στη Φλωρεντία, στις 21 Μαΐου 1981, αποφασίστηκε η σύνταξη μιας Xάρτας για τη διατήρηση των ιστορικών κήπων, η οποία θα έφερε το όνομα της πόλης. Η Χάρτα της Φλωρεντίας συντάχθηκε από την Επιτροπή και εγκρίθηκε από το ICOMOS στις 15 Δεκεμβρίου 1982 ως προσθήκη στη Χάρτα της Βενετίας, όσον αφορά στο συγκεκριμένο αυτό τομέα. Ορισμοί και Στόχοι Άρθρο 1 «Ένας ιστορικός κήπος είναι μια αρχιτεκτονική και φυτοκομική σύνθεση που ενδιαφέρει το κοινωνικό σύνολο από ιστορική ή καλλιτεχνική πλευρά». Ως τέτοιο πρέπει να θεωρείται μνημείο. Άρθρο 2 «Ο ιστορικός κήπος είναι μια αρχιτεκτονική σύνθεση της οποίας τα συστατικά στοιχεία είναι κυρίως φυτικά και ως εκ τούτου ζωντανοί οργανισμοί, που σημαίνει ότι είναι φθαρτοί και ανανεώσιμοι». Επομένως, η εμφάνισή του αντανακλά την αιώνια ισορροπία μεταξύ του ετήσιου κύκλου των εποχών, της ανάπτυξης και της φθοράς της φύσης, και της επιθυμίας του καλλιτέχνη και του τεχνίτη να την κρατήσει για πάντα αναλλοίωτη. Άρθρο 3 Ως μνημείο, ο ιστορικός κήπος πρέπει να προστατεύεται σύμφωνα με το πνεύμα της Χάρτας της Βενετίας. Ωστόσο, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα ζωντανό μνημείο, η διατήρησή του πρέπει να διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες οι οποίοι αποτελούν και το θέμα της παρούσας Χάρτας. Άρθρο 4 Η αρχιτεκτονική σύνθεση του ιστορικού κήπου περιλαμβάνει: -Το σχέδιο και την τοπογραφία του -Τη βλάστησή του, συμπεριλαμβανομένων των διαφορετικών ειδών, αναλογιών, χρωματικών σχεδίων, το σχεδιασμό των κενών του χώρων και των αντίστοιχων υψών. -Τα δομικά και διακοσμητικά του στοιχεία -Το νερό, ρέoν ή στάσιμο, που αντανακλά τον ουρανό. Άρθρο 5 Ως έκφραση της άμεσης συγγένειας μεταξύ του πολιτισμού και της φύσης, και ως ένας τόπος ψυχαγωγίας και ανάπαυσης, ο κήπος αποκτά την συμπαντική σημασία μιας ιδεατής εικόνας του κόσμου, ενός «παραδείσου» με την ετυμολογική έννοια του όρου, και επιπλέον αποτελεί μαρτυρία ενός πολιτισμού, της τεχνοτροπίας, της εποχής και συχνά της επινοητικότητας ενός καλλιτέχνη δημιουργού. Άρθρο 6 Ο όρος «ιστορικός κήπος» μπορεί εξίσου να ισχύει για τους μικρούς κήπους και τα μεγάλα πάρκα, είτε τα επισήμως οριοθετημένα είτε τα φυσικά τοπία. Άρθρο 7 Συνδεδεμένος ή όχι με ένα κτήριο, περίπτωση στην οποία αποτελεί αναπόσπαστο συμπλήρωμα του, ο ιστορικός κήπος δεν μπορεί να απομονωθεί από το ιδιαίτερό του περιβάλλον, αστικό ή της υπαίθρου, τεχνητό ή φυσικό. Άρθρο 8 Μια ιστορική τοποθεσία είναι ένα ιδιαίτερο τοπίο που σχετίζεται με μια αξιομνημόνευτη πράξη, όπως είναι για παράδειγμα ένα μεγάλο ιστορικό γεγονός, ένας γνωστός μύθος, μια επική μάχη, ή το θέμα μιας διάσημης απεικόνισης. Άρθρο 9 Η διατήρηση των ιστορικών κήπων εξαρτάται από την αναγνώρισή τους και την καταγραφή τους. Απαιτούν αρκετών ειδών ενέργειες, κυρίως συντήρησης, διατήρησης και αποκατάστασης. Σε μερικές περιπτώσεις η ανακατασκευή συνιστάται. Η αυθεντικότητα ενός ιστορικού κήπου εξαρτάται τόσο από το σχεδιασμό του και την αξιολόγηση των επιπλέον μερών του, όσο και από τα διακοσμητικά του στοιχεία και την επιλογή των φυτών ή των ανόργανων υλικών που χρησιμοποιούνται για το καθένα από τα τμήματά του. ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ, ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ, ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Άρθρο 10 Σε κάθε εργασία συντήρησης, διατήρησης, αποκατάστασης ή ανακατασκευής ενός ιστορικού κήπου, ή μέρος του, όλα τα στοιχεία που τον συνθέτουν πρέπει να αντιμετωπίζονται παράλληλα. Ο διαχωρισμός των διαφόρων επεμβάσεων μπορεί να προσβάλει την ενότητα του συνόλου. ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ Άρθρο 11 Η ανελλιπής συντήρηση του ιστορικού κήπου είναι εξαιρετικής σημασίας. Δεδομένου ότι το κυρίαρχο στοιχείο είναι η βλάστηση, η διατήρηση του κήπου σε αμετάβλητη κατάσταση απαιτεί εξίσου την άμεση αντικατάσταση φυτών, όταν αυτή απαιτείται, και μακροπρόθεσμο προγραμματισμό της περιοδικής ανανέωσης τους (αποψίλωση και μεταφύτευση των ειδών αυτών). Άρθρο 12 Τα είδη των δέντρων, των θάμνων, των φυτών και των λουλουδιών για να μπορούν να αντικαθίστανται περιοδικά πρέπει να επιλέγονται σύμφωνα με την καθιερωμένη και αναγνωρισμένη πρακτική κάθε βοτανικής και φυτοκομικής περιοχής και με στόχο να εκτιμάται η αρχική ανάπτυξή τους και διατήρησή τους. Άρθρο 13 Τα μόνιμα ή κινητά αρχιτεκτονικά, γλυπτικά ή διακοσμητικά στοιχεία που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του ιστορικού κήπου πρέπει να απομακρύνονται ή να μετατοπίζονται μόνο στην περίπτωση που αυτό είναι επιβεβλημένο για τη συντήρηση ή την αποκατάστασή τους. Η αντικατάσταση ή η αποκατάσταση στοιχείων που απειλούνται από τη φθορά πρέπει να βρίσκεται σε συμφωνία με τις αρχές της Χάρτας της Βενετίας και πρέπει να δηλώνεται η ημερομηνία κάθε πλήρους αντικατάστασής τους. Άρθρο 14 Ο ιστορικός κήπος πρέπει να διατηρείται σε κατάλληλο περιβάλ- 15
λον. Οποιαδήποτε αλλαγή του φυσικού περιβάλλοντος, η οποία θα θέσει σε κίνδυνο την οικολογική ισορροπία, πρέπει να απαγορεύεται. Αυτή η φροντίδα είναι κατάλληλη για όλους τους τομείς των υποδομών, είτε εσωτερικών είτε εξωτερικών (αποστραγγιστικά έργα, αρδευτικά συστήματα, οδοί, χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων, περιφράξεις, υπηρεσίες φύλαξης, εξυπηρέτηση αναγκών των επισκεπτών κ.λπ.) ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Άρθρο 15 Καμία εργασία αποκατάστασης, και πάνω απ όλα καμία εργασία ανακατασκευής, σε ιστορικό κήπο δεν πρέπει να αναλαμβάνεται χωρίς προηγούμενη ενδελεχή έρευνα για την εξασφάλιση ότι μια τέτοια εργασία θα εκτελεστεί με επιστημονικό τρόπο και θα περιλαμβάνει όλα τα απαραίτητα στάδια, από την εκσκαφή έως την τήρηση αρχείου σχετικού με τον υπό αποκατάσταση κήπο αλλά και με παρόμοιους κήπους. Πριν ξεκινήσουν οι εργασίες, πρέπει να συνταχθεί ένα πρόγραμμα, επί τη βάσει της ήδη γνωστής έρευνας, και πρέπει να υποβληθεί σε μια ομάδα ερευνητών για να το εξετάσουν από κοινού και να το εγκρίνουν. Άρθρο 16 Η εργασία της αποκατάστασης πρέπει να σέβεται τα διαδοχικά στάδια της εξελικτικής διαδικασίας του κάθε κήπου. Κατά κύριο λόγο, δεν πρέπει να δίδεται προτεραιότητα σε καμία περίοδο έναντι κάποιας άλλης, εκτός από κάποιες σπάνιες περιπτώσεις, όπου ο βαθμός της βλάβης ή της καταστροφής, που επηρεάζει συγκεκριμένα σημεία του κήπου, είναι τέτοιος που να αποφασίζεται η ανακατασκευή του, βάσει των σωζόμενων καταλοίπων ή αδιαμφισβήτητων στοιχείων τεκμηρίωσης. Ειδικότερα, αυτή η ανακατασκευή μπορεί να επιχειρηθεί στα τμήματα του κήπου που βρίσκονται σε εγγύτητα με το κτήριο που περιλαμβάνεται σε αυτόν, έτσι ώστε να αναδεικνύεται η σημασία τους στο σχεδιασμό του κήπου. Άρθρο 17 Όπου ένας κήπος έχει εντελώς εξαφανιστεί ή δεν υπάρχουν παρά μόνο υποθετικά στοιχεία των διαδοχικών του φάσεων, η ανακατασκευή δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ιστορικός κήπος. ΧΡΗΣΗ Άρθρο 18 Ενώ ο κάθε ιστορικός κήπος έχει σχεδιαστεί για την οπτική απόλαυση και την αξία της περιήγησης, η πρόσβαση σε αυτόν πρέπει να περιορίζεται στο βαθμό που το απαιτεί το μέγεθός του και η ευπάθειά του, έτσι ώστε να διατηρηθεί η φυσική του δομή και το πολιτισμικό του μήνυμα. Άρθρο 19 Από τη φύση του και τη σκοπιμότητά του, ο ιστορικός κήπος είναι ένα γαλήνιο μέρος που συμβάλλει στην ανθρώπινη επαφή, στην ηρεμία και στη γνώση της φύσης. Η κατανόηση της καθημερινής του χρήσης πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με το ρόλο του σε αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις όπου φιλοξένει εορταστικές εκδηλώσεις. Ως εκ τούτου, οι συνθήκες της περιστασιακής αυτής χρήσης του ιστορικού κήπου πρέπει να καθορίζονται με σαφήνεια, έτσι ώστε η κάθε τέτοια εκδήλωση να μπορεί η ίδια να υπηρετήσει την ανάδειξη της εικόνας του κήπου, αντί της παραποίησης ή της καταστροφής του. Άρθρο 20 Ενώ οι ιστορικοί κήποι μπορεί να είναι κατάλληλοι για ήσυχα παιχνίδια ως συμβάντα της καθημερινότητας, πρέπει επίσης να σχεδιάζονται ξεχωριστές περιοχές κατάλληλες για ζωηρά και έντονα παιχνίδια και αθλήματα σε εγγύτητα με τους ιστορικούς κήπους, έτσι ώστε οι ανάγκες της κοινωνίας να ικανοποιούνται 16 χωρίς επιφύλαξη αναφορικά με τη διατήρηση των κήπων και των τοπίων. Άρθρο 21 Το έργο της συντήρησης και της διατήρησης, του οποίου η επιλογή κατάλληλου χρόνου εκτέλεσής του καθορίζεται από την εποχή του έτους, καθώς και συνοπτικές επεμβάσεις, οι οποίες εξυπηρετούν την αποκατάσταση της αυθεντικότητας του κήπου, πρέπει πάντα να προηγούνται των αξιώσεων για δημόσια χρήση. Όλες οι ρυθμίσεις για την επισκεψιμότητα των ιστορικών κήπων πρέπει να υπόκεινται σε κανονισμούς που να εξασφαλίζουν ότι προστατεύεται το πνεύμα του χώρου. Άρθρο 22 Εάν ένας κήπος είναι περιφραγμένος, η περίφραξή του δεν πρέπει να απομακρύνεται πριν από τη διερεύνηση όλων των πιθανών συνεπειών που μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στην ατμόσφαιρα του και να επηρεάσουν την προστασία του. ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Άρθρο 23 Είναι καθήκον των αρμοδίων αρχών να εφαρμόσουν, βάσει συστάσεων από πεπειραμένους ειδικούς, τα κατάλληλα νομικά και διοικητικά μέτρα προστασίας για την αναγνώριση, καταγραφή και προστασία των ιστορικών κήπων. Η προστασία τέτοιων κήπων πρέπει να συμπεριλαμβάνεται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο που καθορίζει τη χρήση της γης και αυτή η πρόβλεψη πρέπει να διατυπώνεται έγκαιρα σε επίσημα έγγραφα σχετικά με τον περιφερειακό και τοπικό σχεδιασμό. Είναι επίσης καθήκον των αρμόδιων αρχών να εφαρμόσουν, βάσει συστάσεων από πεπειραμένους ειδικούς, τα οικονομικά μέτρα τα οποία θα εξυπηρετήσουν τη διαρκή συντήρηση, διατήρηση και αποκατάσταση, και όπου είναι απαραίτητο, την ανακατασκευή των ιστορικών κήπων Άρθρο 24 Ο ιστορικός κήπος αποτελεί ένα από τα στοιχεία της πολιτισμικής κληρονομιάς του οποίου η επιβίωση, λόγω της φύσης του, απαιτεί εντατική, συνεχή φροντίδα από εξειδικευμένους επιστήμονες. Κατάλληλη μέριμνα πρέπει λοιπόν να ληφθεί για την εκπαίδευση αυτών των ατόμων, είτε πρόκειται για ιστορικούς, αρχιτέκτονες, αρχιτέκτονες τοπίου, κηπουρούς ή βοτανολόγους. Πρέπει επίσης να ληφθεί φροντίδα για την εξασφάλιση ότι υπάρχει τακτική αναπαραγωγή των ποικιλιών των φυτών που είναι απαραίτητα για τη συντήρηση ή την αποκατάστασή του. Άρθρο 25 Το ενδιαφέρον για τους ιστορικούς κήπους θα πρέπει να προκαλείται από κάθε είδους δραστηριότητα ικανή να εξάρει την πραγματική τους αξία ως μέρους της πολιτισμικής κληρονομιάς, να εξελίξει τη γνώση και την εκτίμησή για αυτούς: προαγωγή της επιστημονικής έρευνας, διεθνής ανταλλαγή και διακίνηση των πληροφοριών, δημοσιεύσεις, συμπεριλαμβανομένων εργασιών προορισμένων για το ευρύ κοινό. Κίνητρα για πρόσβαση του κοινού υπό τους κατάλληλους περιορισμούς και χρήση των μέσων μαζικής ενημέρωσης για την εξάπλωση της συνειδητοποίησης της ανάγκης για τον οφειλόμενο σεβασμό για τη φύση και την ιστορική κληρονομιά. Οι πιο εξέχοντες από τους ιστορικούς κήπους θα πρέπει να προταθούν για να συμπεριληφθούν στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. NOTA BENE Επιπρόσθετοι όροι που εφαρμόζονται σε ειδικούς τύπους κήπων μπορούν επακολούθως να προσαρτηθούν στην παρούσα Χάρτα με σύντομη περιγραφή των αναφερόμενων ειδικών τύπων.