ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΦΑΣΗ Β - ΣΤΑΔΙΟ Β.1 Οκτώβριος 2014 Ευρωπαϊκή Ενωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Περιεχόμενα Εισαγωγή... 1 Αντικείμενο της μελέτης... 2 Ομάδα μελέτης... 4 Επιτροπή Επίβλεψης... 5 Β.1.1 Πρόταση Αναθεώρησης Εξειδίκευσης του θεσμοθετημένου Περιφερειακού Πλαισίου6 Β.1.1.α. Θέση και ρόλος της περιφέρειας στο διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο... 6 Β.1.1.α.1 Αξιολόγηση της θέσης και των προοπτικών της Θεσσαλίας στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο... 6 Β.1.1.α.2 Αξιολόγηση της θέσης και των προοπτικών της Θεσσαλίας στον Ελληνικό χώρο 8 Β.1.1.β. Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης... 10 Β.1.1.β.1 Βασικοί άξονες και πόλοι ανάπτυξης... 10 Β.1.1.β.2 Ευρύτερες χωρικές ενότητες ζώνες της Περιφέρειας (ενδοπεριφερειακές και διαπεριφερειακές) με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά... 11 Β.1.1.β.3 «Σημειακές» παραγωγικές δραστηριότητες εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας Δυνατότητες υποδοχής μεγάλων επενδύσεων... 16 Β.1.1.β.4 Πύλες του δικτύου μεταφορών και τα διαμετακομιστικά κέντρα εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας... 18 Β.1.1.β.5 Φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας και προτεινόμενα Δίκτυα φυσικών και πολιτιστικών πόρων... 19 Β.1.1.β.6 Ειδικότερες επιλογές και υποθέσεις για την αναπτυξιακή φυσιογνωμία και εξέλιξη της περιφέρειας... 23 Β.1.1.β.6.1 Υποθέσεις πληθυσμιακής εξέλιξης... 23 Β.1.1.β.6.2 Υποθέσεις για την εξέλιξη της οικονομικής βάσης... 28 Β.1.1.γ. Στρατηγικές κατευθύνσεις χωρικής ανάπτυξης... 45 Β.1.1.γ.1 Διάρθρωση, λειτουργίες, πολιτική του περιφερειακού οικιστικού δικτύου... 45 Β.1.1.γ.2 Βασικές προτεραιότητες για την προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιφέρειας... 50 Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού i

Β.1.1.γ.3 Χωρικός προσδιορισμός των ευρύτερων ανθρωπογεωγραφικών ενοτήτων του παράκτιου, νησιωτικού και ορεινού χώρου και εξειδίκευση των κατευθύνσεων στις ενότητες αυτές... 56 Β.1.1.γ.4 Χωρικός προσδιορισμός των βιώσιμων διοικητικών και αναπτυξιακών ενοτήτων σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο... 60 Β.1.1.γ.5 Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων μεταφορικής και λοιπής τεχνικής υποδομής διαπεριφερειακού και περιφερειακού ενδιαφέροντος.... 65 Β.1.1.γ.5.1 Οδικό Δίκτυο... 65 Β.1.1.γ.5.2 Σιδηροδρομικό Δίκτυο... 68 Β.1.1.γ.5.3 Λιμάνια και θαλάσσιες μεταφορές... 69 Β.1.1.γ.5.4 Αλιευτικά Καταφύγια... 70 Β.1.1.γ.5.5 Τουριστικοί Λιμένες... 71 Β.1.1.γ.5.6 Αεροδρόμια και αεροπορικές μεταφορές... 71 Β.1.1.γ.5.7 Λοιπή Τεχνική Υποδομή... 72 Β.1.1.γ.6 Χρήσεις γης και χωρική οργάνωση του παραγωγικού συστήματος... 76 Β.1.1.γ.6.1 Περιοχές ελεγχόμενης ανάπτυξης αστικών λειτουργιών... 76 Β.1.1.γ.6.2 Τουρισμός Β Κατοικία... 77 Β.1.1.γ.6.3 Βιομηχανία... 83 Β.1.1.γ.6.4 Σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ)... 85 Β.1.1.γ.6.5 Εμπόριο... 86 Β.1.1.γ.6.6 Εξόρυξη... 86 Β.1.1.γ.6.7 Αγροτικές Χρήσεις Γης... 86 Β.1.1.γ.7 Περιοχές Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (Π.Ε.Χ.Π.)... 92 Β.1.1.γ.8 Σχέδια Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (Σ.Ο.Α.Π.)... 93 Παράρτημα Α Υποθέσεις για την εξέλιξη του πληθυσμού... 94 Παράρτημα Β Υποθέσεις για την εξέλιξη της απασχόλησης ανά τομέα... 98 Παράρτημα Γ Περιοχές περιβαλλοντικής προστασίας της Περιφέρειας Θεσσαλίας σύμφωνα με το Ν. 3937/2011... 103 Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού ii

Αρκτικόλεξα και ακρώνυμα ΑΕΠ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΑΕΠκκ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν κατά κεφαλή ΑΕΠΟ Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων ΑΞΕ Αμεσες ξένες επενδύσεις ΑΠΕ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΒΕΠΕ Βιομηχανική και Επιχειρηματική Περιοχή ΒΙΟΠΑ Βιοτεχνικό Πάρκο ΒΙΠΑ Βιομηχανικό Πάρκο ΒΙΠΕ Βιομηχανική Περιοχή ΓΠΣ Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο ΓΠΧΣΑΑ Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΔΕ Δημοτική Ενότητα ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΚ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ΕΛΣΤΑΤ Ελληνική Στατιστική Αρχή ΕΟ Εθνική Οδός ΕΠ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΠΑΛ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας ΕΠΑΝ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας ΕΠΕ Επιχειρηματικό Πάρκο Εξυγίανσης ΕΠΕΒΟ Επιχειρηματικό Πάρκο Ενδιάμεσου Βαθμού Οργάνωσης ΕΠΕΒΟ Επιχειρηματικό Πάρκο Ενδιάμεσου Βαθμού Οργάνωσης ΕΠΕΤ Επιχειρηματικό Πάρκο Ειδικού Τύπου ΕΠΜ Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη ΕΠΟ Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων ΕΠΠΕΡ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλοντος ΕΠΧΣΑΑ Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΕΣΠΑ Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 ΕΤΠΑ Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΧΜ Ειδική Χωροταξική Μελέτη ΖΕΑ Ζώνες Ελεγχόμενης Ανάπυξης ΖΕΠ Ζώνη Ειδικής Προστασίας ΖΟΕ Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου ΚΓΠΕ Κατευθυντήριες Γραμμές για τις Κρατικές Ενισχύσεις ΚΥΑ Κοινή Υπουργική Απόφαση ΜΑΔ Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης ΜΥΗΕ Μικρά Υδροηλεκτρικά Εργα ΜΜΜ Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ΜΠΕ Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΟΠΑΑΧ Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου ΠΑΘΕ Πάτρα Αθήνα Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι ΠΑΥ Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών ΠΔ Προεδρικό Διάταγμα Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού iii

ΠΕ Περιφερειακή Ενότητα ΠΕΠ Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΠΕΣΔΑ Περιφερειακό Επιχειρησιακό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων ΠΟΑΠΔ Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων ΠΟΑΥ Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών ΠΟΤΑ Περιοχές Οργανωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης ΠΠΕ Πρόγραμμα Ποιότητας Εργου ΠΠΧΣΑΑ Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΠΧΣΑΑ Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΣΑΕ Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού ΣΒΘΚΕ Σύνδεσμος Βιομηχανιών Θεσσαλίας & Κεντρικής Ελλάδος ΣΕΣ Σχέδιο Εταιρικής Σχέσης 20014-2020 ΣΜΠΕ Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΣΠΕ Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση ΣτΕ Συμβούλιο της Επικρατείας ΣτΕΠΕ Πρακτικό Επεξεργασίας ΣτΕ ΣΤΚ Σύνθετα Τουριστικά Καταλύματα ΣΧΟΟΑΠ Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης ΤΚΣ Τόποι Κοινοτικής Σημασίας ΥΑ Υπουργική Απόφαση ΥπΑνΥπ Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων ΥΠΕΚΑ Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ΥΠΕΧΩΔΕ Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ΦΔ Φορέας Διαχείρισης ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ΧΥΤΑ Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Fast Truck Διαδικασία Στρατηγικών Επενδύσεων IPPC Integrated Prevention Pollution Contol SEELight Διαβαλκανική Δικτυακή Υποδομή Ινών TEN-T Διευρωπαϊκά Δίκτυα Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού iv

Εισαγωγή Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 1

Αντικείμενο της μελέτης Αντικείμενο της μελέτης είναι η Αξιολόγηση, αναθεώρηση και εξειδίκευση του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΠΧΣΑΑ) της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Περιλαμβάνει: Εκπόνηση της αξιολόγησης της εφαρμογής του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας (ΦΕΚ 1484/Β/10.10.2003). Εκπόνηση, βάσει των εγκεκριμένων πορισμάτων της έκθεσης αξιολόγησης της πρότασης αναθεώρησης-εξειδίκευσης του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας. Εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της αναθεώρησηςεξειδίκευσης του ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας. Η μελέτη διαρθρώνεται, σύμφωνα με τις προδιαγραφές σε δύο φάσεις. ΦΑΣΗ Α ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝ Α.1 Στάδιο Περιλαμβάνει την αξιολόγηση της εφαρμογής του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ βάσει των νεώτερων δεδομένων που θα συγκεντρωθούν, όπως πολιτικών, αναπτυξιακών προγραμμάτων, κατευθύνσεων του Χωροταξικού σχεδιασμού εθνικού επιπέδου, στατιστικών στοιχείων, μελετών κλπ.. Α.2 Στάδιο Περιλαμβάνει την οριστικοποίηση των παραδοτέων του Α.1 σταδίου, βάσει των κατευθύνσεων που θα δοθούν από την Διευθύνουσα Υπηρεσία μετά και τη γνωμοδότηση του Περιφερειακού Συμβουλίου. ΦΑΣΗ Β ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ-ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝ Β.1 Στάδιο Περιλαμβάνει την εκπόνηση πρότασης αναθεώρησης-εξειδίκευσης των κατευθύνσεων του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 2

Β.2 Στάδιο Περιλαμβάνει την οριστικοποίηση των παραδοτέων του Β.1 Σταδίου, βάσει των κατευθύνσεων που θα δοθούν από την Διευθύνουσα Υπηρεσία μετά και τη γνωμοδότηση του Περιφερειακού Συμβουλίου και των λοιπών εμπλεκομένων φορέων και την υποβολή απόψεων επί της ΣΜΠΕ, από το κοινό. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 3

Ομάδα μελέτης Η μελέτη Αξιολόγηση, αναθεώρηση και εξειδίκευση του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας ανατέθηκε από το ΥΠΕΚΑ στη σύμπραξη των μελετητών Σ. Τσακίρη, Κ. Δασκαλάκη και Ε. Λαγκαδινού, με την απόφαση υπ. αριθμ. 6904/8.2.2012 της Γενικής Γραμματέως Χωροταξίας & Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ. Η ομάδα μελέτης αποτελείται από τους παρακάτω: Στέλιος Τσακίρης, Αρχιτέκτων -Χωροτάκτης -Πολεοδόμος, ανάδοχος κατ.01 Κωστής Δασκαλάκης, Αρχιτέκτων -Χωροτάκτης -Πολεοδόμος, ανάδοχος κατ.01 Ευγενία Λαγκαδινού, Γεωλόγος -Περιβαλλοντολόγος, ανάδοχος κατ. 27 Αφροδίτη Μακρυγιάννη, Δρ. Οικονομολόγος Κώστας Λαλένης, Πολιτικός Μηχ. /Συγκοινωνιολόγος Μάριος Χαϊνταρλής, Νομικός Δημήτρης Αργυρόπουλος, Πολιτικός Μηχ. Υγειονολόγος Θεοδούλη Μωυσιάδη, Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφ. Ανάπτυξης MSc σε GIS Κυπαρισσία Ηλία, Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφ. Ανάπτυξης, MSc Χρήστος Κουτάκος, Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφ. Ανάπτυξης, MSc Ιωάννης Λυτροκάπης, Μηχ. Χωροταξίας & Ανάπτυξης, MSc Παντελής Αμπαριώτης, Αρχιτέκτονας Μηχανικός Χαράλαμπος Πεταμίδης, Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφ. Ανάπτυξης MSc Συγκοινωνιακά Νίκος Παπαδόπουλος, Χημικός Μηχανικός Κρυσταλλία Ευαγγελάτου, Περιβαλλοντολόγος Ιωάννα Ελευθερίου, Περιβαλλοντολόγος Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 4

Επιτροπή Επίβλεψης Με την με αρ. πρωτ. 20514/25-4-2012 όπως τροποποιήθηκε με τις με αρ. πρωτ. 68944/13-12- 2013, 9767/21-2-2014, 20215/11-4-2014 κ 28/4/2014 και 40437/28-8-2014 αποφάσεις της Διευθύνουσας Υπηρεσίας ορίστηκε επιβλέπουσα η κα Ελένη Μπάκου, Αρχιτέκτων Μηχανικός. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 5

Β.1.1 Πρόταση Αναθεώρησης Εξειδίκευσης του θεσμοθετημένου Περιφερειακού Πλαισίου Β.1.1.α. Θέση και ρόλος της περιφέρειας στο διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο Β.1.1.α.1 Αξιολόγηση της θέσης και των προοπτικών της Θεσσαλίας στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο 1. Γεωγραφικά και ιστορικά προσδιορισμένο χαρακτηριστικό της θέσης της Θεσσαλίας είναι ότι τοποθετείται έκκεντρα στον ευρωπαϊκό χώρο και ταυτόχρονα βρίσκεται εκτός του πυρήνα της ευρωπαϊκής ανάπτυξης (βλ. το χάρτη εντός κειμένου Α.1). Όσον αφορά τη γεωγραφική και κατ επέκταση μεταφορική διάσταση του προβλήματος, υπάρχει δυνατότητα βελτίωσης κυρίως μέσω τακτικών αεροπορικών συνδέσεων και αυτό πρέπει να αποτελεί πρώτη προτεραιότητα, αλλά για τα υπόλοιπα μέσα μεταφοράς τα περιθώρια, μεσοπρόθεσμα τουλάχιστον, είναι περιορισμένα. 2. Με όρους ΑΕΠ κατά κεφαλήν αλλά και άλλων δεικτών (πχ. καινοτομία, εξωστρέφεια και διεθνοποίηση, προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων λιγότερο ως προς τις υποδομές) η Θεσσαλία σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές περιφέρειες υστερεί, ενώ έχει παρατηρηθεί και επιδείνωση, από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας (δηλ. ήδη πριν από την κρίση, η οποία προφανώς έχει οδηγήσει σε περαιτέρω οπισθοχώρηση). Για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, η Θεσσαλία κατατάχθηκε στην κατηγορία «λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες» της ΕΕ, δηλ αυτή των περιφερειών με ΑΕΠ κατά κεφαλή κάτω του 75% της ΕΕ. Τα δυσμενή αυτά στοιχεία δείχνουν την ύπαρξη σημαντικού προβλήματος, που πρέπει όμως να ερμηνευθεί όχι ως νομοτελειακό φαινόμενο αλλά ως πρόκληση. Θα απαιτηθεί μεγιστοποίηση του αναπτυξιακού αποτελέσματος των κοινοτικών πόρων, αλλά και κινητοποίηση ενδογενούς δυναμικού. 3. Οι σχέσεις της Θεσσαλίας με τις εκτός ΕΕ όμορες μεγάλες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές ενότητες (Μεσόγειος, Βαλκάνια) είναι επίσης αδύναμες, υπάρχουν όμως περιθώρια ενίσχυσής τους που θα πρέπει οπωσδήποτε να αξιοποιηθούν, κυρίως μέσω της προώθησης εξαγωγής αγροτικών προϊόντων. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 6

Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 7

Β.1.1.α.2 Αξιολόγηση της θέσης και των προοπτικών της Θεσσαλίας στον Ελληνικό χώρο 1. Ως προς την θέση της Περιφέρειας στον ελληνικό χώρο, το βασικό γεωγραφικό χαρακτηριστικό της είναι η κεντροβαρική της θέση ενώ σε επίπεδο εθνικής χωροταξικής οργάνωσης κύριο στοιχείο είναι ότι διασχίζεται από τον βασικό μεταπολεμικό άξονα ανάπτυξης, τον άξονα Αθήνας-Θεσσαλονίκης (βλ. το χάρτη εντός κειμένου Α.2). Το γεγονός αυτό συνέβαλε στην αναπτυξιακή πορεία της, αλλά όχι στο βαθμό που είχαν ελπίσει παλαιότερα προγραμματικά κείμενα, δεδομένου ότι το επίπεδο ανάπτυξης της Θεσσαλίας παραμένει σαφώς ασθενές (10 η θέση επί 13 περιφερειών, με στοιχεία 2009) και υποδεέστερο περιφερειών που βρίσκονται εκτός του βασικού άξονα ανάπτυξης. Πρέπει να επισημανθεί επίσης η με σχετικούς όρους αναπτυξιακή επιδείνωση από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας. 2 Άλλοι, αναδυόμενοι, εθνικοί άξονες ανάπτυξης διέρχονται από τη Θεσσαλία (Ε65) ή πλησίον της (Ιονία, Εγνατία) αλλά με τη μεσολάβηση ορεινών όγκων που δυσκολεύουν την ουσιαστική επαφή με αυτούς. Υπάρχοντες ή προγραμματισμένοι εγκάρσιοι οδικοί άξονες θα δημιουργήσουν σημεία διεπαφής, κάτι που είναι θετικό, αλλά υπογραμμίζεται ότι οι μεταφορικές συνδέσεις δεν λειτουργούν αυτομάτως ως οχήματα ανάπτυξης, χωρίς τη συνδρομή και άλλων παραγόντων. 3 Οι διαπεριφερειακές σχέσεις της Θεσσαλίας προς βόρεια (Δυτική και Κεντρική Μακεδονία) και δυτικά (Ήπειρος) είναι σχετικά ασθενείς, γεγονός που συνδέεται με την ύπαρξη των προαναφερόμενων ορεινών όγκων. Μεγαλύτερη επαφή και σε ορισμένα πεδία συλλειτουργία υπάρχει με τη Στερεά Ελλάδα. 4 Τα προαναφερόμενα οδηγούν στις εξής προτεραιότητες όσον αφορά τη θέση στον εθνικό χώρο: Μετουσίωση της γεωγραφικής κεντρικότητας σε πραγματικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Προώθηση διαπεριφερειακών μεταφορικών αξόνων, που είναι αναγκαίοι τόσο για το γεωγραφικό απεγκλωβισμό, όσο και για την άρση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων, αλλά σε συνδυασμό με συμπληρωματικά μέτρα αναγκαία για μια αναπτυξιακή επιτάχυνση. Επιδίωξη διαπεριφερειακών συνεργασιών και σε πεδία που δεν εξαρτώνται καθοριστικά από άμεση φυσική διασύνδεση, δικτυώσεων, και εξειδίκευσης σε τομείς με συγκριτικά πλεονεκτήματα που επιτρέπουν την ανάπτυξη συμπληρωματικών σχέσεων, όπως για παράδειγμα η διαπεριφερειακή συνεργασία για την τουριστική αξιοποίηση της Πίνδου και του Ολύμπου. Η ύπαρξη δύο μεγάλων για τα ελληνικά δεδομένα πόλεων, Λάρισας και Βόλου, μπορεί να αποτελέσει ισχυρό στοιχείο μιας τέτοιας στρατηγικής. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 8

Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 9

Β.1.1.β. Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης Β.1.1.β.1 Βασικοί άξονες και πόλοι ανάπτυξης 1. Οι βασικοί αναπτυξιακοί άξονες της Περιφέρειας που περιλαμβάνονται στους κύριους άξονες ανάπτυξης του Γενικού ΠΧΣΑΑ είναι οι εξής: Ο Ανατολικός χερσαίος άξονας που αναπτύσσεται κατά μήκος του ΠΑΘΕ και περιλαμβάνει το δίπολο Λάρισας Βόλου Ο άξονας Κεντρικής ενδοχώρας που αναπτύσσεται κατά μήκος της Ε65 και του οδικού άξονα Λάρισα Κοζάνη, και περιλαμβάνει την Καρδίτσα και τα Τρίκαλα, ενώ συνδέεται λειτουργικά με το δίπολο Λάρισας Βόλου. Ως δευτερεύοντες αναπτυξιακοί άξονες της Περιφέρειας διακρίνονται ο άξονας Λάρισα Καρδίτσα και ο άξονας Λάρισα Φάρσαλα, ενώ στο θαλάσσιο χώρο σημαντικός θεωρείται ο άξονας σύνδεσης των Σποράδων με το Βόλο. 2. Οι κύριοι πόλοι ανάπτυξης είναι οι δύο μεγάλες πόλεις, Λάρισα και Βόλος, και οι ευρύτερες περιοχές επιρροής τους. Οι πόλοι αυτοί σε κάποιο βαθμό διαχέουν πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις και στην υπόλοιπη Περιφέρεια. Δυνατότητα σημαντικής ενίσχυσης αυτών των πόλων υπάρχει μέσω της δικτύωσής τους ως διπόλου, πολιτικής που έχει πλέον θεωρητικά υιοθετηθεί απόλυτα από το σχεδιασμό, αλλά και από τους τοπικούς φορείς και την κοινωνία, αλλά δεν έχει υλοποιηθεί στην πράξη. Η αναγκαιότητα ενός τέτοιου διπόλου, που αν αποκτήσει ουσιαστική υπόσταση θα είναι σαφώς ο τρίτος ελληνικός αστικός πόλος με περιθώρια άσκησης διεθνούς ρόλου, παραμένει ισχυρή και βασική επιλογή πολιτικής. 3. Δευτερεύοντες πόλοι ανάπτυξης είναι τα Τρίκαλα και η Καρδίτσα. Η ακτινοβολία τους δύσκολα θα υπερβεί τα όρια της Περιφέρειας, αλλά κάτι τέτοιο πρέπει να επιδιωχθεί, έστω και μόνο για συγκεκριμένες δραστηριότητες, ενώ παράλληλα πρέπει να ενισχυθεί η μεταξύ τους σχέση με όρους συμπληρωματικότητας και οικονομικών κλίμακας. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 10

Β.1.1.β.2 Ευρύτερες χωρικές ενότητες ζώνες της Περιφέρειας (ενδοπεριφερειακές και διαπεριφερειακές) με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά Μεθοδολογική παρατήρηση. (α) Με τον όρο «ευρύτερες χωρικές ενότητες με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά» των προδιαγραφών αντιλαμβανόμαστε ζώνες οι οποίες έχουν παρόμοια παραγωγική φυσιογνωμία, σε επίπεδο τομέα ή υποτομέα. Προτιμάται στη συνέχεια ο όρος «ευρύτερες ζώνες/ευρύτερες αναπτυξιακές ζώνες» για να μην υπάρχει σύγχυση με τις «βιώσιμες διοικητικές και αναπτυξιακές ενότητες» του τμήματος Β.1.1.γ.3. Οι ζώνες που εντοπίζονται αντιστοιχούν σε μια τυπολογία που αντανακλά τα χαρακτηριστικά της χωρικής οργάνωσης των παραγωγικών τομέων ή υποτομέων στη Θεσσαλία, δεν πρόκειται δηλ. για τυπολογία γενικής χρήσεως αλλά προσαρμοσμένη στη συγκεκριμένη περιφέρεια. Οι ζώνες αυτές ενίοτε επικαλύπτονται, όταν ένα τμήμα της περιφέρειας παρουσιάζει παραγωγική φυσιογνωμία πολλαπλού χαρακτήρα, αλλά αυτό συμβαίνει μόνο κατ εξαίρεση, δεδομένου η τυπολογία αυτή εστιάζει στην έμφαση της παραγωγικής φυσιογνωμίας κάθε περιοχής. (β) Ο προσδιορισμός των ευρύτερων αναπτυξιακών ζωνών γίνεται με κριτήριο αφενός την εξειδίκευση, με βάση την απασχόληση 2011 και (προβολής) 2021 (βλ. τμήμα Β.1.1.β.6 «Απασχόληση ανά τομέα») και αφετέρου ειδικά κριτήρια ανά τομέα ή υποτομέα που γίνονται σαφή στο ανά ενότητα αντίστοιχο τμήμα, πιο κάτω. Οι ζώνες αντανακλούν κατ αρχήν τις υφιστάμενες εξειδικεύσεις αλλά και επιλογές πολιτικής (κυρίως τις κατευθύνσεις των Ειδικών ΠΧΣΑΑ, όπως εξειδικεύονται με το παρόν), που σε ορισμένες περιπτώσεις και επιλογές υπερβαίνουν ή μετασχηματίζουν την υφιστάμενη ειδίκευση. Ειδικότερες κατευθύνσεις πολιτικής δίδονται στο τμήμα Β.1.1.γ.6. (γ) Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου αυτό έχει νόημα, υποδηλώνονται προέκταση κάποιων ζωνών σε περιοχές όμορων περιφερειών. Στο ζήτημα αυτό πρέπει να γίνει επανεκτίμηση και, ενδεχομένως, αμφίδρομή ή μη αναπροσαρμογή, με βάση τα παραδοτέα του αντίστοιχου (Β.1) σταδίου των μελετών των όμορων περιφερειών. Στη Θεσσαλία προσδιορίζονται «ευρύτερες ζώνες με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά» με βάση την εξής τυπολογία: 1. Ευρύτερη Ζώνη εντατικής γεωργίας 2. Ευρύτερη Ζώνη αγροτικών δραστηριοτήτων 3. Ευρύτερη Ζώνη τουρισμού και δεύτερης κατοικίας 4. Ευρύτερη Ζώνη αναπτυσσόμενου ορεινού τουρισμού 5. Ευρύτερη Ζώνη ανάπτυξης βιομηχανίας 6. Ευρύτερη Ζώνη ΑΠΕ Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 11

Σημειώνεται ότι δεν προσδιορίζονται ευρύτερες ζώνες για τον λοιπό (πλην τουρισμού) τριτογενή, ο οποίος είτε διαχέεται στο σύνολο του χώρου (συμβατικός τριτογενής) είτε πολώνεται στις μεγάλες πόλεις (αναπτυξιακός-σύγχρονος τριτογενής). Αντίστοιχα, δεν προσδιορίζονται ευρύτερες ζώνες για τις κατασκευές (που επίσης διαχέονται στο σύνολο του χώρου, και αποτελούν κυρίως παραπροϊόν της ζήτησης είτε του τουρισμού είτε της οικιστικής ανάπτυξης, χωρίς αυτοτελή δυναμική) και άλλων υποτομέων με μικρό μέγεθος. Ειδικά για την εξόρυξη, τέλος, παρά την αναπτυξιακή σημασία της δεν δημιουργεί ευρύτερες ζώνες αλλά συνδέεται με συγκεκριμένες περιοχές ύπαρξης των αντίστοιχων φυσικών πόρων (βλ. τμήμα Β.1.1.γ.6.5) 1. Ευρύτερη Ζώνη εντατικής γεωργίας Η ζώνη αυτή περιλαμβάνει περιοχές γεωργικής γης Α προτεραιότητας, κυρίως πεδινές με υψηλό ποσοστό απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα. Κτηνοτροφία υπάρχει διάσπαρτη στη ζώνη αυτή, κυρίως σταυλισμένη. 2. Ευρύτερη Ζώνη αγροτικών δραστηριοτήτων Η ζώνη περιλαμβάνει περιοχές με λιγότερο πεδινό χαρακτήρα από τη ζώνη 1, και με αυξημένη παρουσία κτηνοτροφίας. Ειδικές περιπτώσεις που εντάσσονται σε αυτή τη ζώνη είναι οι θαλάσσιες περιοχές ανάπτυξης υδατοκαλλιεργειών. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 12

3. Ευρύτερη Ζώνη τουρισμού και δεύτερης κατοικίας Η ζώνη περιλαμβάνει δύο τμήματα, το νησιώτικο και το ηπειρωτικό, και χαρακτηρίζεται από αυξημένη παρουσία μαζικού τουρισμού και δεύτερης κατοικίας, με προοπτική περαιτέρω ενίσχυσης και με νέες ανταγωνιστικές μορφές. Η ζώνη αυτή αντιστοιχεί στην υπάρχουσα κατάσταση και τις υφιστάμενες τάσεις και (ως επιλογή πολιτικής) διατηρεί και ενισχύει το χαρακτήρα της. 4. Ευρύτερη Ζώνη αναπτυσσόμενου ορεινού τουρισμού Η ζώνη περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές, περιμετρικά της Θεσσαλίας, με αξιόλογο φυσικό περιβάλλον και ήδη υπαρκτές τάσεις ανάπτυξης ορεινού και συναφών εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η ζώνη ενισχύει περαιτέρω το χαρακτήρα στην τρέχουσα δεκαετία, με υποστήριξη μέσω πολιτικών της διεύρυνσής της. Υπάρχει δυνητική διαπεριφερειακή συνέχεια, προς νότια-νοτιοδυτικά (Ευρυτανία, Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας) 5. Ευρύτερη Ζώνη ανάπτυξης Βιομηχανίας Η ζώνη αυτή διαφέρει από τις προηγούμενες κατά το ότι επικαλύπτεται στο μεγαλύτερο μέρος της με άλλες ζώνες. Αποτελείται από δύο τμήματα η σύνδεση των οποίων δεν υπάρχει ακόμα αν και διακρίνονται στοιχειωδώς αντίστοιχες τάσεις. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 13

6. Ευρύτερη Ζώνη ΑΠΕ Η ζώνη αυτή επίσης επικαλύπτεται με άλλες ζώνες, και έχει πιο σύνθετο γεωγραφικό χαρακτήρα. Περιλαμβάνει μια ευρεία ζώνη αιολικού δυναμικού και ταυτόχρονα με δυνατότητα χωροθέτησης μικρών υδροηλεκτρικών έργων, στη δυτική Θεσσαλία, με γεωγραφική συνέχεια προς τις όμορες Περιφέρειες. Επίσης περιλαμβάνει μικρότερες περιοχές αιολικού δυναμικού στην ορεινή περιμετρική ζώνη της Περιφέρειας και συγκεκριμένα στο νότιο Όλυμπο, την Όσσα, το νότιο Πήλιο και την Όθρυ. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 14

Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 15

Β.1.1.β.3 «Σημειακές» παραγωγικές δραστηριότητες εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας Δυνατότητες υποδοχής μεγάλων επενδύσεων Βιομηχανία Θεσμοθετημένες περιοχές οργανωμένης ανάπτυξης βιομηχανίας στην Περιφέρεια είναι οι εξής: ΒΙΠΕ Λάρισας (Συκουρίου). Ιδρύθηκε βάσει του Ν.4458/65 και έχει συνολική έκταση 2.500 στρ. ΒΙΠΕ Βόλου (κύρια περιοχή Διμηνίου). Ιδρύθηκε βάσει του Ν.4458/65 και έχει συνολική έκταση 2.759 στρ. ΒΙΠΕ Βόλου (παράρτημα Βελεστίνου). Ιδρύθηκε βάσει του Ν.4458/65 και έχει συνολική έκταση 1.720 στρ. ΒΙΟΠΑ Βόλου (Διμηνίου). Ιδρύθηκε βάσει του Ν.4458/65 και έχει συνολική έκταση 840 στρ. ΒΙΠΕ Καρδίτσας (Γοργοβιτών). Ιδρύθηκε βάσει του Ν.4458/65 και έχει συνολική έκταση 647 στρ. ΒΙΠΑ Φαρκαδόνας. Ιδρύθηκε βάσει του Ν.2445/97 και έχει συνολική έκταση 902 στρ. Έχει εγκριθεί η πολεοδομική μελέτη αλλά δεν έχουν ξεκινήσει τα έργα υλοποίησης. Οι παραπάνω υποδοχείς θεωρούνται περιφερειακής εμβέλειας όπως και αυτοί που θα προκύψουν από την οργάνωση εξυγίανση των άτυπων συγκεντρώσεων που υφίστανται σήμερα κυρίως στην περιοχή της Λάρισας. Αντίθετα δυνατότητες να εξελιχθεί σε εθνικής εμβέλειας υπάρχουν για τον προτεινόμενο υποδοχέα στα παράλια του Αλμυρού (βλ. κεφ. Β.1.1.γ.6.3) Τουρισμός Δυνατότητες χωροθέτησης οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων, υπάρχουν στις περιοχές που καθορίζονται από το ΕΠΧΣΑΑ Τουρισμού και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του εν λόγω πλαισίου. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 16

Ενέργεια Σημαντικές μονάδες παραγωγής ενέργειας που λειτουργούν σήμερα στη Περιφέρεια είναι οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί των τεχνητών λιμνών Πλαστήρα και Σμοκόβου. Στον προγραμματισμό περιλαμβάνονται οι Υ/Η σταθμοί των τεχνητών λιμνών Μεσοχώρας και Συκιάς ενώ δυνατότητες υπάρχουν για την παραγωγή ενέργειας από την εκμετάλλευση των λιγνιτικών κοιτασμάτων Δομένικου και Αμουρίου Ελασσόνας. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 17

Β.1.1.β.4 Πύλες του δικτύου μεταφορών και τα διαμετακομιστικά κέντρα εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας Το λιμάνι του Βόλου συγκαταλέγεται στις Κύριες Διεθνείς Θαλάσσιες Πύλες Λιμένες της Χώρας (Γενικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ), με μεγάλες δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης ως τουριστικού και εμπορικού, εφόσον υλοποιηθούν τα προγραμματισμένα προτεινόμενα έργα και ενέργειες για την αναβάθμιση του ίδιου του Λιμανιού και των λοιπών δικτύων μεταφορών με τα οποία συνδυάζεται (βλ. κεφ. Β.1.1.γ.5). Προοπτικές να εξελιχθεί σε Εθνικής εμβέλειας υπάρχουν για το προτεινόμενο εμπορευματικό κέντρο Θεσσαλίας στη περιοχή του Βελεστίνου (βλ. κεφ. Β.1.1.γ.6.5). Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 18

Β.1.1.β.5 Φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας και προτεινόμενα Δίκτυα φυσικών και πολιτιστικών πόρων Υφιστάμενο Δίκτυο Φυσικών Πόρων Το υφιστάμενο δίκτυο φυσικών πόρων συνίσταται από τις θεσμοθετημένες περιοχές για την προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, δηλαδή από τις περιοχές που περιλαμβάνονται στο Νόμο της Βιοποικιλότητας (Ν. 3937/2011). Οι θεσμοθετημένες αυτές περιοχές, όπως αποτυπώνονται στο Χάρτη Π.2.δ1 (και αναφέρονται αναλυτικά σε κατάλογο στο Παράρτημα Γ) συνιστούν ένα ευρύ δίκτυο φυσικών πόρων και περιλαμβάνουν συνοπτικά: 1. Περιοχές Προστασίας της Φύσης: Εντοπίζονται επτά (7) Περιοχές Προστασίας της Φύσης που περιλαμβάνονται μέσα στα όρια του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Βορείων Σποράδων και δύο (2) Περιοχές Προστασίας της Φύσης που περιλαμβάνονται μέσα στα όρια του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων 2. Φυσικά Πάρκα: Εντοπίζονται ο Εθνικός Δρυμός Ολύμπου, το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, το Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων - Περιστερίου και χαράδρας Αράχθου και το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Τονίζεται όμως ότι μόνο ένα μικρό τμήμα των τελευταίων δυο Πάρκων είναι εντός της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Επίσης επίκειται η ολοκλήρωση της διαδικασίας για την ένταξη στην κατηγορία αυτή της ευρύτερης περιοχής της Κάρλας και του Ολύμπου. 3. Περιοχές Προστασίας Οικοτόπων και Ειδών και ειδικότερα Ζώνες Ειδικής Προστασίας, Ειδικές Ζώνες Διατήρησης, Καταφύγια Άγριας Ζωής : Εντοπίζονται 20 περιοχές ΕΖΔ, 21 περιοχές ΖΕΠ και 62 περιοχές ΚΑΖ. Σημειώνεται ότι αναφέρονται τόσο οι περιοχές που βρίσκονται εξ ολοκλήρου μέσα στα γεωγραφικά όρια της Θεσσαλίας όσο και αυτές που μόνο τμήμα τους περιλαμβάνεται στη Θεσσαλία. 4. Προστατευόμενα Τοπία και Στοιχεία Τοπίου ή Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί: Εντοπίζoνται 7 Αισθητικά Δάση, 2 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, 13 ΤΙΦΚ και 10 Οικότοποι Προτεραιότητας του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. 5. Μικροί νησιωτικοί υγρότοποι: Οι προστατευόμενοι παράκτιοι νησιωτικοί υγρότοποι της Θεσσαλίας είναι συνολικά δέκα (10) στις νήσους Αλόννησο, Κυρά Παναγιά, Ψαθούρα, Σκιάθο, Τσουγκριά και στη Σκόπελο. Για τα παραπάνω Φυσικά Πάρκα έχουν εκπονηθεί Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) και έχουν εκδοθεί σχετικά Προεδρικά Διατάγματα (ΠΔ). Επίσης για τον Όλυμπο και την Κάρλα έχει εγκριθεί ΕΠΜ αλλά είναι σε εκκρεμότητα η έκδοση του σχετικού ΠΔ για το χαρακτηρισμό των περιοχών αυτών ως Εθνικών Πάρκων. Για το λόγο αυτό η περιοχή οικοανάπτυξης της Κάρλας και οι ζώνες του Εθνικού Πάρκου Ολύμπου σημειώνονται στο Χάρτη Π.2.δ1 ως μη θεσμοθετημένες ακόμα αλλά προγραμματιζόμενες ζώνες προστασίας των φυσικών πόρων. Οι παραπάνω περιοχές διαμορφώνουν ένα εκτενές δίκτυο φυσικών πόρων και δεν υπάρχει ανάγκη να προταθούν νέες προς θεσμοθέτηση προστατευόμενες περιοχές (πέρα από τις Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 19

περιοχές των αξιόλογων τοπίων, βλέπε παρακάτω). Απαιτείται όμως η άμεση εκπόνηση Σχεδίων Διαχείρισης για τις ήδη θεσμοθετημένες περιοχές που θα καθορίσουν τις επιτρεπόμενες ανθρώπινες δραστηριότητες και χρήσεις εντός αυτών. Προτεινόμενο δίκτυο αξιόλογων τοπίων Όσον αφορά ειδικά στα αξιόλογα τοπία σημειώνεται ότι στα πλαίσια της παρούσας μελέτης προβλέπεται Ειδική Ενότητα για το Τοπίο, που αποτελεί Ειδικό Παραδοτέο του Β1 Σταδίου Αναθεώρησης-Αξιολόγησης του ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας. Σε αυτό προτείνεται ένα δίκτυο αξιόλογων τοπίων για τη Θεσσαλία στο οποίο περιλαμβάνονται περιοχές προστασίας, αρχαιολογικοί χώροι, σύνολα παραδοσιακών οικισμών κ.α.. Στα τοπία αυτά θα επιδιωχθεί κατά προτεραιότητα η εφαρμογή συντονισμένων δράσεων ανάδειξης και διαχείρισης, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Συνθήκη για το Τοπίο. Το προτεινόμενο δίκτυο αποτελείται από Ζώνες Τοπίου, κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνει επιμέρους τοπία ιεραρχημένα σε «Διεθνούς», «Εθνικής» και «Περιφερειακής» αξίας, όπως σημειώνεται στον παρακάτω πίνακα και παραγράφεται συνοπτικά αμέσως παρακάτω. Ζώνη Τοπίου 1: Ανατολικά παράλια Θεσσαλίας Θεσσαλικός Όλυμπος Τοπίο Διεθνούς Αξίας Όρος Πηλίου Τοπίο Εθνικής Αξίας Κοιλάδα Τεμπών Τοπίο Εθνικής Αξίας Όρος Όσσα Τοπίο Περιφερειακής Αξίας Δέλτα Πηνειού Τοπίο Ιδιαιτέρως Υποβαθμισμένο Ζώνη Τοπίου 2: Βόρειες Σποράδες Αλόννησος Τοπίο Εθνικής Αξίας Σκόπελος Τοπίο Εθνικής Αξίας Σκιάθος Τοπίο Εθνικής Αξίας Ζώνη Τοπίου 3: Θεσσαλικός κάμπος Θεσσαλική πεδιάδα Τοπίο Περιφερειακής Αξίας Λίμνη Κάρλα Τοπίο Περιφερειακής Αξίας Ζώνη Τοπίου 4: Θεσσαλική Πίνδος Μετέωρα Τοπίο Διεθνούς Αξίας Λίμνη Πλαστήρα Τοπίο Εθνικής Αξίας Πύλη-Περτούλι Τοπίο Εθνικής Αξίας Λίμνη Σμοκόβου Τοπίο Περιφερειακής Αξίας Περιοχή Ασπροποτάμου Τοπίο Περιφερειακής Αξίας 1. Ζώνη Τοπίου 1: Ανατολικά παράλια Θεσσαλίας Χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή ορεινών και παραθαλάσσιων τοπίων και περιλαμβάνει πλήθος από προστατευόμενες περιοχές, παραδοσιακούς οικισμούς, ακτές κολύμβησης και αρχαιολογικούς χώρους. Περιλαμβάνει τα παρακάτω Τοπία: Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 20

-Θεσσαλικός Όλυμπος: Τοπίο Διεθνούς Αξίας. Καλύπτεται από μεσογειακά δάση και αλπικά λιβάδια, είναι χαρακτηρισμένος αρχαιολογικός χώρος, Εθνικός Δρυμός και αναγνωρίζεται από την Unesco ως «Απόθεμα της Βιόσφαιρας». -Κοιλάδα Τεμπών: Τοπίο Εθνικής Αξίας. Διασχίζεται από τον Πηνειό ποταμό και οι όχθες καλύπτονται από υδρόβιο δάσος με πλατάνια, ιτιές κ.λπ. -Όρος Όσσα: Τοπίο Περιφερειακής Αξίας. Περιλαμβάνει ορεινό δασικό σύμπλεγμα με εκτεταμένα κλειστά δάση οξυάς και ελάτης, ενώ η κορυφή του καλύπτεται από ψευδαλπικά λιβάδια. -Όρος Πήλιο: Τοπίο Εθνικής Αξίας. Φιλοξενεί ποικιλία βιοτόπων και ειδών και διαθέτει παραδοσιακούς οικισμούς και αξιόλογες ακτές κολύμβησης με αποτέλεσμα να είναι σημαντικός τουριστικός προορισμός. Δέλτα Πηνειού: Τοπίο Ιδιαιτέρως Υποβαθμισμένο. Η περιοχή του Δέλτα Πηνειού συντίθεται από ένα μωσαϊκό παραθαλάσσιου αγροτικού τοπίου, το οποίο περικλείει σημαντικά φυσικά, υγροτοπικά στοιχεία. Υφίσταται έντονες πιέσεις κυρίως λόγω της παράκτιας οικιστικής ανάπτυξης, με αποτέλεσμα την υποβάθμισή του. 2. Ζώνη Τοπίου 2: Βόρειες Σποράδες Περιλαμβάνει το νησιωτικό σύμπλεγμα των νήσων Σκοπέλου, Σκιάθου και Αλόννησου καθώς και τα μικρότερα νησιά. Χαρακτηρίζεται από κατάφυτο νησιωτικό τοπίο που περιλαμβάνει πλήθος από προστατευόμενες περιοχές, μικρούς παράκτιους υγροτόπους, παραδοσιακούς οικισμούς, ακτές κολύμβησης και αρχαιολογικούς χώρους. Περιλαμβάνει τα παρακάτω Τοπία: - Αλόννησος: Τοπίο Εθνικής Αξίας. Η Αλόννησος, μαζί με τα ερημονήσια και τις βραχονησίδες του Θαλάσσιου Πάρκου φιλοξενεί τη Μεσογειακή φώκια και άλλα σπάνια και απειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας. Η κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος είναι άριστη, με εναλλαγή κατάφυτων αμμωδών και απότομων βραχωδών ακτών. - Σκόπελος: Τοπίο Εθνικής Αξίας. Διαθέτει εντυπωσιακή ακτογραμμή, πλούσια βλάστηση και γραφικούς οικισμούς. - Σκιάθος: Τοπίο Εθνικής Αξίας. Διαθέτει αξιόλογες παραλίες, πλούσια βλάστηση, παραδοσιακά μονοπάτια, ιστορικά μνημεία και παραδοσιακή αρχιτεκτονική. 3. Ζώνη Τοπίου 3: Θεσσαλικός κάμπος Καλύπτει το σύνολο της Θεσσαλικής πεδιάδας και τη λίμνη Κάρλα στα ανατολικά όρια αυτής. Περιλαμβάνει τα παρακάτω Τοπία: - Θεσσαλική πεδιάδα: Τοπίο Περιφερειακής Αξίας. Αποτελεί τη μεγαλύτερη ενιαία καλλιεργούμενη έκταση της Ελλάδος. Το εύρος και η σχετικά αδιατάραχτη ομαλότητα της πεδιάδας τη διαφοροποιούν από τη γεωφυσική πολυμορφία που παρουσιάζουν τα περισσότερα ελληνικά τοπία, ενώ ταυτόχρονα διασχίζεται από τον ποταμό Πηνειό και τους παραποτάμους του. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 21

- Λίμνη Κάρλα: Τοπίο Περιφερειακής Αξίας. Λιμναίο τοπίο με υγροτοπική βλάστηση και ορνιθοπανίδα, στα ανατολικά της οποίας αναπτύσσεται το όρος Μαυροβούνι, με μεγάλη ποικιλία βλάστησης. 4. Ζώνη Τοπίου 4: Θεσσαλική Πίνδος Περιλαμβάνει το τμήμα της οροσειράς που πλαισιώνει το Θεσσαλικό κάμπο στα δυτικά της Περιφέρειας και το γεώτοπο διεθνούς ενδιαφέροντος των Μετεώρων. Πρόκειται για ορεινό τοπίο με βραχώδεις κορυφογραμμές και εκτεταμένα υποαλπικά οροπέδια, χαράδρες με επικλινείς πλαγιές, δάση, φαράγγια και ορεινά χωριά, που συνδυάζονται με το υδάτινο στοιχείο. Περιλαμβάνει τα παρακάτω Τοπία: - Μετέωρα: Τοπίο Διεθνούς Αξίας. Έχουν χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, είναι γεώτοπος διεθνούς ενδιαφέροντος που αποτελείται από ένα σύμπλεγμα απότομων βράχων επί των οποίων έχουν αναπτυχθεί βυζαντινά μοναστήρια. - Πύλη-Περτούλι: Τοπίο Εθνικής Αξίας. Περιλαμβάνει ορεινά χωριά με αξιόλογη αρχιτεκτονική και σημαντική επισκεψιμότητα, το Χιονοδρομικό Κέντρο Περτουλίου, το νότιο τμήμα του όρους Κόζιακα με ποικίλη δασική βλάστηση, σημαντικά βυζαντινά μνημεία κ.α. - Περιοχή Ασπροποτάμου: Τοπίο Περιφερειακής Αξίας. Ορεινό τοπίο με δάση και έντονο το υδάτινο στοιχείο του Αχελώου και των παραποτάμων του, με παραδοσιακούς οικισμούς, βυζαντινά μνημεία, πέτρινες θολωτές γέφυρες κ.α. - Λίμνη Πλαστήρα: Τοπίο Εθνικής Αξίας. Η περιοχή είναι σημαντικός τουριστικός προορισμός, περιλαμβάνει δάση, γραφικά ορεινά χωριά, βυζαντινά μνημεία και γενικά αποτελεί ένα ιδιαίτερα αξιόλογο τοπίο, αποτέλεσμα κυρίως ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. - Λίμνη Σμοκόβου: Τοπίο Περιφερειακής Αξίας. Περιλαμβάνεται το λιμναίο τοπίο του Σμοκόβου, τα γύρω γραφικά χωριά, τα βυζαντινά μνημεία και τα ιαματικά λουτρά της περιοχής. Αποτελεί ένα νέο τουριστικό προορισμό με προοπτικές γρήγορης ανάπτυξης δεδομένου ότι η χάραξη της Ε65 εφάπτεται της Λίμνης. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 22

Β.1.1.β.6 Ειδικότερες επιλογές και υποθέσεις για την αναπτυξιακή φυσιογνωμία και εξέλιξη της περιφέρειας Β.1.1.β.6.1 Υποθέσεις πληθυσμιακής εξέλιξης Μεθοδολογική σημείωση: Σύμφωνα με τις προδιαγραφές, τα βασικά χαρακτηριστικά της χωρικής ανάπτυξης στο ΠΠΧΣΑΑ προσδιορίζονται με «προοπτική δεκαπέντε ετών». Ανάλογα με το έτος-αφετηρία της μέτρησης αυτό σημαίνει το 2029 (αφετηρία το τρέχον έτος) ή το 2028 (έτος έναρξης της μελέτης). Και τα δύο αυτά έτη απέχουν σημαντικά από το τρέχον, και με δεδομένο ότι οι γενικότερες συνθήκες που θα προσδιορίσουν και την πληθυσμιακή εξέλιξη είναι ασαφείς και ευμετάβλητες, σκόπιμο είναι να ληφθεί υπόψη και ένα έτος που απέχει λιγότερο από το σήμερα. Κατάλληλο τέτοιο έτος είναι το 2021 (απόσταση 7 ετών) που είναι ταυτόχρονα απογραφικό και έτος λήξης της προγραμματικής περιόδου 2014-2021. Τα χαρακτηριστικά αυτά θα επιτρέψουν να ελεγχθούν, τότε, απογραφικά διάφορες εκτιμήσεις ή προτάσεις του Περιφερειακού Πλαισίου που εξαρτώνται από τον πληθυσμό, ενώ παράλληλα θα έχει ολοκληρωθεί ένας σημαντικός κύκλος χρηματοδότησης και εφαρμογής κατευθύνσεων. Ο εκτιμώμενος πληθυσμός για το έτος 2021 εκτιμήθηκε ως μέσος όρος των τάσεων (γραμμικών προβολών) της περιόδου 1991-2011 και 2001-2011. Σημειώνουμε ότι η δεύτερη εκτίμηση (χρήση μόνο της προηγούμενης δεκαετίας) οδηγεί σε μείωση του πληθυσμού, τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και Θεσσαλίας, ενώ η πρώτη, που αντανακλά με μεγαλύτερη ακρίβεια την πιο μακροχρόνια πληθυσμιακή δυναμική, οδηγεί σε μικρές αυξήσεις. Προτιμήσαμε το συνδυασμό των δύο εκτιμήσεων, επειδή η εκτίμηση του πληθυσμού στο Περιφερειακό Πλαίσιο πρέπει να ενσωματώνει και υποθέσεις για την επίδραση πολιτικών που μπορούν να τροποποιήσουν τις υφιστάμενες τάσεις. Ο συνδυασμός ενσωματώνει, έτσι, την υπόθεση, ότι η εφαρμογή ορθών πολιτικών (συμπεριλαμβανόμενου του ίδιου του Πλαισίου) θα επιτρέψει κάποια βελτίωση σε σχέση με τη δυσμενή τάση της προηγούμενης δεκαετίας, χωρίς αυτή η βελτίωση να είναι μη ρεαλιστική και υπεραισιόδοξη 1. Σε ορίζοντα μεγαλύτερο του 2021 οι εκτιμήσεις για την πληθυσμιακή εξέλιξη είναι όπως αναφέρθηκε επισφαλείς. Επισυνάπτουμε πάντως σχετική στήλη, από το επίπέδο Καλλικράτειου δήμου και άνω (η μικρότερη κλίμακα των ΔΕ καθιστά πιο επισφαλή τη μακροχρόνια εκτίμηση), για το έτος 2029 (15ετία από σήμερα), που πρέπει όμως να θεωρηθεί μέσα από το πρίσμα της παρούσας παρατήρησης, δηλ. ως ενδεικτική. Ωστόσο, σε περιπτώσεις 1 Λόγοι αποφυγής υποθέσεων περί ισχυρής θετικής ανατροπής της τάσης πληθυσμιακής αποδυνάμωσης της Θεσσαλίας είναι, μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι συγκαταλέγεται στις περιφέρειες (περίπου οι μισές στη χώρα) με αρνητική φαινομένη μετανάστευση κατά την προηγούμενη δεκαετία, το γεγονός ότι κατά την προηγούμενη δεκαετία η εξέλιξη του πληθυσμού στη Θεσσαλία ήταν πιο αδύναμη από την (ήδη αδύναμη) εθνική, και τα δυσμενή χαρακτηριστικά της πυραμίδας ηλικιών (γηρασμένος πληθυσμός σε σύγκριση με τη χώρα) Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 23

πολύ ισχυρών τάσεων (αυξητικών ή πτωτικών) σε κάποιες περιοχές θεωρούμε ότι και η μακροχρόνια εκτίμηση είναι υποβοηθητική, για τον εντοπισμό σημαντικών κινδύνων. 1 Οι εκτιμήσεις για την εξέλιξη του πληθυσμού από το 2011 μέχρι τα έτη 2021 και 2029 σε επίπεδο Καλλικράτειου δήμου απεικονίζονται στον επόμενο πίνακα και στους χάρτες Β.1.1.β- 1 και Β.1.1.β-2. Στο χάρτη Β.1.1.β-3 απεικονίζονται οι εκτιμήσεις για την εξέλιξη του πληθυσμού στην περίοδο 2011-2021 σε επίπεδο ΔΕ (για τον πίνακα που αντιστοιχεί στον τελευταίο χάρτη βλ. το Παράρτημα Α). Μόνιμος πληθυσμός 2011 2021 2029 %μτβλ 2011-2021 %μτβλ 2021-2029 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 10.815.197 10.972.832 11.098.940 1,5% 1,1% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 732.762 731.476 730.447-0,2% -0,1% ΠΕ ΛΑΡΙΣΗΣ 284.325 287.705 290.409 1,2% 0,9% ΠΕ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ 113.544 108.084 103.717-4,8% -4,0% ΠΕ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 190.010 191.091 191.956 0,6% 0,5% ΠΕ ΣΠΟΡΑΔΩΝ 13.798 14.836 15.667 7,5% 5,6% ΠΕ ΤΡΙΚΑΛΩΝ 131.085 128.236 125.957-2,2% -1,8% ΔΗΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ (έδρα Λάρισα) 162.591 179.182 195.772 10,2% 9,3% ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΑΣ (έδρα Αγιά) 11.470 9.996 8.523-12,8% -14,7% ΔΗΜΟΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ (έδρα Ελασσόνα) 32.121 26.910 21.698-16,2% -19,4% ΔΗΜΟΣ ΚΙΛΕΛΕΡ (έδρα Κιλελέρ) 20.854 19.289 17.723-7,5% -8,1% ΔΗΜΟΣ ΤΕΜΠΩΝ (έδρα Μακρυχώρι) 13.712 12.302 10.892-10,3% -11,5% ΔΗΜΟΣ ΤΥΡΝΑΒΟΥ (έδρα Τύρναβος) 25.032 24.543 24.053-2,0% -2,0% ΔΗΜΟΣ ΦΑΡΣΑΛΩΝ (έδρα Φάρσαλα) 18.545 15.484 12.423-16,5% -19,8% ΔΗΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ (έδρα Καρδίτσα) 56.747 56.981 57.169 0,4% 0,3% ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ (έδρα Ανθηρό) 3.450 3.921 4.298 13,7% 9,6% ΔΗΜΟΣ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ (έδρα Μορφοβούνι) 4.635 5.079 5.435 9,6% 7,0% ΔΗΜΟΣ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ (έδρα Μουζάκι) 13.122 10.519 8.437-19,8% -19,8% ΔΗΜΟΣ ΠΑΛΑΜΑ (έδρα Παλαμάς) 16.726 15.239 14.049-8,9% -7,8% ΔΗΜΟΣ ΣΟΦΑΔΩΝ (έδρα Σοφάδες) 18.864 16.344 13.825-13,4% -15,4% ΔΗΜΟΣ ΒΟΛΟΥ (έδρα Βόλος) 144.449 148.802 153.154 3,0% 2,9% ΔΗΜΟΣ ΑΛΜΥΡΟΥ (έδρα Αλμυρός) 18.614 17.528 16.441-5,8% -6,2% ΔΗΜΟΣ ΖΑΓΟΡΑΣ-ΜΟΥΡΕΣΙΟΥ (έδρα Ζαγορά) 5.809 5.324 4.838-8,4% -9,1% ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΟΥ ΠΗΛΙΟΥ (έδρα Αργαλαστή) 10.216 9.492 8.767-7,1% -7,6% ΔΗΜΟΣ ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ (έδρα Βελεστίνο) 10.922 9.947 8.971-8,9% -9,8% ΔΗΜΟΣ ΣΚΙΑΘΟΥ (έδρα Σκιάθος) 6.088 6.684 7.279 9,8% 8,9% ΔΗΜΟΣ ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ (έδρα Αλόννησος) 2.750 3.017 3.283 9,7% 8,8% ΔΗΜΟΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ (έδρα Σκόπελος) 4.960 5.136 5.312 3,5% 3,4% ΔΗΜΟΣ ΤΡΙΚΚΑΙΩΝ (έδρα Τρίκαλα) 81.355 84.375 87.396 3,7% 3,6% ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ (έδρα Καλαμπάκα) 21.991 20.267 18.543-7,8% -8,5% ΔΗΜΟΣ ΠΥΛΗΣ (έδρα Πύλη) 14.343 12.029 9.714-16,1% -19,2% ΔΗΜΟΣ ΦΑΡΚΑΔΟΝΑΣ (έδρα Φαρκαδόνα) 13.396 11.565 9.734-13,7% -15,8% Ορεινές ζώνες 75.332 65.168 57.037-13,5% -12,5% Ημιορεινές ζώνες 81.035 77.251 74.223-4,7% -3,9% Πεδινές ζώνες 576.395 589.057 599.187 2,2% 1,7% Πηγή: στοιχεία μέχρι το 2011 ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασίες ομάδας μελέτης Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 24

Σε επίπεδο Θεσσαλίας εκτιμάται ότι μέχρι το 2021 θα υπάρξει πολύ μικρή μείωση του πληθυσμού (πρακτικά σταθεροποίηση) (σημ. η γραμμική προβολή με βάση μόνο τη δεκαετία 2001-2021 οδηγεί σε πληθυσμό 2021 ίσο με 725.409, δηλ. πιο αισθητή μείωση). Από τις ΠΕ, σημαντική απώλεια (σχεδόν κατά 5 μονάδες) εκτιμάται στην Καρδίτσα, ενώ μικρότερη στα Τρίκαλα. ΣΕ επίπεδο Καλλικράτειων δήμων, η πιο συνήθης περίπτωση είναι η σημαντική μείωση (άνω του -5%). Σαφώς θετικές προοπτικές υπάρχουν σε λίγες περιπτώσεις, κυρίως στις πόλεις (με εξαίρεση την Καρδίτσα, όπου εκτιμάται σχεδόν σταθερότητα) και στα νησιά. Σημειώνεται, επίσης, η ύπαρξη σημαντικών εσωτερικών εξελίξεων στην ΠΕ Καρδίτσας, με τους ορεινούς δήμους να έχουν πολύ θετικές προοπτικές (σε αντίθεση με τους υπόλοιπους). Σε επίπεδο υψομετρικών ζωνών, η προοπτική είναι ενός σαφούς δυϊσμού μεταξύ ορεινών και ημιορεινών ζωνών με απώλεια πληθυσμού (μεγαλύτερη στις πρώτες, αλλά όχι ασήμαντη και στις δεύτερες) και πεδινών ζωνών, με μέτρια πληθυσμιακή αύξηση. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι η τάση αυτή δεν ισχύει στην ΠΕ Καρδίτσας, κάτι που δείχνει ότι η αποψίλωση των ορεινών ζωνών αν και υπαρκτός κίνδυνος δεν είναι αναπόφευκτη. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 25

Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 26

Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 27

Β.1.1.β.6.2 Υποθέσεις για την εξέλιξη της οικονομικής βάσης Υποθέσεις για την εξέλιξη του ΑΕΠ κατά κεφαλή 1 Λόγω της κρίσης, εκτιμήσεις της εξέλιξης του ΑΕΠ κατά κεφαλή βάσει μεθόδων που προβάλλουν στο μέλλον τη σχετική χρονοσειρά οδηγούν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, όπως φαίνεται στα επόμενα διαγράμματα, που έχουν κατασκευαστεί με τη χρήση διαφορετικών μεθόδων (γραμμική, λογαριθμική, πολυωνυμική, εκθετική): Ελλάδα Linear (Ελλάδα) Θεσσαλία Linear (Θεσσαλία) Ελλάδα Log. (Ελλάδα) Θεσσαλία Log. (Θεσσαλία) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Ελλάδα Poly. (Ελλάδα) Θεσσαλία Poly. (Θεσσαλία) Ελλάδα Expon. (Ελλάδα) Θεσσαλία Log. (Θεσσαλία) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Πηγή: στοιχεία Eurostat, επεξεργασίες ομάδας μελέτης Ανάλογα με την περίπτωση, η προϋπάρχουσα τάση 2 για τη Θεσσαλία οδηγεί είτε σε μη τεχνικά αποδεκτές τιμές (πολυωνυμική προβολή), είτε σε λιγότερο ή περισσότερο έντονη 2 Για τα έτη 2011 και 2012 για τα οποία υπάρχουν στοιχεία μόνο σε εθνικό (όχι και περιφερειακό) επίπεδο, το θεσσαλικό ΑΕΠ κατά κεφαλή υπολογίστηκε με την υπόθεση ότι η σχέση με το εθνικό του 2010 διατηρήθηκε σταθερή. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 28

συνεχή πτωτική πορεία που, στη Θεσσαλία, δεν έχει ως αφετηρία την έναρξη της κρίσης (2009) αλλά τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας. Έτσι, για παράδειγμα, η γραμμική προβολή οδηγεί σε ΑΕΠ κατά κεφαλήν το 2021, με όρους ΜΑΔ και ως ποσοστό του μέσου όρου της ΕΕ (=100), ίσο με 49 (το υψηλότερο επίπεδο του θεσσαλικού ΑΕΠ κατά κεφαλή, το 2004, ήταν ίσο με 83). Ως εκ τούτου, η εκτίμηση για την εξέλιξη του μεγέθους αυτού θα βασιστεί σε υπόθεση αντιστροφής της αρνητικής πορείας, και με την έννοια αυτή θα είναι λιγότερο εκτίμηση και περισσότερο στόχος πολιτικής. Προφανώς, βέβαια, ο στόχος αυτός πρέπει να είναι ρεαλιστικός και εφικτός, και να κινείται εντός ορίων συνδεόμενων με τις αντικειμενικές δυνατότητες της περιφερειακής (και εθνικής) οικονομίας. 2. Στο πλαίσιο αυτό, διαμορφώθηκαν τρείς εναλλακτικές εκδοχές της πορείας του ΑΕΠ κατά κεφαλή, μέχρι το 2021 (προβολές μετά το έτος αυτό, υπό τις σημερινές συνθήκες, δεν έχουν νόημα), οι εξής: το 2021, το μέγεθος αυτό θα έχει φθάσει τη μεγαλύτερη τιμή στην οποία είχε φθάσει ιστορικά (το 1984, ίσο με 83% του μό. της ΕΕ) (max) το 2021, το μέγεθος αυτό θα έχει φθάσει στο 75% του μό. της ΕΕ, δηλ. στο όριο εξόδου από την κατηγορία «λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες» της ΕΕ (average) το 2021, το μέγεθος αυτό θα έχει φθάσει τη μικρότερη τιμή στην οποία είχε φθάσει κατά την προηγούμενη δεκαετία προ κρίσης, μέγεθος που αντιστοιχεί στο 70% του μό. της ΕΕ) (min) Εκτίμηση 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 max 71 74 77 80 83 71 73 70 71 72 65 59 55 55 57 58 61 64 68 71 77 83 average 71 74 77 80 83 71 73 70 71 72 65 59 55 55 56 58 60 62 64 67 71 75 min) 71 74 77 80 83 71 73 70 71 72 65 59 55 55 56 57 59 60 62 64 67 70 Πηγή: στοιχεία Eurostat, επεξεργασίες ομάδας μελέτης Η επίτευξη οποιουδήποτε από τους πιο πάνω εναλλακτικούς στόχους προϋποθέτει, όπως φαίνεται στο επόμενο διάγραμμα (Πηγή: στοιχεία Eurostat, επεξεργασίες ομάδας μελέτης) το 2013 να έχει υπάρξει σταθεροποίηση (όχι πτώση κάτω του επιπέδου του 2012) και από το 2014 να αρχίσει σταδιακή ανάκαμψη, με αρκετά έντονη θετική κλίση. Τέτοιες επιδόσεις δεν είναι ανέφικτες, αλλά απαιτούν πολύ ισχυρή αναπτυξιακή προσπάθεια, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι στο διάγραμμα οι τιμές είναι εκφρασμένες ως προς το μέσο όρο της ΕΕ. Δεδομένου ότι αναμένεται ότι η ανάπτυξη στην ΕΕ, έστω και με αργούς ρυθμούς, θα είναι γενικά αυξητική, η επίτευξη του σχετικού στόχου σημαίνει ότι σε απόλυτους όρους το ΑΕΠ κατά κεφαλή θα πρέπει να αυξηθεί ακόμα πιο γρήγορα. Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 29

ΑΕΠκκ Θεσσαλία (εκτίμηση max) Θεσσαλία (εκτίμηση av erage) Θεσσαλία (εκτίμηση min) 75% μό. ΕΕ 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 Με δεδομένες τις δυσκολίες αυτές, η max εκδοχή είναι η λιγότερο πιθανή. Ο άμεσος στόχος πρέπει να είναι η min εκδοχή, δηλ. το 70% του μό. της ΕΕ για το 2021 (η διαφορά με τον average στόχο είναι ελάχιστη). Ασφαλώς, θα απαιτηθεί συστηματική παρακολούθηση της πορείας των πραγμάτων (μέσω της διετούς έκθεσης παρακολούθησης του ΠΠΧΣΑΑ) και σε περίπτωση πιο θετικών ενδιάμεσων εξελίξεων, θα μπορεί να αναθεωρηθεί ο στόχος 2021. 3. Σε επίπεδο ΠΕ οι εκτιμήσεις για την εξέλιξη του ΑΕΠ κατά κεφαλήν είναι ακόμα πιο δύσκολες σήμερα, αφενός επειδή ο ρόλος των αστάθμητων παραγόντων πολλαπλασιάζεται στην περίπτωση μικρότερων χωρικών ενοτήτων, και αφετέρου επειδή οι τιμές για το ΑΕΠ κατά κεφαλήν των παρελθόντων ετών σε αυτό το επίπεδο αποτελούν ήδη εκτιμήσεις με μεγαλύτερο περιθώριο σφάλματος από ό,τι σε επίπεδο περιφέρειας. Η εικόνα που προκύπτει από τη γραμμική προβολή της τάσης της περιόδου 2000-2012 είναι η επόμενη (Πηγή: στοιχεία Eurostat, επεξεργασίες ομάδας μελέτης): Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 30

100 90 80 70 60 50 40 30 20 Καρδίτσα Λάρισα Μαγν ησία Τρίκαλα Linear (Μαγν ησία) Linear (Λάρισα) Linear (Τρίκαλα) Linear (Καρδίτσα) 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Η προβολή είναι και στις τέσσερις ΠΕ πτωτική, αν και με διαφορετική κλίση, με την ΠΕ Καρδίτσας να φθάνει σε πολύ χαμηλό επίπεδο (30% του μό. της ΕΕ!), την ΠΕ Τρικάλων να δείχνει την καλύτερη επίδοση με σχετικούς όρους (μικρότερη ποσοστιαία μείωση), αλλά σε γενικές γραμμές να διατηρείται η σχετική κατάταξη των ΠΕ. Μια προσπάθεια εκτίμησης της πορείας του ΑΕΠ κατά κεφαλήν στις ΠΕ, με βάση την προαναφερθείσα min εκδοχή για το μέγεθος αυτό σε επίπεδο Περιφέρειας ως εκτίμηση/στόχο και όχι ως προβολή τάσης, απεικονίζεται στο επόμενο διάγραμμα (Πηγή: στοιχεία Eurostat, επεξεργασίες ομάδας μελέτης): 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Καρδί τσα 54 56 62 62 64 52 49 48 51 52 45 41 38 38 39 39 40 41 42 43 44 46 Λάρι σα 79 81 81 88 89 76 76 73 75 75 69 63 59 59 60 60 62 64 66 68 71 74 Μαγνησί α 80 83 86 90 91 84 93 85 86 86 76 69 65 65 66 67 69 71 74 76 80 84 Τρί καλα 57 58 65 66 74 60 57 58 57 59 56 51 48 48 48 49 50 52 53 55 57 60 75% μό. ΕΕ 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 Οι καλύτερες προοπτικές παρατηρούνται στην ΠΕ Μαγνησίας, που επιτυγχάνει τιμή ίση με το 75% του μό. της ΕΕ μετά το 2018. Η ΠΕ Λάρισας σχεδόν επιτυγχάνει την ίδια τιμή το 2021, Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 31

τέλος της προγραμματικής περιόδου. Παρατηρείται, επίσης, κάποια αύξηση των διανομαρχιακών ανισοτήτων αλλά πολύ περιορισμένη, αφού κατά το μεγαλύτερο μέρος ήδη έχει συντελεστεί από το 2010: το 2000 η σχέση μεταξύ του υψηλότερου και του χαμηλότερου ΑΕΠ κατά κεφαλήν μεταξύ των ΠΕ ήταν 1,5, το 2010 1,7 και το 2021 (εκτίμηση) 1,8. Ένα συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι για να διαφοροποιηθούν αυτές οι τάσεις και να μην αυξηθούν ή και να μειωθούν οι διανομαρχιακές ανισότητες, θα απαιτηθούν πιο ισχυρές πολιτικές στήριξης στις ΠΕ με τη δυσμενέστερη εκτίμηση (που ούτως ή άλλως, αντανακλά κατά βάση και την υφιστάμενη σήμερα κατάσταση), αλλά σε όλες τις ΠΕ απαιτείται στήριξη και αναπτυξιακή προσπάθεια, γιατί καμία δεν παρουσιάζει πραγματικά ικανοποιητικές προοπτικές με τα σημερινά δεδομένα. 4. Ένα συναφές με το ΑΕΠ κατά κεφαλή είναι το μέσο οικογενειακό εισόδημα. Με βάση στοιχεία (Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, επεξεργασίες από την ομάδα μελέτης) για το μέσο δηλωθέν οικογενειακό εισόδημα στην περίοδο 2006-2012) κατασκευάστηκε το διάγραμμα που ακολουθεί, που δίνει μια εικόνα για τις τέσσερις μεγαλύτερες θεσσαλικές πόλεις. Έχουν προστεθεί η Αθήνα και ο μέσος όρος των 51 μεγαλύτερων ελληνικών πόλεων, για να διευκολυνθούν οι συγκρίσεις. 22.000 Αθήνα 21.000 20.000 Βόλος 19.000 Λάρισα 18.000 17.000 Καρδίτσα 16.000 15.000 Τρίκαλα 14.000 13.000 12.000 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Μέσο οικογ. εισόδημα 51 ελλην. πόλεων Μέσο Οικογενειακό Εισόδημα 51 ελληνικών π όλεων Pow er (Βόλος) Log. (Καρδίτσα) Κατά σειρά κατάταξης, από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο μέσο εισόδημα (1 η θέση: Αθήνα), ο Βόλος καταλαμβάνει την 11 η θέση, η Λάρισα τη 18 η, η Καρδίτσα την 36 η, και τα Log. (Τρίκαλα) Τρίκαλα την 43 η. Τα στοιχεία αυτά αντανακλούν μερικώς τα συμπεράσματα από την ανάλυση του ΑΕΠ, με αντιστροφή τη σειράς μεταξύ Καρδίτσας και Τρικάλων (στις περιπτώσεις αυτές, Pow er (Λάρισα) Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 32

το ΑΕΠ κατά κεφαλή των αντίστοιχων ΠΕ έχει αντίστροφη σειρά). Επιβεβαιώνουν, επίσης, τη γενική αδυναμία της Θεσσαλίας: οι δύο μεγαλύτερες πόλεις της είναι σε σαφώς υψηλότερη θέση ως αστικοί πόλοι και κέντρα συγκέντρωσης πληθυσμού, από τη θέση τους με κριτήριο το οικογενειακό εισόδημα (μόνον ο Βόλος είναι ελαφρώς άνω του μέσου όρου των 51 ελληνικών πόλεων, και πάλι όμως με επίδοση μικρότερη από την εικαζόμενη με βάση το ρόλο στο αστικό δίκτυο). Η γενική διαχρονική πορεία είναι γενικά ανοδική μέχρι το 2011, και έντονα πτωτική στη συνέχεια, με την κρίση στην περίπτωση αυτή να επιδρά ετεροχρονισμένα (κυρίως λόγω της φορολογικών μέτρων που οδήγησαν σε διεύρυνση του δηλωνόμενου εισοδήματος). Οι καμπύλες προσομοίωσης της μελλοντικής πορείας, μέχρι το 2021, δεν προβάλουν την πρόσφατη τάση, αλλά εμπεριέχουν κατ ουσίαν επιλογές πολιτικής με βάση την υπόθεση ότι θα υπάρξει ανάκαμψη στα επόμενα χρόνια. Σε μια τέτοια περίπτωση (μη δεδομένη, αλλά προωθούμενη μέσα στις δυνατότητές του από το Περιφερειακό Πλαίσιο), η επιστροφή στο μέγιστο εισοδηματικό επίπεδο στο παρελθόν θα απαιτήσει περί τα 3-4 χρόνια, αλλά η εκτίμηση αυτή είναι σαφώς αισιόδοξη. Υποθέσεις για την εξέλιξη του ΑΕΠ ανά τομέα 1. Όπως και σε άλλα πεδία, εκτιμήσεις για τη μελλοντική πορεία του ΑΕΠ ανά τομέα είναι παρακινδυνευμένες, υπό τις παρούσες συνθήκες. Συνεπώς, όσα ακολουθούν πρέπει να θεωρηθούν μέσα από αυτό το πρίσμα, και οι πραγματικές εξελίξεις στα επόμενα χρόνια να χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο και την προώθηση τυχόν (πιθανών) αναγκαίων διορθωτικών κινήσεων. Όσα ακολουθούν έχουν ως έτος ορίζοντα το 3021. Πιο μακροχρόνια εκτίμηση είναι εξαιρετικά επισφαλής και δεν κρίνεται σκόπιμη Θεσσαλία Π Θεσσαλία Δ Θεσσαλία Τ Expon. (Θεσσαλία Τ) Poly. (Θεσσαλία Δ) Log. (Θεσσαλία Π) 85,0% 80,0% 75,0% 70,0% R 2 = 0,8039 65,0% 60,0% 55,0% 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% R 2 = 0,9559 20,0% 15,0% 10,0% 2. Το παράπλευρο διάγραμμα ((Πηγή: στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασίες ομάδας μελέτης) παρουσιάζει τις προοπτικές εξέλιξης του ΑΕΠ ανά τομέα σε επίπεδο Περιφέρειας, μέχρι το 2021, με προβολή των σημερινών τάσεων (έντονες γραμμές) και με επιλογές πολιτικής που δεν ακολουθούν κατ ανάγκην τις τάσεις (χωρίς να γίνονται μη εφικτές). Για καθε τομέα επιλέχθηκε ο τύπος προβολής που οδηγούσε στην καλύτερη συσχέτιση, που σε όλες τις περιπτώσεις είναι πολύ 5,0% R 2 = 0,9102 0,0% 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Σύμπραξη μελετητών: Σ. Τσακίρης-Κ. Δασκαλάκης-Ε. Λαγκαδινού 33