Σύγκριση διεθνών συμβάσεων FIDIC και συμβάσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚO ΠΡΟΓΡΑΜMΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Σύγκριση διεθνών συμβάσεων FIDIC και συμβάσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση Κορνηλία Κακαγιά Παναγιώτης Παπαϊωάννου Καθηγητής Τομέα Μεταφορών, Συγκοινωνιακής Υποδομής, Διαχείρισης Έργων & Ανάπτυξης (Tο.Mε.Σ.Y.Δ.E.Aν.) Γλυκερία Καλφακάκου Καθηγήτρια Τομέα Μεταφορών, Συγκοινωνιακής Υποδομής, Διαχείρισης Έργων & Ανάπτυξης (Tο.Mε.Σ.Y.Δ.E.Aν.) Αριστοτέλης Νανιόπουλος Καθηγητής Τομέα Μεταφορών, Συγκοινωνιακής Υποδομής, Διαχείρισης Έργων & Ανάπτυξης (Tο.Mε.Σ.Y.Δ.E.Aν.) Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2014

Πίνακας Περιεχομένων ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ... 6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ... 7 ABSTRACT KEY WORDS... 8 ABSTRACT... 8 KEY WORDS... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 10 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΘΟΔΟΓΙΑ... 10 ΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ... 12 ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ... 12 ΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ... 12 ΆΛΛΕΣ ΠΡΟΤΥΠΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ... 16 JCT (Joint Contracts Tribunal)... 17 The New Engineering Contract (NEC)... 18 The Association of Consultant Architects (ACA)... 20 International Chamber of Commerce (ICC)... 21 ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ FIDIC... 22 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 22 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ... 28 ΕΙΔΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ FIDIC... 32 ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ... 35 ΚΙΤΡΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ... 36 ΠΡΑΣΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ... 37 ΑΣΗΜΙ ΒΙΒΛΙΟ... 38 1

ΧΡΥΣΟ ΒΙΒΛΙΟ... 40 ΛΕΥΚΟ ΒΙΒΛΙΟ... 41 ΛΟΙΠΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ... 42 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ... 47 ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ... 50 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 50 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ... 59 1 Ο ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1962 1984)... 59 2 Ο ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1985 1991)... 61 3 Ο ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1992 1996)... 62 4 Ο ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1997 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ)... 63 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΣΗΣ... 65 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ... 66 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ)... 67 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΘΕΣΗΣ... 69 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ... 70 ΑΝΟΙΚΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ... 70 ΚΛΕΙΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ... 71 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ... 72 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ... 74 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 76 ΑΞΙΑ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ... 76 ΕΙΔΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ... 85 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ... 88 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΕΠΙΡΡΟΗΣ... 90 ΧΡΟΝΟΣ... 90 ΚΟΣΤΟΣ... 92 ΠΟΙΟΤΗΤΑ... 93 ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ... 94 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 96 2

ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ FIDIC... 96 ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ... 97 ΓΕΝΙΚΑ... 99 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 100 ΕΙΔΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...100 ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...101 Πίνακας Εικόνων ΕΙΚΟΝΑ 1 ΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ (ΠΗΓΗ: WIKIPEDIA)... 14 ΕΙΚΟΝΑ 2 ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ JCT (ΠΗΓΗ: WWW.JCTLTD.CO.UK)... 17 ΕΙΚΟΝΑ 3 ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ NEC (ΠΗΓΗ: WWW.NECCONTRACT.COM)... 19 ΕΙΚΟΝΑ 4 KΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 35 ΕΙΚΟΝΑ 5 ΚΙΤΡΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 36 ΕΙΚΟΝΑ 6 ΠΡΑΣΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 37 ΕΙΚΟΝΑ 7 ΑΣΗΜΙ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 38 ΕΙΚΟΝΑ 8 ΧΡΥΣΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 40 ΕΙΚΟΝΑ 9 ΛΕΥΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 41 ΕΙΚΟΝΑ 10 ΡΟΖ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 43 ΕΙΚΟΝΑ 11 ΠΡΑΣΙΝΟ ΜΠΛΕ ΒΙΒΛΙΟ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 44 ΕΙΚΟΝΑ 12 ΣΥΜΒΑΣΗ ΥΠΕΡΓΟΛΑΒΙΑΣ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 45 ΕΙΚΟΝΑ 13 ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 45 ΕΙΚΟΝΑ 14 ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑΣ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 46 ΕΙΚΟΝΑ 15 ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΥΠΟΣΥΜΒΟΥΛΩΝ (ΠΗΓΗ: WWW.FIDIC.ORG)... 46 ΕΙΚΟΝΑ 16 ΧΩΡΕΣ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΠΕΡΙ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ (G.P.A.) (ΠΗΓΗ: WIKIPEDIA)... 57 3

Πίνακας Πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΚΑΤΩΤΑΤΑ ΟΡΙΑ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΚΕΙΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 2004/18/EC, ΑΠΟ 1/1/2014... 54 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΚΑΤΩΤΑΤΑ ΟΡΙΑ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΚΕΙΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 2004/17/EC (Τ.Κ.Ω.), ΑΠΟ 1/1/2014... 54 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΜΕΛΟΣ (ΠΗΓΗ: RAMBOLL MANAGEMENT CONSULTING, UNIVERSITY OF APPLIED SCIENCES HTW CHUR, 2011)... 83 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΜΕΛΟΣ (ΠΗΓΗ: RAMBOLL MANAGEMENT CONSULTING, UNIVERSITY OF APPLIED SCIENCES HTW CHUR, 2011)... 84 Πίνακας Σχεδιαγραμμάτων ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΕΡΓΑ, ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ... 76 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΕΡΓΑ, ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΒΑΣΕΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΕ... 77 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 ΔΑΠΑΝΕΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΕΡΓΑ, ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΜΕΛΟΣ... 78 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΕΡΓΑ, ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΒΑΣΕΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ... 79 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5 ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΒΑΣΕΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΜΕΛΟΣ... 80 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6 ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΙ ΑΞΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ, ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2010 (ΠΗΓΗ: ANNUAL PUBLIC PROCUREMENT IMPLEMENTATION REVIEW, EUROPEAN COMMISSION, 2012)... 85 4

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7 ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ, ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2010 (ΠΗΓΗ: ANNUAL PUBLIC PROCUREMENT IMPLEMENTATION REVIEW, EUROPEAN COMMISSION, 2012)... 86 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8 ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΕΙΔΟΣ (ΠΗΓΗ: EVALUATION REPORT IMPACT & EFFECTIVENESS OF EU PUBLIC PROCUREMENT LEGISLATION, EUROPEAN COMMISSION, 2011)... 87 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 9 ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2006 2010 (ΠΗΓΗ: EU PUBLIC PROCUREMENT LEGISLATION: DELIVERING RESULTS SUMMARY OF EVALUATION REPORT, 2012)... 89 5

Περίληψη Λέξεις κλειδιά ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τόσο η ανάγκη επέκτασης της εμβέλειας μιας επιχείρησης, όσο και η αναζήτηση των καταλληλότερων αναδόχων από τους εργοδότες, επιβάλλουν την διεύρυνση στην παγκόσμια αγορά. Οι διαφοροποιήσεις του νομικού περιβάλλοντος της κάθε χώρας και του κάθε επαγγελματικού κλάδου θέτουν ως επιτακτικό το ζήτημα των πρότυπων διεθνών συμβάσεων. Οι διεθνώς αναγνωρισμένες συμβάσεις αποτελούν το μέσο μιας επιτυχούς συναλλαγής και διαφύλαξης των δικαιωμάτων των συμβαλλόμενων μερών, καθιστώντας ευδόκιμη ή μη την έκβαση της συναλλαγής. Πλήθος συμβάσεων εκδίδονται από διάφορους φορείς, οργανισμούς, ινστιτούτα κ.α. και χρησιμοποιούνται ευρέως, επιβάλλοντας τη συνεχή εξέλιξη και εξειδίκευση τους με στόχο τη συνολική κάλυψη των αναγκών. Οι δύο πιο διαδεδομένες συμβάσεις στην παγκόσμια αγορά είναι οι συμβάσεις FIDIC και οι ευρωπαϊκές συμβάσεις. Μέσω της σύγκρισης των στοιχείων τους δίνεται η δυνατότητα εντοπισμού των αδυναμιών τους και της εξέλιξης τους. Εισαγωγικά, αναλύονται τα νομικά συστήματα ανά τον κόσμο, πάνω στα οποία στηρίζουν τους όρους τους οι συμβάσεις και παρουσιάζονται συνοπτικά άλλες συμβάσεις με διεθνή εμβέλεια και πρακτική. Στο κύριο τμήμα της εργασίας περιγράφονται η ιστορική τους εξέλιξη, οι αρχές και οι στόχοι που τις διέπουν αλλά και η μορφή και η ανάλυση των στοιχείων, τα οποία βοηθούν στην κατανόηση και αποκρυσταλλοποίηση της δυνατότητας εφαρμογής τους. Μέσω του καθορισμού των παραμέτρων επιρροής της διάρθρωσης τους, επιχειρείται η αποσαφήνιση των χαρακτηριστικών στοιχείων που τις προσδίδουν υπεροχή έναντι των υπολοίπων συμβάσεων και θέτουν τις βάσεις για την περαιτέρω εξέλιξη και διεύρυνση τους. 6

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Συμβάσεις FIDIC, Ευρωπαϊκές συμβάσεις, Διεθνείς συμβάσεις, 7

Abstract Key words ABSTRACT Both the need to extend the scope of an enterprise, and the search for the most suitable contractors by employers, require the expansion in the global market. The differences in the legal environment of each country and each profession pose as an overriding issue of standard international contracts. The internationally recognized agreements are the means for a successful transaction and for safeguarding the rights of the parties, rendering as prosperous or not the outcome of the transaction. Many contracts issued by various bodies, organizations, institutes etc. are widely used, requiring their constant evolution and specialization in order to meet the overall needs. The two most popular standard forms of contracts in the global market are the FIDIC contracts and European contracts. The identification of their weaknesses and their evolution is achieved through the comparison of their data. Introductory, global legal systems, that support the terms of contracts, are analyzed, and other contracts with international scope and practice are presented briefly. The main part of this thesis emphasizes on the historical evolution, the principles and objectives that govern and shape the standard form of contracts, along with the analysis of their data, aiming in understanding their applicability. The setting of parameters, that influence their structure, attempts to clarify the characteristics of elements, which give primacy over other contracts and lay the foundation for their further development and expansion. 8

KEY WORDS FIDIC contracts, European contracts, international contracts 9

Εισαγωγή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΘΟΔΟΓΙΑ Το περιβάλλον της παγκόσμιας αγοράς δίνει ευκαιρίες ανάπτυξης, εξέλιξης και επέκτασης πέραν των στενών τοπικών ορίων. Αντίστοιχα, προσφέρει περισσότερες ποιοτικές και οικονομικές επιλογές, μέσω του ανταγωνισμού, για το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα. Προς επίτευξη αυτών των στόχων, η σύνταξη πρότυπων συμβάσεων συμβάλει στην ευκολότερη, στην ταχύτερη και αποτελεσματικότερη ολοκλήρωση των εργασιών, αλλά και στην ορθότερη και αποδοτικότερη επένδυση. Η πολυμορφία, όμως, του πλήθους των πρότυπων συμβάσεων διεθνώς καλύπτει μεγάλο φάσμα αναγκών, τομέων και κοινωνιών, δυσχεραίνοντας ταυτόχρονα οποιαδήποτε προσπάθεια σύμπτυξης, κωδικοποίησης και γενικής αποδοχής. Αντικείμενο αυτής της διπλωματικής εργασίας είναι μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής και ανάλυσης στοιχείων των δύο κυριότερων διεθνώς αναγνωρισμένων προτύπων συμβάσεων, τα οποία αποτελούν οι Συμβάσεις FIDIC και οι Ευρωπαϊκές Συμβάσεις. Μέσω αυτής της καταγραφής και ανάλυσης, γίνεται μία προσέγγιση των ζητημάτων που καθορίζουν τη χρήση τους και επιχειρείται η σύγκριση της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας τους. Καθώς ο επιχειρηματικός κόσμος οδεύει σε παγκοσμιοποίηση των λειτουργιών του, απαιτείται η συγκέντρωση των στοιχείων εκείνων, που συνδυαστικά θα έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν ευρύτερο φάσμα θεμάτων και κοινωνιών. Στόχος της διπλωματικής εργασίας είναι να αποσαφηνιστούν οι παράμετροι που θα επηρεάσουν μελλοντικά την 10

οποιαδήποτε προσπάθεια εξέλιξης και αναβάθμισης των συμβάσεων διεθνώς. Η επίτευξη του στόχου μπορεί να πραγματωθεί μέσω διαδικασιών απαραίτητων για την ορθή κατανόηση και αποκρυσταλλοποίηση των δεδομένων. Έτσι, η προσέγγιση του συνολικού θέματος ξεκινάει με την ανάλυση των απαραίτητων εννοιών για την κατανόηση των δεδομένων και με την παρουσίαση συναφών στοιχείων. Μετά το εισαγωγικό τμήμα, γίνεται η καταγραφή των στοιχείων που αφορούν τις συμβάσεις στις οποίες εστιάζεται η εργασία. Συγκεκριμένα, αναλύεται η εξελικτική τους πορεία και οι στόχοι και οι αρχές που τις διέπουν, αναπτύσσεται η μορφή τους και καταγράφονται οι τρόποι χρήσης και εφαρμογής. Μετά τη διεξοδική παρουσίαση τους, η εργασία ολοκληρώνεται με την αποκόμιση συμπερασμάτων στη μεταξύ τους σύγκριση. Η έρευνα και συλλογή των στοιχείων έχει πραγματοποιηθεί με βάση την βιβλιογραφία και την εκτεταμένη διαδικτυακή πληροφόρηση που προσφέρουν οι πολυάριθμοι οργανισμοί και ενώσεις. 11

ΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ Όπως προαναφέρθηκε, χαρακτηριστικό του κόσμου των δημοσίων συμβάσεων είναι η πολυμορφία, λόγω του ευρέως φάσματος που οφείλουν να καλύψουν, αλλά και των διαφορετικών κοινωνιών και των ισχυόντων νομικών συστημάτων που πρέπει να λάβουν υπόψη τους. Το νομικό σύστημα που ισχύει στην περιοχή εφαρμογής της εκάστοτε σύμβασης μπορεί να έρθει σε αντιπαράθεση με τους όρους της σύμβασης ή να επηρεάσει καθοριστικά την ερμηνεία τους. Συνήθως, η αντιπαράθεση αυτή γίνεται αντιληπτή στη διευθέτηση κάποιας πιθανής διαφωνίας και ειδικά όταν οι αντισυμβαλλόμενοι προέρχονται από διαφορετικά νομικά συστήματα. Η κατανόηση, λοιπόν, των νομικών συστημάτων αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ορθή και ολοκληρωμένη προσαρμογή των εκάστοτε συμβάσεων με όρους κοινά αποδεκτούς και εξ αρχής οριζόμενους. Νομικά συστήματα Πέρα από την ανάλυση των προτύπων συμβάσεων που επικρατούν ανά τον κόσμο, σημαντικό στοιχείο στην έρευνα αποτελεί η επεξήγηση των διαφορετικών νομικών καθεστώτων και του δικαίου που διέπουν τις συμβάσεις. Ο όρος «δίκαιο» ερμηνεύεται γενικά ως ένα σύστημα κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο υποχρεωτικό ή δεσμευτικό την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων που ζουν σε κοινωνία οργανωμένη σε κράτος. Η παράβαση των κανόνων επισύρει κυρώσεις της πολιτικά οργανωμένης κοινωνίας. Το δίκαιο διακρίνεται σε επιμέρους σύνολα και υποσύνολα κανόνων, συναφών με συγκεκριμένο αντικείμενο, από όπου αντλούν κάθε φορά και την ονομασία τους. 12

Ως «Κοινό Δίκαιο» (Common Law) αναφέρεται το σύνολο των κανόνων που αφ' ενός μεν ισχύουν, χωρίς να έχουν τεθεί υποχρεωτικά από την Πολιτεία, αλλά έχουν διαμορφωθεί και επιβληθεί μετά από μακροχρόνια, αδιάκοπη και ομοιόμορφη εφαρμογή από τον ίδιο τον λαό ενός γεωγραφικού τόπου ή χώρας, με την προϋπόθεση της απόδοσης σ αυτούς ενσυνείδητης δεσμευτικής ισχύος. Αποτελεί τμήμα του αγγλοσαξονικού δικαίου, που σχηματίστηκε, αναπτύχθηκε και καθιερώθηκε από τα παλαιότερα, ιδιότυπα, αγγλοσαξονικά δικαστήρια. Γενικά περιγράφεται ως «η περί δικαίου αντίληψη της κοινότητας, όπως αποκρυσταλλώθηκε και μορφοποιήθηκε μέσα από την παράδοση». Διαμορφώθηκε με τη μορφή περιπτωσιολογικών δικαστικών αποφάσεων, από τις οποίες οι νομικοί αντλούν τους αναγκαίους κανόνες για την αντιμετώπιση νέων περιπτώσεων και θεωρείται ως η πιο «δίκαιη» και ευέλικτη προσέγγιση ενός ζητήματος. Με τον τρόπο αυτό αποτελεί μία πρόσθετη πηγή δικαίου στο ισχύον δίκαιο. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η ισότιμη συναλλαγή μεταξύ Κράτους και ιδιώτη, δηλαδή ουσιαστικά δεν υφίσταται διαφοροποίηση στο δημόσιο τομέα με τη θέσπιση δημοσίου δικαίου. Εφαρμόζεται σε χώρες όπως Αγγλία, Η.Π.Α., Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Καναδάς κα. Ως «Αστικό Δίκαιο» (Civil Law) αποκαλείται το γενικό ιδιωτικό δίκαιο, το οποίο ρυθμίζει τις έννομες σχέσεις όλων των πρόσωπων που ενεργούν ως ιδιώτες. Το αστικό δίκαιο περιέχει τους κανόνες δικαίου που ρυθμίζουν όλες τις καθημερινές βιοτικές σχέσεις της ιδιωτικής ζωής και των ιδιωτικών συναλλαγών που διαμορφώνονται μέσα σε ένα κράτος, καθώς επίσης και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που ανακύπτουν από αυτές. Η ευρεία κωδικοποίηση των κανόνων του το καθιστά πιο προβλεπτό, αλλά περιορίζει την ευελιξία του, η οποία χαρακτηρίζεται από το λατινικό γνωμικό «dura lex, sed lex», δηλαδή «σκληρός νόμος, αλλά νόμος». Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η θέσπιση δημοσίου δικαίου, το οποίο θέτει το Κράτος σε σχέση υπεροχής έναντι του ιδιώτη. Το Αστικό Δίκαιο εφαρμόζεται σε πλήθος χωρών, όπως 13

Ελλάδα, Γερμανία, Δανία, Γαλλία, Ιταλία, Αυστρία, Ελβετία, Κίνα, Ιαπωνία, Λατινική Αμερική κα. Επίσης, το Κοινό και το Αστικό Δίκαιο εφαρμόζονται συνδυαστικά σε Μικτά Νομικά Συστήματα, τα οποία εφαρμόζονται σε χώρες όπως Κύπρος, Ισραήλ, Μάλτα, Φιλιππίνες, Σκωτία, Νότια Αφρική κ.α. Παραδειγματικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι στην Κύπρο εφαρμόζεται το Κοινό δίκαιο, με τη διαφορά ότι υφίσταται και δημόσιο δίκαιο προσανατολισμένο στα στοιχεία του Αστικού Δικαίου. Τέλος, το «Θρησκευτικό Δίκαιο» αποτελεί σύστημα βασισμένο σε κανόνες που έχουν οριστεί από τη θρησκεία της εκάστοτε περιοχής, όπως η Sharia του ισλαμικού νόμου, Halakha στον Ιουδαϊσμό κλπ. Βασίστηκε κυρίως στη λογική ότι αποτελεί θεϊκό νόμο για ηθική καθοδήγηση και στις περισσότερες χώρες λειτουργεί πλέον ως συμπλήρωμα του συστήματος που ισχύει στην περιοχή. Εικόνα 1 Νομικά συστήματα στον κόσμο (πηγή: WIKIPEDIA) 14

Το «Ευρωπαϊκό Δίκαιο» ή αλλιώς «Κοινοτικό Δίκαιο» αποτελεί το σύνολο των κανόνων και αρχών που συντάχθηκαν για να πλαισιώσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπερισχύει των εθνικών δικαίων και βασίζεται στις διάφορες νομοθετικές πράξεις, οι οποίες προκύπτουν είτε αυτούσιες, είτε μετά από αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι νομοθετικές αυτές πράξεις περιλαμβάνουν κανονισμούς, οδηγίες, συστάσεις και γνώμες. Μερικές έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα, άλλες όχι. Ορισμένες ισχύουν για όλες τις χώρες της ΕΕ, άλλες μόνον για μερικές από αυτές. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία, λοιπόν, είναι επηρεασμένη και από τα δύο νομικά συστήματα και με μεγάλη δεξιοτεχνία έχει καταφέρει να επιλύσει και να ισορροπήσει αντικρουόμενα ζητήματα στους κόλπους της. Οι παραπάνω όροι και ορισμοί αποτελούν βασικό στοιχείο κατανόησης των υπόβαθρων για τη σύνταξη προτύπων συμβάσεων. Κάθε Οργανισμός, Ένωση, Ινστιτούτο, Ομοσπονδία κλπ που έχει προχωρήσει στην σύνταξη πρότυπων συμβάσεων είτε για την κάλυψη των ιδίων αναγκών, είτε στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της για την κάλυψη των αναγκών των μελών τους, βασίζονται πάνω στο νομικό σύστημα που εφαρμόζεται στην περιοχή επιρροής τους. Αυτό δυσχεραίνει την εφαρμογή κοινών κανόνων στις διεθνείς συμβάσεις, καθώς μπορεί να δοθεί διαφορετική ερμηνεία στους όρους μίας σύμβασης, αλλά και διαφορετική προσέγγιση στην επίλυση διαφωνιών. Το κοινά αποδεκτό στοιχείο όλων των συμβάσεων είναι ότι: «οι υποσχέσεις πρέπει να τηρούνται» 1. 1 Μετάφραση το λατινικού γνωμικού «pacta sunt servanda» 15

Άλλες Πρότυπες Συμβάσεις με διεθνή εμβέλεια Πέρα από τις συμβάσεις του θέματος, FIDIC και Ευρωπαϊκές, διάφοροι παγκόσμιοι αλλά και τοπικοί Οργανισμοί, Ενώσεις, Ινστιτούτα κλπ έχουν προβεί στη δημιουργία πρότυπων συμβάσεων ως μέσο εξυπηρέτησης των αναγκών των μελών τους. Αντίστοιχα, οι δημόσιες υπηρεσίες ή γενικότερα ο δημόσιος τομέας κάθε χώρας, αναπτύσσει πρότυπα συμβάσεων ή βασίζεται σε ειδικά προσαρμοσμένα υφιστάμενα πρότυπα του ιδιωτικού τομέα. Λόγω της ιδιαιτερότητας των συμβάσεων που εξυπηρετούν τον δημόσιο τομέα, τα πρότυπα αυτά δεν είναι ευρέως διαδεδομένα παρά μόνο εντός της περιοχής επιρροής του εκάστοτε κράτους. Αντίθετα, οι συμβάσεις του ιδιωτικού τομέα ανταποκρίνονται σε ευρύτερη περιοχή εφαρμογής, λόγω των συνθηκών παγκοσμιοποίησης που αναπτύσσονται σε κάθε τομέα. Ο μεγαλύτερος αριθμός των πρότυπων συμβάσεων, που είναι διαδεδομένα παγκοσμίως, προέρχονται κατά κύριο λόγο από το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς η Αγγλία αποτελούσε την πρωτοπόρα δύναμη στην νεώτερη ιστορία των συμβάσεων. Επίσης, κατά την πορεία της ιστορίας, η Αγγλία υπήρξε χώρα μεγάλης επιρροής σε διάφορες περιοχές του κόσμου, είτε μέσω των εμπορικών της διασυνδέσεων, είτε μέσω της αποικιοκρατίας, και εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό ακόμα και σήμερα. Πολλές τοπικές εθνικές εκδόσεις πρότυπων συμβάσεων εξελίχθηκαν έχοντας ως βάση τις ήδη αναγνωρισμένες και δοκιμασμένες αυτές συμβάσεις. Βέβαια, λόγω του νομικού συστήματος που τις διέπει (Κοινό Δίκαιο) απαιτούν ανάλογες προσαρμογές και συμπληρώσεις για την ορθή λειτουργία τους σε διαφορετικά νομικά συστήματα. 16

JCT (Joint Contracts Tribunal) Από το 1931, η JCT, η οποία θα μπορούσε να μεταφραστεί ελεύθερα ως Επιτροπή Κοινών Συμβάσεων, με έδρα το Λονδίνο, εκδίδει πρότυπες συμβάσεις, επεξηγηματικά σημειώματα και άλλα πρότυπα έγγραφα με σκοπό να χρησιμοποιηθούν στον κατασκευαστικό κλάδο. Παρότι η σειρά των συμβάσεων JCT αφορά περισσότερο κτιριοδομικά έργα, και λιγότερο γενικά έργα πολιτικού μηχανικού, χρησιμοποιείται για έργα, όπου εφαρμόζονται ταυτόχρονα και τα δύο πεδία. Καλύπτουν συμβάσεις κλασσικών εργολαβιών, μελέτης, κατασκευής και διαχείρισης. Οι κύριοι τύποι εντύπων που αναφέρονται παρακάτω, για τις παραδοσιακές αγγλικές συμβάσεις κατασκευών, έχουν χωριστεί σε Με Ποσότητες, Χωρίς Ποσότητες και Προσεγγιστικές Ποσότητες για να καλύψουν και όλες τις μεθόδους μέτρησης. Οι αρχές που ακολουθούν τα πρότυπα της είναι η συνεργασία και η καλή εταιρική σχέση μέσα σε ένα αυστηρό νομικό πλαίσιο, το οποίο όμως διαθέτει πολλές επιλογές για να καλύψει ειδικές περιπτώσεις. Οι πολυπληθείς συμβάσεις και τα έντυπα που παρέχει, καλύπτουν ένα αρκετά ευρύ φάσμα ενεργειών, για το λόγο αυτό έχουν ταξινομηθεί σε ομάδες συμβάσεων, οι οποίες είναι: 1. Τυπικές Κτιριοδομικές Συμβάσεις 2. Ενδιάμεσες Κτιριοδομικές Συμβάσεις 3. Συμβάσεις Μικρών Έργων 4. Συμβάσεις Έργων Μεγάλης Κλίμακας 5. Συμβάσεις Μελέτης Κατασκευής 6. Συμβάσεις Διοίκησης & Διαχείρισης Κτιριοδομικών Έργων 7. Συμβάσεις Διοίκησης & Διαχείρισης Τεχνικών Έργων Εικόνα 2 Συλλογή συμβάσεων JCT (πηγή: www.jctltd.co.uk) 17

8. Συμβάσεις JCT CE 9. Συμβάσεις με Τιμές Μονάδων 10. Συμβάσεις με Αρχικό Κόστος 11. Συμβάσεις Επισκευών & Συντήρησης 12. Συμβάσεις Ιδιοκτητών Κατοικιών Πέραν των παραπάνω βασικών ομάδων πρότυπων συμβάσεων έχουν εκδοθεί οδηγίες και συμπληρώματα για την ορθή χρήση τους και εναρμόνιση τους στο κάθε έργο. Παρά την ευρεία γκάμα και εξειδίκευση που διαθέτουν η εφαρμογή τους σε διαφορετικά νομικά συστήματα απαιτεί προσεκτικές προσαρμογές και διαφοροποιήσεις. The New Engineering Contract (NEC) Τα NEC αναπτύχθηκαν από το ICE 2 στις αρχές του 1990. Το ICE προώθησε σταδιακά τη χρήση και εξέλιξη τους, ώστε να αντικαταστήσουν το 2009 τις δικές του πρότυπες συμβάσεις. Είναι δομημένα σε γλώσσα κατανοητή σε μη νομικούς, με στόχο την προώθηση της χρηστής και ορθής διοίκησης, η οποία θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη και ομαλότερη διαχείριση των έργων ακόμα και σε διεθνείς συμβάσεις. Τα NEC αποτέλεσαν την προτιμώμενη μορφή σύμβασης για τα έργα που σχετίστηκαν με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2012 στο Λονδίνο. 2 I.C.E. = Institution of Civil Engineers (Ινστιτούτο Πολιτικών Μηχανικών) 18

Είναι ριζικά διαφορετικά από τις άλλες γνωστές μορφές αγγλικών συμβάσεων για έργα, υπό την έννοια ότι έχουν ένα κοινό βασικό σώμα σύμβασης, γραμμένο σε απλή γλώσσα, το οποίο μαζί με τις κατάλληλες προσθήκες μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλές περιστάσεις. Τα NEC αποτελούν το νομικό πλαίσιο των διαδικασιών διαχείρισης του έργου σχεδιασμένα να χειριστούν όλες τις πτυχές της διαχείρισης έργων. Καλύπτουν και τους τρεις τομείς συμβάσεων που είναι τα έργα, οι υπηρεσίες και οι προμήθειες, με αντίστοιχο διαχωρισμό και στις συμβάσεις τους, οι οποίες παραθέτονται παρακάτω: ΕΡΓΑ Σύμβαση Τεχνικών & Κατασκευαστικών Έργων (ECC) Σύμβαση υπεργολαβίας Τεχνικών & Κατασκευαστικών Έργων (ECS) Συνοπτική Σύμβαση Τεχνικών & Κατασκευαστικών Έργων (ECSC) Συνοπτική Σύμβαση υπεργολαβίας Τεχνικών & Κατασκευαστικών Έργων (ECSS) Εικόνα 3 Συλλογή συμβάσεων NEC (πηγή: www.neccontract.com) ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Σύμβαση Περιοδικής Παροχής Υπηρεσιών (TSC) Συνοπτική Σύμβαση Περιοδικής Παροχής Υπηρεσιών (TSSC) Σύμβαση Επαγγελματικής Παροχής Υπηρεσιών (PSC) Συνοπτική Σύμβαση Επαγγελματικής Παροχής Υπηρεσιών (PSSC) 19

ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ Σύμβαση Προμήθειας (SC) Συνοπτική Σύμβαση Προμήθειας (SSC) Οι παραπάνω συμβάσεις χρησιμοποιούνται για μικρά και μεγάλα έργα, εθνικά ή διεθνή και παρέχουν μεγάλο εύρος υπηρεσιών υποστήριξης που περιλαμβάνουν κατάρτιση, συμβουλευτικές υπηρεσίες, λογισμικό και ομάδα χρηστών. Πέραν των κλασσικών μορφών συμβάσεων διαθέτουν και συμβάσεις για Συμφωνίες Πλαίσιο και για διορισμό Διαιτησίας. The Association of Consultant Architects (ACA) Η ΑCA αποτελεί την εθνική επαγγελματική ένωση εκπροσώπησης των αρχιτεκτόνων στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία το 1982 ξεκίνησε την έκδοση διάφορων πρότυπων συμβάσεων. Σήμερα, οι πρότυπες συμβάσεις που προωθεί καλύπτουν τομείς λιγότερο διαδεδομένους στον κατασκευαστικό κλάδο, καθώς εστιάζονται σε ζητήματα συμπράξεων, κοινοπραξιών μεταξύ των ειδικοτήτων και εν γένει παροχής υπηρεσιών. 20

International Chamber of Commerce (ICC) Το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο ανέπτυξε πρότυπα συμβάσεων μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους. Με γνώμονα την ουδετερότητα και την αμεροληψία προς όλα τα νομικά συστήματα, συντάχθηκαν οι συμβατικοί όροι για να παρέχουν στους συμβαλλόμενους ένα ασφαλές πλαίσιο λειτουργίας και εφαρμογής των εργασιών τους. Η κεντρική ιδέα των πρότυπων συμβάσεων ICC είναι να παρέχει μια σταθερή νομική βάση πάνω στην οποία να συνταχθεί μια δίκαιη συμφωνία αποδεκτή από αμφότερες τις πλευρές. Για το λόγο αυτό, συνδυάζουν ένα ενιαίο πλαίσιο κανόνων με ευέλικτες διατάξεις που επιτρέπουν στα μέρη να εισάγουν τις δικές τους απαιτήσεις. Καθώς το πεδίο επιρροής του Επιμελητηρίου είναι αρκετά ευρύ, δεν ήταν εφικτό να αναπτύξει μεγάλο αριθμό προτύπων. Στον τομέα των υπηρεσιών έχουν συνταχθεί πρότυπα που αφορούν αποκλειστικά τις εμπορικές συναλλαγές, όπως διανομής, δικαιόχρησης (franchising), κ.α. Στον τομέα των προμηθειών έχει εκδοθεί το πρότυπο Διεθνής Σύμβασης Πωλήσεων και στον τομέα των κατασκευών το πρότυπο Ολοκληρωμένων Έργων Μεγάλης Κλίμακας. 21

Συμβάσεις FIDIC ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η FIDIC (Fédération Internationale des Ingénieurs Conseils), μεταφραζόμενη ως Διεθνή Ομοσπονδία Συμβούλων Μηχανικών, αποτελεί έναν παγκόσμιο εκπρόσωπο των συμβούλων μηχανικών, προωθώντας τα συμφέροντα των επιχειρήσεων που παρέχουν πνευματικές υπηρεσίες τεχνολογικής βάσης για το δομημένο και το φυσικό περιβάλλον. Οι αντικειμενικοί στόχοι της Ομοσπονδίας, πάνω στους οποίους λειτουργούν οι Επιτροπές της, συνοψίζονται στα παρακάτω: 1. Να αποτελεί την αναγνωρισμένη διεθνής αρχή για ζητήματα που αφορούν τη βέλτιστη πρακτική στον τομέα των συμβούλων μηχανικών. 2. Να προωθεί υψηλά πρότυπα δεοντολογίας και ακεραιότητας μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων μερών σχετικών με την ανάπτυξη υποδομών παγκοσμίως 3. Διατήρηση και ενίσχυση της θέσης της Ομοσπονδίας ως εκπροσώπου του κλάδου των συμβούλων μηχανικών από όλες τις αρμόδιες αρχές του κόσμου 4. Ενίσχυση της εικόνας των συμβούλων μηχανικών ως σημαντικοί παράγοντες για την οικονομική ανάπτυξη και την επένδυση σε βασικές υποδομές. 5. Προώθηση και αρωγή στην παγκόσμια ανάπτυξη αειφόρων επιχειρήσεων συμβουλών μηχανικών 6. Προώθηση και ενίσχυση της ηγετικής θέσης των Συμβάσεων FIDIC 22

7. Βελτίωση και ανάπτυξη της κατάρτισης και της εκδοτικής δραστηριότητας της FIDIC 8. Προώθηση και ενθάρρυνση της ανάπτυξης των Νέων Επαγγελματιών στον κλάδο των Συμβούλων Μηχανικών Στο πλαίσιο αυτής της λειτουργίας αλλά και για να καλύψουν επιτακτικές ανάγκες της παγκόσμιας κατασκευαστικής βιομηχανίας, συνέταξαν πρότυπα συμβάσεων, ειδικότερα για τα διεθνή κατασκευαστικά έργα υψηλού προϋπολογισμού, τα οποία έγιναν ευρέως γνωστά με την επωνυμία FIDIC. Σήμερα, τα FIDIC αποτελούν γνωστές και αναγνωρισμένες μορφές συμβάσεων, που χρησιμοποιούνται διεθνώς από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, έχουν μεταφραστεί σε 13 γλώσσες και 40.000 αντίτυπα πωλούνται κάθε χρόνο 3. Πολλοί διεθνείς θεσμοί και χρηματοδοτικοί φορείς, όπως η Διεθνής Τράπεζα (World Bank), οι Πολυμερείς Τράπεζες Ανάπτυξης (MDB 4 ) κ.α. θέτουν τη χρήση προτύπων συμβάσεων FIDIC και την πείρα των εργοληπτών και μελετητών σε αυτά ως απαραίτητο κριτήριο επιλογής για τη λήψη χρηματοδότησης και την ανάθεση έργων. Επίσης, υπάρχει ευρεία χρήση των συμβάσεων FIDIC στις χώρες της Μέσης Ανατολής, της Νοτιοανατολικής Ασίας, της Ανατολικής Ευρώπης και της Αφρικής όπου το κενό της νομοθεσίας τους στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων, καλύπτεται κυρίως από αυτές 5. Παρά τις γενικές μαρτυρίες για την ευρεία χρήση τους, δεν είναι διαθέσιμες λεπτομερείς στατιστικές χρήσεις τους. 3 (Toby Shnookal, 2010) 4 M.D.B. = Multilateral Development Banks 5 (Ellis Baker, 2009) 23

Οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες οργανώνεται η Ομοσπονδία και εξελίσσονται οι συμβάσεις FIDIC είναι η ποιότητα, η ακεραιότητα και η βιωσιμότητα. Ποιότητα Για τη βελτίωση της ποιότητας στον τομέα των συμβάσεων, έχει ιδρυθεί η Επιτροπή Βέλτιστης Πρακτικής (BPC 6 ) με σκοπό την ανάπτυξη οδηγών βέλτιστης πρακτικής. Παρακολουθεί τις εξελίξεις σε βασικούς τομείς της βιομηχανίας και παρέχει σχετικές πληροφορίες στα μέλη της Ομοσπονδίας. Οι τομείς αυτοί περιλαμβάνουν τον προσδιορισμό των κινδύνων και διαχείρισης, των ασφαλιστικών τάσεων, της πρακτικής διαχείρισης, της ποιοτικής επιλογής, της επιλογής διαχείρισης ποιότητας κ.α. Η FIDIC έχει δεσμευτεί για την περαιτέρω διάδοση των καλύτερων πρακτικών εντός του κλάδου μέσω της συνεχούς ανάπτυξης προγραμμάτων για την βελτίωση των ικανοτήτων, των δημόσιων συμβάσεων και την αειφόρο διαχείριση, οι οποίες σχετίζονται στενά με τη βελτίωση της ποιότητας. Προωθεί τη χρήση συστημάτων ποιοτικής επιλογής για συμβουλευτικές υπηρεσίες στο πλαίσιο των Πολυμερών Τραπεζών Ανάπτυξης (MDB), αλλά και ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων κατάρτισης εντός των οργανισμών σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές. Ο ακρογωνιαίος λίθος για τη διασφάλιση της ποιότητας και της αξίας ενός έργου υποδομής είναι η κατοχύρωση συμβούλου ικανού να δώσει λύση και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του πελάτη καθ 'όλη τη διάρκεια ζωής του έργου. Η επιλογή συμβούλων θα πρέπει να γίνεται με βάση τα προσόντα, την εμπειρία, τον επαγγελματισμό και την ακεραιότητα, και όχι τις τιμές. Οι 6 B.P.C. = Best Practice Committee 24

συστάσεις των συμβούλων μηχανικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως ένα περιουσιακό στοιχείο των επενδύσεων, όχι κόστος του έργου. Ακεραιότητα Η επιχειρηματική σχέση μεταξύ συμβούλων μηχανικών και των πελατών τους, δεν μπορεί να ευδοκιμήσει παρά μόνον εφόσον ο σύμβουλος ενεργεί με ακεραιότητα προς όλους τους εμπλεκόμενους στη σύμβαση. Βασιζόμενη σ αυτήν την πεποίθηση, η Ομοσπονδία εξέδωσε δήλωση τακτικής για τη διερεύνηση τρόπων περιορισμού του κινδύνου της διαφθοράς στον κλάδο των συμβούλων. Σύμφωνα με αυτήν, η διαφθορά υπονομεύει τις αξίες της κοινωνίας, εκτρέφει κυνισμό και εξευτελίζει τα άτομα που εμπλέκονται. Οι συνέπειες είναι περισσότερες από απλή κλοπή πόρων, καθώς ανάγεται σε κλοπή εμπιστοσύνης. Η FIDIC χρησιμοποίησε τον όρο «Διαχείριση Ακεραιότητας» εσκεμμένα, καθώς υποστηρίζει την ηθική ακεραιότητα για την καταπολέμηση της διαφθοράς και ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης ως μια προσέγγιση για τον έλεγχο και την επαλήθευση της απόδοσης του. Το σύστημα απαιτεί τη δέσμευση όλων των μελών μιας επιχείρησης σε έναν κώδικα δεοντολογίας και κυρίως της ηγεσίας κατά τρόπο σαφή και ορατό. Ο Διευθύνων Σύμβουλος πρέπει να πρωτοστατήσει στη διαμόρφωση του Κώδικα Δεοντολογίας και στην κατανομή των πόρων για την πρωτοβουλία διαχείρισης της ακεραιότητας. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η ανώτατη διοίκηση απαιτεί τη συμμόρφωση με τις αξίες της ακεραιότητας, και είναι έτοιμη να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την επίτευξη της. Η Επιτροπή Διαχείρισης Ακεραιότητας (IMC 7 ) της FIDIC είναι επιφορτισμένη με την ανάπτυξη των πολιτικών, των κατευθυντήριων 7 I.M.C. = Integrity Management Committee 25

γραμμών και διαδικασιών που αποσκοπούν στην καλύτερη κατανόηση της έννοιας «διαχείριση των κινδύνων διαφθοράς». Η Επιτροπή συνεργάζεται με άλλους διεθνείς οργανισμούς για την επίτευξη αυτού του στόχου να εξασφαλίσουν ότι υπάρχει μόνο ένα πρότυπο που χρησιμοποιείται από τον τομέα. Βιωσιμότητα Η Επιτροπή Αειφόρου Ανάπτυξης (SDC 8 ) είναι επιφορτισμένη με την οικοδόμηση μιας βάσης γνώσεων επιτευγμάτων έργων και σχετικές τεχνολογικές προόδους, ώστε να μεταδίδει τις βέλτιστες πρακτικές και τα διδάγματα. Επίσης, ενθαρρύνει την ενσωμάτωση των αρχών και των πρακτικών της αειφόρου ανάπτυξης στις τακτικές του τομέα, στα έγγραφα συμβάσεων και στα προγράμματα διασφάλισης της ποιότητας. Σύμβουλοι Μηχανικοί, ως βασικοί σύμβουλοι στην παροχή βιώσιμων υποδομών, έχουν αναπτύξει εξελιγμένες τεχνολογίες καινοτόμων λύσεων για την ενέργεια, το νερό και τη χρήση των μεταφορών με πιο συντονισμένο τρόπο. Η FIDIC έχει αναπτύξει εργαλεία αξιολόγησης της βιωσιμότητας, τα οποία βοηθούν στις αποφάσεις που αφορούν τις υποδομές. Τα εργαλεία αυτά περιλαμβάνουν βαθμολόγηση και πιστοποίηση, υποστήριξη απόφασης, δείκτες και κατευθυντήριες γραμμές. Οι παραπάνω βασικές αρχές, πέρα από τη λειτουργία του Οργανισμού, καθορίζουν τις κατευθυντήριες γραμμές των πρότυπων συμβάσεων, θέτοντας τες ως βασικές μορφές πλήρως αναγνωρίσιμες σε όλο τον κόσμο. Τα FIDIC βασίζονται στη θεώρηση ότι κάθε σύμβαση αποτελεί το δίκαιο δύο 8 S.D.C. = Sustainable Development Committee 26

μερών και καταρτίζεται για να καθορίσουν τι πρέπει να εκτελεστεί και με ποιά ανταμοιβή. Έτσι, η σύμβαση καθορίζει τα καθήκοντα και ευθύνες που πρέπει να ληφθούν από τα συμβαλλόμενα μέρη. Αν η διατύπωση της σύμβασης είναι ελλιπής ή ασαφής, οι όροι της πρέπει να ερμηνευτούν. Οι συμβάσεις FIDIC περιέχουν κάποια καθοδήγηση για την ερμηνεία και με σαφή και κατανοητό τρόπο εγγυώνται την έγκαιρη και ποιοτική παράδοση του έργου. Βασική τους πεποίθηση είναι ότι η επιτυχής ολοκλήρωση ενός έργου δεν μπορεί να προγραμματιστεί και να σχεδιαστεί πλήρως από τα πρώιμα στάδια, παρόλο που απαιτεί μεγάλη λεπτομέρεια και προσοχή στο στάδιο των προσφορών / διαγωνισμού. Ο πλήρης σχεδιασμός και οι απαιτήσεις του Εργοδότη καταρτίζονται από έμπειρους μηχανικούς και αρχιτέκτονες, προκειμένου να διασφαλιστεί η υλοποίηση του. Αντίστοιχα ο ανάδοχος θα πρέπει να εξετάσει πλήρως το σχεδιασμό και τις απαιτήσεις του έργου πριν την υποβολή της προσφοράς του. Παρόλα αυτά όμως κανένα έργο δεν υλοποιείται με ιδανικές συνθήκες. Προκειμένου να αντισταθμιστεί αυτή η αβεβαιότητα, οι συμβάσεις FIDIC περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα μηχανισμών, όπως: Οδηγίες και παραλλαγές Απαιτήσεις Οδηγίες Αναστολής Προτάσεις για μεταβολές Σχεδιαστικές τροποποιήσεις Συνεπώς, όλα τα μέλη της κατασκευαστικής ομάδας πρέπει σε τακτική βάση να αναλύουν την πρόοδο των εργασιών και όλα τα γεγονότα, τις συνθήκες και τους παράγοντες που επηρεάζουν την τιμή και τον χρόνο για την ολοκλήρωσή του. Οι πρακτικές αυτές στοχεύουν στην αποτελεσματικότερη λειτουργία μίας σύμβασης και στη συνεχή παρακολούθηση της εξέλιξης του έργου. 27

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η Ομοσπονδία FIDIC ιδρύθηκε το 1913 στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης στο Ghent του Βελγίου από εκπροσώπους τριών γαλλόφωνων χωρών (Γαλλίας, Βελγίου και Ελβετίας), εξ ου και το γαλλικό ακρώνυμο που παραμένει μέχρι σήμερα. Η αρχική σύσταση περιελάμβανε μόνο ευρωπαϊκές χώρες. Παρά την πρώιμη ίδρυση της, η εξέλιξη της υπήρξε αργή αλλά σταδιακή, φτάνοντας το 1959 να περάσει τα όρια της ευρωπαϊκής ηπείρου και να καταστεί και στην πράξη παγκόσμια. Σήμερα αριθμεί μέλη από 94 χώρες με αντίστοιχες εθνικές αντιπροσωπείες. Οι πρότυπες συμβάσεις της FIDIC υιοθετήθηκαν για πρώτη φορά το 1957, για να καλύψουν ανάγκες που επιβάλλονταν από τη παγκοσμίως ραγδαία αναπτυσσόμενη κατασκευαστική βιομηχανία. Οι συμβάσεις FIDIC αναφέρονται ως "Βιβλία" που το περιεχόμενο τους δεν προορίζεται μόνο ως όροι σύμβασης, αλλά ως καθοδήγηση για τη λειτουργία και τη χρήση τους. H πρώτη σύμβαση FIDIC δημοσιεύθηκε το 1957 υπό τον τίτλο «Όροι Σύμβασης για Κατασκευαστικά Έργα Πολιτικών Μηχανικών» 9. Η σύμβαση αυτή προορίζονταν να χρησιμοποιηθεί σε κατασκευαστικά έργα όπου η κατασκευή ενός έργου αναθέτονταν, με την παραδοσιακή μέθοδο, σε εργολάβο, ενώ σχεδιάζονταν από ανεξάρτητο σύμβουλο μηχανικό, για λογαριασμό του εργοδότη. Βασίστηκε στο πρότυπο του ICE 10, το οποίο ήταν το μέχρι τότε διαδεδομένο πρότυπο συμβάσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η σύμβαση αυτή έγινε γνωστή ως το Κόκκινο Βιβλίο, λόγω του εξώφυλλου του, μία ονομασία που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μέχρι τώρα. Μεταγενέστερες και βελτιωμένες εκδόσεις αυτού του Βιβλίου δημοσιεύθηκαν το 1967, 1973, 1977, 1987, 1992 και 1999, από τις οποίες η σημαντικότερη είναι η έκδοση του 1987, καθώς τότε απέκτησε πιο αυτόνομη 9 Conditions of Contract for Works of Civil Engineering Construction 10 I.C.E. = Institution of Civil Engineers 28

πορεία από τα αρχικά πρότυπα που ακολουθούσε και συμπεριέλαβε στους όρους της την ανάγκη αμεροληψίας από πλευράς επιβλέποντα μηχανικού προς όφελος του έργου. Το Κόκκινο Βιβλίο ήταν επικεντρωμένο στην κατασκευή και ήταν ακατάλληλο για έργα όπου μεγάλο μέρος τους κατασκευαζόταν εκτός εργοταξίου. Κατά συνέπεια, το 1963, δημοσιεύθηκε σύμβαση που αφορούσε μηχανολογικά και ηλεκτρολογικά έργα και ονομάστηκε «Όροι Σύμβασης για Μηχανολογικές και Ηλεκτρολογικές Εργασίες» 11. Η σύμβαση αυτή έγινε γνωστή ως το Κίτρινο Βιβλίο και έδινε έμφαση στις δοκιμές και στις αναθέσεις και επικεντρώθηκε στην κατασκευή και την εγκατάσταση της μονάδας. Οι επόμενες εκδόσεις του δημοσιεύτηκαν το 1980, 1987 και 1999. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η FIDIC ανταποκρίθηκε στην αυξανόμενη δημοτικότητα των έργων Μελέτη Κατασκευή, όπου, ανάλογα με την περίπτωση, ο κατασκευαστής έπρεπε να αναθέσει όλες τις εργασίες. Η πρώτη σχετική έκδοση για ολοκληρωμένο και ετοιμοπαράδοτο έργο είναι γνωστή ως το Πορτοκαλί Βιβλίο. Μια ενημερωμένη έκδοση αυτής της σύμβασης δημοσιεύθηκε το 1999, η οποία αντανακλά τη σύγχρονη έννοια ότι ο κατασκευαστής δεν σχεδιάζει πραγματικά τη μονάδα που ενσωματώνεται στην εγκατάσταση, αλλά διαθέτει μηχανικούς που προσδιορίζουν τις μονάδες και τις προσφορές για αυτήν και στη συνέχεια τα ενσωματώνει στο έργο. Η ανανεωμένη σύμβαση με τον τίτλο EPC 12 / Turnkey Projects, ο οποίος μεταφράζεται ελεύθερα ως «Με το κλειδί στο χέρι», άλλαξε χρώμα και είναι γνωστή ως το Ασήμι Βιβλίο. Παράλληλα με τις παραπάνω εκδόσεις, προέκυψε το 1990 η ανάγκη για έκδοση πρότυπης μορφής συμβολαίου για υπηρεσίες πέραν της 11 Conditions of Contract for Electrical and Mechanical Works including Erection on Site 12 E.P.C. = Engineering, Procurement, Construction 29

κατασκευής. Έτσι, δημιουργήθηκε το Λευκό Βιβλίο, το οποίο ήταν πρότυπο συμφωνητικό υπηρεσιών συμβούλου. Οι εκδόσεις του 1999 των προαναφερθέντων βιβλίων είναι και οι τρέχουσες, αν και πρόκειται να ενημερωθούν σύντομα. Στόχος των ενημερώσεων ήταν κατά κύριο λόγο η τυποποίηση της ορολογίας που χρησιμοποιείται για να διευκολύνουν τη χρήση τους. Επίσης, έγιναν αλλαγές ώστε να γίνεται εύκολα και κατανοητά η μετάφραση τους σε άλλες γλώσσες και η χρήση του τόσο σε συνθήκες Αστικού αλλά και Κοινού Δικαίου. Τέλος, σημαντική προσθήκη στις εκδόσεις αυτές αποτελούσε η υποχρέωση του εργοδότη να παρουσιάσει και να αποδείξει την ευχέρεια στη χρηματοδότηση του έργου, ώστε η τμηματικές πληρωμές να πραγματοποιούνται εγκαίρως. Σε αντίθετη περίπτωση, δίνει το δικαίωμα στον ανάδοχο να αναστείλει ή να μειώσει τον ρυθμό των εργασιών. Μέσα από αυτές τις βελτιώσεις προέκυψε το Πράσινο Βιβλίο, το οποίο αποτελεί μια σύντομη έκδοση του σύμβασης, ενώ το 2007 δημοσιεύθηκε το Χρυσό Βιβλίο που αφορά συμβάσεις Μελέτης, Κατασκευής και Λειτουργίας (DBO) 13. Πέραν αυτών δημοσιεύονται και οδηγοί που εξηγούν και καθοδηγούν στη χρήση των παραπάνω συμβάσεων. Οι οδηγοί συγκρίνουν τα περιεχόμενα της κάθε σύμβασης, ώστε να γίνει ευκολότερη η επιλογή του ορθού τύπου σύμβασης για το κάθε έργο. Παρέχουν βοήθεια για τη διαχείριση της προεπιλογής, των προσκλήσεων, της αξιολόγησης των προσφορών κ.α.. Οι εξελίξεις στην διεθνή αγορά της βιομηχανίας των κατασκευών επιβάλλουν κάθε φορά νέα αντικείμενα συμβάσεων, τα οποία μαζί με τα τέσσερα προαναφερθέντα πρότυπα συμβάσεων αποτελούν το «Ουράνιο Τόξο» της FIDIC. Κανένα από τα παραπάνω βιβλία δεν δημιουργήθηκε εκ του μηδενός. Όλα αποτελούν εξέλιξη και εξειδίκευση υφιστάμενων προτύπων 13 D.B.O. = Design, Build and Operate 30

συμβάσεων της FIDIC ή άλλων Οργανισμών και εμπλουτίζονται με τις εμπειρίες και τις γνώσεις που αποκομίζονται διεθνώς από φορείς του κλάδου, με σκοπό την πλήρη κάλυψη των εκάστοτε αναγκών του κατασκευαστικού κλάδου. Η αμφίδρομη συμβουλευτική σχέση της FIDIC με διεθνείς και εθνικούς φορείς, ιδρύματα, οργανώσεις, οργανισμούς κ.α. αποτελεί τη βάση λειτουργίας των συμβάσεων FIDIC. 31

ΕΙΔΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ FIDIC Όπως προαναφέρθηκε, η πρώτη πρότυπη σύμβαση που συντάχθηκε το 1957 βασίστηκε στο τότε πρότυπο του ICE, το οποίο αποτελεί το ανεξάρτητο σώμα των πολιτικών μηχανικών με βάση στο Ηνωμένο Βασίλειο. Λόγω της χώρας λειτουργίας του, είχε ως υπόβαθρο των προτύπων του το εθιμικό δίκαιο. Έχοντας αυτή τη βάση, η εξελικτική του πορεία των συμβάσεων FIDIC παρέμεινε σε αυτό το πεδίο εφαρμογής. Μόλις το 1999 έγιναν οι πρώτες προσπάθειες προσαρμογής και σε περιβάλλοντα διαφορετικών συστημάτων δικαίου. Καθώς, η προσαρμογή είναι σχετικά πρόσφατη και χωρίς την ευχέρεια της εμπειρίας, επιδέχεται περαιτέρω βελτιώσεις για την απρόσκοπτη χρήση τους σε διαφορετικά συστήματα δικαίου. Σήμερα οι βασικές μορφές συμβάσεων FIDIC, είναι έξι: Κόκκινο Βιβλίο Κίτρινο Βιβλίο Πράσινο Βιβλίο Ασημί Βιβλίο Χρυσό Βιβλίο Λευκό Βιβλίο χωρίς να αποκλείονται και παλιότερες εκδόσεις που σταμάτησαν να αναθεωρούνται, λόγω μετεξέλιξης (π.χ. Πορτοκαλί Βιβλίο). Τα πρότυπα αυτά συνοδεύονται και από τέσσερις ειδικά προσαρμοσμένες και εξειδικευμένες ή συμπληρωματικές συμβάσεις : Ροζ Βιβλίο Μπλε Πράσινο Βιβλίο Σύμβαση Υπεργολαβίας Πρότυπη Συμφωνία Αντιπροσωπείας 32

Συμφωνία Κοινοπραξίας Συμφωνία Υποσυμβούλων Οι συμβάσεις FIDIC διαφοροποιούνται αναλόγως το περιεχόμενο τους και το είδος το εύρος των εργασιών που περιλαμβάνουν. Παρόλο αυτά, η δομή που ακολουθείται σε όλες είναι γενικά η ίδια, δίνοντας μια διάταξη 20 άρθρων: Άρθρο 1: Γενικές διατάξεις Άρθρα 2 5: Εργοδότης, Διοίκηση Εργοδότη ή Μηχανικός, Ανάδοχος, Υποψήφιοι Υπεργολάβοι ή Σχεδιασμός Άρθρα 6 7: Προσωπικό και Εργασιακά, Μονάδα, Υλικά και Κατασκευή (άρθρα 6 7) Άρθρα 8 11 / 12: Έναρξη, Καθυστερήσεις και Αναστολή, Δοκιμές στην ολοκλήρωση, Ανάληψη Εργοδότη, Ευθύνη Ελαττωμάτων, Δοκιμές μετά την ολοκλήρωση Άρθρα 12 14: Μέτρηση και Αξιολόγηση ή Παραλλαγές και Προσαρμογές, Κόστος Σύμβασης και Πληρωμές Άρθρα 15 16: Καταγγελία από τον εργοδότη, Αναστολή και Καταγγελία από τον Ανάδοχο Άρθρο 17: Κίνδυνος και Ευθύνη Άρθρο 18: Ασφάλεια Άρθρο 19: Ανωτέρα βία Άρθρο 20: Απαιτήσεις, Διαφορές και Διαιτησία Οι διαφοροποιήσεις που εντοπίζονται στα επιμέρους βιβλία οφείλονται στο είδος του έργου και τον τρόπο ολοκλήρωσης του. Καθώς οι συμβάσεις FIDIC έχουν ως στόχο την κάλυψη των αναγκών της παγκόσμιας αγοράς, οι όροι τους είναι προσαρμοσμένοι κατά κύριο λόγο 33

στο κοινό δίκαιο με προσαρμογές για εφαρμογή και σε περιβάλλοντα αστικού δικαίου. Σημαντική προϋπόθεση πριν τη σύναψη της σύμβασης αποτελεί η εξέταση της τοπικής νομοθεσίας σε σχέση με τους όρους της σύμβασης ώστε να γίνουν και να ενσωματωθούν οι απαραίτητες προσαρμογές. Κοινό στοιχείο στις συμβάσεις FIDIC αποτελεί ο ορισμός των αρμοδιοτήτων του επιβλέποντα μηχανικού, όπου απαιτείται, ο οποίος δίνει οδηγίες και αναφορές, παρακολουθεί τις εργασίες και πιστοποιεί την ολοκλήρωση τους. Δεν αποτελεί πλέον αμερόληπτο στέλεχος της σύμβασης, αλλά ενεργεί προς όφελος του εργοδότη, χωρίς όμως να αφαιρούνται οι ευθύνες προς την ορθή πρακτική της επιστήμης του. Επίσης, κοινό στοιχείο αποτελεί η υποχρέωση του αναδόχου της ολοκλήρωσης του έργου στον προκαθορισμένο χρόνο και με τις προϋποθέσεις που ορίζουν οι συμβάσεις. Σε περιπτώσεις διαφωνίας, όπου αρχικά προωθείται η επίλυση της μέσω διαπραγμάτευσης. Σε περίπτωση αποτυχίας εξεύρεσης λύσης αναλαμβάνει το Συμβούλιο Επίλυσης Διαφωνιών, το οποίο μπορεί να οριστεί είτε εξ αρχής στους όρους της σύμβασης, είτε όταν προκύψει κάποια διένεξη. Ωστόσο, τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν υποχρέωση της προσπάθειας επίλυσης διαφοράς με φιλικό διακανονισμό, προτού καταφύγουν στο Συμβούλιο. 34

Κόκκινο Βιβλίο Όροι Σύμβασης για την Κατασκευή Για δομικά και τεχνικά έργα σχεδιασμένα από τον Εργοδότη Εικόνα 4 Kόκκινο βιβλίο (πηγή: www.fidic.org) Αποτελεί τη συνηθέστερη μορφή σύμβασης, η οποία χρησιμοποιείται αποκλειστικά για κατασκευές έργων με προϋπολογισμό άνω των 500.000$. Η σύμβαση δεν περιλαμβάνει τη μελέτη του έργου, η οποία μαζί με τις αδειοδοτήσεις αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση στη σύναψη της. Η μελέτη και οι αδειοδοτήσεις αποτελούν αποκλειστική υποχρέωση και ευθύνη του εργοδότη. Η πληρωμή ακολουθεί την πιστοποίηση ολοκλήρωσης των εργασιών και υπολογίζεται βάσει των εκάστοτε ολοκληρωμένων ποσοτήτων. Χαρακτηριστικό στοιχείο της σύμβασης αποτελεί η ανάληψη κινδύνου κατά το μεγαλύτερο ποσοστό από τον εργοδότη και συγκεκριμένα για απρόβλεπτες συνθήκες, ανωτέρα βία, νομοθετικές αλλαγές κλπ. Σημαντικό στοιχείο αυτής της ανάληψης κινδύνου αποτελεί η έγκαιρη ενημέρωση του εργοδότη από τον ανάδοχο για οποιαδήποτε σχετική απαίτηση του, με ποινή απόρριψης εφόσον δεν τηρηθεί η διαδικασία. Η σύμβαση οφείλει και πρέπει κατ ελάχιστον να περιλαμβάνει: Ειδικές και Γενικές Συνθήκες Προδιαγραφές Μελέτη εργοδότη Προγραμματισμός Παραρτήματα Αυτή η μορφή συμβάσεων προτείνεται για εργοδότες που έχουν τη δυνατότητα ή θέλουν να συμπεριληφθούν στη διαδικασία του σχεδιασμού. 35

Κίτρινο Βιβλίο Όροι Σύμβασης για Εγκαταστάσεις και Μελέτη Κατασκευή Για Ηλεκτρολογικές και Μηχανολογικές εγκαταστάσεις δομικών και τεχνικών έργων σχεδιασμένα από τον Ανάδοχο. Εικόνα 5 Κίτρινο Βιβλίο (πηγή: www.fidic.org) Ακολουθεί τα βασικά χαρακτηριστικά του Κόκκινου Βιβλίου, διευρύνοντας το πεδίο και σε θέματα που αφορούν ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις και συγκεκριμένα για εργασίες που πραγματοποιούνται και εκτός εργοταξίου. Βασικό στοιχείο είναι η υποχρέωση μελέτης από τον ανάδοχο και η ολοκλήρωση του έργου στην καθορισμένη από αυτόν τιμή, αναλαμβάνοντας το ρίσκο των προμετρήσεων και των λαθών. Η έγκριση της μελέτης από τον μηχανικό του εργοδότη δεν απαλλάσσει τις ευθύνες του αναδόχου για τυχόν λάθη της. Το κόστος της σύμβασης ορίζεται κατ αποκοπή και οι πληρωμές καθορίζονται βάσει της εξέλιξης των εργασιών που πιστοποιεί ο μηχανικός του έργου. Η σύμβαση οφείλει και πρέπει κατ ελάχιστον να περιλαμβάνει: - Ειδικές και Γενικές Συνθήκες - Απαιτήσεις και ανάγκες του εργοδότη - Προγραμματισμός - Πρόταση αναδόχου - Παραρτήματα Αυτή η μορφή συμβάσεων ενδείκνυται εργοδότες που δεν έχουν τη δυνατότητα ή δεν ενδιαφέρονται να συμπεριληφθούν στη διαδικασία του σχεδιασμού. Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας, το Κίτρινο Βιβλίο χρησιμοποιείται κυρίως σε έργα με μικρή σχεδιαστική αξία, όπως εγκαταστάσεις υποδομών. 36

Πράσινο Βιβλίο Συνοπτικό Έντυπο Σύμβασης Σύμφωνα με τις οδηγίες της FIDIC, χρησιμοποιείται κυρίως για μικρά έργα χαμηλού προϋπολογισμού και σύντομης διάρκειας, με προτεινόμενα αντίστοιχα όρια 500.000$ και 6 μήνες, ή για επαναλαμβανόμενα έργα χωρίς ειδικές υπεργολαβίες. Η μελέτη αποτελεί βασική υποχρέωση του εργοδότη, όμως υπάρχει η δυνατότητα ο ανάδοχος να αναλάβει τμήμα της. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της σύμβασης είναι η απουσία επιβλέποντα μηχανικού. Τα μόνα συμβαλλόμενα μέρη είναι ο εργοδότης και ο ανάδοχος. Το κόστος της σύμβασης ορίζεται κατ αποκοπή και οι πληρωμές καθορίζονται σε μηνιαία βάση σύμφωνα με τις αναφορές του αναδόχου. Η σύμβαση οφείλει και πρέπει κατ ελάχιστον να περιλαμβάνει: - Γενικές Συνθήκες - Προδιαγραφές - Μελέτη εργοδότη - Μελέτη αναδόχου - Προμετρήσεις - Παραρτήματα Αυτή η μορφή συμβάσεων χρησιμοποιείται για δομικά, τεχνικά ή και ηλεκτρομηχανολογικά έργα με τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Εικόνα 6 Πράσινο Βιβλίο (πηγή: www.fidic.org) 37

Ασημί Βιβλίο Όροι Σύμβασης για Έργα Μελέτης Προμήθειας Κατασκευής / Ετοιμοπαράδοτα Εικόνα 7 Ασημί Βιβλίο (πηγή: www.fidic.org) Όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί την εξέλιξη του Πορτοκαλί Βιβλίου που αφορούσε έργα Μελέτης Κατασκευής / Ετοιμοπαράδοτα. Στη Σύμβαση αυτή ο ανάδοχος αναλαμβάνει την πλήρη εργασία και ευθύνη για την ολοκλήρωση του έργου και η αμοιβή ορίζεται κατ αποκοπή. Ενδείκνυται σε περιπτώσεις όπως έργα Β.Ο.Τ. 14 και P.P.P. 15, όπου ο ανάδοχος αναλαμβάνει και τη λειτουργία. Βρίσκει εφαρμογή σε αναπτυξιακά έργα, έργα παραγωγής ενέργειας, βιομηχανίες κλπ. Οι απαιτήσεις του Εργοδότη αφορούν κατά κύριο λόγο τον σκοπό, το πεδίο εφαρμογής, τα τεχνικά κριτήρια και τις αρχές λειτουργίας του έργου, δίνοντας στον ανάδοχο το απρόσκοπτο πεδίο εφαρμογής όλων αυτών. Δίνεται βέβαια και η δυνατότητα συμπερίληψης πιο συγκεκριμένων δεδομένων και περιορισμών από πλευράς εργοδότη για την καθοδήγηση των εργασιών, σε περίπτωση που επιβάλλεται από τη φύση του έργου. Και σε αυτήν την σύμβαση δεν περιλαμβάνεται στα συμβαλλόμενα μέρη ο επιβλέπων μηχανικός. 14 Β.Ο.Τ. = Build, Operate, Transfer (Κατασκευή Λειτουργία Μεταβίβαση) 15 P.P.P. = Public Private Partnerships (Συνεργασίες Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα Σ.Δ.Ι.Τ.) 38

Η σύμβαση οφείλει και πρέπει κατ ελάχιστον να περιλαμβάνει: - Γενικές Συνθήκες - Προδιαγραφές - Απαιτήσεις Εργοδότη - Προσφορά Αναδόχου - Παραρτήματα Βασικό στοιχείο της σύμβασης αποτελεί η ανάληψη όλων των κινδύνων από τον ανάδοχο, πέραν της ανωτέρας βίας, με αποτέλεσμα να μην προτιμάται σε περιπτώσεις όπου αναμένονται μεγάλα ή απρόβλεπτα ρίσκα. Ως αποτέλεσμα, αυτή η σύμβαση δεν ενδείκνυται σε περιπτώσεις όπου: δεν είναι επαρκείς οι δεδομένες πληροφορίες ή ο χρόνος ελέγχου και εξέτασης των απαιτήσεων του εργοδότη υφίσταται σημαντικό μέρος των εργασιών σε περιοχές μη προσβάσιμες προς έλεγχο από τον ανάδοχο (π.χ. υπογείως) ο εργοδότης προτίθεται να επιβλέπει στενά τις εργασίες και την εξέλιξη του, με πρόθεση για αλλαγές οι τμηματικές πληρωμές θα ορίζονται από τρίτους Στις περιπτώσεις όπου κάποιο από τα παραπάνω ενδέχεται να ισχύει, τότε προτείνεται η χρήση του Κίτρινου Βιβλίου για την κάλυψη των αναγκών των συμβαλλομένων. 39

Χρυσό Βιβλίο Όροι Σύμβασης για Έργα Μελέτης Κατασκευής Λειτουργίας (D.B.O.) Εικόνα 8 Χρυσό Βιβλίο (πηγή: www.fidic.org) Αποτελεί σύμβαση μελέτης κατασκευής, όπου έχει προστεθεί περίοδος λειτουργίας και συντήρησης. Πρόκειται για σχετικά νέα μορφή συμβολαίου, καθώς πρωτοεμφανίστηκε το 2007, η οποία ανάγει την ισχύ του συμβολαίου σε περισσότερα από 20 έτη, απελευθερώνοντας ταυτόχρονα τον ανάδοχο από την ευθύνη της εμπορικής του επιτυχίας. Η εκτεταμένη διάρκεια εφαρμογής προϋποθέτει τη σημασία της καλής συνεργασίας των συμβαλλομένων μερών. Η αμοιβή ορίζεται κατ αποκοπή και σε δόσεις. Η σύμβαση οφείλει και πρέπει κατ ελάχιστον να περιλαμβάνει: - Γενικές και Ειδικές Συνθήκες - Απαιτήσεις Εργοδότη - Χρονοδιαγράμματα - Προσφορά Αναδόχου - Παραρτήματα Ιδιαίτερη μνεία και λεπτομέρεια δίνεται στην περιγραφή των Ειδικών Συνθηκών, όπου συμπεριλαμβάνονται οι ειδικές διατάξεις του εκάστοτε έργου. Σ αυτές περιλαμβάνονται όροι όπως αναμενόμενος χρόνος ολοκλήρωσης, προσβάσεις στο χώρο του έργου, περιοχές αποθήκευσης, αλλαγές στις συνθήκες κ.α. Οι απαιτήσεις του Εργοδότη ακολουθούν αυτές του Ασημί Βιβλίου και ταυτόχρονα παρέχεται ατελώς στον ανάδοχο αδειοδότηση για τη λειτουργία και τη συντήρηση του έργου καθ όλη τη διάρκεια της σύμβασης. 40

Λευκό Βιβλίο Πελάτης / Σύμβουλος Πρότυπη Συμφωνία Υπηρεσιών Αποτελεί το μοναδικό πρότυπο σύμβασης για υπηρεσίες που δεν περιλαμβάνουν την κατασκευή και μπορεί να είναι συμβουλευτικές, μελετητικές, διοικητικές κ.α. Συνάπτεται συνήθως από τον εργοδότη προτού γίνει οποιαδήποτε σύμβαση κατασκευής λειτουργίας, για να καλύψει εργασίες απαραίτητες κατά περίπτωση, όπως μελέτη σκοπιμότητας, μελέτη σχεδιασμού, επίβλεψη, διοίκηση και διαχείριση κ.α. Αποτελεί συνήθως συμπλήρωμα άλλων συμβάσεων (Κόκκινο και Κίτρινο Βιβλίο) για την κάλυψη των αναγκαίων θέσεων που περιλαμβάνονται σε αυτές, χωρίς όμως να αποκλείει και την αυτόνομη χρήση της. Οι εκτεταμένες διαφοροποιήσεις ανά κράτος στους τομείς εφαρμογής της σύμβασης, την υποχρεώνουν να περιλαμβάνει πιο γενικούς όρους και να αφήνει στην ευχέρεια των συμβαλλόμενων μερών την εξειδίκευση αυτών βάσει των πρακτικών και νομοθετημάτων της κάθε χώρας. Έτσι, η σύμβαση οφείλει και πρέπει κατ ελάχιστον να περιλαμβάνει: - Γενικές και Ειδικές Συνθήκες - Πεδίο εφαρμογής - Παροχές και καθήκοντα Εργοδότη - Καθήκοντα Αναδόχου - Χρονοδιαγράμματα - Προσφορά Αναδόχου Εικόνα 9 Λευκό Βιβλίο (πηγή: www.fidic.org) 41

Λόγω της φύσης της σύμβασης ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τα πνευματικά δικαιώματα, τα οποία πρέπει να προσδιορίζονται βάσει της εκάστοτε ισχύουσας νομοθεσίας. Επίσης, μία ακόμη διαφοροποίηση σε σχέση με τα υπόλοιπα Βιβλία είναι ο τρόπος επίλυσης των διαφορών που τυχόν προκύψουν. Περιγράφονται τρία στάδια εφαρμογής, όπου στο πρώτο γίνεται προσπάθεια διαπραγμάτευσης, στο δεύτερο αναλαμβάνει ένας ουδέτερος μεσολαβητής και στο τρίτο παραπέμπεται προς διαιτησία σύμφωνα με τους κανονισμούς του I.C.C. 16. Λοιπές συμβάσεις Οι λοιπές συμβάσεις είναι εκδόσεις σχετικές με τις παραπάνω περιγραφόμενες βασικές συμβάσεις και οι οποίες είναι είτε προσαρμοσμένες σε εξειδικευμένο πεδίο εφαρμογών, είτε συμπληρώνουν ενδιάμεσα τμήματα. Προέκυψαν από τις επιτακτικές ανάγκες της παγκόσμιας εφαρμογής και ευρέων επαγγελματικών κύκλων. 16 I.C.C. = International Chamber of Commerce (Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο) 42