«Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού: Η Γεωγραφία για τη Στ Δημοτικού του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου» Βάια Μανώλη Δασκάλα, Δημοτικό Σχολείο Αλμυρής Κορινθίας vamano@otenet.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το εκπαιδευτικό λογισμικό αποτελεί μια ιδιαίτερη κατηγορία λογισμικού εφαρμογών, ένα μέσο το οποίο διευκολύνει τη μάθηση με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Με το εκπαιδευτικό λογισμικό επιδιώκεται η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας για τη δημιουργία πλούσιου και ελκυστικού μαθησιακού περιβάλλοντος που ενεργοποιεί το μαθητή (Παπαδόπουλος, 2000). Η μεγάλη αύξηση, η οποία παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στην παραγωγή εκπαιδευτικού λογισμικού και στην ελληνική αγορά καθώς και οι περιπτώσεις λογισμικών που παρουσιάζουν διαφόρων ειδών ατέλειες ή λάθη σε διάφορα επίπεδα καθιστά αναγκαία την ύπαρξη αξιόπιστου συστήματος αξιολόγησης (Ράπτης & Ράπτη, 2003). Η αξιολόγηση αποτελεί μια εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία, η οποία σχετίζεται άμεσα με τη σχεδίαση του λογισμικού και επιτρέπει σε τρίτους να εκτιμήσουν, όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστα και αντικειμενικά, την αποτελεσματικότητά του ως προς το σκοπό για τον οποίον αναπτύχθηκε ή χρησιμοποιείται. Παρά τη δυσκολία να υπάρξει ένα αποδεκτό σύνολο κριτηρίων, οι ερευνητές συμφωνούν ότι «τα κριτήρια αξιολόγησης λογισμικού εντάσσονται σε δύο ομάδες: κριτήρια παιδαγωγικού περιεχομένου και κριτήρια που αφορούν τεχνολογικά θέματα» (Ράπτης & Ράπτη 2003: 235). Σύμφωνα με τις νέες προσεγγίσεις για τη μάθηση το εκπαιδευτικό λογισμικό συμβάλλει στη μάθηση όλων των γνωστικών αντικειμένων με τρόπο καταλυτικό. Η χρήση λογισμικού μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποδοτική στη διδασκαλία της Γεωγραφίας στο Δημοτικό Σχολείο, εξαιτίας ακριβώς της δυνατότητας που παρέχει το μέσο αυτό, στην πολύμορφη, πολυποίκιλη παρουσίαση των διδασκόμενων πληροφοριών (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003). Στην παρούσα εργασία γίνεται ανάλυση των δομικών χαρακτηριστικών για το λογισμικό Γεωγραφίας Στ Δημοτικού του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, σύμφωνα και με όσα καταγράφονται στη βιβλιογραφία (Κόμης 2004, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2008 κ.α.). Το λογισμικό ελέγχεται ως προς τα παιδαγωγικά και τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά του. [308]
2o Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού, λογισμικό Γεωγραφίας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη Στ Δημοτικού ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ Με τον «όρο εκπαιδευτικό λογισμικό εννοούμε τις εφαρμογές που χρησιμοποιούνται για την υπολογιστική υποστήριξη της διδασκαλίας και της μάθησης» (Κόμης, 2004: 73). Με την χρήση του εκπαιδευτικού λογισμικού στη μαθησιακή διαδικασία επιδιώκεται η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας για τη δημιουργία ενός πλούσιου, ελκυστικού και δυναμικού περιβάλλοντος που θα προκαλεί το μαθητή να πειραματίζεται, να δημιουργεί και να μαθαίνει κάνοντας (Παπαδόπουλος, 2000). Με τη χρήση του η μαθησιακή διαδικασία μπορεί να καταστεί εξαιρετικά αποτελεσματική για το μαθητή: Μπορεί να γίνει αλληλεπιδραστική, οδηγούμενη από το χρήστη, εμπλουτισμένη, διαθεματική και με δυνατότητα εξερεύνησης (Παναγιωτακόπουλος κ.α., 2003). Σε αυτό το μαθησιακό πλαίσιο οι ρόλοι όλων όσοι εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία επαναπροσδιορίζονται. Ο/η εκπαιδευτικός χρειάζεται να εργαστεί για τη βελτίωση της επίδοσης των μαθητών, να παρέχει συμβουλές, να παρακινεί, να ασκεί κριτική και να είναι σε θέση να προτείνει εναλλακτικές λύσεις και μοντέλα (Βοσνιάδου, 2006), «να παρεμβαίνει και να αξιοποιεί τις ποικίλες ευκαιρίες για μάθηση και προβληματισμό» (Ράπτης και Ράπτη, 2003: 241). Στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών και το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003) υποστηρίζεται ότι για τη διδασκαλία της Γεωγραφίας χρειάζεται να αξιοποιείται κατάλληλο εποπτικό υλικό (χάρτες τοίχου, υδρόγειο σφαίρα, διαφάνειες, βιντεοταινίες, ταξιδιωτικά βιβλία, βιβλία και περιοδικά) και κατάλληλα λογισμικά. Προτείνεται οι μαθητές να εκτελέσουν δραστηριότητες με τον υπολογιστή για όλα τα γνωστικά αντικείμενα και να κατανοήσουν βασικές αρχές σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας σε σημαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες: επεξεργασία της πληροφορίας, επικοινωνία, ψυχαγωγία, νέες δυνατότητες προσέγγισης της γνώσης. Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισμικού αποτελεί μια σύνθετη ερευνητική διαδικασία, η οποία εμπλέκει πολλούς επιστήμονες από διαφορετικά πεδία κι έχει πολλαπλούς αντικειμενικούς στόχους, χρήσιμους για τους κατασκευαστές και τους χρήστες. «Η αξιολόγηση θα μπορούσε να οριστεί ως η συστηματική συλλογή, ανάλυση και ερμηνεία πληροφοριών για οποιαδήποτε πλευρά ενός προϊόντος, με στόχο τη διαπίστωση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητάς του ή την εκτίμηση οποιονδήποτε άλλων παραμέτρων που σχετίζονται με την εφαρμογή του» (Παναγιωτακόπουλος κ.α., 2003: 82). [309]
Από τους ερευνητές θεωρείται εξαιρετικά δύσκολο αν όχι αδύνατο- να υπάρξει ένα αποδεκτό σύνολο κριτηρίων αξιολόγησης, τα οποία θα μπορούν να ελέγξουν όλες τις πτυχές με αντικειμενικότητα, ιδιαίτερα όσες αφορούν στην εκπαιδευτική και τη μαθησιακή διαδικασία. Η αναγκαιότητα της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών λογισμικών αυξάνει καθώς, σύμφωνα με σχετικές έρευνες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ (Παπαδόπουλος, 2001) τα παραδείγματα εκπαιδευτικού λογισμικού καλής ποιότητας είναι διεθνώς πολύ λίγα. Μεγάλος αριθμός από τα υπάρχοντα εκπαιδευτικά λογισμικά δεν συνιστούν τίποτε περισσότερο από ηλεκτρονικά βιβλία, παρουσιάζοντας το περιεχόμενο με ωραία γραφικά, εικόνες και ήχους και προσφέροντας μια χαμηλού βαθμού αλληλεπίδραση (Δημητρακοπούλου, 2002). Για να μπορεί ένα εκπαιδευτικό λογισμικό να θεωρηθεί ικανοποιητικό χρειάζεται, χωρίς να είναι οπωσδήποτε καινοτομικό, να είναι πραγματικά επεξεργασμένο στην εκπαιδευτική και στην τεχνολογική του διάσταση. Η αξιολόγηση του λογισμικού μπορεί να περιλαμβάνει (Παναγιωτακόπουλος κ.α., 2003, κ.λπ.): α) Αξιολόγηση του περιεχομένου, β)αξιολόγηση της παιδαγωγικής ή διδακτικής μεθόδου ή καλύτερα της θεωρίας μάθησης με την οποία μπορεί να συσχετιστεί, γ)αξιολόγηση της διεπιφάνειας συστήματος-χρήστη, δ) Αξιολόγηση ως προς τη στήριξη της διδασκαλίας, την ύπαρξη υποστηρικτικού υλικού, ε)αξιολόγηση σε σχέση με το απαιτούμενο κόστος και στ)αξιολόγηση της διδακτικής αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού λογισμικού, δηλαδή του μαθητή και του μαθησιακού αποτελέσματος. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Σε σχέση με την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισμικού έχουν αναπτυχθεί ποικίλες προσεγγίσεις και μεθοδολογίες Οι μέθοδοι αξιολόγησης διακρίνονται στις εξής κατηγορίες (Παναγιωτακόπουλος κ.α. 2003, Squires et al. 1994 κ.α.) Α) Πειραματικές μέθοδοι, στις οποίες χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια για τη μέτρηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων μιας διδασκαλίας με τη χρήση λογισμικού. Στα ερωτηματολόγια (αρχικά και τελικά) απαντούν άτομα που συμμετέχουν σε ομάδες που εργάζονται με το λογισμικό ή με άλλες παραδοσιακές μεθόδους. Β) Προσεγγίσεις με καταλόγους ελέγχου κριτηρίων (check-lists) όπου με κατάλληλα διαμορφωμένα κριτήρια ελέγχονται η παιδαγωγική και η τεχνική πλευρά ενός λογισμικού. Συγκεκριμένα, ερευνάται αν και κατά πόσο υπάρχουν στο λογισμικό χαρακτηριστικά τα οποία κατατάσσονται σε 4 κατηγορίες: παιδαγωγική, αισθητική, τεχνική, αξιολόγηση (Παναγιωτακόπουλος κ.α., 2003, Squires & McDougall, 1994 κ.α.). Η έντονη κριτική στις προσεγγίσεις αυτού του τύπου που αφορά στην υποτίμηση της ιδιαιτερότητας των γνωστικών αντικειμένων και της διαφορετικότητας των στρατηγικών της διδασκαλίας (Ράπτης & Ράπτη, 2003) οδήγησε στον εμπλουτισμό τους και με ανοιχτές ερωτήσεις. [310]
2o Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας ΠΡΑΚΤΙΚΑ Γ) Ποιοτικές μέθοδοι, οι οποίες αφορούν στην αξιολόγηση του λογισμικού σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα και καταστάσεις. Η αξιολόγηση διακρίνεται, επίσης, σε: α)διαμορφωτική, η οποία αφορά στην υλοποίηση των τεχνολογικών, διδακτικών, παιδαγωγικών και άλλων στόχων κατά τη διάρκεια ανάπτυξής του, β) Αθροιστική, τελική ή συνολική, όταν γίνεται μετά την ολοκλήρωση του λογισμικού, γ) Προκαταρκτική όταν μελετά την ποιότητα και τα χαρακτηριστικά ενός λογισμικού πριν δοθεί για χρήση, δ) Ερμηνευτική, η οποία συνδέεται άμεσα με το διδακτικό περιεχόμενο του λογισμικού κατά τη διάρκεια ανάπτυξής του κ.α. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΟΜΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ «ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ» Το λογισμικό Γεωγραφίας Στ Δημοτικού διατίθεται ηλεκτρονικά και μπορεί να αναπαραχθεί από τη σελίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (http://pischools.sch.gr/logismika1/dimotiko/). Για την αξιολόγησή του χρησιμοποιείται κατάλογος ελέγχου κριτηρίων, σύμφωνα με όσα καταγράφονται στη βιβλιογραφία (Κόμης 2004, Ράπτης & Ράπτη 2003, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2008). Μέσα από την ανάλυση των δομικών χαρακτηριστικών του ελέγχονται η παιδαγωγική και η τεχνική πλευρά του. Σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών το συγκεκριμένο λογισμικό θεωρείται υποστηρικτικό υλικό της ύλης του Στ Δημοτικού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εποπτικό μέσο στη διδασκαλία της Γεωγραφίας είτε ως πηγή άντλησης πληροφοριών για σχέδια εργασίας. Προσφέρει πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό ελκυστικών εικόνων που μπορούν να αυξήσουν το ενδιαφέρον και να ενεργοποιήσουν τους μαθητές, να διευκολύνουν την κατανόηση κειμένων, να συνδέσουν την επιστημονική εξήγηση των φαινόμενων με την καθημερινή ζωή. Το λογισμικό Γεωγραφίας Στ Δημοτικού του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου αποτελεί ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που αναλαμβάνει εν μέρει ή εξ ολοκλήρου την παροχή πληροφοριών, τη διδασκαλία των εννοιών και πρακτικά την προσέγγιση της διδακτέας ύλης στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο ή μια περιοχή του. Οι ενότητες που περιλαμβάνονται είναι σχετικές με το σχολικό εγχειρίδιο: α)το διαστημόπλοιο «Γαλαξίας» ετοιμάζεται να εξερευνήσει το ηλιακό μας σύστημα, β)ο «Ειδήμων», ο μεγάλος μόδιστρος πρέπει να ντύσει τους λαούς του κόσμου, γ)το ανάγλυφο της Γης, δ)βοηθήστε τον Κολόμβο να ανακαλύψει την Αμερική και ε) Σχέδια διαθεματικών δραστηριοτήτων. Η επιλογή των θεμάτων που παρουσιάζονται, ο τρόπος παρουσίασης και ο όγκος της πληροφορίας θεωρούνται επαρκείς για το επίπεδο των μαθητών της Στ Δημοτικού. Το περιεχόμενο είναι έγκυρο και δεν παρουσιάζει επιστημονικές ανακρίβειες. Τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται και η πλοήγηση είναι προσιτή και κατανοητή. [311]
Δε διαθέτει γλωσσάριο επεξήγησης όρων. Είναι εύκολο στην εγκατάστασή του. Λειτουργεί χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις σε πόρους του συστήματος. Υπάρχει δυνατότητα επιλογής ενότητας από την κεντρική αρχική οθόνη. Μετά όμως η δομή και η οργάνωση είναι προκαθορισμένη και δεν επιτρέπεται η χρήση εναλλακτικών διαδρομών μέσα στην ίδια την ενότητα: προσφέρεται ένας μόνο δρόμος χωρίς δυνατότητα προσπέλασης σελίδας αν δεν γίνουν οι δραστηριότητες που απαιτούνται. Μόνο από την ενότητα Σχέδια διαθεματικών δραστηριοτήτων επιλογή Εποπτικό υλικό υπάρχει εναλλακτική διαδρομή και δυνατότητα επιλογής σελίδων. Κάθε ενότητα δομείται με συγκεκριμένο τρόπο και διαθέτει πρωταγωνιστή με διαμεσολαβητικό ρόλο. Οι πληροφορίες παρουσιάζονται από τον πρωταγωνιστή και μέσα από μια μυθοπλασία - αφήγηση ιστορίας καλείται ο χρήστης να αναλάβει ρόλο, να αλληλεπιδράσει με το λογισμικό και ν απαντήσει στις ερωτήσεις για να συνεχιστεί η δράση. Στην αρχική σελίδα κάθε ενότητας υπάρχει στην αριστερή πλευρά το εξής μενού επιλογών: α) Μύθοι και θρύλοι, με δυνατότητες επιλογής που αφορούν σε θέματα από τη μυθολογία, β) Θέλω να μάθω περισσότερα, με επιπλέον πληροφορίες για επιλεγμένα θέματα σχετικά με την ενότητα, γ)υπερσυνδέσεις, όπου προτείνονται ενδιαφέρουσες σελίδες, από τις οποίες κάποιες δε λειτουργούν, δ)να δω τι έμαθα, με ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης και ε)φύλλα εργασίας με επιπλέον δραστηριότητες. Στο Έντυπο φύλλο εργασίας, το οποίο μπορεί να εκτυπωθεί, υπάρχουν επιπλέον εργασίες διαθεματικού τύπου. Στο ηλεκτρονικό περιλαμβάνονται ερωτήσεις τελικής αξιολόγησης. Η αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητή αποτελεί εγγενές τμήμα του λογισμικού και γίνεται μέσω ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής χωρίς να υπάρχει τελική βαθμολογία. Αν και το βασικό πλαίσιο είναι αυτό της παραδοσιακής διδασκαλίας ερώτηση απάντηση (έλεγχος γνώσεων), η μυθοπλασία και η ανάληψη ρόλου από τους μαθητές σκοπό έχει να κερδίσει το ενδιαφέρον τους και να οδηγηθούν με μεγαλύτερη διάθεση στην επίλυση των ασκήσεων. Η σωστή απάντηση επιβραβεύεται λεκτικά (Μπράβο) ενώ στη λάθος απάντηση δίνεται αμέσως η σωστή (ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης και ηλεκτρονικό φύλλο εργασίας). Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου για τις λάθος απαντήσεις ο χρήστης καλείται απλά να ξαναπροσπαθήσει ενώ σε κάποιες άλλες παρέχονται και επιπλέον πληροφορίες. Το λογισμικό δεν περιλαμβάνει διευκολυντικό εγχειρίδιο προς τον εκπαιδευτικό ή πιθανά σενάρια αξιοποίησης. Μόνο στην ενότητα Σχέδια διαθεματικών δραστηριοτήτων προτείνονται διαθεματικές δραστηριότητες για εργασία των μαθητών σε ομάδες. [312]
2o Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας ΠΡΑΚΤΙΚΑ Συμπερασματικά, το λογισμικό Γεωγραφίας Στ του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου σε σχέση με το περιεχόμενό του κρίνεται ως έγκυρο. Το περιεχόμενο και ο τρόπος δόμησής του προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών, όμως, δεν προσφέρει ποικιλία δραστηριοτήτων και επιλογή επιπέδου δυσκολίας και δεν επιδιώκεται ο προβληματισμός των μαθητών για τα εξεταζόμενα θέματα. Σε ότι αφορά στην τεχνική του αρτιότητα (λειτουργικότητα, πλοήγηση, διεπαφή, υποστήριξη, συμβατότητα) αξιολογείται θετικά ως προς τη λειτουργία και τη φιλικότητα στο χρήστη αλλά μεγάλο μειονέκτημα παραμένει ότι το λογισμικό δεν είναι ανοικτό στην λειτουργία του και δε μπορεί να συνεργαστεί με άλλα λογισμικά. Ως προς την παιδαγωγική του προσέγγιση, οργανώνεται γύρω από τις αρχές της συμπεριφοριστικής θεωρίας για τη διδασκαλία και τη μάθηση σύμφωνα με την οποία ο υπολογιστής εκλαμβάνεται ως δάσκαλος, όπου δάσκαλος νοείται αυτός που μεταδίδει γνώσεις και αξιολογεί τη μετάδοση. Στοχεύει περισσότερο στην παροχή άσκησης για να αναπτυχθούν και να βελτιωθούν γνώσεις και δεξιότητες και στον έλεγχό τους. Συγκαταλέγεται όμως στην πιο σύγχρονη μορφή των λογισμικών αυτής της κατηγορίας επειδή διαθέτει ανοίγματα διερευνητικού τύπου (επιλογή ενότητας, σύνδεση με ιστοσελίδες κ.α.), μικρό βαθμό αλληλεπίδρασης αλλά και επειδή χρησιμοποιεί στοιχεία πολυμεσικών εφαρμογών (εικόνες, κινούμενες εικόνες, ήχους και βίντεο) για την παρουσίαση της πληροφορίας, η οποία εκλαμβάνει πολλαπλές μορφές αναπαράστασης (Κόμης, 2004). Η παιδαγωγική αξιοποίησή του εξαρτάται από την προσέγγιση του εκπαιδευτικού: Η ένταξή του σε ένα σενάριο που θα βασίζεται στις σύγχρονες θεωρίες μάθησης και ο συνδυασμός του και με άλλα λογισμικά μπορεί να συμβάλει σε καλύτερα αποτελέσματα. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια απόπειρα δημιουργίας περιβάλλοντος προσομοίωσης, προκειμένου το παιδί να διδάσκεται μέσω της συμμετοχής του στο περιβάλλον αυτό, επιρροή από γνωστικού τύπου θεωρητικές καταβολές Η επιλογή αυτή στο σχεδιασμό βρίσκεται σε ένα μεταβατικό στάδιο όπου απηχεί μεν απόψεις της νέας παιδαγωγικής αλλά προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης του υπολογιστή όχι ως δασκάλου, αλλά ως περιβάλλοντος προσομοίωσης της πραγματικότητας. Αξιολογείται μάλλον θετικά όσον αφορά στη χρησιμότητά του, υστερεί όμως σε ότι αφορά στις δυνατότητες που παρέχει για αλληλεπίδραση και την αξιοποίησή του σε ανώτερου τύπου γνωστικές δεξιότητες. Βιβλιογραφία 1. Squires D. & McDougall, A. (1994), «Choosing and using educational software: A teacher s guide», London: Falmer. 2. Βοσνιάδου Σ., (2006), «Παιδιά, Σχολεία και Υπολογιστές», Αθήνα: Gutenberg. [313]
3. Δημητρακοπούλου Α. (2002), Διαστάσεις διδακτικής διαχείρισης των εκπαιδευτικών εφαρμογών των τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας: Προς μια ολοκληρωμένη αξιοποίησή τους στην εκπαίδευση στο Κυνηγός, Χ. & Δημαράκη, Ε., Β. (επιμ.) «Νοητικά εργαλεία και πληροφοριακά μέσα: Παιδαγωγική αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας για τη μετεξέλιξη της εκπαιδευτικής πρακτικής», Αθήνα: Καστανιώτης. 4. Κόμης Β., (2004), «Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των επικοινωνιών», Αθήνα: εκδ. Νέων Τεχνολογιών. 5. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ΥΠΕΠΘ, (2003). ΔΕΠΠΣ/ΑΠΣ για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Φ.Ε.Κ. τ.β /303-13-3-2003 6. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2002). Οι ΤΠΕ στην εκπαίδευση: Ποιότητα και αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού. 7. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2008), Υλικό για την Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ. 8. Παναγιωτακόπουλος Χ., Πιερρακέας, Χ, & Πιντέλας Π. (2003), «Το εκπαιδευτικό λογισμικό και η αξιολόγησή του»,, Αθήνα: Μεταίχμιο. 9. Παπαδόπουλος, Γ., (2000), Έλεγχος ποιότητας Εκπαιδευτικού λογισμικού: Ο σχεδιασμός και το έργο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Αθήνα: Επιθεώρηση εκπαιδευτικών θεμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 10. Παπαδόπουλος, Γ., (2001), Έλεγχος ποιότητας Εκπαιδευτικού Λογισμικού Ο σχεδιασμός και το έργο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, 1 Ο Συνέδριο Σύρου- Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Μάιος. 11. Ράπτης Α. & Ράπτη Α., (2003), «Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας», Αθήνα: εκδ. Α. Ράπτη [314]