MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΑΝΑΓΚΕΣ-ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S
Ο οργανισμός για να μπορέσει να επιβιώσει χρειάζεται ενέργεια. Η δίαιτα πρέπει να προμηθεύει αρκετή ενέργεια για: Τη διατήρηση της φυσιολογικής ανάπτυξης και των σωματικών λειτουργιών Ικανοποίηση των απαιτήσεων της μυϊκής δραστηριότητας Επανόρθωση βλαβών που προκάλεσε κάποιος τραυματισμός ή ασθένεια
Η ενέργεια παρέχεται από την οξείδωση των υδατανθράκων, των λιπών, των πρωτεϊνών και του οινοπνεύματος. Η λήψη και η κατανάλωση ενέργειας στις ΗΠΑ μετριέται σε Kilo-calories (θερμίδες( θερμίδες) Η διεθνής μονάδα ενέργειας είναι το Kilojoule (KJ) 1 Kcal = 4.2 KJ
Θρεπτικά στοιχεία που αποδίδουν ενέργεια Υδατάνθρακες (4 θερμίδες) Πρωτεΐνη (4 θερμίδες) Λίπη (9 Θερμίδες) Αλκοόλ (7 «κενές» θερμίδες)
=175 Θερμίδες = 25 λεπτά
Επειδή η παραγωγή ενέργειας συντελείται μέσω των κύριων μεταβολικών οδών της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης, η συνολική παραγωγή ενέργειας είναι σχεδόν άμεσα ανάλογη με την κατανάλωση οξυγόνου. Για κάθε λίτρο οξυγόνου που καταναλώνεται, δαπανώνται 4,8 θερμίδες (20 KJ). Η σχέση αυτή παρέχει μια χρήσιμη μέθοδο μέτρησης της κατανάλωσης ενέργειας.
Η κατανάλωση ενέργειας εξαρτάται: 1. Από το βασικό μεταβολισμό 2. Από τη φυσική δραστηριότητα 3. Από την παραγωγή θερμικής ενέργειας από την πέψη των διαφόρων τροφίμων 4. Από τη θερμογένεση του φαιού λιπώδους ιστού
Βασικός μεταβολισμός Η δαπάνη ενέργειας που απαιτείται κατά προσέγγιση για τη διατήρηση βασικών φυσιολογικών δραστηριοτήτων (π.χ. αναπνοή, νεφρική και εγκεφαλική λειτουργία, λειτουργία της αντλίας νατρίου κ.λ.π.).) κάτω από μια σειρά συνθηκών. Ζεστό δωμάτιο (22+1 ο C), συνθήκες ανάπαυσης, ύπτια στάση, νηστικός για 12 ώρες Επειδή είναι δύσκολο να επιτευχθούν αυτές οι συνθήκες μετριέται η ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας (ΕΔΗ- resting energy expenditure).
Ενεργειακή Δαπάνη Ηρεμίας Είναι ανάλογη με το εμβαδόν της σωματικής επιφάνειας και με το σωματικό βάρος. Αντίστροφα ανάλογη με το περιεχόμενο του σωματικού λίπους. Υψηλότερες τιμές για άνδρες και παιδιά, ψυχρά κλίματα, ορισμένες ασθένειες Μικρότερη σε περιόδους ασιτίας. Διαφέρει σπάνια από το βασικό μεταβολισμό κατά ποσοστό μεγαλύτερο από 3%, και γι αυτό οι όροι θεωρούνται σχεδόν ισοδύναμοι.
Φυσιολογικές Φυσιολογικές τιμές τιμές κατανάλωσης κατανάλωσης ενέργειας ενέργειας ενηλίκων ενηλίκων σε σε συνθήκες συνθήκες ανάπαυσης ανάπαυσης 1,15 1,15 1,03 1,03 0,88 0,88 30 30 1,20 1,20 1,08 1,08 0,93 0,93 0,87 0,87 25 25 1,24 1,24 1,12 1,12 0,98 0,98 0,83 0,83 20 20 1,29 1,29 1,17 1,17 1,03 1,03 0,88 0,88 15 15 1,34 1,34 1,22 1,22 1,08 1,08 0,93 0,93 10 10 1,39 1,39 1,27 1,27 1,12 1,12 0,98 0,98 5 Kcal/min Kcal/min % Λίπους Λίπους 80 80 70 70 60 60 50 50 Βάρος Βάρος (Kg) Kg)
Φυσική Δραστηριότητα Αποτελεί ένα σημαντικό κλάσμα της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Εξαιτίας της γραμμικής σχέσης μεταξύ κατανάλωσης ενέργειας και πρόσληψης οξυγόνου μπορεί να μετρηθεί εύκολα
Κατανάλωση ενέργειας σε συνθήκες σωματικής δραστηριότητας Πολύ ελαφριά εργασία (χαρτιά, φαγητό, σιδέρωμα, κατάκλιση, πλέξιμο, γράψιμο) Ελαφριά εργασία (Ξυλουργική, καθάρισμα σπιτιού, μαγείρεμα, χορός, ψώνια, περπάτημα, πινγκ-πονγκ πονγκ) Μέτρια κοπιαστική εργασία (ποδήλατο, κηπουρική, γκολφ, φτυάρισμα, τένις) Βαριά εργασία (μπάσκετ, ποδόσφαιρο, κολύμπι) Πολύ βαριά εργασία (Αγώνας ποδηλασίας, κόψιμο δένδρων, μαραθώνιος, <2.5 Θερμίδες 2.5-4.9 Θερμίδες 5-7.4 Θερμίδες 7.5-9.9 Θερμίδες >10 Θερμίδες
Θερμική ενέργεια από την πέψη τροφής Αναφέρεται στην αυξημένη ενέργεια που παρατηρείται αμέσως μετά τη λήψη της τροφής. Περίπου 5-10% της συνολικά ημερήσιας δαπάνης ενέργειας Πιθανολογείται ότι οφείλεται: στη γαστρική έκκριση, στην πρωτεϊνική σύνθεση και στη διακίνηση (turnover) των πρωτεϊνών (ρυθμός σύνθεσης και αποικοδόμησης
Συμμετοχή των ιστών στο ΒΜΡ Ήπαρ 29% Μυς 18% Εγκέφαλος 19% Καρδιά 10% Νεφροί 7% Άλλοι 17%
Παράγοντες επηρεασμού του ΒΜΡ 1. Συνολική επιφάνεια του σώματος 2. Φύλο 3. Θερμοκρασία του σώματος 4. Θυροειδικές ορμόνες 5. Ηλικία 6. Εγκυμοσύνη 7. Καφεΐνη και 8. Κάπνισμα
Παράγοντες επηρεασμού του ΒΜΡ -10-20% με μείωση πρόσληψης τροφής 2% μείωση για κάθε δεκαετία μετά τα 30 Η άσκηση αυξάνει ή διατηρεί την ΑΣΜ
Θερμογένεση Αντιπροσωπεύει την ενέργεια που απαιτείται σαν αντίδραση σε κρύο περιβάλλον ή υπερφαγία (overfeeding). ~5% της συνολικής ενέργειας Brown adipose tissue (μη-παραγωγή ΑΤΡ) ΣΝΣ (β3 αδρενεργικοί υποδοχείς)
Ανάγκη ενέργειας Η ανάγκη που έχει ένα άτομο, που ακολουθεί καθιστική ζωή, ημερησίως σε ενέργεια κυμαίνεται μεταξύ 2000-3000 θερμίδες. Μεγαλύτερη ανάγκη σε περιπτώσεις σωματικής ανάπτυξης, κύηση, γαλουχία, υψηλά επίπεδα δραστηριότητας, σοβαρές ασθένειες, τραυματισμούς Το σωματικό βάρος εξαρτάται από το ισοζύγιο πρόσληψης και δαπάνης ενέργειας
Μια λίμπρα (454 γραμμάρια) σωματικού λίπους περιέχουν 3500 θερμίδες. Ο αριθμός αυτός βασίζεται στην υπόθεση ότι ο λιπώδης ιστός αποτελείται από λίπος κατά 85%: 454 γραμ././λίμπρα Χ 9 θερμίδες/γραμ γραμ. Χ 0.85 = 3500 θερμίδες/λίμπρα Για να μεταβληθεί το βάρος κατά 1 λίμπρα την εβδομάδα απαιτείται ένα έλλειμμα ή περίσσευμα της τάξης των 500 θερμίδων
Έλεγχος ισοζυγίου ενέργειας Ο έλεγχος του σωματικού βάρους φαίνεται ότι βρίσκεται στην υποθαλαμική περιοχή του εγκεφάλου Μεσοκοιλιακή μοίρα = κέντρο κορεσμού Πλάγια περιοχή = κέντρο όρεξης
Παράγοντες που αυξάνουν την όρεξη Άθικτος πλάγιος υποθάλαμος Παράγοντες που μειώνουν την όρεξη Άθικτη μεσοκοιλιακή μοίρα υποθαλάμου Παράγοντες που αυξάνουν την κατανάλωση ενέργειας Νοστιμάδα (γεύση και μυρωδιά), λίπη τροφής και σάκχαρα Προγεστερόνη, τεστοστερόνη, ενδορφίνες Χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος, στρες, υπερβολικός αριθμός λιποκυττάρων Στοματική διέγερση, γαστρική διάταση, έλλειψη ισορροπίας αμινοξέων, χολοκυστοκινίνη Οιστρογόνα, κατεχολαμίνες, ινσουλίνη, καλσιτονίνη, προσταγλαδίνες Υψηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος, υψηλά επίπεδα γλυκόζης και λιπιδίων στο αίμα Θυρεοειδικές ορμόνες, αδρεναλίνη Φαιός λιπώδης ιστός, άσκηση, ΑΤΡαση νατρίου-καλίου
Βιβλιογραφία Marion Nestle. Διατροφή στην κλινική πράξη, Σελ.. 9-15. 9