ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ στην Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου Μ.Tετάρτη 14 Απριλίου 2014 ΚΕΙΜΕΝΟ Το Κωμικό στην Τέχνη Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από αξιόλογους φιλόσοφους, όπως ο Νίτσε ή ο Κάντ, να οριστεί το κωμικό, η κωμωδία και η διαφορά της από την τραγωδία και το γέλιο. Οι ορισμoί αυτοί παρόλο που διαφέρουν μεταξύ τους παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία. Η κωμωδία είναι μία μίμηση των πιο συνηθισμένων ανθρώπων, όχι όμως σε όλα τους τα ελαττώματα, αλλά σε ένα, στο κωμικό. Το κωμικό δηλαδή, είναι ένα λάθος και μια ασχήμια, ανώδυνη και αβλαβής. Προκαλείται όταν μια έντονη προσδοκία μας ξαφνικά διαψεύδεται. Η διάψευση αφορά ένα αντικείμενο που δεν μας ενδιαφέρει σοβαρά, γιατί διαφορετικά προκαλείται θλίψη και όχι ευθυμία. Στοιχείο κωμικό όμως μπορεί να αποτελέσει και κάτι μικρό και ασήμαντο, όταν του προβάλλουμε την αξίωση ότι είναι κάτι μεγάλο και γεμάτο σημασία. Ξαφνικά και απρόοπτα αποκαλύπτεται αυτό που πραγματικά είναι. Η διάψευση αυτή, προκαλεί το γέλιο. Το κωμικό δεν έχει μόνο ως αντικείμενο τη σάτιρα και τα αστεία θέματα, αλλά και και πένθιμα, ώστε να αφαιρεθεί κάπως το βάρος της καταθλίψεως από ένα θλιβερό γεγονός και να δειχθεί μια καλοκάγαθη διάθεση παρήγορης συμπόνιας στους θλιμμένους και στους πονεμένους. Η διαφορά της κωμωδίας από την τραγωδία είναι ότι η τραγωδία θέλει να αναπαριστά τους ανθρώπους καλύτερους, ενώ η κωμωδία προβάλλει περισσότερο τα ελαττώματα τους προκαλώντας το γέλιο. Στον ελληνικό κινηματογράφο η μετεμφυλιακή κωμωδία συνέβαλε με το παραπάνω και ποικιλότροπα, ώστε πολλά δράματα να μετατραπούν σε κωμωδίες και εν τέλει να γίνουν ανεκτά. Το κωμικό του παλιού ελληνικού κινηματογράφου ήταν γκροτέσκο στον πυρήνα του. Όσα όμως περιέβαλαν αυτόν τον πυρήνα ήταν τα στοιχεία που πλησιάζουν και στο κωμικό με σημασία. Η ελληνική κωμωδία καλλιέργησε το είδος της φάρσας, ενώ της σάτιρας λιγότερο. Η θεματολογία των περισσότερων θεατρικών έργων, σε γενικές γραμμές για να λειτουργήσει χρειάζεται δύο πράγματα. Έναν ήρωα που βρίσκεται σε δυσαρμονία με το περιβάλλον του και μία παρεξήγηση για να ενεργοποιήσει τη σύγκρουση. Η δυσαρμονία οφείλεται τις περισσότερες φορές σε κάποια ιδιοτυπία του χαρακτήρα, κάποιο εμφανές ελάττωμα (ο ήρωας 1
λόγου χάρη είναι τσιγκούνης, ζηλιάρης, γκρινιάρης, προληπτικός) ή σε μία κοινωνική οπισθοδρομικότητα (γάμος ανύπαντρης αδερφής, τήρηση βεντέτας, οπισθοδρομικοί γονείς κ.τ.λ.), πράγμα που η ελληνική κωμωδία ακολούθησε πιστά. Ένας άλλος τρόπος για να προκαλέσει κανείς το γέλιο είναι η σάτιρα. Η σάτιρα από την μια μεριά ξεσκεπάζει την ανοησία και από την άλλη καυτηριάζει το κακό. Κυμαίνεται ανάμεσα στο ελαφρό και στο σοβαρό, στο εντελώς ασήμαντο και στο βαριά δασκαλιστικό. Χαρακτηριστικό είδος σάτιρας αποτελεί ο Καραγκιόζης. Μέσα στα πλαίσια της σάτιρας εντάσσεται και η γελοιογραφία. Η γελοιογραφία είναι η τέχνη της παραμόρφωσης των χαρακτηριστικών ενός προσώπου με σκοπό τον κριτικό σχολιασμό. Είναι μία παρέμβαση στην πολιτική και κοινωνική καθημερινότητα που καυτηριάζει και διακωμωδεί ένα θεσμό, μια εποχή, ένα γεγονός. Η γελοιογραφία είναι ένα αποτέλεσμα του συνδυασμού της λεζάντας με το σκίτσο, πολλοί όμως γελοιογράφοι βασίζονται περισσότερο στο σκίτσο και λιγότερο στη λεζάντα ή και το αντίστροφο. Ένα ιδιαίτερο είδος της λογοτεχνίας που προκαλεί το γέλιο είναι το ευθυμογράφημα. Πρόκειται για ένα χιουμοριστικό γραπτό είδος, άλλοτε απλό, έξυπνο, ευχάριστο, χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις περιεχομένου και ύφους και άλλοτε με αληθινή λογοτεχνική αξία. Από την σύντομη επισκόπηση των τρόπων με τους οποίους προκαλείται το γέλιο, άλλοτε βλέποντας ένα κινηματογραφικό ή θεατρικό έργο και άλλοτε διαβάζοντας ένα ευθυμογράφημα ή μια γελοιογραφία μπορούμε όλοι να αναπαράγουμε την αίσθηση που μας προκάλεσε και να αποτυπώσουμε τη σημασία του. Δεν είναι μόνο ότι το «γέλιο ομορφαίνει τη ζωή», όπως λέει ο λαός. Πολύ περισσότερο απ αυτό μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι το γέλιο οξύνει το πνεύμα, διευρύνει τις αισθήσεις, αμβλύνει τα πάθη και τις εντάσεις της καθημερινότητας, διακωμωδεί και τελικά μειώνει το «κακό». Αυτή είναι και η κοινωνική σημασία του γέλιου, γιατί το γέλιο και το κωμικό δεν είναι παρά μια φιλοσοφική θεώρηση της ζωής. (Διασκευασμένο κείμενο) Νικολουτσόπουλος Δημήτρης 2
ΘΕΜΑΤΑ Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 90-110 λέξεις. (25 μονάδες) Β. 1. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων την παρακάτω περίοδο λόγου: «το γέλιο αμβλύνει τα πάθη και τις εντάσεις της καθημερινότητας, διακωμωδεί και τελικά μειώνει το κακό». (10 μονάδες) 2. Να βρείτε πέντε διαρθρωτικές λέξεις στη δεύτερη παράγραφο και να γράψετε τι δηλώνει η καθεμιά. 3. Στις παρακάτω προτάσεις μετατρέψτε τη σύνταξη στην αντίθετή της: «η κωμωδία ελαττώματά τους» «το γέλιο οξύνει καθημερινότητας» 4. Να βρείτε και να αναλύσετε τον τρόπο ανάπτυξης στην έκτη παράγραφο. 5. α) Να δώσετε συνώνυμα στις παρακάτω λέξεις: προσπάθειες, ελαττώματα, αποκαλύπτεται, ιδιοτυπία, αμβλύνει β) Να δώσετε αντώνυμα στις παρακάτω λέξεις: διαφορά, ανώδυνη, να αφαιρεθεί, οπισθοδρομικότητα, ανοησία (10 μονάδες) Γ. Σε ένα δοκίμιο 400 περίπου λέξεων να αναπτύξετε τις απόψεις σας για την προσφορά της τέχνης και ειδικότερο τον ρόλο της σάτιρας. (40 μονάδες) 3
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας στο κείμενό του αναφέρεται στο ρόλο του κωμικού στοιχείου, παλαιότερα και σήμερα. Θεωρεί ότι η κωμωδία αναπαριστά τα μειονεκτήματα των ανθρώπων, αποσκοπώντας στην πρόκληση γέλιου ή στην ευθυμία. Επισημαίνοντας την κοινωνική λειτουργία του, ταυτίζει το γέλιο με το χονδροειδές, το γελοίο. Στη συνέχεια, επισημαίνει πως ο ελληνικός κινηματογράφος, καλλιεργώντας τη φάρσα και τη σάτιρα, πέτυχε να μετατρέψει αρνητικές καταστάσεις σε κωμωδίες και να αποτυπώσει τα χαρακτηριστικά της μεταπολεμικής κοινωνίας. Άλλωστε, στα πλαίσια της σάτιρας εντάσσεται και η γελοιογραφία, που καυτηριάζει θέματα πολιτικά και κοινωνικά. Καταλήγει τονίζοντας την αποτελεσματικότητα του γέλιου στην όξυνση του πνεύματος και την αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων της ζωής. Β.1. Το γέλιο έχει τη δυνατότητα να προκαλεί ευφορία στον άνθρωπο και να τον αναζωογονεί, απομακρύνοντάς τον από τη δυσάρεστη πραγματικότητα. Ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή που ο άνθρωπος κατατρύχεται από ψυχοφθόρο άγχος και ποικίλα προβλήματα, το γέλιο, που προκαλείται από τη διακωμώδηση ή τη σάτιρα αρνητικών φαινομένων, μπορεί να απαλύνει το «κακό», επιδρώντας θετικά στην ψυχική διάθεση και χαρίζοντας στιγμές χαράς. Άλλωστε, προδιαθέτει θετικά, βοηθώντας τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά τις εντάσεις και τις αντιξοότητες της καθημερινότητας. 2. 3. αλλά: αντίθεση όμως: αντίθεση δηλαδή: επεξήγηση γιατί: αιτιολόγηση ώστε να: αποτέλεσμα τα ελαττώματά τους προβάλλονται περισσότερο από την κωμωδία από το γέλιο οξύνεται το πνεύμα, διευρύνονται οι αισθήσεις, αμβλύνονται τα πάθη και οι εντάσεις της καθημερινότητας. 4. Η παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό: Οριστέα έννοια: Χρονογράφημα Γένος: είδος λογοτεχνίας Ειδοποιός διαφορά: Πρόκειται λογοτεχνική αξία. 4
5. α) προσπάθειες: απόπειρες ελαττώματα: μειονεκτήματα αποκαλύπτεται: φανερώνεται ιδιοτυπία: ιδιομορφία αμβλύνει: μειώνει, περιορίζει β) διαφορά: ομοιότητα ανώδυνη: επώδυνη να αφαιρεθεί: να προστεθεί οπισθοδρομικότητα: προοδευτικότητα ανοησία: εξυπνάδα Γ. Η τέχνη: Λυτρώνει συναισθηματικά τον καλλιτέχνη, ο οποίος μέσα απ τα έργα του εκφράζει τα βιώματα, τους πόθους, τα οράματα, τους προβληματισμούς του. Λυτρώνει συναισθηματικά το δέκτη, αφού βιώνει ποικίλα συναισθήματα, καλλιεργείται ψυχικά, εμπλουτίζει το συναισθηματικό του κόσμο. Προσφέρει μορφωτικά ερεθίσματα και αισθητική παιδεία, διευρύνει τους ορίζοντες, συντελεί στην κατάκτηση της πνευματικής ελευθερίας. Ηθικοποιεί, προβάλλοντας διαχρονικές αξίες και ιδανικά. Ψυχαγωγεί με την ουσιαστική έννοια του όρου. Αποτελεί στοιχείο κοινωνικής σύγκλισης και συνοχής. Αποτελεί ιστορική πηγή. Λειτουργεί ως συνεκτικός παράγοντας ανάμεσα στους λαούς. Προβληματίζει, αφυπνίζει, καταγγέλλει. Η σάτιρα (όταν είναι αντικειμενική και ανιδιοτελής): Προκαλεί το γέλιο, αποτελώντας πηγή χαράς, ξεγνοιασιάς και ευφορίας, αφού μας βοηθά ν αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα τις αντιξοότητες της καθημερινότητας. Ελέγχει την εξουσία, στηλιτεύοντας τα «κακώς κείμενα», καυτηριάζοντας αλαζονικές συμπεριφορές, αποκαλύπτοντας και κρίνοντας δηκτικά ατασθαλίες. Τοποθετείται σε κάθε σοβαρό πολιτικοκοινωνικό και ηθικό πρόβλημα της εποχής, ασκώντας κριτική σε όλα τα σημαντικά πρόσωπα. Αξιολογεί τη στάση και το έργο των πνευματικών ανθρώπων, θυμίζοντάς τους το χρέος τους να αποτελούν πρότυπα. Παράλληλα, απαξιώνει αρνητικά πρότυπα της εποχής. Είναι φορέας των απόψεων, των παραπόνων, των αντιδράσεων της κοινωνίας, καθώς, μέσω του καλλιτέχνη, ο λαός εκφράζεται, αποφορτίζεται, δικαιώνεται. Αποτελεί δικαίωση της τέχνης, καθώς προσφέρει στο άτομο και την κοινωνία. 5