ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ...19

ΑΜΕΑ_1_contents:Layout 1 29/1/2013 12:21 μμ Page 9 Περιεχόμενα Σελίδα Περιεχόμενα...17 Θεματική ενότητα 1η ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ...19 Εισαγωγή...19 Θέμα 1ο Μορφές εκπαιδευτικών αναγκών Διδακτικές παραινέσεις...21 Προκαταβολικός οργανωτής Λέξεις-κλειδιά...21 1. Μαθητές με νοητική υστέρηση...21 2. Μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες...22 2.1. Προβλήματα στη σχολική μάθηση...23 α. Μαθησιακές δυσκολίες στη γλώσσα...24 β. Μαθησιακές δυσκολίες στα μαθηματικά...26 3. Μαθητές με προβλήματα συμπεριφοράς...27 4. Μαθητές με ελλειμματική προσοχή-υπερκινητικότητα...28 5. Μαθητές με φυσικές βλάβες...29 6. Μαθητές χαρισματικοί και ταλαντούχοι...30 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...31 Θέμα 2ο Ένταξη και συνεκπαίδευση μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο συνηθισμένο σχολείο...33 Ερώτημα-Εκδοχές...33 1. Οριοθέτηση...33 2. Οργανωτικές παρεμβάσεις...34 3. Η έρευνα για την ένταξη και τη συνεκπαίδευση...35 4. Επίλυση προβλημάτων...36 α. Προβλήματα στην αντίληψη...36 β. Προβλήματα στη μνήμη...37 γ. Προβλήματα στη μεταγνώση...37 δ. Προβλήματα στην αυτορρύθμιση...39 ε. Προβλήματα στα κίνητρα...39 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...40 9

ΑΜΕΑ_1_contents:Layout 1 29/1/2013 12:21 μμ Page 10 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Θεματική ενότητα 2η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ...41 Εισαγωγή...41 Θέμα 1ο Πώς μαθαίνουν οι μαθητές...42 Προκαταβολικός οργανωτής Λέξεις-κλειδιά...42 1. Διαφορές μαθητών...42 2. Θεωρίες μάθησης...43 α. Συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης...44 Ι. Συντελεστική μάθηση...44 II. Παρατήρηση και μίμηση προτύπου...48 ΙΙΙ. Αυτορρυθμιζόμενη μάθηση...50 β. Γνωστικές θεωρίες μάθησης...52 Ι. Μάθηση με γνωστική μαθητεία...52 II. Επεξεργαστική μάθηση...53 ΙΙΙ. Ανακαλυπτική μάθηση...58 IV. Μετασχηματίζουσα μάθηση...61 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...67 Θέμα 2ο Προσαρμογή στόχων και περιεχομένου...69 Ερώτημα-Εκδοχές...69 1. Σκοποί και στόχοι των αναλυτικών προγραμμάτων...70 α. Στόχοι-ικανότητες...71 Ι. Ανάγνωση...71 II. Χαρτογράφηση εννοιών...71 ΙΙΙ. Διάλογος...73 IV. Στρατηγικές μελέτης...73 V. Επίλυση προβλήματος...74 VI. Δημιουργία διαλεκτικών σχέσεων...75 VII. Πραγματοποίηση συγκλίσεων...76 VIII. Παραγωγή κειμένου...76 β. Στόχοι-δεξιότητες...77 γ. Στόχοι-επίδοση...77 1.1. Προσαρμογή των μαθησιακών στόχων...78 α. Συγκεκριμενοποίηση των μαθησιακών στόχων...79 β. Ολοκλήρωση της μαθησιακής ιεραρχίας...79 2. Περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων...80 2.1. Προσαρμογή του περιεχομένου...80 α. Αναπαράσταση περιεχομένου...80 β. Αναπλαισίωση περιεχομένου...81 γ. Ανάλυση έργου...83 10

ΑΜΕΑ_1_contents:Layout 1 29/1/2013 12:21 μμ Page 11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. Συμπεριφοριστικό μοντέλο διδασκαλίας...83 ΙΙ. Γνωστικιστικό μοντέλο διδασκαλίας...83 ΙΙΙ. Κοινωνικο-γνωστικό μοντέλο διδασκαλίας...86 ΙV. Εποικοδομιστικό μοντέλο διδασκαλίας...87 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...89 Θέμα 3ο Προσαρμογή στρατηγικών διδασκαλίας...91 Ερώτημα-Εκδοχές...91 1. Μεθόδευση της διδασκαλίας...91 1.1. Στρατηγικές διδασκαλίας...92 α. Ανοδικές στρατηγικές διδασκαλίας...92 Ι. Βαθμιαία προσέγγιση...92 ΙΙ. Καθοδηγούμενη ανακάλυψη...93 ΙII. Επεξεργασία πληροφοριών...94 ΙΙΙ. Επεξεργασία τρόπων μάθησης...94 IV. Παρατήρηση και έκφραση...95 V. Συγγραφική και μετασυγγραφική διαδικασία...97 β. Καθοδικές στρατηγικές διδασκαλίας...98 Ι. Γνωστική μαθητεία...98 ΙΙ. Προκαταβολική οργάνωση...99 ΙΙΙ. Διερεύνηση...99 ΙV. Επεξήγηση...100 V. Παραγωγή...100 VI. Ομαδική εργασία...102 VII. Αυτοσχεδιασμός...102 VIII. Σχέδιο εργασίας...103 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...105 Θέμα 4ο Προσαρμογή σχεδίου διδασκαλίας...108 Ερώτημα-Εκδοχές...108 1. Σχέδιο διδασκαλίας...108 2. Εκπόνηση σχεδίων διδασκαλίας...110 α. Στρατηγική διδασκαλίας: της προκαταβολικής οργάνωσης..110 β. Στρατηγική διδασκαλίας: της γνωστικής μαθητείας...112 γ. Στρατηγική διδασκαλίας: της διερεύνησης...116 δ. Στρατηγική διδασκαλίας: της συγγραφικής και μετασυγγραφικής διαδικασίας...119 ε. Στρατηγική διδασκαλίας: της εκμάθησης τρόπων μάθησης..122 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...125 11

ΑΜΕΑ_1_contents:Layout 1 29/1/2013 12:21 μμ Page 12 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Θέμα 5ο Διαδραστικές ρυθμίσεις προσαρμογής...126 Ερώτημα-Εκδοχές...126 Εισαγωγή...127 1. Λειτουργίες αξιολόγησης...127 α. Είσοδος στη διδασκαλία: Προκαταρκτική λειτουργία αξιολόγησης...127 β. Συνέχιση της διδασκαλίας: Διαμορφωτική λειτουργία της αξιολόγησης...128 γ. Αναδίπλωση της διδασκαλίας: Παιδευτική λειτουργία της αξιολόγησης...129 δ. Έξοδος από τη διδασκαλία: Αποδεικτική, διαγνωστική και προγνωστική λειτουργία της αξιολόγησης...130 ε. Μεταγνωστική λειτουργία της αξιολόγησης...132 2. Πολυαισθητηριακή προσέγγιση...132 3. Επανάληψη...133 4. Κατανομή διδακτικού χρόνου...134 5. Διαχείριση λαθών των μαθητών...135 6. Στήσιμο σκαλωσιάς...136 7. Προσαρμοστική διδασκαλία...137 1η αλλαγή: Μια διδακτική ενότητα σε δύο μαθήματα...137 2η αλλαγή: Επιλογή επιπέδου δυσκολίας...138 3η αλλαγή: Μακροπρόθεσμο ξεπέρασμα των δυσκολιών...138 4η αλλαγή: Καθιέρωση τακτικής συνδιδασκόμενων τάξεων...139 5η αλλαγή: Πολλαπλός σχεδιασμός διδακτικών ενοτήτων...139 8. Εγχειρήματα μαθησιακής δράσης...140 α. Το ερευνητικό εγχείρημα...140 β. Το ολιστικό εγχείρημα...140 γ. Το αλγοριθμικό εγχείρημα...141 δ. Το μετασχηματικό εγχείρημα...141 ε. Το επεξεργαστικό εγχείρημα...142 στ. Το μεταδοτικό εγχείρημα...143 ζ. Το δεκτικο-μιμητικό εγχείρημα...143 η. Το μεταγνωστικό εγχείρημα...144 9. Εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης...145 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...146 12

ΑΜΕΑ_1_contents:Layout 1 29/1/2013 12:21 μμ Page 13 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Θεματική ενότητα 3η ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ...149 Θέμα 1ο Αξιολόγηση μαθητή - διδακτικού περιβάλλοντος - αναγνώριση διδακτικού προβλήματος...150 Προκαταβολικός οργανωτής - Λέξεις-κλειδιά...150 1. Οριοθέτηση της υποεπίδοσης των μαθητών...150 2. Οικοσυστημική προσέγγιση της αξιολόγησης των μαθητών...151 2.1. Αξιολόγηση μαθητή...152 α. Σχολικό ιστορικό μαθητή...152 β. Αξιολόγηση προαπαιτούμενων γνώσεων...152 Ι. Συστηματική παρατήρηση...152 ΙΙ. Κριτήριο απόδοσης/επιτυχίας...153 ΙΙΙ. Μαθησιακή ιεραρχία...153 IV. Πρωτόκολλο αξιολόγησης...154 γ. Αξιολόγηση μαθησιακού δυναμικού του μαθητή...155 Ι. Αξιολόγηση στρατηγικών μάθησης και μελέτης...155 ΙΙ. Αξιολόγηση χαρτογράφησης εννοιών...157 δ. Αξιολόγηση κινήτρων μάθησης...159 Ι. Αξιολόγηση προσανατολισμού κινήτρων μάθησης...160 ΙΙ. Αξιολόγηση συρρύθμισης της συμπεριφοράς...161 ΙΙΙ. Αξιολόγηση απόδοσης αιτιολογικών προσδιορισμών επιτυχίας-αποτυχίας...162 2.2. Αξιολόγηση διδακτικού περιβάλλοντος...164 α. Καταγραφή συμπεριφορών εκπαιδευτικού και μαθητή...164 β. Αυτοαξιολόγηση εκπαιδευτικού για τη διδασκαλία του...166 γ. Αξιολόγηση κλίματος της τάξης...168 2.3. Αναγνώριση του διδακτικού προβλήματος...171 α. Αξιολόγηση μαθητή...171 β. Αξιολόγηση διδακτικού περιβάλλοντος...171 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...173 Θέμα 2ο Διδακτική παρέμβαση...175 Ερώτημα-Προτάσεις...175 1. Κλινική συνέντευξη...176 Παράδειγμα 1ο Φωνολογική επεξεργασία...176 α. Μαθησιακό πρόβλημα...176 β. Ανάλυση έργου...177 γ. Διατύπωση υποθέσεων...177 δ. Έλεγχος υποθέσεων...177 ε. Γνωστικό προφίλ μαθητή...178 2. Διδακτική παρέμβαση...178 13

ΑΜΕΑ_1_contents:Layout 1 29/1/2013 12:21 μμ Page 14 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ α. Συγκεκριμενοποίηση του διδακτικού στόχου...180 β. Επιλογή στρατηγικής διδασκαλίας...180 γ. Πρωτόκολλο αξιολόγησης φωνολογικής επεξεργασίας...182 Παράδειγμα 2ο Προφορική ανάγνωση (Αναγνωστική δεξιότητα)...183 Παράδειγμα 3ο Αναγνωστική κατανόηση...187 Παράδειγμα 4ο Παραγωγή γραπτού λόγου...193 Παράδειγμα 5ο Πρώτη αρίθμηση...199 Παράδειγμα 6ο Εκτέλεση αριθμητικών πράξεων...204 Παράδειγμα 7ο Επίλυση αριθμητικού προβλήματος...208 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...212 Συμπέρασμα - Κριτήρια ελέγχου ποιότητας...214 Θεματική ενότητα 4η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ...215 Εισαγωγή...215 Θέμα 1ο Διαχείριση σχολικής τάξης συνεκπαίδευσης μαθητών - πρόληψη...217 Προκαταβολικός οργανωτής Λέξεις-κλειδιά...217 Εισαγωγή...217 1. Κλίμα της σχολικής τάξης...218 α. Τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού...219 β. Διαμόρφωση διαπροσωπικών σχέσεων...220 2. Σχέση διαχείρισης και διδασκαλίας...221 α. Προγραμματισμός, διεξαγωγή και αξιολόγηση διδασκαλίας...222 β. Προσέλκυση, ενεργοποίηση και διατήρηση της προσοχής..224 Ι. Συμπεριφοριστική διδακτική κατεύθυνση...225 II. Γνωσιακή διδακτική κατεύθυνση...226 ΙΙΙ. Κοινωνικο-γνωστική διδακτική κατεύθυνση...227 IV. Εποικοδομιστική διδακτική κατεύθυνση...228 γ. Σχεδιασμός προληπτικής διαχείρισης...228 Ι. Φροντίζοντας να έχουμε ένα καλό ξεκίνημα...229 ΙΙ. Ενθαρρύνοντας την εμπλοκή των μαθητών...229 ΙΙΙ. Διαρρυθμίζοντας το χώρο της σχολικής τάξης...230 IV. Αξιοποιώντας το διδακτικό χρόνο...231 V. Ανατροφοδοτώντας και ενισχύοντας τους μαθητές...232 VI. VII. Καθιερώνοντας διαδικασίες και κανόνες...234 Χρησιμοποιώντας αποτελεσματικές τεχνικές διαχείρισης...237 14

ΑΜΕΑ_1_contents:Layout 1 29/1/2013 12:21 μμ Page 15 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...237 Θέμα 2ο Διαχείριση σχολικής τάξης συνεκπαίδευσης μαθητών - παρέμβαση...242 Προκαταβολικός οργανωτής Λέξεις-κλειδιά...242 Εισαγωγή...242 1. Συμπτωματολογία προβλημάτων διαχείρισης...243 2. Αιτιολογία προβλημάτων διαχείρισης...243 3. Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής παρέμβασης...244 α. Ενημερότητα και αλληλοεπικάλυψη...244 β. Συνέχεια και συνέπεια...245 γ. Συνοπτικότητα, ευκρίνεια και σταθερότητα...247 δ. Προστασία αξιοπρέπειας μαθητών...247 ε. Διαφορετικότητα...248 4. Διαχείριση προβλημάτων συμπεριφοράς...248 α. Διαχείριση συνηθισμένων προβλημάτων συμπεριφοράς...248 Ι. Ελάχιστη παρέμβαση...249 ΙΙ. Μη λεκτικές παρεμβάσεις...249 ΙΙΙ. Λεκτικές υπομνήσεις...250 IV. Τα μηνύματα «εγώ»...251 β. Διαχείριση σοβαρότερων προβλημάτων συμπεριφοράς...251 Ι. Εφαρμογή συνεπειών...251 ΙΙ. Γνωσιακή τροποποίηση της συμπεριφοράς...252 ΙΙΙ. Συμπεριφοριστική τροποποίηση της συμπεριφοράς...253 γ. Σοβαρά προβλήματα στη διαχείριση της σχολικής τάξης: βία και επιθετικότητα...257 Ι. Άμεσες ενέργειες...258 ΙΙ. Μακροπρόθεσμες λύσεις...258 Δραστηριότητες-Αυτοαξιολόγηση...260 Βιβλιογραφία αναφοράς...263 15