ΜΑΘΗΜΑ: ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΜΣ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Χειμερινό Εξάμηνο 2017 2018 1 ΑΣΚΗΣΗ: ΛΑΡΙΣΑ2021 & ΒΟΛΟΣ2021: ΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΧΩΡΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (LEGACY) Διδάσκουσα: Αναστασία Πάπαρη Δρ Αρχιτέκτων Πολεοδόμος Α.Π.Θ. & Πολεοδόμος Πανεπ. Λονδίνου, M. Phil., (U.C.L., The Bartlett) Νοέμβριος 2017

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Α. ΓΕΝΙΚΑ.. 3 Σελ.: Β. Α ΦΑΣΗ.. 4 Β.1. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ... 4 Β.2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ 7 Β.3. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 7 Β.4. ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 8 Γ. Β ΦΑΣΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ 8 Γ.1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ.. 8 Δ. ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.. 9 Ε. ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ 9 ΣΤ. ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ.. 10 Ζ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 11 2

Α. ΓΕΝΙΚΑ Η Άσκηση στα μεταπτυχιακά τμήματα σπουδών στοχεύει στην εξοικείωση των φοιτητών / -τριών με τη διαδικασία εκπόνησης ενός ερευνητικού έργου. Η διαδικασία αυτή προϋποθέτει την κατανόηση και τον ευχερή χειρισμό εκ μέρους των εκπαιδευομένων των εννοιών, στη βάση των οποίων γίνεται η έρευνα, στην επιλογή και αξιοποίηση των κατάλληλων μεθόδων συλλογής, επεξεργασίας και αξιολόγησης των στοιχείων προς συγκέντρωση, καθώς και διατύπωσης σύνθετων προτάσεων αξιοποίησής τους. Προς αυτή την κατεύθυνση, αποδεικνύονται χρήσιμες οι διαλέξεις, οι οποίες ακριβώς καθοδηγούν τους εκπαιδευόμενους στην ανάπτυξη της έρευνάς τους, καθώς τους βοηθούν στην κατανόηση των εννοιών και των μεθόδων ανάλυσης. Η συγκεκριμένη άσκηση έχει ως σκοπό την εξοικείωση των φοιτητών / -τριών με την εθνική και ευρωπαϊκή διάσταση των χωρικών παρεμβάσεων κυρίως στην αστική κλίμακα, σε σχέση με τις πολιτικές στον σύνθετο και πολυδιάστατο χώρο του πολιτισμού, αλλά και ευρύτερα σε ό,τι συνοπτικά αναφέρεται ως ποιότητα ζωής, ταυτότητα και νόημα στην πόλη. Στηρίζεται στις έννοιες και τις μεθόδους, όπως αυτές προσδιορίζονται και αναλύονται μέσω των διαλέξεων (πολιτισμός, ευρωπαϊκός πολιτισμός, αστική χωρική ταυτότητα), καθώς και σε συζητήσεις και διορθώσεις κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. 3 Ζητούμενα της Άσκησης είναι α) η εξοικείωση με τις εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές, τόσο σε θέματα Αστικού Σχεδιασμού, όσο και σε θέματα πολιτιστικής πολιτικής, καθώς και των τυχόν μεταξύ τους σχέσεων και β) η ανάπτυξη κριτικού πνεύματος και συνθετικής ικανότητας, ώστε τα ευρήματα της ανάλυσης της Α φάσης να μετουσιωθούν σε κριτικό λόγο και συνθετικές προτάσεις στην Β φάση. Οι φοιτητές / -τριες χωρίζονται σε δύο ομάδες των τεσσάρων ατόμων η καθεμιά. Η μια ομάδα θα ασχοληθεί με τη Λάρισα και η άλλη με τον Βόλο. Ο καταμερισμός της εργασίας για τη συγκέντρωση των στοιχείων θα γίνει μετά από συνεννόηση μεταξύ των μελών της ομάδας. Τα στοιχεία θα προέρχονται από βιβλιογραφικές αναφορές, από το Αρχείο του Εργαστηρίου Μορφολογίας του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπ. Θεσσαλίας (συντακτικοί χάρτες των δύο πόλεων), από τα αρχεία των Υπηρεσιών Δόμησης των αντίστοιχων ΟΤΑ, από επιτόπια έρευνα κ. ά. Η άσκηση αρχίζει με την παρουσίαση των δύο υποψηφιοτήτων των πόλεων Λάρισας («ΛΑΡΙΣΑ 2021») και Βόλου («ΒΟΛΟΣ 2021») εκ μέρους εκπροσώπων των αντίστοιχων ΟΤΑ, συνεχίζεται με τη συγκέντρωση και την επεξεργασία του αναγκαίου υλικού και ολοκληρώνεται με την εκπόνηση μιας

ατομικής γραπτής εργασίας κειμένου, μοναδικής για κάθε φοιτητή / -τρια. Όλες οι εργασίες έχουν ως αφετηρία τους το κοινό υπόβαθρο με το επεξεργασμένο υλικό της Α φάσης. Η θεματολογία κάθε (ατομικής) εργασίας είναι μοναδική και όλες μαζί φωτίζουν την προσπάθεια των δύο πόλεων (Λάρισα, Βόλος) να ενταχθούν στον χάρτη των ευρωπαϊκών πόλεων με διακριτή αν όχι πρωταρχική τη σχέση τους με τον πολιτισμό, τοπικό και ευρωπαϊκό. Σ αυτή την κατεύθυνση, η χωρική παρακαταθήκη της υποψηφιότητας στην πόλη και το μέλλον της παρουσιάζει ιδιαίτερη βαρύτητα. Η παρακαταθήκη αυτή, σε συσχέτιση με το πλέγμα της χωρικής ταυτότητας, που παρέχεται για κάθε πόλη, οδηγούν στην εκτίμηση για το πόσο η πόλη εργάσθηκε προς την κατεύθυνση της χωρικής σύνθεσης του ευρωπαϊκού με τον εθνικό / περιφερειακό / τοπικό πολιτισμό και το νόημα, που παρήχθη από αυτή τη σύνθεση (Β φάση). Β. Α ΦΑΣΗ Β.1. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ Η άσκηση στοχεύει στην ανάπτυξη κριτικού πνεύματος εκ μέρους των φοιτητών, μέσα από τη διαδικασία της έρευνας και της ανάλυσης. Εξοικειώνονται με την επιστημονική σκέψη, τα χαρακτηριστικά, που πρέπει να διαθέτει μια επιστημονική εργασία, την αξία του ακριβούς προσδιορισμού των εννοιών και μεθόδων, με βάση τις οποίες αναλύουν ένα ζήτημα, τον τρόπο συνθετικής διατύπωσης των συμπερασμάτων και των προτάσεων. 4 Το σύνολο της ανάλυσης, σε ομαδικό (Α φάση) και ατομικό επίπεδο (Β φάση), στοχεύει στη δημιουργία μιας εικόνας για τον τρόπο, που οι δύο πόλεις αντιλήφθηκαν και αξιοποίησαν, τόσο τον τοπικό, όσο και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό στη δομημένη του μορφή και κλίμακα (αρχιτεκτονική, αστική, πολεοδομική) και σε σχέση με το υπο-πλέγμα των δημοσίων χώρων, ως πλέγμα Συντακτικής Χωρικής Ταυτότητας της πόλης. Τα ζητήματα, που θα αναλυθούν (Α φάση) είναι: 1. Η ιστορική και η σύγχρονη πολεοδομία των πόλεων (συνοπτικά) 1.1. Ιστορική Πολεοδομία: Ανάλυση της εξέλιξης του πολεοδομικού προγραμματισμού και σχεδιασμού πριν από το χρίσμα για τον θεσμό της Π.Π.Ε. και ερμηνεία αυτής της εξέλιξης στη βάση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων και αλλαγών, συμπεριλαμβανομένων και των ιδεών για τον αστικό τρόπο ζωής. Σημαντικό μέρος αυτής της ανάλυσης καταλαμβάνει το ιστορικό κέντρο πόλης. Η ακρίβεια της ανάλυσης αυξάνεται από την ιστορική στη σύγχρονη εποχή. 1.2. Σύγχρονη πολεοδομία: Ανάλυση της γενικής οργάνωσης των οικιστικών ενοτήτων και της φυσικής δομής της πόλης για την απόκτηση

μιας κατ αρχήν γενικής εποπτείας του αστικού χώρου μέσω αναλυτικής και συγχρονικής του θεσμού της Π.Π.Ε. περιγραφής του τρόπου συγκρότησης του αστικού χώρου της πόλης και ειδικότερα του τρόπου συγκρότησης των κεντρικών λειτουργιών και των οικιστικών ενοτήτων της (χάρτης χρήσεων γης). Καταγραφή της θέσης του ιστορικού κέντρου (ΙΚ), του κέντρου πόλης (CBD), των περιοχών κατοικίας, των περιοχών με ιδιαίτερο ενδιαφέρον / νόημα (συνοικία, γειτονιά), των περιοχών με τάσεις επέκτασης των κεντρικών λειτουργιών, των πυλών της πόλης, των περιοχών ειδικών χρήσεων, των μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων, των περιοχών υπό εγκατάλειψη ή υποβάθμιση, των αξιόλογων μετώπων συνεχειών κτηρίων, της τυπολογίας των δρόμων και των πλατειών, τυχόν περιοχών νέας κεντρικότητας κ. ά. 2. Ο ιστορικός και ο σύγχρονος Αστικός Σχεδιασμός (πριν από τον θεσμό, συνοπτικά) Κύρια σύνθετη κατηγορία ανάλυσης είναι η συσχέτιση των Αστικών Αναπλάσεων, των Εγκαταστάσεων και Διαδρομών Πολιτισμού με τον χάρτη Χωρικής Συντακτικής Ταυτότητας. Η ενότητα κάνει μια σύντομη αναδρομή στα κύρια σημεία παρεμβάσεις αστικής κλίμακας (αστικές αναπλάσεις) με μορφές όπως οι πεζοδρομήσεις, αναβάθμιση αστικών κέντρων, αστικών πάρκων και πλατειών, αστικών παραποτάμιων εκτάσεων, υποβαθμισμένων αστικών και περι-αστικών περιοχών (π.χ., ανενεργές βιομηχανίες) κ. ά. Αναφορά στους στόχους και τα τυχόν αποτελέσματα αυτών των παρεμβάσεων. 5 3. Η ιστορική και σύγχρονη Αρχιτεκτονική (πριν από τον θεσμό, συνοπτικά) Καταγραφή του Συνόλου των Εγκαταστάσεων Πολιτισμού αρχιτεκτονικής κλίμακας πριν από τον θεσμό, με την τυπολογία, που περιγράφεται παρακάτω. Επίσης, αναφορές στις τάσεις αρχιτεκτονικής μορφολογίας μεμονωμένων κτηρίων εμβλημάτων στον ιστό της πόλης, καθώς και αξιόλογων μετώπων κατά μήκος των οδών και παρά τις πλατείες της πόλης. 4. Οι πολιτικές χωρικής πολιτιστικής ανάπτυξης πριν από την υποψηφιότητα της Π.Π.Ε. (συνοπτικά) Σύντομη αναφορά στις πολιτικές της πόλης για την πολιτιστική ανάπτυξη πριν από το χρίσμα της Π.Π.Ε., καθώς και ο προγραμματισμός τους για νέες χωρικές παρεμβάσεις κατά τα χρόνια πριν από τον χρόνο σταθμό του θεσμού. 5. Το επίσημο Πρόγραμμα Χωρικών Παρεμβάσεων για τη διεκδίκηση του χρίσματος της Π.Π.Ε., με έμφαση στη χωρική του διάσταση.

Περιγραφή σε κείμενο και καταγραφή σε αντίστοιχο χάρτη του Προγράμματος Αστικών και Αρχιτεκτονικών Παρεμβάσεων της Π.Π.Ε. ως υποψήφιας πόλης (φάκελος υποψηφιότητας), με έμφαση στη χωρική του ενότητα. Διάκριση μεταξύ του Συνόλου των Ε. & Δ. Πολιτισμού, που αξιοποιούνται για τον θεσμό, και των Νέων Ε. & Δ. Πολιτισμού, που η πόλη προγραμματίζει με αφορμή τον θεσμό της Π.Π.Ε. 6. Η αξιολόγηση της Ομάδας των Εμπειρογνωμόνων αναφορικά με την υποψηφιότητα και ιδιαίτερα το χωρικό της σκέλος. Καταγραφή και συγκριτική αποτίμηση των ευρημάτων της ανάλυσης με την ex-post αξιολόγηση της Ομάδας των Εμπειρογνωμόνων. Τα παραπάνω 1-4 και 5 θα χαρτογραφηθούν σε δύο χάρτες, ώστε να δημιουργηθεί μια σαφής εικόνα του χωρικού σκέλους της υποψηφιότητας. 7. Συσχέτιση των ευρημάτων και των χαρτών μεταξύ τους, με στόχο την αποκάλυψη της σχέσης μεταξύ πολιτισμού και (χωρικής δομής της) πόλης, με αφορμή τον θεσμό της Π.Π.Ε., δηλαδή της σχέσης μεταξύ πολιτισμού και τοπικής / ευρωπαϊκής χωρικής ταυτότητας της πόλης. Τα ζητήματα, που θα προσεγγίζουν η αξιολόγηση, η κριτική αποτίμηση και οι προτάσεις της (ατομικής) εργασίας (Β φάση) είναι: 6 i. Η σχέση του υπο-πλέγματος Χωρικής Ταυτότητας με τις Αστικές Αναπλάσεις πριν από την υποψηφιότητα και όσων αναφέρονται στον Φάκελο της Υποψηφιότητας. ii. Η σχέση του υπο-πλέγματος Χωρικής Ταυτότητας με τις Εγκαταστάσεις & Διαδρομές Πολιτισμού και ειδικότερα τις εγκαταστάσεις: ii.i. Θεάματος / Ακρόασης: θέατρο, χοροθέατρο, μπαλέτο, κινηματογράφος / video / multimedia, αίθουσες συναυλιών, ii.ii. Θέασης: Μουσεία/ συλλογές, πινακοθήκες / φωτοθήκες / γλυπτοθήκες, εκθεσιακοί χώροι κλειστοί / ανοικτοί, ii.iii. Εκπαιδευτικοί χώροι πολιτισμού: πνευματικά κέντρα, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, συνεδριακά κέντρα, βιβλιοθήκες, αρχεία, ii.iv. Επίσκεψης: μνημεία, χώροι ιστορικοί / σύγχρονοι, ii.v. Συμμετοχής: εργαστήρια, εντευκτήρια, χώροι φεστιβάλ / γιορτών, σπορ και ii.vi. Κοινωνικού έργου (παιδικοί σταθμοί, οίκοι ευγηρίας, οίκοι ατόμων ειδικής φροντίδας).

iii. Η χωρική σχέση του υπο-πλέγματος Χωρικής Συντακτικής Ταυτότητας με τους ανοικτούς δημόσιους χώρους (πάρκα, πλατείες, πλέγματα πεζοδρόμων κ. ά.) και ειδικότερα τις Διαδρομές Πολιτισμού στα πλαίσια του θεσμού της Π.Π.Ε. iv. Συνολική αξιολόγηση και κριτική αποτίμηση των ευρημάτων της Α φάσης Συζήτηση - Διατύπωση προτάσεων. Β.2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ α. Χάρτης της πόλης (Λάρισα, Βόλος) με τις ονομασίες των οδών και τα κυριότερα μνημεία, τα δημόσια κτήρια όλων των εποχών, τους αρχαιολογικούς χώρους και τις πολιτιστικές διαδρομές. β. Χάρτες συντακτικής ανάλυσης των δύο πόλεων (Αρχείο Εργαστηρίου Μορφολογίας ΠΘ ΤΜΧΠΠΑ). γ. Καταγραφή όλων των Εγκαταστάσεων & Διαδρομών Πολιτισμού, όσων αναφέρονται στην παραπάνω ενότητα επτά (7). δ. Καταγραφή των δημόσιων υπαίθρων χώρων (π.χ., πλατείες, πάρκα, υπαίθριες δημοτικές αγορές, υπαίθριοι χώροι στάθμευσης κ. ά.), καθώς και των αναπλάσεων, που υλοποιήθηκαν πριν από την υποψηφιότητα σ αυτούς τους χώρους. 7 ε. Καταγραφή των αστικών μετώπων αρχιτεκτονικού, ιστορικού, αισθητικού κλπ. ενδιαφέροντος, εντός και εκτός του πλέγματος Χωρικής Συντακτικής Ταυτότητας. στ. Βιβλιογραφία για την Αρχιτεκτονική, την Πολεοδομία και τον Αστικό Σχεδιασμό των δύο πόλεων & αντίστοιχο φωτογραφικό υλικό (ιστορικό / σύγχρονο). ζ. Οι Φάκελοι Υποψηφιότητας για τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης ΛΑΡΙΣΑ 2021 και ΒΟΛΟΣ 2021 (ηλεκτρονική και έντυπη μορφή, αν υπάρχει). Β.3. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Τα στοιχεία οργανώνονται σε τρεις βασικούς χάρτες και αντίστοιχο κείμενο για κάθε πόλη: α) Χάρτης Συντακτικής Ανάλυσης και β) Χάρτης με την Πολιτισμική / Πολιτιστική Πληροφορία (ιστορική και σύγχρονη), καθώς και τη λοιπή χωρική πληροφορία (Χάρτης Συνολικής Καταγραφής). Ως υπόβαθρο, είτε κατασκευάζεται εξαρχής ένας χάρτης της πόλης με τα οικοδομικά τετράγωνα

και τους υπαίθριους χώρους (δρόμοι, πλατείες, πάρκα κλπ.), είτε αξιοποιείται υπάρχων συμβατός χάρτης, με την αναγκαία ευκρίνεια. Ο χάρτης συνοδεύεται από ένα κείμενο 12-15 σελίδων με τα βασικά στοιχεία καταγραφής και επεξεργασίας του υλικού (αστική και αρχιτεκτονική κλίμακα). Θα διαθέτει αναλυτικό υπόμνημα για το σύνολο των ευρημάτων της καταγραφής (Α φάση). Β.4. ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ α) Συσχέτιση των δύο χαρτών Εξαγωγή συμπερασμάτων για το νόημα των χωρικών παρεμβάσεων στη βάση της Αστικής Χωρικής Ταυτότητας και β) συσχέτιση αυτών και με τον χάρτη Αρχιτεκτονικών / Αστικών Παρεμβάσεων των φακέλων ΛΑΡΙΣΑ 2021 και ΒΟΛΟΣ 2021 αντίστοιχα, καθώς και των αντίστοιχων κειμένων Εξαγωγή τελικών συμπερασμάτων Α φάσης. Γ. Β ΦΑΣΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ Γ.1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Εξατομικευμένη εργασία με διαφορετικό περιεχόμενο για κάθε φοιτητή / -τρια και επομένως διαφορετικά συμπεράσματα και προτάσεις. 8 Γενικός στόχος αυτής της φάσης είναι η κριτική αποτίμηση των φακέλων υποψηφιότητας της ΛΑΡΙΣΑ 2021 και του ΒΟΛΟΣ 2021 σε σχέση με την ανάλυση της Α φάσης, καθώς και η διατύπωση ενός συνόλου Κατευθυντηρίων Αρχών Αστικών Παρεμβάσεων (αστική ανάπλαση), κατά τρόπο, ώστε να προβάλλονται και ταυτόχρονα να συντίθενται στον χώρο ο τοπικός / περιφερειακός με τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό στη δομημένη του μορφή και στις τρεις συμβατικές κλίμακες χώρου (αρχιτεκτονική, αστική, πολεοδομική), να συσχετίζεται δηλαδή με πρωτότυπο τρόπο ο πολιτισμός (ευρωπαϊκός/ τοπικός) με την χωρική ταυτότητα της πόλης και την εξωστρέφειά της προς την Ευρώπη. Ως περιεχόμενο θα περιλαμβάνει: 1. Περίληψη της εργασίας της Β φάσης (μια παράγραφος 10-12 γραμμών), με πέντε λέξεις κλειδιά. 2. Σύντομη περιγραφή των αποτελεσμάτων καταγραφής και επεξεργασίας των στοιχείων της Α φάσης (συσχέτιση των 3 χαρτών ανάλυσης, το πολύ δύο παράγραφοι).

3. Κριτική προσέγγιση των ευρημάτων της Α φάσης από μια ιδιαίτερη σκοπιά, όπως αυτή θα προσδιορισθεί για κάθε φοιτητή / φοιτήτρια, σε συνεργασία με τη διδάσκουσα. 4. Γενικά συμπεράσματα και προτάσεις βέλτιστης αξιοποίησης στη βάση των ευρημάτων (Α φάση) και της κριτικής προσέγγισης (Β φάση). Η εργασία θα περιλαμβάνει κείμενο 12 15 σελίδων, συμπεριλαμβανομένων της περίληψης και των σημειώσεων (στο τέλος του κειμένου) και χάρτη με τις προτεινόμενες αστικές παρεμβάσεις. Η βιβλιογραφία δεν περιλαμβάνεται στο μέγεθος της εργασίας, αλλά προτείνεται να μην υπερβαίνει τις τρεις σελίδες. Σ αυτήν μπορούν να αναφέρονται και διαδικτυακοί τόποι, με την ημερομηνία πρόσβασης σ αυτούς. Δ. ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οι φοιτητές / τριες οργανώνονται σε ομάδες και συγκεντρώνουν τα στοιχεία για κάθε πόλη. Η παράδοση της Α Φάσης αφορά στην παράδοση των τριών χαρτών, όπως περιγράφονται παραπάνω, με όλη τη σχετική πληροφορία, καθώς και του συνοδευτικού κειμένου 12-15 σελίδων (Α Φάση). Κατόπιν οι φοιτητές / τριες αναλαμβάνουν να εκπονήσουν μια ατομική εργασία, στη βάση της πληροφορίας, που συλλέχθηκε και μετά από συνεννόηση με τη διδάσκουσα για το μοναδικό θέμα τους (Β Φάση). Τα κείμενα που θα προκύψουν ζητείται να είναι περιεκτικά, συνεκτικά και πρωτότυπα, αρθρωμένα σε κεφάλαια και ενότητες κεφαλαίων. 9 Η Α φάση θα παραδοθεί στις 22 Δεκεμβρίου, οπότε και θα γίνει η παρουσίαση των ευρημάτων εκ μέρους των φοιτητών / -τριών και η δεύτερη στο τέλος του Χειμερινού Εξαμήνου, οπότε και θα γίνει η παρουσίαση της Β Φάσης, δηλαδή των εργασιών των φοιτητών, τουλάχιστον των περιλήψεών τους. Η ημερομηνία παρουσίασης και κατάθεσης των εργασιών θα ορισθεί μετά από συνεννόηση. Ε. ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Το σύνολο των χαρτών θα παραδοθεί υπό τη μορφή πινακίδων μεγέθους Α2, διπλωμένες και τοποθετημένες σε φάκελο μεγέθους Α3. Τα κείμενα θα παραδοθούν σε μορφή τεύχους διάστασης Α4 με ενισχυμένο εξώφυλλο. Η προτεινόμενη γραμματοσειρά του κειμένου θα είναι Century Gothic, μέγεθος 11. Τα περιθώρια των σελίδων θα είναι 2,2.

ΣΤ. ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ Παρακολούθηση Συμμετοχή στο μάθημα: 10% Άσκηση Ομαδική εργασία: 20% Άσκηση Ατομική εργασία: 50% Παρουσίαση ( Α & Β Φάση): 20% Για οποιαδήποτε απορία οι φοιτητές / -τριες μπορούν να απευθύνονται στη διδάσκουσα, Κιν.: 6979484159. Καλή Επιτυχία! 10

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ & ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Ως πολιτισμική ή πολιτιστική δραστηριότητα (π ή Π) ορίζεται, κάθε πρακτική, που στέλνει πολιτισμική ή πολιτιστική αντίστοιχα πληροφορία σε ένα άτομο ή μια κοινωνική ομάδα, με την προϋπόθεση, πως η διενέργεια αυτής της πρακτικής αφήνει κάποιο ίχνος στον αστικό χώρο. Αντίστοιχη με την τυπολογία των εκδηλώσεων μπορεί να είναι η τυπολογία των εγκαταστάσεων πολιτισμού, οι οποίες φιλοξενούν αυτές τις εκδηλώσεις. Μεταξύ εκδηλώσεων και εγκαταστάσεων δεν υπάρχει αμφι-μονοσήμαντη αντιστοιχία, αλλά μάλλον μια σχέση επιλεκτικής συσχέτισης. Η παρακάτω κατηγοριοποίηση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια πρόταση τυπολογικής ταξινόμησης των πολιτισμικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων / εγκαταστάσεων: i 1. Θέαμα / Ακρόαση: Πρόκειται για την κατηγορία, που ο πολιτιστικός καταναλωτής παρακολουθεί στατικά μια καλλιτεχνική εκδήλωση (θεατρική παράσταση, δρώμενο, μουσική). Στην κατηγορία αυτή υπάγονται οι θεατρικές παραστάσεις, το χοροθέατρο, το μπαλέτο, οι συναυλίες, ο κινηματογράφος, τα video και τα multimedia. Οι κατηγορίες των κελυφών εγκαταστάσεων, που στεγάζουν τις δραστηριότητες αυτές, είναι τα θέατρα, τα χοροθέατρα, οι αίθουσες συναυλιών, οι κινηματογράφοι, οι πολυλειτουργικοί χώροι. Οι χώροι αυτοί μπορούν να είναι ανοικτοί ή κλειστοί. 11 2. Θέαση: Στις δραστηριότητες αυτής της κατηγορίας, ο καταναλωτής έρχεται σε επαφή με σειρά καλλιτεχνικών έργων σε ειδικούς χώρους, που μπορούν να τα φιλοξενήσουν, όπως είναι τα μουσεία και οι συλλογές, οι πινακοθήκες, οι φωτοθήκες, οι γλυπτοθήκες και οι εκθεσιακοί χώροι (ανοικτοί και κλειστοί). 3. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες / εγκαταστάσεις πολιτισμού: Ο καταναλωτής είναι στατικός και αντλεί πληροφορία από γραπτές, προφορικές ή άλλες πηγές με ατομική πρωτοβουλία. Οι εγκαταστάσεις, που τις στεγάζουν, είναι οι βιβλιοθήκες, τα συνεδριακά κέντρα και οι αίθουσες πολλαπλών χρήσεων. 4. Επίσκεψη: Πρόκειται κυρίως για ιστορικούς τόπους, μνημεία, ενδιαφέρουσες τοποθεσίες, ακόμα και κτίρια ή άλλες κατασκευές, των οποίων τα αξιόλογα χαρακτηριστικά μπορούν να αποτελέσουν κίνητρο για τη μετακίνηση των πολιτιστικών καταναλωτών, με σκοπό την επίσκεψή τους. Πρόκειται επίσης για σύγχρονους χώρους, που, είτε αποτελούν κατά κάποιο τρόπο μια attraction της πόλης ή της αστικής περιοχής, είτε εντάσσονται σε μια ειδική πολιτική, συνυφασμένη με τον πολιτισμό. Οι δραστηριότητες αυτές είναι αναπόφευκτα συνδεδεμένες με τον τουρισμό και αποτελούν έκφραση της κληρονομημένης ή σύγχρονης κουλτούρας ενός λαού. 5. Συμμετοχή: Σε αντίθεση με τις προηγούμενες περιπτώσεις, στις οποίες ο καταναλωτής είναι περισσότερο ή λιγότερο παθητικός, εδώ ο καταναλωτής έχει συνήθως τη δυνατότητα ενεργού συμμετοχής στα δρώμενα. Οι δραστηριότητες αυτής της κατηγορίας αφορούν κυρίως σε εκδηλώσεις, που

συντηρούνται από τον ζωντανό και δυναμικό λαϊκό πολιτισμό και συνδέονται με παραδοσιακές και λαογραφικές εκδηλώσεις, θρησκευτικές γιορτές, τοπικά ήθη και έθιμα ή αθλητικές εκδηλώσεις. Στην περίπτωση του προγράμματος των Πολιτιστικών Πρωτευουσών, οι δραστηριότητες συμμετοχής εκφράζουν τη μικρή ή μεγάλη ένταξή τους στο επίσημο πρόγραμμα της λαϊκής, αυθόρμητης έκφρασης, αυτό που ονομάσαμε πολιτισμό με (π) μικρό. Οι γιορτές, τα φεστιβάλ και οι δραστηριότητες των σπορ λαμβάνουν χώρα κυρίως σε εξωτερικούς χώρους. Τα περισσότερα εργαστήρια στις πόλεις Π.Π.Ε., πλην της Θεσσαλονίκης, όπου δημιουργήθηκαν τα «εντευκτήρια», πραγματοποιήθηκαν σε χώρους πολυ-λειτουργικούς. Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία εκδηλώσεων πολιτισμού, που δεν σχετίζεται άμεσα με την προτεινόμενη τυπολογία, η οποία, όμως, συναρτάται άμεσα με το ευρύτερο κοινωνικό έργο, που επιτελούν οι τοπικές αυτοδιοικήσεις. Πρόκειται για τις εκδηλώσεις κοινωνικού έργου, που καλύπτουν δραστηριότητες, π.χ., ένταξης νηπίων με κινητικά ή άλλα προβλήματα στη μαθησιακή διαδικασία, συμμετοχής ατόμων με ειδικές ανάγκες σε σχολικούς και αθλητικούς αγώνες κλπ. Το είδος αυτό των εκδηλώσεων εμφανίζεται χαλαρά ενταγμένο στο θεσμό από την Γλασκόβη και μετά (1990), όπου, μόνο στην πόλη εντάχθηκαν περί τις 267 εκδηλώσεις και περισσότερες από 1000 στην ευρύτερη περιοχή. Οι εκδηλώσεις αυτές φιλοξενήθηκαν συνήθως σε άλλους χώρους, εκτός των επίσημων εγκαταστάσεων των Π.Π.Ε. Με γνώμονα αυτή την τυπολογία, καταγράφονται όλες οι εκδηλώσεις του Προγράμματος Πολιτιστικών Εκδηλώσεων των πόλεων - ΠΠΕ. Η ανάλυση στοχεύει, τόσο στην ποσοτική καταγραφή, όσο και στην ποιοτική εκτίμησή τους στα πλαίσια της γενικής τυπολογίας, που προτείνεται και της πρωτοτυπίας του προγράμματος, που κάθε πόλη - ΠΠΕ αγωνίζεται να επιδείξει. 12 Οσον αφορά στις εγκαταστάσεις πολιτισμού, δηλαδή στη χωρική διάσταση του θεσμού, διευκρινίζεται, πως εγκατάσταση πολιτισμού θεωρείται το μέρος εκείνο της αστικής υποδομής, το οποίο λειτουργεί ως υποδοχέας ή κέλυφος για τη δημιουργία, παραγωγή ή/ και παρουσίαση μιας πολιτιστικής δραστηριότητας, π.χ. μιας θεατρικής ή μουσικής παράστασης ή μιας έκθεσης εικαστικού περιεχομένου. Η διαχρονική εξέλιξη των διαφόρων τύπων εγκαταστάσεων οδηγεί στο γενικό, αλλά πιστεύουμε λογικό συμπέρασμα, πως οι τυπολογίες των εγκαταστάσεων πολιτισμού μεταβάλλονται με το χρόνο και αποτελούν, αυτές πρώτες, τις αδιάψευστες ενδείξεις των γενικότερων κοινωνικο-οικονομικο-πολιτισμικών αλλαγών, που υφίστανται οι κοινωνίες και εν προκειμένω οι ευρωπαϊκές. Μαζί, λοιπόν, με την απόπειρα ταξινόμησης των εκδηλώσεων και εγκαταστάσεων πολιτισμού, που επιχειρείται παραπάνω, κατατίθενται και κάποιες επιπλέον σκέψεις, που συνεισφέρουν στην κατανόηση της σχετικότητας κάθε απόπειρας τυπολόγησης. α) Η προτεινόμενη τυπολογία, όπως άλλωστε και κάθε τυπολογία, αποτελεί μια προσπάθεια ταξινόμησης των ειδών και κατηγοριών των δραστηριοτήτων ή εγκαταστάσεων - πολιτισμού και Πολιτισμού - με βάση συγκεκριμένα κοινωνικά δεδομένα. Διαχρονικά, οι πολιτιστικές δραστηριότητες αποτελούν εκφράσεις της κυρίαρχης εξουσίας, ή συλλογικές κοινωνικές εκφράσεις με εξελισσόμενο περιεχόμενο. Αλλαγές στην κοινωνική υπερδομή, σηματοδοτούν αντίστοιχα και διαφοροποιήσεις στην τυπολόγηση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων,

εμφάνιση νέων ειδών ή κατηγοριών πολιτιστικής δραστηριότητας και υποχώρηση ή ακόμη και εξαφάνιση άλλων. Το φαινόμενο αυτό αντανακλάται και στην αντίστοιχη τυπολογία των εγκαταστάσεων πολιτισμού. Το παράδειγμα του θεάτρου, ως εκδήλωση και ως εγκατάσταση, από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, αποτελεί την φωτεινή εξαίρεση στον κανόνα της εξελιξιμότητας των τυπολογιών, ενώ, π.χ., η εμφάνιση νέων ειδών πολιτιστικής έκφρασης, όπως, η κινηματογραφική προβολή στον εικοστό αιώνα, δημιούργησε τη νέα τυπολογία των κινηματογραφικών αιθουσών. β) Η ίδια τυπολογία εξαρτάται, τόσο ως προς τα είδη της, όσο και ως προς τις κατηγορίες της, από το μέγεθος και την τυπολογία του κοινωνικο-χωρικού σχηματισμού (αστικός/ μητροπολιτικός) στον οποίον αναφέρεται. Συνήθως, η άνοδος στην πληθυσμιακή κλίμακα, ή ο διαφορετικός ρόλος, που διαδραματίζει η πόλη σε τοπική, εθνική ή άλλη κλίμακα, σημαίνουν και αλλαγές στην τυπολογία των εκδηλώσεων και εγκαταστάσεων πολιτισμού. Επομένως, τα εσωτερικά ή δομικά χαρακτηριστικά μιας τυπολογίας διαφοροποιούνται, ανάλογα με το πολιτισμικό υπόβαθρο ή / και την πολιτιστική δυναμική μιας κοινωνίας. Είναι αυτονόητο, πως η κατηγοριοποίηση, που μόλις προτάθηκε, παραμένει αμετάβλητη για τον χρόνο αναφοράς της έρευνας (1985-1997), λόγω χρονικού διαστήματος μόλις δεκατριών χρόνων, κατά το οποίο δεν ήταν δυνατόν να σημειωθούν αξιοσημείωτες αλλαγές στους παράγοντες, που αναφέρθηκαν παραπάνω. γ) Πλην των κοινωνικο-οικονομικών, οι διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα π.χ., στην Ευρωπαϊκή Ενωση, διαμορφώνονται και στη βάση άλλων παραγόντων, όπως των εκάστοτε κλιματολογικών δεδομένων, ώστε π.χ., στις πρωτεύουσες του Βορρά να συναντώνται στην πλειοψηφία τους οι κλειστές εγκαταστάσεις, ενώ στο Νότο να υπάρχουν και πολλές υπαίθριες (π.χ., τα υφιστάμενα και νέα υπαίθρια θέατρα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη). 13 Ομοίως, η τυπολογική ταξινόμηση των εγκαταστάσεων πολιτισμού επιτρέπει την εξαγωγή κάποιων πολεοδομικών δεικτών για κάθε πόλη Π.Π.Ε., οι οποίοι, συσχετιζόμενοι μεταξύ τους, μπορούν να οδηγήσουν σε ακριβέστερα συμπεράσματα για τη σχέση του θεσμού με κάθε πόλη Π.Π.Ε. και για το σύνολο του δείγματος. i Η τυπολογία βασίζεται στην πρόταση τυπολόγησης αυτών των δραστηριοτήτων από τον καθηγητή Α.Φ. Λαγόπουλο et al, όπως εμφανίζεται στην εργασία Λαγόπουλος Αλ. Φ., δημητριάδης Ευ., Σταθακόπουλος Π., Πάπαρη Αν. et al, 1997, Διερεύνηση της Γεωγραφίας του Πολιτισμού στη Μακεδονία, Επιτροπή Ερευνών Α.Π.Θ., Πρόγραμμα Υπ. Ε.Π.Θ.: Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Εργαστήριο Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης και ειδικότερα, Αν. Πάπαρη, Ερευνα Πλαισίου παραγωγής πολιτισμού και πολιτιστικών δραστηριοτήτων στην Ευρώπη, όπ. π., σσ. 12-68. Σχεδόν κάθε κατηγορία τυπολόγησης εμπλουτίζεται με νέες υποκατηγορίες, τόσο στο σκέλος των εκδηλώσεων, όσο και των εγκαταστάσεων πολιτισμού, αναγκαιότητα που προέκυψε από τα προγράμματα των εκδηλώσεων και των εγκαταστάσεων κάθε πόλης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.