ΓΙΑΝΝΗΣ Ε. ΓΙΑΝΝΑΚΕΛΟΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑΝΝΗΣ Ε. ΓΙΑΝΝΑΚΕΛΟΣ ΘΕΜΑ : «Τα εγκλήματα της Δωροδοκίας υπαλλήλου και δικαστή ως κεντρικός άξονας αντιμετώπισης του φαινομένου της διαφθοράς στο σύγχρονο δικαιϊκό περιβάλλον». Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: ΜΑΡΙΑ ΚΑΪΑΦΑ ΓΚΜΠΑΝΤΙ Θεσσαλονίκη 2011

Αφιερώνεται στη Βασιλεία, με την ευχή, να βρίσκεται σε έναν Δικαιότερο Κόσμο από το δικό μας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α. Εισαγωγικά Ι. Έννοια της διαφθοράς.. 7 ΙΙ. Το φαινόμενο της διαφθοράς στη σύγχρονη εποχή και οι αιτίες του. 9 1.Η διαφθορά σήμερα 2.Αίτια ΙΙΙ. Συνέπειες της διαφθοράς.12 ΙV. Μορφές διαφθοράς..13 V. Η δωροδοκία στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (ως πυρήνας της διαφθοράς) στην κορυφή της κοινωνικής βλαπτικότητας.15 Β. Η διεθνοποίηση του ποινικού δικαίου στον τομέα της διαφθοράς Ι. Εισαγωγικά...17 ΙΙ. Οι Διεθνείς Συμβάσεις 17 1.Η Σύμβαση του ΟΟΣΑ 2.Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διαφθορά 3. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της Διαφθοράς ΙΙI. Η αντιμετώπιση της διαφθοράς στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.21 1.Το πρόσθετο πρωτόκολλο της Σύμβασης PIF 2.Σύμβαση της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της δωροδοκίας IV. Σύντομη κριτική αποτίμηση του διεθνούς και ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου...23 1.Διεθνές νομοθετικό πλαίσιο 2.Ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο V. Η αποτύπωση της κεντρικής θέσης για τη δωροδοκία υπαλλήλων Επέκταση της ποινικοποίησης στο διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον 26 1.Οι αλλαγές από το διεθνές πλαίσιο 2.Οι αλλαγές από την Ε.Ε. Γ. Τα εγκλήματα της δωροδοκίας υπαλλήλου και δικαστή στο Ποινικό Δίκαιο ως κεντρικός άξονας αντιμετώπισης του φαινομένου της διαφθοράς Ι. Οι σχετικές περί δωροδοκίας διατάξεις στο ελληνικό Ποινικό Δίκαιο Συστηματική κατάταξη..28 1.Το φάσμα των εγκλημάτων της δωροδοκίας 2. Στο Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο 3. Σε ειδικούς ποινικούς νόμους ΙΙ. Το προστατευόμενο έννομο αγαθό των εγκλημάτων της δωροδοκίας υπαλλήλων.30 2

1.Οι θέσεις της Θεωρίας 2. Η άποψη της νομολογίας 3. Η θέση της εργασίας ΙΙΙ. Η έννοια του υπαλλήλου και η σχέση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (αρ.13 α και 263 Α ΠΚ).35 1.Η έννοια κατά το άρθρο 13 ΠΚ 2. Η διεύρυνση της έννοιας από το άρθρο 263 Α ΠΚ IV. Παθητική δωροδοκία υπαλλήλου.40 1. Η τυποποίηση στο νόμο 2. Υποκείμενο τέλεσης α. Δράστης υπάλληλος Γενικά β. Η ειδική περίπτωση της τέλεσης δωροληψίας από υπουργό/υφυπουργό 3. Οι πράξεις προσβολής της αντικειμενικής λειτουργίας της υπηρεσίας και τα στοιχεία τους α. Απαίτηση ή λήψη, άμεσα ή με τη μεσολάβηση τρίτου, ή αποδοχή της υπόσχεσης ωφελημάτων β. Η έννοια των ωφελημάτων οποιασδήποτε φύσης γ. [..]για τον εαυτό του ή για τρίτο. δ. Κατά παράβαση των καθηκόντων του υπαλλήλου ε. Υπηρεσιακή ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου στ. Ενέργεια ή παράλειψη μελλοντική ή ήδη τελειωμένη ζ. Ενέργεια ή παράλειψη που ανάγεται στα καθήκοντά του ή αντίκειται σε αυτά η. Η σύνδεση ωφελήματος και υπηρεσιακής πράξης 4. Άρση του αρχικά άδικου χαρακτήρα 5. Υπαιτιότητα Καταλογισμός. 6. Μορφές εμφανίσεως του εγκλήματος α. Απόπειρα β. Συμμετοχή (με τη στενή έννοια) γ. Συρροές γ.i. Διάφορες μορφές δωροδοκίας γ.i.1. Βασικές έννοιες γ.i.2. Περιπτωσιολογία γ.ii. Συρροή με άλλα εγκλήματα 7. Απειλούμενη ποινή στην απλή και διακεκριμένη μορφή 8. Η ιδιαίτερα διακεκριμένη μορφή του αρ. 1 ν.1608/1950 για τους Καταχραστές του Δημοσίου 9. Εξάλειψη του αξιοποίνου Το ιδιαίτερο ζήτημα της έναρξης της παραγραφής 10. Ενδιάμεσο συμπέρασμα V. Ενεργητική δωροδοκία 78 1. Η τυποποίηση στο νόμο Μικρή εισαγωγή 3

2. Υποκείμενο τέλεσης 3. Οι πράξεις προσβολής της αντικειμενικής λειτουργίας της υπηρεσίας και τα στοιχεία τους α. Υπόσχεση ή παροχή σε υπάλληλο οποιασδήποτε φύσης ωφελημάτων β. Άμεσα ή με τη μεσολάβηση τρίτου, [.] για τον εαυτό του ή για τρίτο 4. Υπαιτιότητα Καταλογισμός α. Ο δόλος β. Μια ιδιαίτερη περίπτωση άρσης του καταλογισμού 5. Μορφές εμφάνισης του εγκλήματος α. Απόπειρα Συμμετοχή(με τη στενή έννοια) β. Προβλήματα συρροής Χαρακτηριστικές περιπτώσεις 6. Ποινική κύρωση στη βασική και διακεκριμένη μορφή 7. Παρεπόμενες ποινές των εγκλημάτων δωροδοκίας α. Η Δήμευση των δώρων κατ άρθρον 238 ΠΚ β. Η αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων 8.Ποινική ευθύνη διευθυντών επιχείρησης VI. Διαφθορά στη δικαιοσύνη Δωροδοκία δικαστή..93 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 2. Παθητική δωροδοκία δικαστή(άρθρο 237 παρ.1 και 2 ΠΚ) 95 α. Η τυποποίηση στο νόμο β. Το προστατευόμενο έννομο αγαθό γ. Υποκείμενο τέλεσης δ. Οι πράξεις προσβολής της αντικειμενικής λειτουργίας της δικαιοσύνης (απαίτηση ή αποδοχή δώρων ή άλλων ωφελημάτων που δεν δικαιούνται ή της υπόσχεσης ότι θα τα λάβουν) ε. Υποκειμενική Υπόσταση στ. Μορφές εμφάνισης του εγκλήματος Τα ζητήματα συρροών ζ. Ποινική κύρωση 3.Ενεργητική δωροδοκία δικαστή (άρθρο 237 παρ.3 ΠΚ)..107 α. Η τυποποίηση στο νόμο β. Υποκείμενο τέλεσης γ. Οι πράξεις προσβολής της αντικειμενικής λειτουργίας της δικαιοσύνης (Προσφορά, υπόσχεση, διαμεσολάβηση ή δόσιμο τέτοιων δώρων ή ωφελημάτων σε κάποιο από τα πρόσωπα της παραγράφου 1 ή σε οικείο τους) δ. Μια ιδιαίτερη περίπτωση άρσης του άδικου χαρακτήρα Η εκπλήρωση καθήκοντος ε. Υποκειμενική υπόσταση στ. Ποινική κύρωση ζ. Μέτρα προστασίας και επιείκειας 4

Δ. Επίλογος Ι. Μέτρα αντιμετώπισης της διαφθοράς 114 ΙΙ. De lege ferenda προτάσεις τροποποίησης διατάξεων ΠΚ περί δωροδοκίας υπαλλήλου και δικαστή..115 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ..118 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΞΕΝΗ 5

ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ: α. ή αρ. ή αρθ. = άρθρο αδημοσ= αδημοσίευτη ΑΠ= Αρείου Πάγου Αρμ= Αρμενόπουλος Βλ.= Βλέπε BGH= Bundesgerichtshof Ε.Ε.= Ευρωπαϊκή Ένωση Εισ.=Εισαγγελέας επ.= επόμενα ν. ή Ν.= νόμος ΟΗΕ= Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΟΟΣΑ= Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ό.π.= όπου παραπάνω πλαγιαρ.=πλαγιάριθμος Πλημ.= Πλημμελειοδικείο ΠΛογ= Ποινικός Λόγος ΠοινΔικ= Ποινική Δικαιοσύνη ΠοινΧρ= Ποινικά Χρονικά ΠραξΛογΠΔ= Πράξη και Λόγος Ποινικού Δικαίου πρβλ.= παράβλεπε π.χ. =παραδείγματος χάριν Rdn.=Randnummer Σελ.= σελίδα Συμβ.= Συμβούλιο ΣυμβΠλημ= Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Συντ.=Σύνταγμα Τιμ.Τομ.= Τιμητικός Τόμος ΤΝΠ= Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών υπ αριθμ.= υπ αριθμόν Υπερ= Υπεράσπιση 6

Α. Εισαγωγικά Ι. Έννοια της διαφθοράς Είναι γεγονός ότι η σαφής εννοιολογική οριοθέτηση του φαινομένου της διαφθοράς 1 είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, λόγω της επέκτασής της σε ευρεία κλίμακα τομέων της κοινωνικής ζωής αλλά και εξαιτίας των διαφορετικών τρόπων εκδήλωσής της. Όταν μιλάμε για διαφθορά συνήθως αναφερόμαστε στην ηθική κατάπτωση, την κατάχρηση εξουσίας για προσωπικό όφελος, την «καταστροφή» των θεσμών. Στο επίκεντρο της έννοιας της διαφθοράς 2 βρίσκεται μία αθέμιτη συναλλαγή 3, η οποία εξυπηρετεί και προωθεί ατομικά συμφέροντα με όρους αδιαφάνειας, χρησιμοποιώντας και αξιοποιώντας δημόσιους μηχανισμούς 4. Πρόκειται για την αλλοίωση της σχέσης μεταξύ φορέων εξουσίας και πολιτών. Μέσω αυτού του φαινομένου υπονομεύονται και απειλούνται οι δημοκρατικοί θεσμοί, η ισονομία των πολιτών και εν τέλει η ίδια η αξιοπιστία της χώρας. Σημαντικό είναι ότι επιτείνει το αίσθημα αδικίας του πολίτη. Πρόκειται περί μιας «σκοτεινής» θα λέγαμε εγκληματικότητας καθώς συνήθως τα εμπλεκόμενα μέρη έχουν συμφέρον να την κρατήσουν κρυφή, καθώς με κάποιο, έστω κι έμμεσο τρόπο, ωφελούνται. Η διαφθορά είναι ταυτισμένη κυρίως με τη μη σωστή λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας, παρόλο που το φαινόμενο μπορεί να παρατηρηθεί και στον ιδιωτικό τομέα, γεγονός που τα τελευταία χρόνια κινητοποίησε τον διεθνή και τον εθνικό νομοθέτη 5. Πιο συγκεκριμένα, στον πυρήνα της έννοιας βρίσκεται το 1 Για μια εγκληματολογική προσέγγιση του φαινομένου βλ. Πανούση Γ., Ποίος ο διαφθορεύς του κρατούμενού μας;, ΠοινΔικ2004, σελ.318. Για μία ανάλυση από ποινικής και εγκληματολογικής σκοπιάς της προβληματικής της διαφθοράς στη Γερμανική επιστήμη βλ. Bannenberg B., Korruption in Deutschland und ihre strafrechtliche Kontrolle: eine kriminologischstrafrechtliche Analyse, 2002. 2 Για την έννοια και τον ορισμό της διαφθοράς βλ. ενδεικτικά και Αργυροηλιόπουλου Η., Δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στις αρχές του 21 ου αιώνα Σημείο καμπής, ΠοινΔικ2001, σελ. 663, του ίδιου, Η ιδιωτική και δημόσια διαφθορά ως έγκλημα αθέμιτου ανταγωνισμού, 2006, σελ.39, Βουγιούκα Κ., Η προβληματική του εγκλήματος της δωροδοκίας, σε Τιμ. Τομ. Μπενάκη Ψαρούδα Α., Ποινικές επιστήμες θεωρία και πράξη, 2008, σελ. 102, Γιαμάνη Στ., Ανάλυση των θεσμών καταπολέμησης της διαφθοράς και αξιολογική κρίση των σχετικών ρυθμίσεων, Πραξ&ΛογΠΔ2009, σελ.608, Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, 2005, σελ.191, Πανούση Γ., Ποίος ο διαφθορεύς του κρατούμενού μας;, ΠοινΔικ2004, σελ. 316, Μανωλεδάκη Ι., Η καταπολέμηση της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, σε Μελέτες για εμβάθυνση στο ποινικό δίκαιο, 2005 7, σελ. 300 3 Για τη συναλλακτική λογική της διαφθοράς βλ. Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, 2005, σελ.188 4 Βλ. Μπιτζιλέκη Ν., Η διαφθορά ως νομικό και πολιτικό πρόβλημα, ΠοινΧρ2009, σελ. 97 98. Βλ. επίσης τον ορισμό που δίδει στο αρ.2 η Ευρωπαϊκή Αστική Σύμβαση κατά της Διαφθοράς (Στρασβούργο, 4.11.1999). 5 ν.3560/2007 7

φαινόμενο της μυστικής προσφοράς ή υπόσχεσης 6, απαίτησης ή λήψης μιας μη οφειλόμενης ωφέλειας (εξωσυμβατική ωφέλεια/ιδιωτικό κέρδος), υλικής ή μη φύσης 7 σε ή από ένα πρόσωπο το οποίο παραβιάζει τα καθήκοντά του στο πλαίσιο μιας δημόσιας υπηρεσίας ή επιχειρησιακής μονάδας, για πράξεις ή παραλείψεις (νόμιμες ή παράνομες), για τις οποίες ενδιαφέρεται ο παρέχων το αντάλλαγμα 8. Ωστόσο, στο φαινόμενο της διαφθοράς πέρα από τις πράξεις δωροδοκίας υπαλλήλου, που βρίσκονται στον πυρήνα του φαινομένου, εντάσσονται και άλλες πράξεις οι οποίες διαπράττονται συνήθως από πρόσωπα που βρίσκονται σε «θέσεις εξουσίας». Το φάσμα του φαινομένου είναι αρκετά ευρύ και αποτελείται επίσης από περιπτώσεις παράβασης καθήκοντος υπαλλήλου, υπεξαίρεσης στην υπηρεσία, απιστίας σχετική με την υπηρεσία, αθέμιτης ανέλιξης υπαλλήλων με αδιαφανή κριτήρια, αναθέσεις δημοσίων έργων με παράνομες διαδικασίες. Οι περισσότερες πράξεις μάλιστα τυποποιούνται και ως εγκλήματα στον Ποινικό Κώδικα αλλά και σε Ειδικούς Ποινικούς Νόμους. Λέγεται μάλιστα χαρακτηριστικά ότι «όταν γίνεται λόγος για έγκλημα ή εγκλήματα διαφθοράς, σε κάθε περίπτωση τα εν λόγω εγκλήματα αντιμετωπίζονται όχι ως εγκλήματα βλάβης αλλ ως εγκλήματα διακινδύνευσης», επειδή μέσω αυτής μπορούν να τεθούν σε κίνδυνο έννομα αγαθά όπως η δημοκρατία, η νομιμότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η σταθερότητα των δημοκρατικών θεσμών, η καλή διακυβέρνηση, η ισότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη, ο κοινωνικός ιστός, οι αξίες της δημοκρατίας και της ηθικής, ο ανταγωνισμός κτλ 9. Βέβαια, τα περισσότερα από αυτά τα στοιχεία που χαρακτηρίζονται ως «έννομα αγαθά», δεν θα έπρεπε να θεωρούνται τέτοια ενόψει της αοριστίας τους 10 και της διεύρυνσης της ποινικής καταστολής στην οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν. Πάντως «έγκλημα διαφθοράς» ως τέτοιο δεν τυποποιείται στον ΠΚ ή σε Ειδικούς Ποινικούς Νόμους. 6 Βλ. σχετικά σε Ηλία Ι., Η διαφθορά ως δίκτυο σχέσεων συναλλαγών: η περίπτωση της εμπλοκής του δικηγόρου ως διαμεσολαβητή σε δίκτυα διαφθοράς., ΠοινΔικ2006, σελ. 1025, ο οποίος αναφέρεται σε «μυστική συναλλαγή». 7 Π.χ. κατάληψη υψηλών θέσεων. 8 Βλ. σχετικά σε Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα: το νομοθετικό πλαίσιο της Ε.Ε. στην ευρύτερη διεθνή σκηνή και το εθνικό μας δίκαιο, ΠοινΧρ2010, σελ. 4, η οποία όμως δεν εντάσσει στον ορισμό της και την απαίτηση ή λήψη του μη οφειλόμενου ανταλλάγματος. 9 Βλ. Αλεξιάδη Στ., Η διαφθορά ως κοινώς επικίνδυνο έγκλημα, σε Τιμ.Τομ. Σπινέλλη Δ., Τόμος Α, Οι Ποινικές επιστήμες στον 21 ο αιώνα, 2001, σελ. 46,47,50. 10 Περί μη ευχέρειας αποσαφήνισης του προσβαλλόμενου εννόμου αγαθού από την πράξη ή τις πράξεις διαφθοράς κάνει λόγο ο Ράϊκος Δ., σε Δημόσια διοίκηση και διαφθορά, 2006, σελ. 94. Αναφορά όμως στην αοριστία των ανωτέρω «γενικών αγαθών» κάνει και ο Αλεξιάδης σε μεταγενέστερη της ανωτέρω μελέτη του (βλ. Αλεξιάδη Στ., Η ποινική αντιμετώπιση της διαφθοράς στο διεθνή χώρο, σε Αφιέρωμα στην Πελαγία Γέσιου Φαλτσή, Τόμος Ι, 2007, σελ. 30). Βλ. επίσης για την κριτική στην ασάφεια του αντικειμένου προστασίας σε Μανωλεδάκη Ι., Το έννομο αγαθό, 1998, σελ. 29. 8

Καθίσταται επομένως φανερό, ότι, ενόψει της προσφυγής κάποιων θεωρητικών στα ανωτέρω «γενικά έννομα αγαθά», και λόγω της πληθώρας των εκφάνσεων του φαινομένου της διαφοράς, επικρατεί θα λέγαμε στην επιστήμη σύγχυση σχετικά με την σαφή εννοιολογική οριοθέτησή του. ΙΙ. Το φαινόμενο της διαφθοράς στη σύγχρονη εποχή και οι αιτίες του 1.Η διαφθορά σήμερα Η διαφθορά δεν παρατηρείται μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και στις αναπτυγμένες, στις οποίες φαίνεται να έχει ευρύτερη έκταση μάλιστα. Με βάση στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα παρεχόμενα για σκοπούς διαφθοράς χρηματικά ανταλλάγματα ανέρχονται κατ έτος πάνω από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που βρίσκεται στο ίδιο σχεδόν επίπεδο με το ακαθάριστο εθνικό προϊόν ολόκληρης της αφρικανικής ηπείρου 11. Σύμφωνα με το Βαρόμετρο του 2010 για την Παγκόσμια διαφθορά, της Transparency International 12, τα επίπεδα της διαφθοράς χαρακτηρίζονται από τους πολίτες παγκοσμίως, αυξημένα κατά τα έτη 2008, 2009, 2010. Τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται σε Βόρεια Αμερική και Ευρώπη. Τα πολιτικά κόμματα θεωρούνται μάλιστα ως οι πιο διεφθαρμένοι οργανισμοί σε όλον τον κόσμο. Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, το φαινόμενο της διαφθοράς βρίσκεται σε έξαρση και στην Ελλάδα 13. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάς 14, οι έλληνες πολίτες διαπιστώνουν αύξηση των περιπτώσεων διαφθοράς, κατά τα έτη 2008, 2009 και μείωση κατά το έτος 2010. Οι πολίτες αναφέρουν ότι τους ζητούνται κυρίως χρήματα από υπηρεσίες του δημόσιου τομέα. Το εκτιμώμενο μέγεθος της διαφθοράς τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα ανήλθε για το έτος 2010 στο ποσό των 632 εκατομμυρίων ευρώ. Σύμφωνα 11 Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ό.π., σελ.3 12 http://www.transparency.gr/content.aspx?page=50, όπου και εκθέσεις προηγούμενων ετών. 13 Ακόμα και παλαιότερες σφυγμομετρήσεις (2001) της Διεθνούς Διαφάνειας, κατέτασσαν τη χώρα μας στη χειρότερη θέση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε επίπεδα διαφθοράς. Βλ. σε Κουράκη Ν., Η διαφθορά ως πρόβλημα της ελληνικής αντεγκληματικής πολιτικής, ΠΛογ2002, σελ. 2. Για τη νεότερη(2005) αξιολόγηση της χώρας μας από την GRECO βλ.σεhttp://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round2/grecoeval2(2005)6_gr eece_en.pdf. Βλ. επίσης σε Αργυροηλιόπουλου Η., Δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στις αρχές του 21 ου αιώνα Σημείο καμπής, ό.π., σελ. 669, ο οποίος κάνει μνεία σε έρευνα σύμφωνα με την οποία στην πρώτη θέση της διαφθοράς κατατάσσεται ο τομέας της Υγείας. Βλ. επίσης σε Κρουσταλάκη Ε., Η διαφθορά στη δημόσια διοίκηση: μία ψηλαφητή πραγματικότητα ή μια αδικαιολόγητη φαντασίωση;, Αρμ2004, σελ. 658 ο οποίος αναφέρει ότι «η συναλλαγή και η διαφθορά στη δημόσια διοίκηση έχουν λάβει προκλητικές διαστάσεις». Βλ. επίσης ΕγκΕισΑΠ2/2010, ΠοινΔικ2010, σελ. 1295 14 http://www.transparency.gr/content.aspx?page=11, όπου και έρευνες προηγούμενων ετών της public issue. 9

μάλιστα με έρευνα του 2010 του ίδιου φορέα, το 84 % των Ελλήνων συμφωνούν με την άποψη ότι υπάρχει εκτεταμένη διαφθορά στην Ελληνική κοινωνία. Ένας από τους σοβαρούς λόγους της «μεγάλης κρίσης» της Ελλάδας, είναι και η αυξημένη διαφθορά που όσο λαμβάνει χώρα σε υψηλότερα κλιμάκια, τόσο πιο επικίνδυνη για τα συμφέροντα της χώρας γίνεται. Η κοινωνική κατακραυγή οδήγησε, αρκετά καθυστερημένα όμως, τον έλληνα νομοθέτη σε λήψη νομοθετικής πρωτοβουλίας (ν.4022/2011) για ταχύτερη εκδίκαση των υποθέσεων διαφθοράς των υψηλά ιστάμενων προσώπων. Πάντως, είναι γεγονός ότι οι περιπτώσεις δωροδοκίας, που αποτελούν όπως θα δούμε και κατωτέρω τον πυρήνα της διαφθοράς, τις περισσότερες φορές δεν φθάνουν στα δικαστήρια. Αυτό αποδεικνύεται και από έρευνα που πραγματοποιήσαμε στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα κατά το πρώτο τρίμηνο του 2010 15, εισήχθησαν στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης 16 7.382 υποθέσεις εκ των οποίων μόνο δύο αφορούσαν υποθέσεις δωροδοκίας 17. 2.Αίτια Υποστηρίζεται εύστοχα ότι τρία είναι τα βασικά αίτια 18 που εκτρέφουν και υποθάλπουν το φαινόμενο της διαφθοράς. Αυτά είναι το δημοκρατικό έλλειμμα, η μη απόδοση ευθύνης και το σύγχρονο εξουσιαστικό πρότυπο του τρόπου ζωής 19. Ειδικότερα σε σχέση με την πρώτη καταγραφόμενη αιτία πρέπει να πούμε ότι η υπολειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, η κομματοκρατία, η γραφειοκρατία και το πελατειακό σύστημα πυροδοτούν και υποθάλπουν τη διαφθορά. Το δημοκρατικό έλλειμμα διευρύνεται και με τη λειτουργία ορισμένων ΜΜΕ, που με όρους αδιαφάνειας και συναλλαγής χειραγωγούν σε σημαντικό βαθμό την πολιτική και κοινωνική ζωή μιας χώρας. Το ουσιαστικό δημοκρατικό έλλειμμα λέγεται ότι βρίσκεται στο πώς ασκείται και ποιον υπηρετεί η εξουσία, δηλαδή στην ιδιοτέλεια 15 07/01/2010 έως 31/03/2010 16 Β και Γ Τριμελές, που εκδικάζουν σε α βαθμό. 17 Και συγκεκριμένα η με αριθμό 1770/25 01 10 με κατηγορία για ενεργητική δωροδοκία, ηθική αυτουργία από κοινού σε ενεργητική δωροδοκία και η 1946/26 01 10 με κατηγορία για παθητική και ενεργητική δωροδοκία. Και οι δυο υποθέσεις αναβλήθηκαν. 18 Για μια συνολική διερεύνηση των αιτιών της διαφθοράς βλ. σε Λάζου Γρ., Διαφθορά και Αντιδιαφθορά, 2005, σελ.184 επ. Ο συγγραφέας τελικώς καταλήγει στο ότι: «κεντρικό πυρήνα και κινητήριο συντελεστή της διαφθοράς αποτελούν οι παραμορφώσεις στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς που προκαλούνται από τις κρατικές παρεμβάσεις.». Βλ. επίσης Elshorst H., Korruption aus der Sicht einer Nicht Regierunsorganisation, σε Wirtschaftskriminalität und Korruption, 2003, σελ.112 19 Βλ. Μπιτζιλέκη Ν., Η διαφθορά ως νομικό και πολιτικό πρόβλημα, ΠοινΧρ2009, σελ.107 επ. Παρόμοια κατάταξη των αιτιών του φαινομένου προτείνεται και από άλλους συγγραφείς. Βλ. Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, 2005, σελ. 179 και εκεί παραπομπή σε Τσουδερού Β., Τι ορίζεται ως διαφθορά σε Κράτος και Διαφθορά(συλλ. έργο),1998, σελ. 15 επ.(ιδίως 22 επ.) 10

της άσκησής της 20. Πρακτική έκφανση αυτής της πτυχής είναι η πολυνομία, η αμφισημία και η αοριστία αρκετών νόμων, που οδηγεί πολλές φορές σε διαστρέβλωση του νοήματός τους και σε «διαπλοκή» των ανθρώπων. Σε σχέση με τη δεύτερη αιτία, μπορούμε να πούμε ότι, ένα μεγάλο μέρος όσων κατέχουν δημόσιες θέσεις δεν ζητά ευθύνη από τους άλλους προκειμένου να μην εκτεθεί και εκείνο στην ίδια απαίτηση στο μέλλον. Υπάρχει δηλαδή ανοχή, η οποία καταντάει συνενοχή. Έτσι όμως με την έλλειψη ελέγχου όσων κατέχουν θέσεις εξουσίας και με τη μη απόδοση ευθύνης σε αυτούς, η διαφθορά δρά σιωπηλά και δύσκολα αποκαλύπτεται. Μάλιστα πολύ εύστοχα έχει γραφτεί ότι: «Και έχουμε τόσο εξοικειωθεί με αυτό το κλίμα της ανεκτικότητας 21, καθώς μάθαμε το ανεύθυνο να το θεωρούμε δημοκρατική κατάκτηση όπως κατά τα συμφέροντά μας αποκαλούμε και τη φαυλότητα επιείκεια, τη δικαιοσύνη τη λέμε αυστηρότητα και την απάτη εξυπνάδα, την οπισθοδρόμηση τη βαφτίζουμε πρόοδο και το αντιδραστικό φιλελεύθερο 22 [ ]». Η σημαντικότερη αιτία όμως που γεννά τη διαφθορά, είναι η «ανθρώπινη» απληστία 23, η δίψα για εξουσία, για ευμάρεια και υλικά αγαθά. Το σημερινό πρότυπο του ανθρώπου βασίζεται στην επιθετική λογική της διεκδίκησης, που προκειμένου να πετύχει τον σκοπό του προτίθεται να χρηματίσει, ώστε να ξεπεραστεί κάθε εμπόδιο που μπορεί να ορθώνεται μπροστά στην άρρωστη μανία για πλούτο. Διαμορφώνεται έτσι μια πραγματική «κουλτούρα της διαφθοράς» η οποία περνά από γενιά σε γενιά. Σύμφωνα με μία άλλη θεώρηση, που προέρχεται από διεθνείς οργανισμούς, τα σημαντικότερα εκλυτικά αίτια της διαφθοράς είναι: το μέγεθος των προσόδων(πλούτου) στον έλεγχο του κράτους, η διακριτική εξουσία του κράτους στη διαχείριση των προσόδων αυτών και τέλος βέβαια η αδιαφάνεια, η έλλειψη λογοδοσίας των διαχειριστών του δημόσιου πλούτου 24. 20 Βλ. Μπιτζιλέκη Ν., Η διαφθορά ως νομικό και πολιτικό πρόβλημα, ό.π., σελ.108. 21 Η υπογράμμιση δική μου. 22 Μπιτζιλέκη Ν., Η διαφθορά ως νομικό και πολιτικό πρόβλημα, ό.π., σελ.109 23 Βλ. σχετικά και σε Λάζου Γρ., Διαφθορά και Αντιδιαφθορά, σελ. 185. Πρβλ. σχετικά και Μανωλεδάκη Ι., Η καταπολέμηση της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, σε Μελέτες για εμβάθυνση στο ποινικό δίκαιο, 2005 7, σελ.301 302 24 Βλ. σε Λάζου Γρ., Διαφθορά και Αντιδιαφθορά, σελ.188. 11

ΙΙΙ. Συνέπειες της διαφθοράς Αναφορικά με τις επιπτώσεις του φαινομένου 25, μπορούμε με μια φράση να αποδώσουμε συνοπτικά το γενικό νόημά τους: Η διαφθορά «κοστίζει» στους λαούς. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, τα παρεχόμενα για σκοπούς διαφθοράς χρηματικά ανταλλάγματα ανέρχονται παγκοσμίως κατ έτος πάνω από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια 26, ενώ σε εθνικό επίπεδο για το έτος 2010, υπολογίζεται ότι τα χρήματα που δαπανήθηκαν για σκοπούς διαφθοράς ανήλθαν στα 632 εκατ. Ευρώ 27. Η διαφθορά ανεβάζει το κόστος των συναλλαγών ή συμβάλλει στο να υποβαθμίζει την ποιότητα του προσφερόμενου έργου ή μειώνει το ποσοστό του κέρδους. Κι αυτό έχει ως παραπέρα συνέπεια τη μείωση των επενδύσεων σε τομείς και χώρες που χαρακτηρίζονται από χρηματισμό 28. Εντέλει η διαφθορά συμβάλλει στη φτώχεια των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων. Πέρα όμως από το οικονομικό 29, υπάρχει και το κοινωνικό κόστος 30, μιας και η διαφθορά υποσκάπτει τη δημοκρατία 31, επιβραδύνει την ανάπτυξη, διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες, αποσαρθρώνει τις κοινωνικές δομές και συχνά ανοίγει το δρόμο στο οργανωμένο έγκλημα και το διευκολύνει 32. Οι παγκόσμιες εγκληματικές οργανώσεις δωροδοκούν τους πολιτικά και διοικητικά αρμόδιους παράγοντες, προκειμένου να επιτύχουν τους εγκληματικούς τους σκοπούς(διακίνηση λαθρομεταναστών, 25 Μας βρίσκει αντίθετους λοιπόν η θεώρηση ότι μπορεί να προκύπτουν και θετικές συνέπειες από την διαφθορά. Βλ. contra σε Λάζου Γρ., Διαφθορά και Αντιδιαφθορά, σελ. 193 και εκεί αναφορά σε ξένους συγγραφείς. Για μια ευσύνοπτη αναφορά των επιπτώσεων του φαινομένου βλ. Φλωρίδη Β., Το διεθνές νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, με ιδιαίτερη έμφαση στη θεσμική θωράκιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΠοινΔικ2007, σελ. 204. 26 Βλ. σε Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ό.π., σελ.3 27 Βλ. όπως και ανωτέρω σε http://www.transparency.gr/content.aspx?page=11 28 Βλ. Λάζου Γρ., Διαφθορά και Αντιδιαφθορά, σελ.192 193 29 Η άποψη ότι οι μη οικονομικές συνέπειες του φαινομένου γίνονται αντιληπτές ως κόστηοφέλη, ιδίως όταν είναι εκφράσιμες σε χρηματικές μονάδες δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Βλ. contra σε. Λάζου Γρ., Διαφθορά και Αντιδιαφθορά, σελ.194. 30 Βλ. σχετικά και Πανούση Γ., Ποίος ο διαφθορεύς του κρατούμενού μας;, ΠοινΔικ2004, σελ. 317 31 Βλ. Κουράκη Ν., Η διαφθορά ως πρόβλημα της ελληνικής αντεγκληματικής πολιτικής, ό.π., σελ. 2. 32 Βλ. Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, σελ. 181,195, Λασκούμ Π., Διαφθορά, 2003, σελ. 14 αλλά και Ράϊκου Δ., Δημόσια διοίκηση και διαφθορά, 2006, σελ.23 επ. Βλ. και Πανούση Γ., Διαφθορά Διαπλοκή και πολιτική μηχανή, ΠοινΔικ2006, σελ.1021, ο οποίος διαπιστώνει ότι η βάση του προβλήματος της διαφθοράς βρίσκεται στο ότι το «παιχνίδι» αυτό, ανέλαβαν πλέον οι εγκληματικές οργανώσεις και τα παράνομα κυκλώματα. Βλ. επίσης σε Μπιτζιλέκη Ν., Η διαφθορά ως νομικό και πολιτικό πρόβλημα, ό.π., σελ. 98, ο οποίος σημειώνει ότι και για τη διαφθορά μπορεί να ισχύσει η θέση που υποστηρίζεται αναφορικά με το οργανωμένο έγκλημα, ότι δηλαδή πρόκειται για «κυρίως πρόβλημα κατανομής οικονομικής και πολιτικής ισχύος[ ]». Βλ. τέλος και σε Τσήτσουρα Α., Η πρόληψη και καταστολή της διαφθοράς(δωροδοκίας) στο προσκήνιο της αντεγκληματικής πολιτικής Η Ποινική Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης, ΠοινΔικ2000, σελ. 876 12

ναρκωτικών, όπλων) 33. Με λίγα λόγια, η διαφθορά συνιστά απειλή για το κράτος δικαίου 34, το κοινωνικό κράτος και τη λαϊκή κυριαρχία 35. ΙV. Μορφές διαφθοράς Μία σημαντική διάκριση της διαφθοράς για το δίκαιο και ειδικότερα για το ποινικό αποτελεί η διάκριση σε διαφθορά στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, με κριτήριο δηλαδή τον κοινωνικό χώρο μέσα στον οποίο εκδηλώνεται. Και έχει ειδικότερα σημασία για το ποινικό δίκαιο, γιατί για τις πράξεις που διαπράττονται από ή απευθύνονται προς υπάλληλο/δικαστή εφαρμόζονται κυρίως οι διατάξεις του Ποινικού Κώδικα, ενώ για τη διαφθορά στον ιδιωτικό τομέα, εφαρμογής βρίσκουν οι διατάξεις του ειδικού νομοθετήματος, του ν.3560/2007 36. Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι, από εγκληματολογικής απόψεως, ειδικότερες μορφές της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα αποτελούν η πολιτική διαφθορά 37 και η διαφθορά στη δημόσια διοίκηση 38. Επίσης οι περιπτώσεις διαφθοράς, μπορούν να διακριθούν σε εκείνες που καλύπτονται νομοθετικά και εκείνες που δεν καλύπτονται 39. Ειδικότερα οι τελευταίες, δεν μπορούν να τυποποιηθούν, επειδή δεν συνδέονται ευθέως με οικονομικό αντάλλαγμα αλλά πρόκειται για παράδειγμα για περιπτώσεις όπου ορισμένοι πολίτες τυγχάνουν προσεκτικότερης μεταχείρισης λόγω κάποιας προσωπικής γνωριμίας με τον υπάλληλο. Ο πολίτης όμως που τυχαίνει διακριτικής μεταχείρισης, στο μέλλον το «ανταποδίδει» συνήθως με κάποιο τρόπο στον υπάλληλο. Στην υπό εξέταση κατηγορία υπάγεται επίσης και η περίπτωση που ο πολίτης με πρωτοβουλία του, παρέχει κάποιο ωφέλημα στον υπάλληλο χωρίς να συνδέεται το τελευταίο με συγκεκριμένη υπηρεσιακή πράξη, αλλά για τη 33 Βλ. Βουγιούκα Κ., Η προβληματική του εγκλήματος δωροδοκίας, σε Τιμ.Τομ. Μπενάκη Ψαρούδα Α., 2008, σελ. 119 και εκεί παραπομπή. 34 Βλ. Πανούση Γ., Ποίος ο διαφθορεύς του κρατουμένου μας;, ΠοινΔικ2004, σελ. 315. Βλ. και Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ. 4 35 Βλ. Πανούση Γ., Διαφθορά Διαπλοκή και πολιτική μηχανή, ό.π., σελ.1020 36 Για μία πλήρη ανάλυση του σχετικά πρόσφατα τυποποιημένου εγκλήματος της διαφθοράς στον Ιδιωτικό τομέα βλ. Χατζηκώστα Κ., Η δωροδοκία στον ιδιωτικό τομέα, 2010. Βλ. επίσης πολύ πρόσφατα και τη γενόμενη δεκτή εισαγγελική πρόταση Παπανδρέου Π. σε ΣυμβΠλημΑθ 471/2011, ΠοινΧρ2011, σελ.305. 37 Ένα πελατειακό δηλαδή σύστημα, η πιο γνωστή έκφανση του οποίου είναι το «ρουσφέτι». Βλ. αναλυτικά σε Τσουδερού Β., Τι ορίζεται ως διαφθορά, σε Κράτος & Διαφθορά(συλλ.έργο), 1998, σελ. 20. 38 Βλ. σχετικά σε Γιαμάνη Στ., Ανάλυση των θεσμών καταπολέμησης της διαφθοράς, ό.π., σελ.610. 39 Βλ. σχετικά Μπιτζιλέκη Ν., Η διαφθορά ως νομικό και πολιτικό πρόβλημα, ΠοινΧρ2009, σελ.106 107. 13

δημιουργία απλώς ενός «κλίματος αλληλοεξυπηρέτησης» 40, δηλ. μιας ευνοϊκής προδιάθεσης του λαμβάνοντα το ωφέλημα απέναντι στον τρίτο/τρίτους, με απώτερο στόχο πράξεις του ωφελούμενου που ενδιαφέρουν τον παρέχοντα το ωφέλημα που είναι απροσδιόριστες αλλά θα προκύψουν στο μέλλον 41 (επενδυτική διαφθορά) 42. Έτσι όμως, παραβιάζονται οι όροι αντικειμενικότητας που θα έπρεπε να χαρακτηρίζουν τη δημόσια δράση όσων κατέχουν δημόσια εξουσία. Στη μη τυποποιούμενη ποινικά διαφθορά, αλλιώς στην «οιονεί διαφθορά» 43, λείπει δηλαδή η άμεση σχέση μεταξύ της παροχής μιας ωφέλειας και της ενέργειας του κατέχοντος θέση εξουσίας (π.χ. υπάλληλος, δικαστής 44, βουλευτής). Από τη θεωρία έχουν προταθεί κι άλλες διακρίσεις(από εγκληματολογική σκοπιά) τις οποίες μόνο συνοπτικά αξίζει να τις αναφέρουμε στα πλαίσια της εργασίας αυτής. Έχει προταθεί η διάκριση της διαφθοράς σε λευκή, γκρίζα και μαύρη διαφθορά 45. Η πρώτη είναι ταυτισμένη με την ανοχή που βασίζεται στις πελατειακές σχέσεις, η δεύτερη μορφή (γκρίζα) αντιμετωπίζεται ως μορφή ατιμίας, ενώ η τρίτη μορφή, η μαύρη διαφθορά, θεωρείται ως σοβαρή παραβίαση των ηθικών αξιών και των νομικών κανόνων. Παραπέρα, γίνεται διάκριση σε μικρή και μεγάλη διαφθορά 46. Ακόμη έχει προταθεί η διάκριση σε οριζόντια διαφθορά (μεταξύ ανταγωνιστικών επιχειρήσεων) και σε κάθετο επίπεδο (ανάμεσα σε ανταγωνιστές και παράγοντες εξουσίας) 47. Λέγεται επίσης ότι η διαφθορά χωρίζεται 40 Βλ. και Μπιτζιλέκη Ν., Η διαφθορά ως νομικό και πολιτικό πρόβλημα, ΠοινΧρ2009, σελ. 1067 41 Για το μη αξιόποινο αυτής της συμπεριφοράς Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ό.π., σελ.4. Πρβλ. επίσης σχετικά για το φαινόμενο του «ταΐσματος» (Anfütterung) την εκεί παραπομπή (υπ αριθμ.11) σε Γερμανική βιβλιογραφία. 42 Βλ. σε Ανδρουλάκη Ι., Η διαφθορά στον οικονομικό τομέα με ιδιαίτερη αναφορά στην ανάθεση έργων και προμηθειών, ΠΛογ2006, σελ. 2082. 43 Βλ. Παπαδάκη Ρ. Ε., Οιονεί διαφθορά και τρόποι αντιμετώπισής της, ΠοινΔικ2010, σελ.854, ο οποίος όμως διαπιστώνει την ύπαρξη δυνατότητας υπαγωγής των περιπτώσεων «οιονεί διαφθοράς» σε κάποιες νομοτυπικές μορφές εγκλημάτων (259 ΠΚ, 261 ΠΚ). Βλ. επίσης Ένωση Εισαγγελέων Ελλάδος, Συμπεράσματα του συνεδρίου με θέμα «Κράτος και Διαφάνεια», Επιστημονική Κίνηση ΠοινΧρ2009, σελ.672, όπου εσφαλμένα κατά την άποψή μας, προτείνεται η θέσπιση ιδιώνυμου ποινικού αδικήματος της «οιονεί διαφθοράς». 44 Για παράδειγμα δικαστής διάκειται ευνοϊκά σε υπόθεση της οποίας συνήγορος είναι Καθηγητής Πανεπιστημίου προκειμένου σε μελλοντική επιστημονική δυσκολία του δικαστή στα καθήκοντά του να προστρέξει στον Καθηγητή που παλαιότερα «βοήθησε» για να του επιλύσει το νομικό ζήτημα που τον απασχολεί. 45 Βλ. Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, σελ. 189 και εκεί παραπομπή. Βλ. επίσης Πανούση Γ., Διαφθορά Διαπλοκή και πολιτική μηχανή, ΠοινΔικ2006, σελ.1017 και Βουγιούκα Κ., Η προβληματική του εγκλήματος της δωροδοκίας, ό.π., σελ. 106 46 Βλ. Αργυροηλιόπουλου Η., Δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στις αρχές του 21 ου αιώνα, ό.π., σελ. 664 47 Βλ. Δημόπουλου Χ., ό.π., σελ. 190. Βλ. επίσης την ανάλυση σε Αργυροηλιόπουλου Η., ό.π., σελ.664 14

σε διαφθορά της εγγύτητας και αγοραία διαφθορά 48. Η πρώτη στοχεύει στην ενδυνάμωση του κοινωνικού status της ομάδας στην οποία ανήκει ο δράστης, ενώ στη δεύτερη προέχει το ατομικό/ιδιωτικό συμφέρον. V. Η δωροδοκία στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (ως πυρήνας της διαφθοράς) στην κορυφή της κοινωνικής βλαπτικότητας. Ο δημόσιος τομέας, και πιο συγκεκριμένα η δημόσια υπηρεσία, αποτελούν το «πρόσωπο» του κράτους. Η αντιμετώπιση του πολίτη από το δημόσιο λειτουργό φαίνεται στα μάτια του πολίτη ως η έκφραση της βούλησης της πολιτείας. Γι αυτό και η δημόσια υπηρεσία αλλά και ακόμα περισσότερο η δικαιοσύνη ως μέρος της δημόσιας δράσης, πρέπει να χαρακτηρίζονται από τις αρχές της αντικειμενικότητας, της ισότητας, της ακεραιότητας. Υπό αυτό το πρίσμα αποκτά η διαφθορά με τη μορφή της δωροδοκίας υπαλλήλου/δικαστή ξεχωριστή σημασία ως κοινωνικό και ποινικό φαινόμενο. Η διαφθορά στο δημόσιο τομέα ως φαινόμενο μπορεί εννοιολογικά, αλλά και σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα (άρθρο 263 Β) 49 να συνδεθεί με τα εγκλήματα της δωροδοκίας, της παράβασης καθήκοντος, της απιστίας στην υπηρεσία, της κατάχρησης εξουσίας, παρότρυνσης υφισταμένων και ανοχής, της ανυποταξίας σε πολιτική αρχή, της εκμετάλλευσης εμπιστευμένων πραγμάτων, της αθέμιτης συμμετοχής, της αποσιώπησης λόγου εξαίρεσης, παραβίασης υπηρεσιακού απορρήτου, απεργίας δημοσίων υπαλλήλων, της καταπίεσης, της παράλειψης βεβαίωσης ταυτότητας, της παράβασης οικιακού ασύλου, της υπεξαίρεσης στην υπηρεσία, της ψευδούς βεβαίωσης 50. Σε αυτά μπορούν να προστεθούν και εγκλήματα ειδικών ποινικών νόμων όπως τα εγκλήματα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες 51, του νόμου περί μεσαζόντων 52, του νόμου για το πόθεν έσχες 53 54. 48 Βλ. Πανούση Γ., Διαφθορά Διαπλοκή και πολιτική μηχανή, ό.π., σελ. 1018 49 Βλ. αρ.263 Β ΠΚ, όπως προστέθηκε με ν.3849/2010, το οποίο έχοντας ως τίτλο: «Μέτρα προστασίας και επιείκειας για όσους συμβάλουν στην αποκάλυψη πράξεων διαφθοράς», αναφέρεται στα αρ. 236, 237, 235, 239 έως 261, 390 ΠΚ. 50 Βλ. για στενότερη λίστα υπαγόμενων εγκλημάτων σε Κρουσταλλάκη Ε., ό.π., σελ. 658 659 όπου και έρευνα σε εκδικασθείσες και εκκρεμούσες υποθέσεις διαφθοράς σε δικαστήρια της Ελλάδος. Βλ. σχετικά και Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ό.π., σελ.4. Για τη λίστα των υπηρεσιακών εγκλημάτων που στη Γερμανία αποτελούν τον πυρήνα της διαφθοράς βλ. σε Bannenberg B., Korruption in Deutschland und ihre strafrechtliche Kontrolle, ό.π., σελ. 16. 51 ν.3691/2008 52 ν. 5227/1931 αλλά και άρθ. 18 ν.3666/2008 και αρ.12 ν.3560/2007. 53 ν. 3213/2003 όπως τροπ. με ν.3932/2011. 15

Στη συνείδηση της κοινωνίας 55 αλλά και στην επιστήμη 56 έχει ταυτιστεί όμως η διαφθορά κυρίως με το έγκλημα της δωροδοκίας, τόσο στην ενεργητική όσο και την παθητική του μορφή. Και ορθά, αφού η έννοια της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, όπως την αποδώσαμε πιο πάνω μοιάζει με αυτή της δωροδοκίας υπαλλήλου, με τη διαφορά ότι η τελευταία συναρτά το δώρο με συγκεκριμένη υπηρεσιακή ενέργεια. Λέγεται επίσης ότι η δωροδοκία είναι ένα βασικό μέσο διάπραξης «εγκλημάτων διαφθοράς» 57. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η δωροδοκία υπαλλήλου είναι ο πυρήνας του φαινομένου της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται θα λέγαμε και στις επαναλαμβανόμενες τροποποιήσεις των σχετικών περί δωροδοκίας άρθρων του Ποινικού Κώδικα 58, οι οποίες είναι το αποτέλεσμα των συνεχών πολιτικών διακηρύξεων για «την πάταξη της διαφθοράς», αλλά και στις σχετικές αιτιολογικές τους εκθέσεις 59. 54 Βλ. σχετικά Παπακυριάκου Θ., Το καθεστώς ειδικής αυξημένης ευθύνης των δημοσίων υπαλλήλων στο ισχύον ελληνικό ποινικό δίκαιο, ΠοινΔικ2009, σελ.1131 1132, ο οποίος τα υπάγει [μεταξύ άλλων (π.χ.δωροδοκία)] στα εγκλήματα που συνδέονται με την προσβολή των αρχών της αντικειμενικότητας και αμεροληψίας ως θεμελιωδών αρχών της κρατικής δράσης, γεγονός που δικαιολογεί την αυξημένη ευθύνη των υπαλλήλων. 55 Βλ. διαπιστώσεις σε Αργυροηλιόπουλου Η., Δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στις αρχές του 21 ου αιώνα Σημείο καμπής, ΠοινΔικ2001, σελ.663, του ίδιου, Η ιδιωτική και δημόσια διαφθορά ως έγκλημα αθέμιτου ανταγωνισμού, 2006, σελ.40. 56 Βλ. Μπιτζιλέκη Ν., Υπηρεσιακά εγκλήματα, 2001 2, σελ. 153, και Ράϊκου Δ., Δημόσια διοίκηση και διαφθορά, 2006, σελ. 95, Μυλωνόπουλου Χ., Σύγχρονα δογματικά προβλήματα του εγκλήματος της δωροδοκίας, σε Καταπολέμηση της διαφθοράς των κρατικών λειτουργών και υπαλλήλων, 2001, σελ.176 57 Βλ. σε Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, σελ.99 58 Βλ. πρόσφατα ν.3943/2011, 3849/2010 και ν.3666/2008 59 Βλ. αιτιολογική έκθεση στο σχέδιο νόμου «Κύρωση και εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος και των τριών Πρωτοκόλλων αυτής και συναφείς διατάξεις», αρ. 8 και 9. σε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο http://www.ministryofjustice.gr/site/linkclick.aspx?fileticket=xjxkosyg1y4%3d&tabid=142. 16

Β. Η διεθνοποίηση του ποινικού δικαίου στον τομέα της διαφθοράς. Ι. Εισαγωγικά Το Ποινικό Δίκαιο παλαιότερα ήταν αποκλειστικά μια εθνική υπόθεση. Ωστόσο, με την πάροδο των ετών και τη δημιουργία ενός παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος, στο οποίο κινούνται διαρκώς πρόσωπα, διακινούνται εμπορεύματα και υπηρεσίες, κατέστη αναγκαία η επέμβαση του ποινικού υπερεθνικού πλέον νομοθέτη για την καταπολέμηση διάφορων κοινωνικών παθογενειών που εμφανίζονται μέσα σε αυτό το μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον. Από τις εξελίξεις αυτές ήταν σίγουρο ότι δεν θα ξέφευγε και ο τομέας της διαφθοράς και ειδικότερα της δωροδοκίας. Η έκφραση αυτής της διεθνοποίησης του ποινικού δικαίου στον τομέα της διαφθοράς γίνεται πρακτικά μέσα από μια πληθώρα διεθνών συμβάσεων, πρόσθετων πρωτοκόλλων, αποφάσεων, κοινών δράσεων κτλ. Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης, κρίθηκε σκόπιμο, πριν προχωρήσουμε στην εξέταση της ποινικής αντιμετώπισης των εγκλημάτων δωροδοκίας υπαλλήλου/δικαστή από τον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα, να δούμε έστω και συνοπτικά πως επηρέασαν το εθνικό μας ποινικό δίκαιο, τα βασικότερα εργαλεία αντιμετώπισης της διαφθοράς, προερχόμενα από διεθνείς οργανισμούς αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση. ΙΙ. Οι Διεθνείς Συμβάσεις 1.Η Σύμβαση του ΟΟΣΑ Το 1997 υπογράφηκε σε διάσκεψη διαπραγματεύσεων η Σύμβαση του ΟΟΣΑ 60 για την καταπολέμηση της δωροδοκίας αλλοδαπών δημοσίων υπαλλήλων σε διεθνείς επιχειρηματικές συναλλαγές 61, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1999. Η σημασία της έγκειται στο ότι αποτέλεσε την πρώτη διεθνή προσπάθεια που εκδηλώθηκε για την καταπολέμηση του φαινομένου της διαφθοράς 62. Η Σύμβαση αυτή, ουσιαστικά ήταν το αποτέλεσμα της προσπάθειας των ΗΠΑ να επιβληθούν όμοιοι κανόνες με τους δικούς της, απαγορευτικοί της διαφθοράς 63 και στους υπόλοιπους μετέχοντες 60 ΟΟΣΑ: Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη. 61 Βλ. σε ιστοσελίδα http://www.oecd.org/dataoecd/4/18/38028044.pdf. Βλ. ανάλυση της Σύμβασης σε Αργυροηλιόπουλου Η., Η ιδιωτική και δημόσια διαφθορά ως έγκλημα αθέμιτου ανταγωνισμού, 2006, σελ. 135 επ. 62 Για την προσέγγιση της διαφθοράς από τον ΟΟΣΑ βλ. σε Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, σελ.45 επ. 63 Στις ΗΠΑ ίσχυε από το 1977 η Foreign Corrupt Practices Act, η οποία απαγόρευε στις αμερικανικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνταν στο εξωτερικό να χρησιμοποιούν μεθόδους 17

στις διεθνείς συναλλαγές, ώστε να μην βρίσκονται σε μειονεκτική θέση οι επιχειρήσεις της που δραστηριοποιούνταν στο διεθνές εμπόριο 64. Η συγκεκριμένη Σύμβαση έχει περιορισμένο πεδίο εφαρμογής, μιας και υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα μέρη να ποινικοποιήσουν μόνον την ενεργητική δωροδοκία προς αλλοδαπούς δημόσιους λειτουργούς στα πλαίσια διεθνών επιχειρηματικών συναλλαγών(άρθρο 1) κι όχι και την παθητική. Το γεγονός αυτό μάλιστα έχει επικριθεί από μερίδα της επιστήμης 65. Από τη δωροδοκία αλλοδαπού δημοσίου λειτουργού λέγεται ότι προσβάλλεται πιο συγκεκριμένα ο θεμιτός, υγιής και αποδοτικός ανταγωνισμός σε διεθνές επίπεδο 66. Η Σύμβαση αυτή κυρώθηκε στην Ελλάδα με το ν.2656/1998 (όπως τροποποιήθηκε με το ν. 3090/2002). 2.Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διαφθορά. Χρονικά ακολούθησε η προσπάθεια του Συμβουλίου της Ευρώπης η οποία κατέληξε στην υπογραφή της Σύμβασης για τη διαφθορά 67 το 1999, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2002 και συνοδεύτηκε από Συμφωνία για τη συγκρότηση της ομάδας κρατών κατά της διαφθοράς (GRECO) 68. H τελευταία εποπτεύει την εφαρμογή της Σύμβασης. Στο Προοίμιο της Σύμβασης φαίνεται ότι αποτελεί κεντρική μέριμνα του νομοθετικού αυτού εργαλείου η προστασία του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της καλής διακυβέρνησης, της δικαιοσύνης και της διαφθοράς. Βλ. και σε Δημόπουλου Χ., Η διαφθορά, σελ.68, ο οποίος αναφέρει ότι αυτή η νομοθεσία των ΗΠΑ ήταν η πηγή έμπνευσης της γενικότερης φιλοσοφίας του ΟΟΣΑ. Βλ. σχετικά και Αργυροηλιόπουλου Η., Η ιδιωτική και δημόσια διαφθορά ως έγκλημα αθέμιτου ανταγωνισμού, σελ. 144. 64 Βλ. Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ό.π., σελ.5 και εκεί παραπομπές σε ξένη βιβλιογραφία. Βλ. πιο γενικά σε Αργυροηλιόπουλου Η., Δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στις αρχές του 21 ου αιώνα Σημείο καμπής, ό.π., σελ.667, ο οποίος σημειώνει ότι: «εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η τιμώρηση της ενεργητικής δωροδοκίας [ ] υπό το πρίσμα της προστασίας των διεθνών ανταγωνιστικών συνθηκών ως παράγοντα γενικότερης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.» 65 Βλ. για τη διαπίστωση αυτή σε Φλωρίδη Β., Το διεθνές νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, με ιδιαίτερη έμφαση στη θεσμική θωράκιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΠοινΔικ2007, σελ. 204. Βλ. και κριτική Αργυροηλιόπουλου Η., Η ιδιωτική και δημόσια διαφθορά ως έγκλημα αθέμιτου ανταγωνισμού, σελ.148 66 Βλ. Αργυροηλιόπουλου Η., Η ιδιωτική και δημόσια διαφθορά ως έγκλημα αθέμιτου ανταγωνισμού, 2006, σελ. 137 και Μυλωνόπουλου Χ., Σύγχρονα δογματικά προβλήματα του εγκλήματος της δωροδοκίας, ό.π., σελ. 179 67 Για το πλήρες κείμενο της Σύμβασης βλ. στον ιστοχώρο σε http://conventions.coe.int/treaty/en/treaties/html/173.htm 68 Βλ. Φλωρίδη Β., Το διεθνές νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, με ιδιαίτερη έμφαση στη θεσμική θωράκιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΠοινΔικ2007, σελ. 204. Βλ. για την GRECO επίσης σε Γιαμάνη Στ., Ανάλυση των θεσμών καταπολέμησης της διαφθοράς και αξιολογική κρίση των σχετικών ρυθμίσεων, Πραξ&ΛογΠΔ2009, σελ. 612, αλλά και Τσήτσουρα Α., Η πρόληψη και καταστολή της διαφθοράς(δωροδοκίας)[ ], ό.π., σελ.879 18

κοινωνικής δικαιοσύνης, παράλληλα βέβαια με την προστασία του υγιούς ανταγωνισμού και της οικονομικής ανάπτυξης των συμβαλλόμενων κρατώνμελών 69. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η παρούσα Σύμβαση προέρχεται από έναν διεθνή οργανισμό που έχει ως πρωταρχικό σκοπό του την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου 70. Στη Σύμβαση τυποποιούνται ως αξιόποινες πράξεις η ενεργητική και παθητική δωροδοκία εθνικού δημοσίου υπαλλήλου, δωροδοκία μελών εθνικών κοινοβουλευτικών συνελεύσεων, η δωροδοκία αλλοδαπών δημοσίων υπαλλήλων, δωροδοκία μελών αλλοδαπών κοινοβουλευτικών συνελεύσεων, ενεργητική και παθητική δωροδοκία στον ιδιωτικό τομέα, δωροδοκία υπαλλήλων διεθνών οργανισμών, δωροδοκία μελών διεθνών κοινοβουλευτικών συνελεύσεων, δωροδοκία δικαστών και υπαλλήλων διεθνών δικαστηρίων, η εμπορευματοποίηση επιρροής, το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος από αδικήματα διαφθοράς αλλά και τέλος λογιστικά αδικήματα 71. Το Συμβούλιο της Ευρώπης κατήρτισε επίσης και ένα Πρόσθετο Πρωτόκολλο στη Σύμβαση αυτή το 2003 72, με το οποίο ζητείται από τα κράτη μέρη η ποινικοποίηση και των πράξεων της ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας εθνικών και αλλοδαπών διαιτητών ή ενόρκων 73. Καταδεικνύεται έτσι μια διεθνής προσπάθεια για συνολική αντιμετώπιση του φαινομένου της διαφθοράς. Πάντως το σημαντικό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η Σύμβαση δεν καθιστά υποχρεωτική την ποινικοποίηση ως προς όλες τις πράξεις που αναφέρει. Αντίθετα ως προς κάποιες δίνει τη δυνατότητα στα κράτη να απέχουν από την τυποποίησή τους ως εγκλήματα. Μη υποχρεωτικό χαρακτήρα καθιερώνει η Σύμβαση ως προς τη δωροδοκία βουλευτών (εθνικών και αλλοδαπών), τη δωροδοκία μελών διεθνών και αλλοδαπών κοινοβουλευτικών συνελεύσεων, τη δωροληψία αλλοδαπών δημοσίων λειτουργών, την εμπορευματοποίηση επιρροής στο δημόσιο τομέα και τη δωροδοκία στον ιδιωτικό τομέα (άρ.37 παρ.1) 74. Επίσης αναγνωρίζεται η δυνατότητα να περιορίσουν τα κράτη τη δωροδοκία αλλοδαπών δημοσίων λειτουργών, λειτουργών διεθνών οργανισμών, δικαστών και υπαλλήλων διεθνών δικαστηρίων μόνο σ αυτή που γίνεται κατά παράβαση των καθηκόντων 69 Βλ. παρ. 5 του Προοιμίου της Σύμβασης. 70 Βλ. σε ιστοσελίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης http://www.coe.int/aboutcoe/index.asp?page=nosobjectifs&l=en. Πρβλ. και Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ό.π., σελ.5 71 Βλ. για παρουσίαση των τυποποιούμενων πράξεων σε Τσήτσουρα Α., Η πρόληψη και καταστολή της διαφθοράς(δωροδοκίας)[.], ό.π., σελ.877 επ. 72 Βλ. Χρυσίκου Δ. Βλάσση Δ., Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της Διαφθοράς ως μεταίχμιο και σημείο αναφοράς των σχετικών πρωτοβουλιών και δράσεων της διεθνούς κοινότητας, ΠοινΔικ2004, σελ.723, υποσημ. 1, όπου και αναφορά στην σύστοιχη αστική Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διαφθορά. 73 Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ.6 74 Βλ. Τσήτσουρα Α., Η πρόληψη και καταστολή της διαφθοράς(δωροδοκίας)[.], ό.π., σελ.880, αλλά και Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ.6. 19

τους (άρθρο 36). Καταδεικνύεται επομένως από τη Σύμβαση 75 αυτή ότι προτεραιότητά της είναι η καταπολέμηση της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, αφού η ποινικοποίηση της εκεί καθίσταται υποχρεωτική 76. Η Σύμβαση κυρώθηκε στην Ελλάδα με το ν.3560/2007. 3. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της Διαφθοράς. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς 77 αποτέλεσε τη χρονικά τελευταία διεθνή προσπάθεια στον τομέα αυτό. Άνοιξε για υπογραφή το 2003, τέθηκε σε ισχύ το 2005 και έχει υπογραφεί και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα χαρακτηριστικά της στοιχεία είναι ότι δεν περιορίζεται στην ποινικοποίηση πράξεων της ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας δημοσίων υπαλλήλων αλλά και ότι επιδιώκει την αντιμετώπιση της διαφθοράς εξίσου στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα 78. Το πεδίο της Σύμβασης επεκτείνεται και στη δωροληψία αλλοδαπών δημοσίων υπαλλήλων και υπαλλήλων δημόσιων διεθνών οργανισμών, στην δωροδοκία (ενεργητική και παθητική) στον ιδιωτικό τομέα, παρέχοντας όμως δυνατότητα και όχι απαιτώντας την ποινικοποίηση όσον αφορά αυτές τις επιμέρους πράξεις 79. Αντίθετα, η Σύμβαση καθιστά υποχρεωτική την ποινικοποίηση της ενεργητικής δωροδοκίας στον αλλοδαπό δημόσιο τομέα, όταν η τέλεση της πράξης γίνεται στο πλαίσιο διεθνούς επιχειρηματικής συναλλαγής 80. Η Σύμβαση όμως επεκτείνεται και σε άλλα «εγκλήματα διαφθοράς», όπως είναι η υπεξαίρεση ή άλλης μορφής σφετερισμός της δημόσιας περιουσίας (άρθρο 17), η εμπορευματοποίηση επιρροής (άρθρο 18), η κατάχρηση λειτουργιών ή θέσης (άρθρο 19), ο παράνομος πλουτισμός (άρθρο 20), η νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (άρθρο 23), η απόκρυψη περιουσίας από πράξεις διαφθοράς (άρθρο 24), η παρεμπόδιση της λειτουργίας της δικαιοσύνης σε σχετικές υποθέσεις (άρθρο 25). Πέρα από τις ποινικές διατάξεις η Σύμβαση περιλαμβάνει και 75 Για ζητήματα δικαιοδοσίας βλ. το άρθρο 17 της Σύμβασης. 76 Μόνη εξαίρεση η δωροδοκία βουλευτών. 77 Για μια συνολική παρουσίαση των διατάξεων της εν λόγω Σύμβασης βλ. Χρυσίκου Δ. Βλάσση Δ., ό.π., σελ. 725 επ. Βλ. επίσης σχετικά σε Βλάσση Δ., Η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της διαφθοράς, σε Τιμ.Τομ.Φαρσεδάκη Ι.,Τομ.ΙΙ,2011, σελ.1785 επ. Για το συνολικό κείμενο της Σύμβασης βλ. σε http://www.unodc.org/pdf/crime/convention_corruption/signing/convention e.pdf 78 Βλ. σε Φλωρίδη Β., Το διεθνές νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, με ιδιαίτερη έμφαση στη θεσμική θωράκιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΠοινΔικ2007, σελ. 205. Πρβλ. και Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Ποινική καταστολή της διαφθοράς στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ό.π., σελ. 6, η οποία αναφέρεται σε «ολιστική αντιμετώπιση της δωροδοκίας και της υπεξαίρεσης ή άλλης μορφής σφετερισμού περιουσίας [ ] (άρθρα 21 22)». 79 Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ.6 7 80 Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ. 7 20

κεφάλαια για την πρόληψη της διαφθοράς 81, την επανάκτηση των παρανόμων περιουσιακών στοιχείων και τη διεθνή συνεργασία. Η Σύμβαση του ΟΗΕ κυρώθηκε στην Ελλάδα με το ν. 3666/2008. ΙΙI. Η αντιμετώπιση της διαφθοράς στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1.Το πρόσθετο πρωτόκολλο της Σύμβασης PIF. Η πρώτη προσπάθεια στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ποινικοποίηση πράξεων διαφθοράς έγινε με το πρόσθετο πρωτόκολλο της Σύμβασης PIF (1996) 82, η οποία επικεντρώθηκε στα εγκλήματα της δωροδοκίας κοινοτικών, εθνικών και υπαλλήλων άλλων κρατών μελών. Το πρωτόκολλο αυτό ποινικοποιεί πράξεις ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας(άρθρο 2 και 3) που απευθύνονται σε ή διαπράττονται από υπαλλήλους, εντάσσοντας στην έννοια αυτή τόσο τους εθνικούς όσο και τους κοινοτικούς αλλά και τους υπαλλήλους άλλων κρατών μελών(άρθρο 1 παρ.1 α.) υπό μία σημαντική όμως προϋπόθεση. Αξιώνει τιμώρηση μόνο εάν οι ανωτέρω πράξεις ζημιώνουν ή είναι πιθανόν να ζημιώσουν τα οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης 83. Το αξιοπρόσεχτο σε αυτό το πρωτόκολλο συνεπώς είναι ότι γίνεται φανερός ο προσανατολισμός του συγκεκριμένου νομοθετικού εργαλείου, ο οποίος δεν είναι άλλος από την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ε.Ε. και όχι η καλή λειτουργία της υπηρεσίας (εθνικής και κοινοτικής) 84. Παράλληλα, το πρωτόκολλο εξομοιώνει τα μέλη της Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τα μέλη του Δικαστηρίου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την τέλεση από ή προς αυτά πράξεων δωροδοκίας με τους υπουργούς, τους βουλευτές και τα μέλη των ανωτάτων δικαστηρίων ή του ελεγκτικού συνεδρίου των κρατών μελών (άρθρο 4) 85. Το πρωτόκολλο αυτό κυρώθηκε στη χώρα μας με το νόμο 2803/2000. 81 Για μια ευσύνοπτη παρουσίαση των διατάξεων και των προτεινόμενων μέτρων πρόληψης της Σύμβασης βλ. Χρυσίκου Δ. Βλάσση Δ., ό.π. σελ. 726 82 Βλ. για το πλήρες κείμενο του πρωτοκόλλου σε http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:41996a1023(01):el:html. Για βασικά στοιχεία αυτού του νομοθετικού εργαλείου βλ. Γιαμάνη Στ., Ανάλυση των θεσμών καταπολέμησης της διαφθοράς και αξιολογική κρίση των σχετικών ρυθμίσεων, ό.π., σελ. 612 83 Βλ. σχετικά σε Φλωρίδη Β., Το διεθνές νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, με ιδιαίτερη έμφαση στη θεσμική θωράκιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ό.π., σελ. 206 84 Βλ. σχετικά σε Αργυροηλιόπουλου Η., Δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στις αρχές του 21 ου αιώνα Σημείο καμπής, ό.π., σελ.666, του ιδίου, Η ιδιωτική και δημόσια διαφθορά ως έγκλημα αθέμιτου ανταγωνισμού, 2006, σελ. 65. 85 Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ. 9 21

2.Σύμβαση της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της δωροδοκίας Το πρόσθετο πρωτόκολλο της Σύμβασης PIF ακολούθησε χρονικά η Σύμβαση περί καταπολέμησης της δωροδοκίας στην οποία ενέχονται υπάλληλοι των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ή των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης 86, η οποία υπογράφηκε το Μάιο του 1997. Στόχος της φαίνεται να ήταν η αντιμετώπιση των φαινομένων χρηματισμού των κοινοτικών υπαλλήλων ή υπαλλήλων κρατών μελών της Ε.Ε. επειδή διαχειρίζονταν κατά βάση κοινοτικά κονδύλια 87. Η Σύμβαση αυτή παρουσιάζει κάποιες διαφοροποιήσεις σε σχέση με την προηγούμενη νομοθετική πρωτοβουλία της Ένωσης. Συγκεκριμένα, αφαιρέθηκε το στοιχείο της πρόκλησης ζημίας στα οικονομικά συμφέροντα στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες 88, κι αυτό συνέβη, όπως λέγεται, εξαιτίας του ότι η Ένωση ήθελε να βελτιώσει τη δικαστική συνεργασία των μελών της στον ποινικό τομέα σε πράξεις δωροδοκίας στις οποίες εμπλέκονταν υπάλληλοι των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 89. Επίσης, κατά την παρούσα Σύμβαση η δωροδοκία (ενεργητική και παθητική) τιμωρείται μόνο εφόσον αφορά πράξεις του υπαλλήλου μελλοντικές και όχι ήδη τελειωθείσες 90. Γίνεται όμως έτσι φανερό ότι και πάλι η υποκρυπτόμενη κύρια έγνοια της Ένωσης ήταν η προστασία των οικονομικών της μεγεθών(κοινοτικός προϋπολογισμός), αφού οι πράξεις των υπαλλήλων που έχουν ήδη τελειωθεί, δεν μπορούν πλέον να βλάψουν τα οικονομικά της συμφέροντα 91. Επίσης, η δωροδοκία και δωροληψία με βάση τη Σύμβαση τιμωρείται όταν γίνεται τόσο σε σχέση με νόμιμες όσο και παράνομες πράξεις του υπαλλήλου, γεγονός που μας δείχνει ένα ενδιαφέρον της Ένωσης και για την αχρημάτιστη λειτουργία της υπηρεσίας, εθνικής ή κοινοτικής 92. 86 Για το πλήρες κείμενο της Σύμβασης βλ. http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:41997a0625(01):el:html 87 Φλωρίδη Β., ό.π., σελ.206 88 Για την επισήμανση αυτή βλ. συμπληρωματικά σε Αργυροηλιόπουλου Η., Δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στις αρχές του 21 ου αιώνα Σημείο καμπής, ό.π.,666. 89 Βλ. σε Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ.9. Η συγγραφέας βλέπει ως βαθύτερο αίτιο εμπόδιο την δεδομένη απαίτηση (υπό το προηγούμενο καθεστώς) απόδειξης της πρόσθετης προϋπόθεσης της πρόκλησης ζημίας στην κοινοτική περιουσία από πράξεις δωροδοκίας. Βλ. και το προοίμιο της Σύμβασης. 90 Αυτό το συνάγουμε από τη διατύπωση των αρ. 2 και 3 της Σύμβασης, τα οποία τυποποιώντας τις πράξεις της παθητικής και ενεργητικής δωροδοκίας, αναφέρουν: «[ ] προκειμένου ο υπάλληλος να τελέσει ή να μην τελέσει πράξη εκ των καθηκόντων του ή κατά την άσκηση των καθηκόντων του, κατά παράβαση των επίσημων καθηκόντων του.». Βλ. συμπληρωματικά και σε Γιαμάνη Στ., Ανάλυση των θεσμών καταπολέμησης της διαφθοράς και αξιολογική κρίση των σχετικών ρυθμίσεων, ό.π., σελ. 612. 91 Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ. 10 92 Βλ. αντίθετη σύλληψη της Καϊάφα Γκμπάντι Μ., ό.π., σελ. 10, 11 που δεν μας βρίσκει σύμφωνους με το σκεπτικό ότι ο υπάλληλος ακόμη κι όταν δωροδοκείται για να προβεί σε νόμιμη ενέργειά του, πάλι πράττει κατά παράβαση των καθηκόντων του κι επομένως η δήλωση 22