ΕΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΗ ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ ΔΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΙΣ' ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΣΡΟ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ & ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ ΕΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΗ ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ ΔΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΙΣ' ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ Σ Ε Λ Ι Κ Η Ε Ρ Γ Α Ι Α ΗΣΟΡΗΑ ΚΑΗ ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΡΟΝΟΗΑ Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο : Γεώξγηνο Καηξνύγθαινο πνπδαζηήο : Αζαλάζηνο Παπαζεκειήο Αζήλα, Οθηώβξηνο 2005

2 Πεξηερφκελα Πεξίιεςε... 4 Πεξίιεςε ζηα αγγιηθά... 6 Λέμεηο θιεηδηά... 7 Δηζαγσγή... 8 Κεθ. Α : Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε θαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο πξόλνηαο Α1. Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο πξόλνηαο α.1.1. Κνηλσληθή πξόλνηα από ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο έσο ην 1921 / Έιιεηκκα θξαηηθήο κέξηκλαο... 12 α.1.2. Κνηλσληθή πξόλνηα από ην 1922 έσο ην 1974/Σν πξνζθπγηθό θύκα θαη νη ζπλέπεηεο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ επηβάινπλ ηελ εγξήγνξζε ηνπ θξαηηθνύ κεραληζκνύ... 16 Α2. Υαξαθηεξηζηηθά θαη αηηίεο ηεο παζνινγίαο ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο πξόλνηαο α.2.1. Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο πξόλνηαο... 25 α.2.2. Αηηίεο ηεο παζνινγίαο ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο πξόλνηαο... 29 Κεθ. Β : Κνηλσληθή πξόλνηα θαη ε λέα πξόθιεζε ηνπ θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ Β1. Οξηζκόο ηνπ θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ β.1.1. Απόπεηξεο νξηζκνύ ηνπ θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ / αληηδηαζηνιή κε ην θνηλσληθό πεξηζώξην ηεο πεξηόδνπ ηεο λεσηεξηθόηεηαο... 34 β.1.2. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε νξίδεη ηνλ θνηλσληθό απνθιεηζκό... 39 Β2. Σν θξάηνο πξόλνηαο αληηκέησπν κε ηνλ θνηλσληθό απνθιεηζκό β.2.1. Πξνζαξκνγή ηνπ θξάηνπο πξόλνηαο ζηνλ θνηλσληθό απνθιεηζκό... 42

3 β.2.2. Ζ Διιάδα αληηκέησπε κε θαηλόκελα θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ -Μαθξνρξόληα άλεξγνη-οηθνγέλεηα ζε θξίζε... 47 Κεθ. Γ. ύγρξνλεο πξνηάζεηο γηα ηνλ εθζπγρξνληζκό ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξόλνηαο θαη πξννπηηθέο Γ1. Οη παξεκβάζεηο ζηελ θξαηηθή θνηλσληθή πξόλνηα από ην 1974 έσο ζήκεξα γ.1.1. Πξώηεο πξνζπάζεηεο αλαδηνξγάλσζεο ηνπ θαηαθεξκαηηζκέλνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξόλνηαο... 51 γ.1.2. Ζ ζεζκνζέηεζε ηνπ Δζληθνύ πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Φξνληίδαο θαη νη δπζθνιίεο εθαξκνγήο ηνπ (λόκνο 2646/98)... 53 γ.1.3. Ζ αλαδηνξγάλσζε ηνπ ΔΚΦ ζε πεξηθεξεηαθό επίπεδν (λόκνο 3106/03)... 56 γ.1.4. Ζ κεηάβαζε ζηα ΠεΤΠ- Κξηηηθή ζην λόκν 2646/98... 58 γ. 1.5. Δζληθό ζύζηεκα Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγύεο(λ.3329/205) / Μεηαηξνπή ησλ ΠεΤΠ ζε Γηνηθεηηθέο Τγεηνλνκηθέο Πεξηθέξεηεο (Γ.Τ.ΠΔ.)... 60 γ.1.6. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ Δπηδόκαηνο Κνηλσληθήο Αιιειεγγύεο πληαμηνύρσλ (ΔΚΑ) / πλδπαζκόο αζθαιηζηηθήο θαη πξνλνηαθήο πξνζέγγηζεο... 61 γ.1.7. Ζ ζπδήηεζε γηα ηε ζεζκνζέηεζε ηνπ ειαρίζηνπ εγγπεκέλνπ εηζνδήκαηνο... 63 Γ2. Όςεηο ηνπ ηξίηνπ ηνκέα ηεο θνηλσληθήο πξόλνηαο ζηελ Διιάδα γ.2.1. Ο ξόινο ησλ κε θεξδνζθνπηθώλ πξνλνηαθώλ νξγαλώζεσλ... 66 γ.2.2. Ο ξόινο ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδαο... 69 πκπεξάζκαηα... 73 Παξάξηεκα Η... 75 Παξάξηεκα ΗΗ... 79 Βηβιηνγξαθία... 95

4 Πεξίιεςε ηφρνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη ηε δηαρξνληθή εμέιημε ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξφλνηαο, απφ ηελ ζπγθξφηεζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο έσο ζήκεξα, λα επηζεκάλεη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαη ηηο αηηίεο ηεο παζνγέλεηάο ηνπ, θαζψο θαη λα ηρλειαηήζεη ηηο λέεο πξνθιήζεηο πνπ ζπληζηά ην αλαδπφκελν θαηλφκελν ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Δηδηθφηεξν γηα ην ηειεπηαίν επηρεηξείηαη θαη ε ζχλδεζε κε ηελ αληίζηνηρε επξσπατθή εκπεηξία, κέζα ζηηο λέεο ζπλζήθεο ηεο χζηεξεο λεσηεξηθφηεηαο θαζψο θαη νη απφπεηξεο επίζεκνπ νξηζκνχ ηνπ θαηλνκέλνπ απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Πξνθεηκέλνπ γηα ηελ αθνινπζνχκελε κεζνδνινγία ηεο εξγαζίαο, απηή αθνξά θπξίσο ζε βηβιηνγξαθηθή έξεπλα, ζε πεξηνξηζκέλν πξσηνγελέο πιηθφ (πξσηνγελήο δνκεκέλε ζπλέληεπμε) θαζψο θαη ζε πιηθφ απφ ειεθηξνληθά θαη έληππα κέζα καδηθήο ε- λεκέξσζεο. Αλαθνξηθά κε ην πεξηερφκελν, ζην πξψην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο επηρεηξείηαη κηα ζπλνπηηθή θαηαγξαθή ηεο πνξείαο ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο πξφλνηαο κε δηαίξεζε ζε δχν πεξηφδνπο: απφ ηελ ζπγθξφηεζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο έσο ην 1921 θαη απφ ην 1922, δειαδή κεηά ηελ Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, έσο θαη ην 1974. Κξηηήξην ηεο δηαίξεζεο είλαη ε έληαζε ησλ ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ πνπ αληίζηνηρα νδήγεζαλ ζε λέεο επηινγέο ην ζχζηεκα πξφλνηαο. ην ίδην θεθάιαην γίλεηαη κηα εθηελήο πξνζέγγηζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο πξφλνηαο θαζψο θαη ε αλαδήηεζε θαη α- λάιπζε ησλ αηηίσλ πνπ νδήγεζαλ ζηελ θαρεθηηθή αλάπηπμε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο ζηελ Διιάδα. Σν δεχηεξν θεθάιαην δηαπξαγκαηεχεηαη ην θαηλφκελν ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ σο κηα λέα πξφθιεζε γηα ηα επξσπατθά ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξφλνηαο. Δηδηθφηεξα θαηαγξάθνληαη νξηζκνί ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ππνγξακκίδεηαη ε δηαθνξνπνίεζε απφ ην θαηλφκελν ηεο θηψρεηαο, ελψ γίλεηαη αλαθνξά ζηελ επίζεκε πξνζέγγηζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Αλαδεηνχληαη νη πξνβιεκαηηζκνί θαη νη πξνηεηλφκελεο κέζνδνη πξνζαξκνγήο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο ζηα δεδνκέλα πνπ δεκηνπξγνχλ νη λέεο ζπλζήθεο αλάγθεο γηα ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ. Σν θεθάιαην νινθιεξψλεηαη κε αλαθνξά ζηνπο λένπο θηλδχλνπο ζηελ Διιάδα θαη εηδηθφηεξα ζην θαηλφκελν ησλ καθξνρξφληα αλέξγσλ θαζψο θαη ζηελ θξίζε ηεο ειιεληθήο

5 νηθνγέλεηαο, ν ξφινο ηεο νπνίαο ζην πεδίν ηεο άηππεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ηείλεη πξνο ζπξξίθλσζε. ην ηξίην θεθάιαην επηρεηξείηαη κηα αλαθνξά ζηηο ζχγρξνλεο ζεζκηθέο κεηαξξπζκηζηηθέο πξσηνβνπιίεο ζηνλ ηνκέα ηεο θξαηηθήο πξφλνηαο ζηελ Διιάδα, απφ ην 1974 έσο ζήκεξα. Παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά ε ζεζκνζέηεζε ηνπ Δζληθνχ πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Φξνληίδαο (λ. 2646/98), ε αλαδηνξγάλσζε ηνπ πζηήκαηνο ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν (λ. 3106/03), θαηαγξάθεηαη κηα εκπεηξηθή θξηηηθή ηεο κεηάβαζεο απφ ηνλ λφκν 2646/98 ζηα ΠεΤΠ, θαζψο θαη νη πξφζθαηεο αιιαγέο ζηελ θνηλσληθή θξνληίδα κε ηελ κεηαηξνπή ησλ ΠεΤΠ ζε Γηνηθεηηθέο Τγεηνλνκηθέο Πεξηθέξεηεο (ΓΤΠΔ) (λ. 3329/2005). Δηδηθή αλαθνξά ππάξρεη γηα ηε ζεζκνζέηεζε ηνπ Δπίδνκαηνο Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο πληαμηνχρσλ (ΔΚΑ), σο ζπλδπαζκνχ πξνλνηαθήο θαη αζθαιηζηηθήο πξνζέγγηζεο. Ζ αλαθνξά ζηα ζεζκηθά δεηήκαηα θιείλεη κε ηελ αλαδήηεζε ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη ησλ θαηά θαηξνχο δηαθφξσλ πξνζεγγίζεσλ ζηε δεκφζηα ζθαίξα, γηα ηελ πξννπηηθή ζεζκνζέηεζεο θαη ζηελ Διιάδα ηνπ ζεζκνχ ηνπ ειαρίζηνπ εγγπεκέλνπ εηζνδήκαηνο. Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ αλαθνξά ζηνλ ηξίην ηνκέα ηεο πξφλνηαο ζηελ Διιάδα, εηδηθφηεξα κέζα απφ ηελ επηζήκαλζε θαη πεξηγξαθή ηνπ ξφινπ ησλ κε θεξδνζθνπηθψλ πξνλνηαθψλ νξγαλψζεσλ θαζψο θαη ηνπ ηδηαίηεξνπ, θαη κε βαζηέο ξίδεο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, ξφινπ ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδνο.

6 Summary This study aims to present the development of Greek Social Welfare System over time, from the creation of the Greek state till today. It points out its particular features and the causes of its pathology. It traces, as well, new challenges related to the emerging phenomenon of social exclusion, both in Greek and European society, in new conditions of late-modernity. It also describes the attempts of official definition of the phenomenon by the European Union. With regard to the method followed, it mainly covers bibliographic research, limited primary sources (primary structured interview) as well as input from electronic and other means of mass media. As it concerns the content of the study, the first chapter records the evolution of the Greek welfare system in two periods: from the creation of the Greek state up to 1921 and from 1922, that is to say after the Greek-Turkish war when historical events led to new choices of the welfare system, up to 1974. In the same chapter an extensive approach and analysis of the features of the Greek welfare system is organised, focusing on the reasons of its very limited development. The second chapter examines in detail the phenomenon of social exclusion as a new challenge for the European social security systems. More specifically, various definitions of social exclusion are recorded and distinction to the phenomenon of poverty is thoroughly drawn. Moreover, questions and methods of welfare state answers facing the needs of various groups of population under new conditions are presented. Finally this chapter assesses new social dangers in Greece and more specifically long-lasting unemployment as well as the crisis of Greek family, the role of which in the field of informal social protection tends to shrink. In the third chapter is attempted a report in the modern institutional reforming initiatives in the sector of government owned providence in Greece, from 1974 till today. They are concisely presented the enactment of National System of Social Care (2646/98), the rearrangement of System in regional level (3106/03), is recorded an empiric criticism of passage from law 2646/98 in the Regional System of Health & Care (PeSYP), as well as the recent changes in the social care with the transformation of Pe- SYP in Administrative Sanitary Regions (DYPE) (3329/2005). Special report exists for the performance of Allowance of Social Solidarity of Pensioners (EKAS), as combination welfare and actuarial approach. The report in the institutional questions closes with the search of reflection and occasionally various approaches in public sphere, for the prospect of endorsement in Greece the minimum guaranteed income for a dignified life as a human right. The work is completed with the report in the third sector of social care in Greece, more specifically through the pointing out and description of the role of non profit welfare organisations as well as particular the role of the Greek Church, which is deeply rooted in the Greek society.

7 Λέμεηο θιεηδηά Πξνλνηαθή πνιηηηθή Απντδξπκαηνπνίεζε Πειαηεηαθφ ζχζηεκα Ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε Κνηλσληθφ θξάηνο χζηεκα πξφλνηαο Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή Μεηαπνιίηεπζε Θχκαηα πνιέκνπ Κνηλσληθή αιιειεγγχε Δπαλέληαμε Άπνξνη Διάρηζην εγγπεκέλν εηζφδεκα Δμνξζνινγηζκφο Πξνλνηαθέο παξνρέο Δθθιεζία Σξίηνο ηνκέαο Δπηθνπξηθφηεηα Απνθέληξσζε Νεσηεξηθφηεηα Κνηλσληθφ πεξηζψξην Κνηλσληθά δηθαηψκαηα Αλαδηαλεκεηηθέο πνιηηηθέο Κξαηηθν-θνξπνξαηηζηηθφ θξάηνο πξφλνηαο Δμστδξπκαηηθή θξνληίδα Νεπνηηζκφο Πεξίζαιςε Eπεξγέηεο Κξάηνο πξφλνηαο Έιιεηκκα θξαηηθφηεηαο Καηαπνιέκεζε θηψρεηαο Μεζνπφιεκνο Πξφζθπγεο Κνηλσληθή θξνληίδα Απνξχζκηζε Κνηλσληθνπνίεζε Δθζπγρξνληζκφο Μεηαξξχζκηζε Δηζνδεκαηηθή ζηήξημε Άηππα δίθηπα Δζεινληηζκφο ΔΚΑ Δμαηνκίθεπζε Κετλζηαλή ζπλαίλεζε Όζηεξε λεσηεξηθφηεηα Ζπεηξσηηθφ κνληέιν πληαγκαηνπνίεζε

8 Δηζαγσγή Απφ ηελ ζπγθξφηεζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο θαη ζε κεγάιν βαζκφ έσο θαη ζήκεξα, ην ειιεληθφ δεκφζην ζχζηεκα θνηλσληθήο πξφλνηαο ζπαλίσο απνηέιεζε πξνηεξαηφηεηα ζηελ πνιηηηθή αηδέληα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ελφο πξνιεπηηθνχ θεληξηθνχ ζρεδηαζκνχ κε ζπγθεθξηκέλεο ζηνρεχζεηο, βάζεη εκπεξηζηαησκέλσλ ζηνηρείσλ γηα ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ ζπλήζεο πνιηηηθή πξαθηηθή αθνξά ζηελ ιήςε πξνλνηαθψλ κέηξσλ εθφζνλ ήδε έρνπλ εθδεισζεί ζε κεγάιν εχξνο θαηαζηάζεηο αλάγθεο θαη, ζηε ζπλέρεηα, φηαλ έρνπλ εθιείςεη νη θξίζηκεο ζπλζήθεο, ζηελ αλαπαξαγσγή απηνχ ηνπ άλαξρνπ ηξφπνπ πξνζέγγηζεο. Καηά ζπλέπεηα ζπλήζσο ηα κέηξα δηαθξίλνληαη απφ ηελ απνζπαζκαηηθφηεηα, ηηο δηάθνξεο νξγαλσηηθέο θαη δηνηθεηηθέο ζηξεβιψζεηο πνπ δπζθνιεχνπλ ηελ νξζνινγηθή παξνρή ησλ ππεξεζηψλ, φπσο είλαη ε δπζθνιία ζπληνληζκνχ ησλ ζπζηεκάησλ πξφλνηαο, πγείαο, θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο, ε αδπλακία ππνζηήξημεο ησλ απνθεληξσηηθψλ παξεκβάζεσλ, νη δπζθνιίεο θεληξηθήο επνπηείαο ησλ δεκνζίσλ θνξέσλ πξφλνηαο, ε απνπζία ζεζκνζέηεζεο θξηηεξίσλ αμηνιφγεζεο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, ε έιιεηςε γεληθψλ πξνγξακκάησλ εηζνδεκαηηθήο ζηήξημεο ησλ απφξσλ κέζσ πξνλνηαθψλ θνξέσλ θαζψο θαη ε αδπλακία θάιπςεο ηνπ ζπλφινπ ησλ νκάδσλ ζηφρνπ ή ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο. Γελ είλαη αβάζηκε ε εθηίκεζε αξθεηψλ κειεηεηψλ φηη ην ζχζηεκα ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο ζηελ Διιάδα αλαπηχρζεθε εμαηηίαο ησλ ζπλεπεηψλ ησλ πνιέκσλ θαη ησλ πξνζθπγηθψλ πξνβιεκάησλ. λησο, ηα πξψηα πξνλνηαθά κέηξα θπξίσο πγεηνλνκηθνχ ραξαθηήξα θαζψο θαη πξνζηαζίαο ζπκάησλ πνιέκνπ θαη νξθαλψλ παηδηψλ (εμαηηίαο ησλ πνιέκσλ) ειήθζεζαλ ακέζσο κεηά ηελ ζπγθξφηεζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Ησάλλε Καπνδίζηξηα. Αξγφηεξα νη ζπλερείο πφιεκνη γηα ηελ επέθηαζε ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο, νη βαιθαληθνί πφιεκνη θαζψο θαη ν πξψηνο παγθφζκηνο πφιεκνο, ππνρξέσζαλ ην θξάηνο λα πξνρσξήζεη ζηε ζχζηαζε δηνηθεηηθψλ δνκψλ πξνθεηκέλνπ λα απαληήζεη ζηηο ζπζζσξεπκέλεο θαη πηεζηηθέο πξνλνηαθέο αλάγθεο ηνπ πιεζπζκνχ. Γελ είλαη ηπραίν φηη ην Τπνπξγείν Πεξηζάιςεσο (ην κεηέπεηηα Τπνπξγείν Τγείαο) ηδξχζεθε ην 1918 αθξηβψο γηα λα ζπληνληζζεί ζε θεληξηθφ επίπεδν ε πξνλνηαθή δξάζε. Μεηά ηε Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή, ε θξαηηθή θνηλσληθή πξφλνηα ππνρξεψζεθε ζε εληνλφηεξε δξαζηεξηνπνίεζε, παξά ηελ ηεξάζηηα δεκνζηνλνκηθή επηβάξπλ-

9 ζε, πξνθεηκέλνπ πξσηίζησο λα αληηκεησπηζηνχλ νη αλάγθεο ηεο ζηέγαζεο θαη ηεο πεξίζαιςεο ησλ πξνζθχγσλ. Με ην ηέινο ηνπ Β παγθφζκην πφιεκν, αλ θαη ε θξαηηθή πνιηηηθή πξφλνηαο εμαθνινπζεί λα αζθείηαη κέζα ζε εμαηξεηηθά αληίμνεο ζπλζήθεο, παξαηεξείηαη κηα πεξηζζφηεξν πξνγξακκαηηζκέλε ρνξήγεζε ησλ πξνλνηαθψλ παξνρψλ, ηφζν γηα ηελ θάιπςε κεκνλσκέλσλ θηλδχλσλ, φζν θαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θηψρεηαο γεληθφηεξα. Ηδηαίηεξα κεηά ην 1950 ε θνηλσληθή πξφλνηα ζηελ Διιάδα θαηαγξάθεη ζρεηηθά αλνδηθή πνξεία, παξνπζηάδνληαο έξγν θπξίσο ζηνπο ηνκείο ηεο παηδηθήο πξνζηαζίαο, ηεο απνθαηάζηαζεο πξνζθχγσλ θαη αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο (εηδηθφηεξα ζπκάησλ πνιέκνπ), θαη ηεο πγεηνλνκηθήο πξνζηαζίαο ηνπ πιεζπζκνχ, ρσξίο θαη πάιη λα ραξάζζεηαη κηα ζηξαηεγηθή θνηλσληθήο πνιηηηθήο. Παξά ηε ζηαδηαθή εμέιημε ησλ πξνλνηαθψλ δνκψλ θαη ηηο θαηά θαηξνχο ζεζκηθέο πξσηνβνπιίεο κεηαξξπζκηζηηθνχ ραξαθηήξα (αξθεηέο εθ ησλ νπνίσλ νπζηαζηηθά δελ εθαξκφζηεθαλ), ηα πξναλαθεξφκελα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, επαλεκθαληδφληαη, ελδερνκέλσο κε δηαθνξεηηθέο απνρξψζεηο θαη εληάζεηο, αλάινγα κε ηηο εηδηθφηεξεο ζπλζήθεο θαη ηηο αλάγθεο ηεο θάζε ηζηνξηθήο πεξηφδνπ. Πξνρσξψληαο ζηα βαζχηεξα αίηηα ηεο ζηξεβιήο αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο ζηελ Διιάδα, ην βαζηθφ ζηνηρείν πνπ παξαηεξνχκε είλαη ε αλαληηζηνηρία κε ηηο ε- μειίμεηο ζηηο δπηηθνεπξσπατθέο ρψξεο. Δλψ ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην θξάηνο πξφλνηαο απνηέιεζε εξγαιείν ελίζρπζεο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο, αλαγλσξίδνληαο ηε ζεκαζία ηεο αλαδηαλνκήο ηνπ παξαγφκελνπ πινχηνπ, ζηελ Διιάδα ρξεζηκνπνηήζεθε σο έλα αθφκε εξγαιείν εμππεξέηεζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ θαη θνηλσληθψλ νκάδσλ πνπ ζπκκεηείραλ ζην κεηεκθπιηαθφ πειαηεηαθφ ζχζηεκα λνκήο ηεο εμνπζίαο, είηε ζηαδηαθά αλέξρνληαλ ζηελ θνηλσληθή θιίκαθα θη έπξεπε λα ελζσκαησζνχλ ζε απηφ. Αλαληηζηνηρία παξαηεξείηαη θαη θαηά ηελ πεξίνδν ηεο χζηεξεο λεσηεξηθφηεηαο, φηαλ ζηε δεθαεηία ηνπ 70 ζήκαλε ε αξρή ηνπ ηέινπο ηεο «ρξπζήο επνρήο» ζηε Γπηηθή Δπξψπε, κε ηελ ζπξξίθλσζε θαη αλαδηάξζξσζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, εμειίμεηο πνπ πξνθαινχλ ηζρπξνχο ηξηγκνχο ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή. ηελ Διιάδα -θαηά ηελ κεηαπνιίηεπζε- μεθηλά ε πξνζπάζεηα λα ζπγθξνηεζεί έλα θξάηνο πξφλνηαο βαζηζκέλν ζην πξφηππν θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ησλ ρσξψλ απηψλ θαη ζηελ επίηεπμε θευλζηαλήο ζπλαίλεζεο, ηελ ρξνληθή πεξίνδν πνπ απεηέιεζε αθξηβψο ηελ αθεηεξία ηεο ακθηζβήηεζεο θαη ηεο θξίζεο ηνπ πξνηχπνπ απηνχ ζηηο ρψξεο δηακφξθσζήο ηνπ. Οη εμειίμεηο απηέο ζηελ Διιάδα πξνρσξνχλ παξάιιεια κε ηελ αλάπηπμε λέσλ πειαηεηαθψλ δηθηχσλ, πνπ νξγαλψλνληαη πιένλ απφ ηα καδηθά θφκκαηα εμνπζίαο.

10 Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κε ην πέξαζκα απφ ηελ πεξίνδν ηεο λεσηεξηθφηεηαο ζηελ πεξίνδν ηεο χζηεξεο λεσηεξηθφηεηαο, «αλαηέιιεη» ην θαηλφκελν ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζην δπηηθφ θφζκν. Έλα δνκηθφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ δηαθνξνπνηεί ηελ πεξίνδν ηεο λεσηεξηθφηεηαο απφ απηήλ ηεο χζηεξεο λεσηεξηθφηεηαο, είλαη φηη ζηελ ηειεπηαία, ιφγσ ησλ ηαρχηαησλ αιιαγψλ, αλαηξνπψλ θαη αλαθαηαηάμεσλ, ζρεδφλ θαλέλαο άλζξσπνο, αλεμαξηήησο ηεο θνηλσληθήο ηνπ ζέζεο, δελ έρεη ην πξνλφκην ηεο βεβαηφηεηαο φηη δελ ζα δηνιηζζήζεη ζε θαηαζηάζεηο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Σν ζχλνξν κεηαμχ ηεο βηνγξαθηθήο αζθάιεηαο θαη ηνπ απνθιεηζκνχ είλαη εμαηξεηηθά επαίζζεην θαη εχθνια πξνζπειάζηκν, ελψ ζηε θάζε ηεο λεσηεξηθφηεηαο ν θίλδπλνο ηνπ πεξηζσξίνπ αθνξνχζε ζρεδφλ κφλν φζνπο δηαβηνχζαλ ζηνπο «πξφπνδεο» ηεο θνηλσληθήο ππξακίδαο. ηελ χζηεξε λεσηεξηθφηεηα, ε ζπξξίθλσζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο θαη κηα ζεηξά εμειίμεσλ ζηελ νηθνλνκία θαη εηδηθφηεξα ζηελ αγνξά εξγαζίαο, δεκηνπξγνχλ ζπλζήθεο α- πνθιεηζκνχ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ απφ νπνηνδήπνηε απφ ηα θνηλσληθά, νηθνλνκηθά, πνιηηηθά ή πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ ελζσκάησζε ελφο αηφκνπ ζηελ θνηλσλία. Καηά ζπλέπεηα, ε παξαδνζηαθή ιεηηνπξγία ηεο πξφλνηαο, δειαδή ε θάιπςε ησλ αλαγθψλ θάζε αηφκνπ πνπ δελ δηαζέηεη επαξθείο πφξνπο δηαβίσζεο θαη δελ θαιχπηεηαη απφ ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο, δηεπξχλεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα κε ηξφπν ψζηε λα πξνζαξκνζηεί ζηηο ζπλζήθεο πνπ δεκηνπξγεί ην δηαξζξσηηθφ θαηλφκελν ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Σα ζπζηήκαηα πξφλνηαο δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζηελ άκβιπλζε ησλ νηθνλνκηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο θηψρεηαο, αιιά εμειίζζνληαη θαη ζε κεραληζκνχο δεκηνπξγίαο πξνυπνζέζεσλ επαλέληαμεο ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ζηνλ θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ πεδίν, κε απψηεξν δηαθεξπγκέλν ζηφρν ηε δηαηήξεζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Οη φξνη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο εληάζζνληαη ζην επξχηεξν πιαίζην κηαο πξνβιεκαηηθήο αλαθνξηθά κε ην κέιινλ ηεο επξσπατθήο θνηλσλίαο. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε απνπεηξάηαη λα πεξηγξάςεη ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, απνθεχγνληαο σζηφζν λα απνζαθελίζεη ηε λνκηθή ηνπ έλλνηα. Έλα θπξίαξρν ξεχκα ζην ρψξν ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, ην νπνίν ρξεζηκνπνηεί επηιεθηηθά ηηο αξρέο θαη ηα κνληέια ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ελψ αλαθέξεηαη ζε εζληθέο, πνιηηηζηηθέο, ζξεζθεπηηθέο θαη ηδενινγηθέο παξαδφζεηο θάζε ρψξαο, είλαη ν πξνλνηαθφο πινπξαιηζκφο, ν νπνίνο ππνδειψλεη ηε κεηάβαζε απφ ην θξάηνο πξφλνηαο ζηελ θνηλσλία πξφλνηαο. ηελ Διιάδα, νη κεηαξξπζκίζεηο ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ ζην ζχζηεκα πξφλνηαο ηείλνπλ ζηελ πηνζέηεζε ηνπ πινπξαιηζηηθνχ κνληέινπ. Αλαδεηείηαη ε ζπκκεηνρή ηεο

11 θνηλσλίαο ζηελ πξνλνηαθή πξνζηαζία, φηαλ ε νηθνγέλεηα θαη ηα άηππα δίθηπα, έσο θαη ζήκεξα βαζηθνί θνξείο παξνρήο θξνληίδαο, παξνπζηάδνπλ ηάζεηο ζπξξίθλσζεο ηνπ παξαδνζηαθνχ πξνζηαηεπηηθνχ ηνπο ξφινπ. Γελ πξέπεη λα αγλνεζεί, σζηφζν, ν νινέλα απμαλφκελνο ξφινο ηνπ ηξίηνπ ηνκέα ηεο πξφλνηαο ζηελ Διιάδα, θαη ηδηαηηέξσο ε δξάζε εζεινληηθψλ κε θεξδνζθνπηθψλ νξγαλψζεσλ θαζψο θαη ηεο Δθθιεζίαο, δξάζεηο πνπ ζπρλά επηθνπξνχληαη απφ θξαηηθέο δαπάλεο. Σέινο, παξά ηε ζηαδηαθή εθδήισζε θαηλνκέλσλ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ζηε ρψξα καο, θαη κε δεδνκέλν φηη ηα θαηεγνξηαθά πξνλνηαθά πξνγξάκκαηα δελ πιεξνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο αληηκεηψπηζεο ησλ λέσλ ζπλζεθψλ αλάγθεο, ε Διιάδα παξακέλεη ε κφλε ρψξα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ δελ δηαζέηεη ζεζκνζεηεκέλν ζχζηεκα παξνρήο ειαρίζηνπ εηζνδήκαηνο, σο κεραληζκφ απνηξνπήο ησλ ζπλεπεηψλ ηεο θηψρεηαο θαη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ.

12 Κεθ. Α : Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε θαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο πξόλνηαο Α1. Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο πξόλνηαο α.1.1. Κνηλσληθή πξόλνηα από ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο έσο ην 1921 / Έιιεηκκα θξαηηθήο κέξηκλαο Απφ ηελ ζχζηαζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο κέρξη ην 1922 ε πξνλνηαθή πξνζηαζία ζε νξγαλσκέλε κνξθή, αζθείηαη θπξίσο απφ ηελ Δθθιεζία θαη ηελ ηδησηηθή θηιαλζξσπηθή πξσηνβνπιία, φπσο ζπλέβε κε ηηο δσξεέο Δζληθψλ Δπεξγεηψλ. Οη παξεκβάζεηο ηνπ θξάηνπο αθνξνχλ θπξίσο ζηελ αληηκεηψπηζε εθηάθησλ θαη επεηγνπζψλ αλαγθψλ. ηελ πεξίνδν ηεο εζληθήο αλαζπγθξφηεζεο ε κέξηκλα ηνπ θξάηνπο εζηίαζε ζηελ πεξηζηαζηαθή πξνζηαζία ησλ αλαπήξσλ θαη ζπκάησλ πνιέκνπ, ησλ εγθαηαιεηκκέλσλ παηδηψλ, ζηελ θαηαζηνιή επηδεκηψλ, ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ πξνζθχγσλ (1867, 1906) θαζψο θαη ησλ ζεηζκνπαζψλ (1886). Ζ θξαηηθή θαη θνηλσληθή αξσγή θαη ε θνηλσληθή δξάζε απέβιεπαλ βαζηθά ζηελ θάιπςε απξφβιεπησλ θαη επεηγνπζψλ αλαγθψλ (Κξεκαιήο,1991). Σα ειάρηζηα κέηξα πξνζηαζίαο, πνπ είραλ θπξίσο θηιαλζξσπηθφ ραξαθηήξα, δελ επέηξεπαλ έλαλ έγθαηξν θνηλσληθφ ζρεδηαζκφ θαη βέβαηα δελ κπνξνχζε αθφκε λα γίλεη ιφγνο γηα αλαγλψξηζε αληηζηνίρσλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ. Ήδε πξηλ απφ ηελ απειεπζέξσζε, ε απνδηάξζξσζε ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο είρε πξνθαιέζεη ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ζηε ζπληήξεζε κεγάισλ ηκεκάησλ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ αθνξνχζαλ θπξίσο ζε θαηαζηάζεηο πείλαο θαη απφιπηεο εμαζιίσζεο εμαηηίαο ησλ θξίζεσλ δηαηξνθήο (Κσζηήο, 1993, ζε Ακίηζεο, 2001Α). Μεηά ηελ απειεπζέξσζε, απφ ηελ Πνιηηεία δφζεθε έκθαζε ζηελ εμαζθάιηζε ηδξπκαηηθήο πεξίζαιςεο κε ηελ ίδξπζε νξθαλνηξνθείσλ, βξεθνθνκείσλ, γεξνθνκείσλ θαη λνζνθνκείσλ, δεκηνπξγψληαο ην θαηάιιειν λνκηθφ θαη ζεζκηθφ πιαίζην θαη αλαιακβάλνληαο ηελ επνπηεία γηα ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ησλ ηδξπκάησλ. Παξάιιεια ζπζηήζεθαλ εηδηθέο επηηξνπέο γηα ηε ρνξήγεζε ρξεκαηηθήο βνήζεηαο ζε άπνξα άηνκα

13 θαη νηθνγέλεηεο πνπ είραλ πξνζθέξεη ζηνλ αγψλα ππέξ ηεο αλεμαξηεζίαο. Ζ θαηεχζπλζε απηή είρε θαη ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε. Γχν δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο ηεο Δπηδαχξνπ (ή Πξνζσξηλφ Πνιίηεπκα ηεο Δπηδαχξνπ) πνπ ςεθίζηεθε ην 1822 εηζάγνπλ μεθάζαξα ζηνηρεία ελφο δεκνζίνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο πνπ ζηνρεχεη ζηελ θάιπςε αλαγθψλ ησλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ βξίζθνληαη ζε θαηάζηαζε α- λάγθεο εμαηηίαο ηνπ πνιέκνπ γηα ηελ αλεμαξηεζία. (Ακίηζεο, 2001 Α) 1. ηαλ αλέιαβε ηελ δηαθπβέξλεζε ηνπ λενζχζηαηνπ θξάηνπο ν Κπβεξλήηεο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο έζηξεςε ην ελδηαθέξνλ ζε δχν δσηηθά πξνβιήκαηα, γηα ηε ζεξαπεία ησλ νπνίσλ πξνέθπςαλ ηα πξψηα πξνλνηαθά κέηξα: ζηελ πξνζηαζία ηνπ παηδηνχ θαη ζηελ θαηαπνιέκεζε ησλ επηδεκηψλ ρνιέξαο, παλψιεο, ηχθνπ, θ.ά. Σν 1829 ηδξχζεθε ην κεγάιν νξθαλνηξνθείν ηεο Αίγηλαο, φπνπ ζπγθεληξψζεθαλ 500 νξθαλά θαη απξνζηάηεπηα παηδηά. Γηα ηελ αλνηθνδφκεζή ηνπ ζπλέβαιαλ θηιειιεληθέο εηαηξίεο θαη Έιιελεο επεξγέηεο, ελψ ηελ επνπηεία ηνπ αλέιαβε ε Μαληψ Μαπξνγέλνπο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ εξγάζηεθαλ απαζιησκέλνη απφ ηελ πείλα εξγάηεο πνπ είραλ ζπγθεληξσζεί ζηελ Αίγηλα θαη εθιηπαξνχζαλ γηα βνήζεηα. πσο παξαηεξεί ε Κ. Παλνπηζνπνχινπ εγθαηληάζζεθε έηζη θαη ζηελ Διιάδα «ε πξψηε πξνλνηαθή ελέξγεηα βνεζείαο κε ηελ εξγαζία» (δει. πξνλνηαθή θάιπςε απφξσλ κέζσ πξνγξακκάησλ απαζρφιεζεο) (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ζ. 99). Σν 1834, κε πξσηνβνπιία ηνπ θπζηθνκαζεκαηηθνχ Θεφθηινπ Κατξε, ηδξχζεθε ην νξθαλνηξνθείν ηεο Άλδξνπ (κε αξρηθή δχλακε 48 παηδηψλ) θαη ην νπνίν εμειίρζεθε παξάιιεια ζε εθπαηδεπηηθφ θέληξν έσο θαη ην 1838, νπφηε θαη ην ίδξπκα έθιεηζε κε παξέκβαζε ηεο Ηεξάο πλφδνπ (Παλνπηζνπνχινπ, 1984). Ο Καπνδίζηξηαο παξάιιεια εθάξκνζε κέηξα πγηεηλήο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο παλψιεο θαη ίδξπζε ην πξψην «πγεηνλνκείν» (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ζ. 98-99). Χζηφζν, νη θαηά θαηξνχο εκθαληδφκελεο επηδεκίεο έζεηαλ ζε ζθιεξή δνθηκαζία ηηο φ- πνηεο δνκέο πγεηνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο θξνληίδαο. Δλδεηθηηθά, ε επηδεκία ρνιέξαο πνπ εθδειψζεθε ην 1854 ζηνλ Πεηξαηά θαλέξσζε ηελ αδπλακία επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αλέθπςαλ απφ ηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο θαη απνηέιεζε ηνλ θαηαιχηε «γηα ηελ αλάδεημε ηνπ δεηήκαηνο ησλ θησρψλ ζε θνηλσληθφ δήηεκα ην νπνίν απαηηνχζε επηηαθ- 1 πγθεθξηκέλα ε δηάηαμε ξδ αλαθέξεη φηη «ε Γηνίθεζηο ρξεσζηεί παληνηνηξόπσο λα πεξηζάιςε ηαο ρήξαο θαη νξθαλά ησλ θνλεπζέλησλ εηο ηνλ ππέξ Παηξίδνο πόιεκνλ» θαη ε δηάηαμε ξζ φηη «νθείιεη ε Γηνίθεζηο κεηά ηελ απνθαηάζηαζηλ ησλ Διιεληθώλ πξαγκάησλ λα αληηβξαβεύζε όινπο όζνη ζπλεηζέθεξνλ, θαη ζπλεηζθέξνπλ άρξη ηέινπο, εηο ζεξαπείαλ ησλ ρξεκαηηθώλ ρξεώλ ηεο Διιάδνο θαη λα αληακείςεη ηνπο πξνθαλώο ππέξ απηήο δπζηπρήζαληαο». χκθσλα δε κε ηνλ Αι. Παλαγφπνπιν ε δηάηαμε ξδ «δένλ λα ζεσξεζή σο ε απαξρή ηεο ζπληαγκαηηθήο αλαγλσξίζεσο θνηλσληθώλ δηθαησκάησλ εηο ηελ Νεσηέξαλ Διιάδα» (Παλαγφπνπινο, 1975, ζ. 326, ζε Ακίηζε,2001 Α)

14 ηηθά πιένλ κηαλ άκεζε θαη ζεηηθή αληηκεηψπηζε» (Κνξαζίδνπ, 1992, ζ. 388, ζε ηαζφπνπινο, 1999, ζ.153). Παξά ηα φπνηα θξαηηθά κέηξα ειήθζεζαλ, ν φγθνο ησλ θνηλσληθψλ αλαγθψλ ήηαλ δπζαλάινγνο ησλ δεκνζίσλ νηθνλνκηθψλ δπλαηνηήησλ (ηαζφπνπινο, 1999, ζ.153). Σν πξψην λνκνζέηεκα πνπ πξνέβιεπε θνηλσληθέο παξνρέο, φπσο ηελ εμαζθάιηζε ειαρίζησλ νξίσλ ζπληήξεζεο γηα άηνκα ζε θαηάζηαζε αλάγθεο, ήηαλ ν λφκνο ηεο 27.12.1833 (ΦΔΚ 3/1834) «πεξί ζπζηάζεσο ησλ δήκσλ», πνπ εθδφζεθε ηελ πεξίνδν ηεο Αληηβαζηιείαο. Ο λφκνο θαζφξηδε ηηο ππνρξεψζεηο θαη αξκνδηφηεηεο ησλ δήκσλ γηα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο θαη πξφλνηαο, ζεκειηψλνληαο έηζη ηελ ππνρξέσζε θάιπςεο ησλ αηφκσλ πνπ απνδεδεηγκέλα δελ δηέζεηαλ επαξθείο πφξνπο ή εμαηηίαο άιισλ πξνβιεκάησλ δελ κπνξνχζαλ λα εμαζθαιίζνπλ ηθαλνπνηεηηθά κέζα δηαβίσζεο (Θσκφπνπινο, 1990, ζ.160). Χζηφζν, νη Γήκνη δελ είραλ απηνηειείο νηθνλνκηθνχο πφξνπο γηα ηε ρνξήγεζε πξνλνηαθψλ παξνρψλ ζε εθαξκνγή ηνπ λφκνπ ηεο 27.12.1833, κε ζπλέπεηα νη παξεκβάζεηο ηνπο λα πεξηνξηζζνχλ ζηελ θάιπςε εθηάθησλ αλαγθψλ ((Ακίηζεο, 2001 Α, ζ.39). Ο ζσλαο αθνινπζψληαο ηα δπηηθά πξφηππα νξγάλσζεο, πξνζπάζεζε λα απνδπλακψζεη θαη ην ξφιν ηεο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο ζηελ πξφλνηα, πεξηνξίδνληαο δξαζηηθά ηνλ αξηζκφ ησλ κνλαζηεξηψλ θαη ππνρξεψλνληαο ηα ελαπνκείλαληα λα αζρνιεζνχλ κε ηελ αγαζνεξγία θαηά ηε Ρσκαηνθαζνιηθή αληίιεςε γηα ηνλ κνλαρηζκφ (ηαζφπνπινο, 1999, ζ. 156) 2. Ζ ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε, πνπ ήηαλ θαη ε θχξηα κνξθή θνηλσληθήο πξφλνηαο, κε ηελ θξαηηθή ζπκβνιή θαη ηηο ζπλεηζθνξέο ησλ εζληθψλ επεξγεηψλ παξνπζίαδε θάπνηα πξφνδν. Σν 1855 ηδξχζεθαλ ην Ακαιηείνλ Οξθαλνηξνθείνλ Κνξαζίδσλ θαη ην νξθαλνηξνθείν ηεο Δξκνχπνιεο θαη ην 1856 ην νξθαλνηξνθείν Γεσξγίνπ & Αηθαηεξίλεο Υαηδεθψζηα γηα ηελ πεξίζαιςε αγνξηψλ (Παλνπηζνπνχινπ, 1984), ελψ αθνινχζεζαλ θαη άιια. Ζ Αληηβαζηιεία θαη ζηε ζπλέρεηα ν ζσλαο απνπεηξάζεθαλ γεληθψο λα εθαξκφζνπλ ζπζηήκαηα αλαδηνξγαλψζεσο πνπ ίζρπαλ ζε ρψξεο ηεο Γχζεο, ρσξίο λα εξεπλήζνπλ ηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο θαη ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο, κε ζπλέπεηα ηελ απνηπρία ησλ κέηξσλ πνπ ειήθζεζαλ (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ζ. 106). χκθσλα κε ηνλ Γ. Α- κίηζε, ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν «ε ζέζπηζε πξνλνηαθψλ αξκνδηνηήησλ ηφζν ζε θελ- 2 Σα κνλαζηήξηα, έμσ απφ ηελ νξζφδνμε παξάδνζε πνπ ηα ζέιεη πξσηίζησο θέληξα ιαηξείαο θαη πλεπκαηηθήο ηειείσζεο, θαινχληαλ λα γίλνπλ «Κνηλσληθέο Υπεξεζίεο», κέκαλ, Α, 1987.

15 ηξηθφ φζν θαη ζε ηνπηθφ επίπεδν θαη ν πεξηθεξεηαθφο πξνζαλαηνιηζκφο ησλ κέηξσλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο πξέπεη λα απνδνζεί ζηελ επίδξαζε ηνπ Γεξκαληθνχ κνληέινπ πξφλνηαο, πνπ επηθεληξσλφηαλ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ απφ ηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε θαη ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο παξέκβαζεο ηνπ θξάηνπο ζε ζπληνληζηηθφ ή έζησ επνπηηθφ ξφιν» (Ακίηζεο, 2001 Α, ζ. 37). ε επίπεδν νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο, ζεκείν εθθίλεζεο γηα ηελ άζθεζε πξνλνηαθήο πνιηηηθήο απνηέιεζε ν θαζνξηζκφο ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ. Με ην Β.Γ. ηεο 3.4.1833 θαη ην ζπζηαηηθφ λφκν ηεο 3.6.1846 «πεξί νξγαληζκψλ ησλ Τπνπξγείσλ» θαζνξίζηεθαλ ηα ηξία ηκήκαηα ηνπ Τπνπξγείνπ, εθ ησλ νπνίσλ ην «Γεκνηηθφλ Σκήκα» αλέιαβε ηελ εθηέιεζε ησλ λφκσλ πεξί αδειθάησλ θαη αγαζνεξγψλ θαηαζηεκάησλ, πησρνθνκείσλ, νξθαλνηξνθείσλ, λνζνθνκείσλ θαη πεξί ηεο άζθεζεο θνηλσληθήο πξφλνηαο. Παξάιιεια, ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ εληάρζεθε εηδηθφο ινγαξηαζκφο γηα ηελ ελίζρπζε ησλ απφξσλ κε ηίηιν «Βνήζεηαη δπζηπρψλ αμίσλ ηεο πεξηζάιςεσο ηεο Κπβεξλήζεσο». Δπξφθεηην γηα πξνλνηαθφ κεραληζκφ έθηαθηεο ελίζρπζεο πνπ ιεηηνχξγεζε κε βάζε ηε ζρεηηθά αλεμέιεγθηε άζθεζε δηαθξηηηθήο επρέξεηαο (Ακίηζεο, 2001 Α, ζ. 37). Χζηφζν ην πξφβιεκα ηεο θηψρεηαο θαη ηεο επαηηείαο δηνγθψλνληαλ θαη γηα κεηξηαζηεί ην θαηλφκελν ε θπβέξλεζε εθήξκνζε θαηαζηαιηηθά κέηξα κέζσ ηεο δεκνηηθήο αζηπλνκίαο θαη παξάιιεια πξνρψξεζε ζηελ παξνρή ζηνηρεησδψλ βνεζεκάησλ ζηνπο αλίθαλνπο πξνο εξγαζία. Παξά ηηο πξνζπάζεηεο αλαδηνξγάλσζεο ηεο θξαηηθήο θνηλσληθήο πξφλνηαο απφ ην 1864 έσο ην 1922, ηελ θχξηα κέξηκλα έρεη ε Δθθιεζία θαη ε ηδησηηθή θηιαλζξσπηθή δξαζηεξηφηεηα. (ηαζφπνπινο, 1999, ζ. 153, 157). Σελ πεξίνδν απφ ηελ επαλάζηαζε ηνπ 1909, ηνπο Βαιθαληθνχο πνιέκνπο (1912-1913) θαη ηνλ Πξψην Παγθφζκην Πφιεκν (1914-1918) έσο ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, ε θνηλσληθή πξφλνηα ιακβάλεη κηα πην ζηαζεξή εμέιημε ελψ θαηαγξάθνληαη θαη κέηξα δηνηθεηηθήο αλαδηάξζξσζεο ησλ κεραληζκψλ παξνρήο πξνλνηαθψλ ππεξεζηψλ (Παλνπηζνπνχινπ, 1984). Οη ζπλζήθεο επέβαιιαλ ηελ ελεξγφ αλάκεημε ηνπ θξάηνπο ζηα ζέκαηα ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο κε απνηέιεζκα ηε ζχζηαζε δεκνζίσλ θνξέσλ γηα ηνλ πξνγξακκαηηζκφ κέηξσλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, αιιά κε πξνβιήκαηα ζην ζπληνληζκφ ηεο δξάζεο ηνπο (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ζ. 113). Ζ πξνλνηαθή δξάζε ησλ Γήκσλ θαη ησλ Κνηλνηήησλ ζηγά-ζηγά πεξηνξηδφηαλ ιφγσ έιιεηςεο πφξσλ, ελψ ε Δθθιεζία κε ηηο ελνξηαθέο ηεο κνλάδεο θαη ηνλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ εθθιεζηαζηηθψλ ηδξπκάησλ εμαθνινπζνχζε λα ζπκβάιεη ζηελ θάιπςε θνηλσληθψλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ. εκαληηθή ππήξμε θαηά ηελ πεξίνδν απηή ε ηδξπκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κε ηε ζχζ-

16 ηαζε ηδξπκάησλ πξφλνηαο, θπξίσο κε ηδησηηθέο πξσηνβνπιίεο, φπσο ηα Άζπιν Αληάησλ Αζελψλ, Υαηδεθπξηάθεην Οξθαλνηξνθείν, Οίθνο Σπθιψλ, Οξθαλνηξνθείν Μέιηζζα Θεζζαινλίθεο, Δζληθφ Οξθαλνηξνθείν Θπκάησλ Πνιέκνπ Καιιηζέαο, θ.α. Έλαο απφ ηνπο πξψηνπο ζεκαληηθνχο δεκνζίνπο νξγαληζκνχο θνηλσληθήο πξφλνηαο ήηαλ ην Παηξησηηθφ Ίδξπκα Κνηλσληθήο Πξνλνίαο & Αληηιήςεσο (ΠΗΚΠΑ) πνπ ζπζηάζεθε ην 1914 γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ αλαγθψλ ησλ νηθνγελεηψλ ησλ απφξσλ ζηξαηεπκέλσλ, θαη ην νπνίν αξγφηεξα ζπγθξνηήζεθε ζαλ λνκηθφ πξφζσπν δεκνζίνπ δηθαίνπ. Αξγφηεξα, φπσο πξνζδηνξίζζεθε θαη απφ ηνλ λφκν 1950/1939, σο ζηφρνο ηνπ νξίζηεθε ε πξνζηαζία ηεο κεηξφηεηαο θαη ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαζψο θαη ε παληνεηδήο πεξίζαιςε απφξσλ (ιεηηνπξγία ζπζζηηίσλ, θ.α.) θαη πιεηηνκέλσλ απφ θπζηθέο θαηαζηξνθέο. Σν ΠΗΚΠΑ «πξφζθεξε εμαηξεηηθέο ππεξεζίεο ζηε ρψξα» θαζψο απνηέιεζε «έλα απφ ηα ζπνπδαηφηεξα ηδξχκαηα δεκφζηαο θνηλσληθήο πξφλνηαο, ηφζν ζηνλ ηνκέα ηεο πξνιεπηηθήο κέξηκλαο γηα κεηέξεο θαη παηδηά, φζν θαη ζηε λνζειεία ζηνπο δηάθνξνπο ζηαζκνχο ηνπ» (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ζ.117) εκαληηθφ βήκα δηνηθεηηθνχ ραξαθηήξα ζηνλ ηνκέα ηεο πξφλνηαο θαηά ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν, απνηέιεζε ε ίδξπζε ηνπ Τπνπξγείνπ Πεξηζάιςεσο ην 1918, νη αξκνδηφηεηεο ηνπ νπνίνπ δηαθξίλνληαλ ζε ηξία πεδία: θνηλσληθή πξφλνηα θαη δεκφζηα αληίιεςε, ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε θαη πγηεηλή. α.1.2. Κνηλσληθή πξόλνηα από ην 1922 έσο ην 1974 / Σν πξνζθπγηθό θύκα θαη νη ζπλέπεηεο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ επηβάινπλ ηελ εγξήγνξζε ηνπ θξαηηθνύ κεραληζκνύ. Σα ηεξάζηηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλάζξνηζε ε δεθαεηία 1912-1922, κε ηνπο ζπλερείο πνιέκνπο θαη ην πξνζθπγηθφ θχκα πνπ αθνινχζεζε ηε Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή, ππνρξέσζαλ ζε εληνλφηεξε δξαζηεξηνπνίεζε ηελ θξαηηθή θνηλσληθή πξφλνηα. Παξά ηελ ηεξάζηηα δεκνζηνλνκηθή επηβάξπλζε, ην πξνζθπγηθφ πξφβιεκα έζηξεςε ηελ θξαηηθή πνιηηηθή πξνο ηελ αληηκεηψπηζε αλαγθψλ φπσο ε ζηέγαζε, ε πεξίζαιςε αιιά θαη ε εμεχξεζε εξγαζίαο (Ληάθνο, 1988, ζε ηαζφπνπιν, 1999). Χζηφζν νη πηεζηηθέο αλάγθεο ηεο πεξηφδνπ απηήο θαζψο θαη νη ζπλζήθεο πνιέκνπ, ζηάζεθαλ εκπφδην ζηελ

17 ζεκειίσζε ελφο νξζνινγηθνχ θαη ζπγθξνηεκέλνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξφλνηαο. Ο αξηζκφο ησλ πξνζθχγσλ πνπ έθζαζαλ ζηελ Διιάδα εθηηκάηαη ζε 1.500.000, πεξίπνπ 350.000 νηθνγέλεηεο. ηελ πιεηνςεθία ηνπο ήηαλ «άζηεγνη, γπκλνί, αζζελείο, δεηνχληεο άζπινλ θαη πξνζηαζίαλ παξά ηε ηνπ θξάηνπο θαη ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο» (Παπαξεγφπνπινο, 1932). Σν κέγεζνο θαη ε πνιπκνξθία ηνπ πξνβιήκαηνο ήηαλ ηέηνηα ψζηε απαηηνχζαλ ηε ζχζηαζε κηαο λέαο δηνηθεηηθήο δνκήο γηα ηελ πξνλνηαθή πνιηηηθή, νπφηε ην Τπνπξγείν Πεξηζάιςεσο αλαβαζκίζηεθε θαη κεηνλνκάζζεθε ζε Τπνπξγείν Τγηεηλήο, Πξνλνίαο θαη Αληηιήςεσο, κε επξχηεξεο αξκνδηφηεηεο (Ν. Γ. ηεο 13/12/1922). Αθνινχζεζαλ πνιιά λνκνζεηήκαηα γηα ηε δηάξζξσζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπ Τπνπξγείνπ, ελψ ζηηο έδξεο ησλ λνκψλ ζπζηήζεθαλ Τπεξεζίεο Πξνλνίαο θαη Αληηιήςεσο. ην έξγν ηεο απνθαηάζηαζεο ησλ πξνζθχγσλ ζεκαληηθή θαη απνηειεζκαηηθή ζεσξείηαη ε ζπκβνιή ηεο Δπηηξνπήο Απνθαηαζηάζεσο Πξνζθχγσλ πνπ ρεηξίζζεθε ην πξφβιεκα απφ ην 1923 έσο θαη ην 1930 (Παλνπηζνπνχινπ, 1984) 3. Ζ Δπηηξνπή ζπζηάζεθε σο απηφλνκνο νξγαληζκφο, ζε εθαξκνγή ηνπ Γηεζλνχο Πξσηνθφιινπ ηεο Γελεχεο ηνπ 1923 (ζπκπιεξσκαηηθνχ ηεο πλζήθεο ηεο Λσδάλεο) θαη ηελ απνηεινχζαλ ηέζζεξα κέιε, εθ ησλ νπνίσλ ηα δχν δηνξίδνληαλ απφ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε θαη ηα άιια δχν απφ ηελ Κνηλσλία ησλ Δζλψλ. Όζηεξα απφ ηε δηάιπζε ηεο Δπηηξνπήο, ηε δηαρείξηζε ηνπ πξνβιήκαηνο αλέιαβε απνθιεηζηηθά ην ειιεληθφ δεκφζην (Θσκφπνπινο, 1990, ζ.164). 4 Δθηφο απφ ηελ θξαηηθή θξνληίδα, ζην έξγν ηεο απνθαηάζηαζεο ησλ πξνζθχγσλ νπζηαζηηθή ήηαλ θαη ε πξνζθνξά θηιαλζξσπηθψλ νξγαλψζεσλ ηνπ εζσηεξηθνχ θαη ηνπ εμσηεξηθνχ, ηδίσο ακεξηθαληθψλ. Γηα παξάδεηγκα ε Υ.Α.Ν. Θεζζαινλίθεο κέζα ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα πξφζθεξε πνιχηηκε βνήζεηα γηα ηηο πξψηεο αλάγθεο ησλ αθηρζέλησλ πξνζθχγσλ, ελψ κέιε ηεο Ηζξαειηλήο Κνηλφηεηαο Θεζζαινλίθεο πξφζθεξαλ θηινμελία ζηα ζπίηηα ηνπο. Κνηλσθειείο νξγαληζκνί, φπσο ν Δξπζξφο ηαπξφο, ζπλέβαιαλ ζηε ζπλέρεηα, ζηε ζπζηεκαηηθή αληηκεηψπηζε πνιχπιεπξσλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ, φπσο ε πξφιεςε επηδεκηψλ θαη γεληθά κεηαδνηηθψλ αζζελεηψλ (π.ρ. θπκαηίσζε), ε ζηέγαζε, θ.α. Απφ ηελ άιιε, ε θηιαλζξσπηθή δξάζε ησλ εζληθψλ επεξγεηψλ ηεο δηαζπνξάο ήηαλ πεξηνξηζκέλε θαζψο ν ειιεληζκφο εγθαηέιεηςε ηηο πεξηζζφηεξεο 3 Σν Τπνπξγείν Πξνλνίαο άιιαμε επαλεηιεκκέλα νλνκαζία έσο θαη ηελ πξφζθαηε κεηνλνκαζία ηνπ ζε Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, σζηφζν έσο ζήκεξα είλαη ν βαζηθφο θνξέαο δηακφξθσζεο θαη εθαξκνγήο κέηξσλ θνηλσληθήο πνιηηηθήο. 4 Σν έξγν ηεο απνθαηάζηαζεο ησλ πξνζθχγσλ επηβαιιφηαλ, πέξαλ ησλ εζληθψλ θαη αλζξσπηζηηθψλ ιφγσλ, θαη απφ ηε πλζήθε ηεο Λσδάλεο. εκεηψλεηαη δε φηη ην θξάηνο πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ην πξφβιεκα ηεο απνθαηάζηαζεο ζπλήςε δχν εμσηεξηθά δάλεηα κε ηελ εγγχεζε ηεο Κνηλσλίαο ησλ Δζλψλ, ελψ πξνρψξεζε θαη ζηελ έθδνζε εζσηεξηθνχ δαλείνπ.

18 εζηίεο ηνπ. Ζ Δθθιεζία ηεο Διιάδνο αλ θαη είρε ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ πξνζθχγσλ κε ηε δηαλνκή εθθιεζηαζηηθήο πεξηνπζίαο θαη κε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο, δελ κπνξνχζε λα αληαπνθξηζεί ζην βαζκφ πνπ ζπλέβε ζε πξνεγνχκελεο δχζθνιεο πεξηφδνπο, ιφγσ ησλ πεξηνξηζκέλσλ νηθνλνκηθψλ δπλαηνηήησλ ηεο χζηεξα θαη απφ ηε δηάιπζε πιήζνπο κνλαζηεξηψλ. ζν δε γηα ηελ πξνλνηαθή δξαζηεξηφηεηα ησλ Γήκσλ θαη ησλ Κνηλνηήησλ, παξνπζίαζε θάκςε θαζψο ε ηνπηθή απηνδηνίθεζε δελ δηέζεηε ηνπο απαξαίηεηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο γηα λα αληαπνθξηζεί ζην έξγν πνπ πξνέβιεπε ε ζρεηηθή λνκνζεζία. (ηαζφπνπινο, 1999). Παξά ηαχηα, κέρξη ην 1930 ε πξνζπάζεηα ηεο απνθαηάζηαζεο ησλ πξνζθχγσλ είρε ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα. Ο κεραληζκφο θαη ηα νηθνλνκηθά κέζα ηνπ Τπνπξγείνπ Τγηεηλήο, Πξνλνίαο θαη Αληηιήςεσο ζρεδφλ απνθιεηζηηθά είραλ επηθεληξψζεη πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε πξνβιεκάησλ πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ δεκηνπξγήζεθαλ λέεο δνκέο, φπσο ηα πγεηνλνκηθά θέληξα ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν θαη νη Κνηλνηηθνί Τγεηνλνκηθνχ ηαζκνί ζε απνκαθξπζκέλεο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Γηα ηε κφληκε ζηέγαζε πξνζθχγσλ αλεγέξζεθαλ 23.611 θαηνηθίεο ζε αζηηθέο πεξηνρέο κέρξη ην 1929, ελψ γηα ηελ απνθαηάζηαζε αγξνηψλ πξνζθχγσλ -κε επζχλε ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο παξαρσξήζεθαλ αγξνηηθνί θιήξνη θαη αλεγέξζεθαλ 122.402 νηθήκαηα ζε πεξίπνπ 1.950 ζπλνηθηζκνχο. ηνλ ηνκέα ηεο παηδηθήο πξνζηαζίαο, πνπ απνηέιεζε κηα θξίζηκε πξνηεξαηφηεηα γηα ηηο θξαηηθέο ππεξεζίεο, ζπλερίζηεθε ε ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε κε ηελ αλάπηπμε ηεζζάξσλ ηχπσλ ηδξπκάησλ: ηα Δζληθά Οξθαλνηξνθεία (1922), ηνπο Παηδηθνχο ηαζκνχο ζε αζηηθά θέληξα (1923-1935), ηα Δζληθά Αγξνηηθά Νεπηνηξνθεία (1942) θαη ηέινο ηηο Αγξνηηθέο Μεηαβαηηθέο Οηθνθπξηθέο ρνιέο (1940). Αλαθνξηθά κε ηελ παηδηθή εξγαζία, ήδε κε λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο απφ ην 1920, ηα αλήιηθα παηδηά πξνζηαηεχνληαη απφ αλζπγηεηλή, λπρηεξηλή θαη έληνλα θνπηαζηηθή απαζρφιεζε, σζηφζν ε πξνζηαηεπηηθή λνκνζεζία δελ ζπλεπάγνληαλ θαη ηελ απζηεξή εθαξκνγή ηεο (ηαζφπνπινο, 1999). ηνλ ηνκέα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνγέλεηα ζεζπίζηεθαλ κέηξα πξνζηαζίαο ησλ απφξσλ πνιπηέθλσλ, φπσο ε απαιιαγή απφ ηε θνξνινγία, εθπηψζεηο ζηα εηζηηήξηα ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο, θ.α. Γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ αλαπήξσλ θαη ζπκάησλ πνιέκνπ θαζηεξψζεθε απφ ην 1924 ε πνιεκηθή ζχληαμε παξάιιεια κε άιια κέηξα, φπσο ε παξαρψξεζε πεξηπηέξσλ, θνξνινγηθέο απαιιαγέο ή εθπηψζεηο, θ.α. (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ζ.117). Δλδηαθέξνλ ππήξμε θαη γηα ηελ εθπαίδεπζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ πξνζσπηθνχ πνπ ζα ζηειέρσλε ηηο ππεξεζίεο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο, Πξφλνηαο θαη Αληηιήςεσο

19 θαζψο θαη ησλ άιισλ θνξέσλ πξνλνηαθήο πνιηηηθήο. Σν 1912 μεθίλεζε ζηελ Αζήλα ε ιεηηνπξγία ηεο ρνιήο Νεπηαγσγψλ θαη ην 1937 ηδξχζεθε ε Διεπζέξα ρνιή Κνηλσληθήο Πξφλνηαο κε ζηφρν ηελ εθπαίδεπζε θνηλσληθψλ ιεηηνπξγψλ, ή θνηλσληθψλ εξγαηψλ φπσο ήηαλ ε ηφηε νλνκαζία ηνπο. Γπζηπρψο, κε ηελ έλαξμε ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ ζηακάηεζε ε ιεηηνπξγία ηεο ρνιήο. 5 Με ηελ έλαξμε ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ αλεζηάιε θάζε πξνζπάζεηα νξζνινγηθνχ ζρεδηαζκνχ κέηξσλ πξνλνηαθήο πνιηηηθήο. Ζ πεξίνδνο ηεο γεξκαληθήο θαηνρήο (1941-1944) θαη ελ ζπλερεία ε πεξίνδνο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (1944-1949) ζπζζψξεπζαλ ζνβαξφηαηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα. Ζ απεηιή αθαληζκνχ ρηιηάδσλ αλζξψπσλ απφ ηελ πείλα θαη γεληθφηεξα ε εμαζιίσζε ηνπ πιεζπζκνχ ήηαλ ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά. ιεο νη δνκέο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, κεηαμχ απηψλ θαη νη πξνλνηαθέο, παξέιπζαλ. ηε δηάξθεηα ηεο θαηνρήο ζην έξγν ηεο δηάζσζεο ηνπ πιεζπζκνχ απφ ηελ πείλα θαη ηηο αζζέλεηεο ζηφρνη πξψηεο πξνηεξαηφηεηαο θάζε πξνλνηαθήο δξαζηεξηφηεηαο - θαζνξηζηηθή ήηαλ ε βνήζεηα απφ ην εμσηεξηθφ. Γηεζλείο νξγαληζκνί θαη πξσηίζησο ν Γηεζλήο Δξπζξφο ηαπξφο απέζηεηιαλ ηεξάζηηεο πνζφηεηεο θαξκάθσλ θαη ηξνθίκσλ 6. Οη Έιιελεο νκνγελείο ηεο Ακεξηθήο ζπλέδξακαλ νπζηαζηηθά ηδξχνληαο, ήδε απφ ηελ επνκέλε ηεο Ηηαιηθήο επίζεζεο, ηελ Διιεληθή Πνιεκηθή Πεξίζαιςε (Δ.Π.Π.) θαη δηνξγαλψλνληαο εξάλνπο ζε νιφθιεξε ηελ Ακεξηθή κε ηελ έληνλε παξφηξπλζε ηνπ Αξρηεπηζθφπνπ ηφηε Ακεξηθήο θαη κεηέπεηηα Οηθνπκεληθνχ Παηξηάξρε Αζελαγφξα. ην εζσηεξηθφ, ε Δθθιεζία ηεο Διιάδνο κέζσ ηνπ Δζληθνχ Οξγαληζκνχ Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο πνπ ίδξπζε ν Αξρηεπίζθνπνο Αζελψλ Γακαζθελφο, θαζψο θαη ησλ ελνξηψλ φισλ ησλ Μεηξνπφιεσλ, δηνξγάλσλε ζπζζίηηα θαη δηέλεηκε θάξκαθα θαη ξνχρα ζηνπο πιεγέληεο. Κάζε πξνλνηαθή δξάζε, φπσο ήηαλ επφκελν, πεξηνξηδφηαλ εθ ησλ ζπλζεθψλ ζε επείγνληα κέηξα επηζηηηζκνχ θαη γεληθφηεξα ζηελ παξνρή άκεζεο βνήζεηαο γηα ηελ επηβίσζε ηνπ πιεζπζκνχ (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ηαζφπνπινο, 1999). 5 Οη θηινδνμίεο γηα ην έξγν ηεο ρνιήο ήηαλ κεγάιεο. Ο Τπνπξγφο Α. Κνξπδήο ζηα εγθαίληα ηεο ρνιήο ηφληζε φηη ε ίδξπζή ηεο απνηειεί δηαρσξηζηηθφ ζεκείν κεηαμχ ηεο επνρήο ηνπ «απζνξκεηηζκνύ θαη ηνπ απηνζρεδηαζκνύ» θαη ηεο επνρήο ηεο «επηζηήκεο θαη ηνπ ζπζηήκαηνο» Μαζηξνγηάλλεο 1960, Β. 6 πσο αλαθέξεη ν Δ. Θσκφπνπινο, εληζρπηηθή ήηαλ θαηά ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν ε ζπκβνιή μέλσλ εζεινληηθψλ θηιαλζξσπηθψλ νξγαλψζεσλ, κε θπβεξλεηηθνχ ραξαθηήξα, φπσο ε Καζνιηθή Τπεξεζία Πξνλνίαο, νη ακεξηθαληθέο νξγαλψζεηο CARE θαη Πεξηζάιςεσο Πνιεκνπαζψλ Παηδηψλ, ε Παγθφζκηνο Δθθιεζηαζηηθή Τπεξεζία, ε Οκνζπνλδία σηεξίαο ηνπ Παηδηνχ, ε Διβεηηθή Βνήζεηα Διιάδνο, ην Παγθφζκην πκβνχιην Δθθιεζηψλ, ην Ίδξπκα Κνηλνηηθήο Αλάπηπμεο, θ.α. Πνιιέο απφ ηηο παξαπάλσ νξγαλψζεηο, ζχκθσλα κε ηνλ Π. ηαζφπνπιν, ρξεκαηνδνηνχζαλ πξνγξάκκαηα ηνπηθήο αλάπηπμεο ζηελ νξεηλή θαη λεζησηηθή Διιάδα θαζψο θαη ζε θησρνζπλνηθίεο ηεο Αζήλαο (Θσκφπνπινο, 1990, ζ. 171).

20 Μεηά ην Β παγθφζκην πφιεκν, ε θξαηηθή πνιηηηθή πξφλνηαο εμαθνινπζεί λα αζθείηαη κέζα ζε εμαηξεηηθά αληίμνεο ζπλζήθεο, φκσο γίλνληαη απφπεηξεο γηα ηνλ ζπληνληζκφ ησλ πξνλνηαθψλ ππεξεζηψλ θαη ηε ζεζκηθή ηνπο θαηνρχξσζε. Παξαηεξείηαη δειαδή, πξνγξακκαηηζκέλε ρνξήγεζε ησλ πξνλνηαθψλ παξνρψλ ηφζν γηα ηελ θάιπςε κεκνλσκέλσλ θηλδχλσλ, φζν θαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θηψρεηαο γεληθφηεξα (Κξεκαιήο, 1991). χκθσλα θαη κε ηελ Κ. Παλνπηζνπνχινπ, κεηά ην 1950 ε θνηλσληθή πξφλνηα ζηελ Διιάδα θαηαγξάθεη αλνδηθή πνξεία, παξνπζηάδνληαο ζεκαληηθφ έξγν θπξίσο ζηνπο ηνκείο ηεο παηδηθήο πξνζηαζίαο, ηεο απνθαηάζηαζεο πξνζθχγσλ θαη α- ηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο (εηδηθφηεξα ζπκάησλ πνιέκνπ), ηεο πγεηνλνκηθήο πξνζηαζίαο ηνπ πιεζπζκνχ 7 θαη ηεο ζηέγαζεο. ε δηνηθεηηθφ θαη ζεζκηθφ επίπεδν παξαηεξείηαη ε- λεξγφηεξε δξαζηεξηφηεηα κε λνκνζεηηθέο πξσηνβνπιίεο γηα ηελ γξαθεηνθξαηηθή ππξακηδνεηδή νξγάλσζε ησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ, ηε λνκνζεηηθή αληηκεηψπηζε πξνλνηαθψλ ζεκάησλ, ελψ παξάιιεια αλαδχεηαη ε αλάγθε γηα κηα επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε θαη ζεκειίσζε ησλ πξνγξακκάησλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Δλ ηνχηνηο απνπζηάδεη κηα ζαθψο πξνζδηνξηζκέλε πνιηηηθή θνηλσληθήο πξφλνηαο (Παλνπηζνπνχινπ, 1984, ζ. 127,129). Δηδηθφηεξα γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο, ελψ πξνεγνχκελα δελ είραλ ζεζπηζηεί θξηηήξηα θαη δηαδηθαζίεο επηινγήο ησλ απφξσλ, μεθίλεζε ε ζηαδηαθή ζέζπηζε κέηξσλ «πνπ απνθαιχπηνπλ πξφζεζε ηνπ λνκνζέηε γηα ηδηαίηεξε θαλνληζηηθή δηακφξθσζε ησλ ζρεηηθψλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ» (Κξεκαιήο, 1991, ζ. 100). Χο ηέηνηα ζεσξνχληαη απφ ηνλ Κξεκαιή φζα πξνβιέπνληαη ζηνπο Α.Ν. 388/45 θαη Α.Ν.836/46 γηα ηε ζχζηαζε Κέληξσλ Κνηλσληθήο Πξφλνηαο ην 1945 ζηελ έδξα θάζε λνκνχ, σο Ν.Π.Γ.Γ. αξρηθά, θαη απφ ην 1948 σο ππεξεζίεο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο, κε ηε ζπγρψλεπζε ησλ νξγαληζκψλ Υξηζηηαληθήο Αιιειεγγχεο, ηεο Κεληξηθήο Δπηηξνπήο πζζηηίσλ θαη ηεο Φηιαλζξσπηθήο Δηαηξείαο. ηφρνο ησλ Κέληξσλ ήηαλ νη δηαλνκέο ηξνθίκσλ θαη νη ινηπέο κνξθέο βνήζεηαο, εμαηηίαο θνηλσληθήο ή νηθνλνκηθήο εμαζιίσζεο, λα παξέρνληαη κεηά απφ ζπζηεκαηηθή εμαθξίβσζε ησλ αλαγθψλ. Παξά ηαχηα ε θαζηέξσζε δηαδηθαζηψλ γηα ηε δηαπίζησζε ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα θνηλσληθή πξνζηαζία, δελ ζπλεπάγνληαλ ηελ νπζηαζηηθή λνκηθή θαηνρχξσζε ηεο ζέζεο ησλ απφξσλ. 8 Ζ 7 Δηδηθφηεξα ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο, ην Τπνπξγείν Πξφλνηαο ζε ζπλεξγαζία κε νξγαλψζεηο ηνπ εμσηεξηθνχ θαη κε πφξνπο απφ ην ρέδην Μάξζαι, νξγάλσζε 12 κφληκα πγεηνλνκηθά θέληξα, έζεζε ζε ιεηηνπξγία 423 θνηλνηηθά ηαηξεία θαη ηέινο αλήγεηξε θαη εμφπιηζε πέληε λνζνθνκεία, ζε Σξίπνιε, Θεζζαινλίθε, Πχξγν, Ρέζπκλν θαη Υαληά, αληίζηνηρα (Παλνπηζνπνχινπ, Κ., ζ. 128). 8 Έκκεζε αλαγλψξηζε πξαγκαηηθήο ππνρξέσζεο ηνπ θξάηνπο γηα θάιπςε βαζηθψλ αλαγθψλ νπνηνπδήπνηε αηφκνπ, κεηά απφ αληηθεηκεληθφ έιεγρν πξνυπνζέζεσλ, απνξξέεη ζχκθσλα κε ηνλ Κξεκαιή απφ ηα άξζξα 1 θαη 2 ηνπ Β.Γ. 11.5.1946 «πεξί ηεο ελλνίαο ηεο απνξίαο θαη ηνπ ηξόπνπ απνδείμεσο απηήο», ρσξίο λα ππνζηεξίδεηαη φηη θαη ηφηε ζεκειηψζεθε λνκηθά ε ζέζε ηνπ ιήπηε πξνλνηαθψλ παξνρψλ, γηαηί ζηηο

21 δηνηθεηηθή δηάξζξσζε ησλ Κέληξσλ βαζίζηεθε ζε πξφηππα ιεηηνπξγίαο αλάινγσλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ μέλσλ ρσξψλ, ζχκθσλα κε κειέηεο ζπκβνχισλ πξνεξρνκέλσλ θπξίσο απφ ηηο Ζ.Π.Α. Χζηφζν, ν λεπνηηζκφο θαη ε πειαηεηαθή ινγηθή είραλ σο ζπλέπεηα ηελ ζηειέρσζε ησλ Κέληξσλ κε 4500 ππαιιήινπο ρσξίο δηαγσληζκφ θαη βεβαίσο ρσξίο λα απαηηεζνχλ ηα θαηάιιεια πξνζφληα, εμέιημε πνπ πξνθάιεζε ηελ έληνλε αληίδξαζε ππεξεζηαθψλ παξαγφλησλ. 9 (ηαζφπνπινο, 1999, ζ.164). Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ηελ πεξίνδν απηή ε εθαξκνγή πξνλνηαθψλ πξνγξακκάησλ πνπ απνζθνπνχζαλ ζηελ παξαγσγηθή απαζρφιεζε φζσλ θξίλνληαλ ηθαλνί γηα εξγαζία, κε ζηφρν ηνλ πεξηνξηζκφ παξαζηηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, αιιά θαη σο κηα παξαγσγηθή ψζεζε ζε νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ βξίζθνληαλ ζε έλδεηα, ρσξίο δηεμφδνπο εξγαζίαο. 10 Πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ζηειέρσζεο ησλ ππεξεζηψλ πξφλνηαο κε θαηάιιεια εθπαηδεπκέλν πξνζσπηθφ, θαηά ηελ πξψηε κεηαπνιεκηθή δεθαεηία ηδξχζεθαλ ηξεηο ζρνιέο: Σν 1945 ζπζηήζεθε ε ρνιή Κνηλσληθήο Πξφλνηαο απφ ην Ακεξηθαληθφ Κνιιέγην, ε νπνία ιεηηνχξγεζε κέρξη θαη ην 1975, ην 1948 ε Υ.Δ.Ν. Διιάδνο ίδξπζε ηε ρνιή Κνηλσληθήο Δξγαζίαο θαη ιίγα ρξφληα αξγφηεξα, ζπγθεθξηκέλα ην 1960, ηδξχζεθε ρνιή Κνηλσληθήο Δξγαζίαο κε πξσηνβνπιία ηεο Δηαηξείαο Πξνζηαζίαο Αλειίθσλ Αζελψλ (Δ.Π.Α.Α.). Οη ζρνιέο απηέο ιεηηνχξγεζαλ σο λνκηθά πξφζσπα ηδησηηθνχ δηθαίνπ ππφ ηελ επνπηεία ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο. Αλαιφγνπ πξνζαλαηνιηζκνχ ήηαλ θαη ε ρνιή Γηαθνληζζψλ πνπ ηδξχζεθε ην 1957 απφ ηελ Δθθιεζία ηεο Διιάδνο γηα ηελ εθπαίδεπζε πξνζσπηθνχ πνπ ζα ππεξεηνχζε ζε κεηξνπφιεηο θαη ελνξίεο. Γηα άιιε κηα θνξά (φπσο θαη ζηελ πεξίνδν ηεο Αληηβαζηιείαο), ζεσξήζεθε φηη ηα πξνγξάκκαηα ησλ ζρνιψλ θαηαξηίζηεθαλ βάζεη ιαλζαζκέλεο επηινγήο αλαπηπμηαθνχ θνηλσληθνχ ππνδείγκαηνο θαζψο ε εθπαίδεπζε αληαπνθξηλφηαλ ζηηο αλάγθεο κηαο α- λεπηπγκέλεο ρψξαο θαη φρη κηαο αλαπηπζζφκελεο, φπσο ήηαλ ε Διιάδα ηελ πεξίνδν πξνυπνζέζεηο πξνζηαζίαο πεξηιακβάλνληαλ «ζθόπηκα πνιιέο αθαζόξηζηεο αμηνινγηθέο έλλνηεο» (Κξεκαιήο, 1991, ζ.101) 9 «Έηζη, αληί λα δεκηνπξγεζεί ε ππνδνκή κε ην θαηάιιειν αλζξψπηλν δπλακηθφ γηα ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή πξνλνηαθψλ πξνγξακκάησλ, πξνζηέζεθαλ νη πνιππιεζείο άζρεηνη ππάιιεινη γηα λα ηαιαηπσξνχλ ηνπο ηαιαηπσξεκέλνπο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο», αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά ν Π. ηαζφπνπινο (ηαζφπνπινο, 1999, ζ.164). 10 Παξάδεηγκα ην πξφγξακκα «Πξφλνηα δηα ηεο εξγαζίαο» πνπ εθαξκφζηεθε θπξίσο ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο θαη αθνξνχζε ζηελ θαηαζθεπή δεκνζίσλ θνηλνθειψλ έξγσλ κηθξήο θιίκαθαο κε επηδφηεζε ηνπ εκεξνκηζζίνπ ησλ απαζρνινπκέλσλ ή θαη κε ηελ εζεινληηθή ζπκβνιή ησλ θαηνίθσλ. «Τα κηθξά εκεξνκίζζηα απεηέινπλ ην κνλαδηθόλ ρξεκαηηθόλ εηζόδεκα πνιιώλ αγξνηηθώλ νηθνγελεηώλ», αλαθέξεη ν Μαζηξνγηάλλεο (Μαζηξνγηάλλεο, 1960, ηφκνο Β, ζ. 489).

22 εθείλε. Δθαξκφζηεθαλ, ζχκθσλα κε ηελ θξηηηθή, βνξεηνακεξηθαληθά πξφηππα νξγάλσζεο ελψ ν ζηφρνο ζα εμππεξεηνχληαλ θαιιίηεξα εάλ ε εθπαίδεπζε εζηηάδνληαλ ζε πξνγξάκκαηα θνηλνηηθήο αλάπηπμεο (ηαζφπνπινο, 1999, ζ.165). 11 Μηα ζεκαληηθή εμέιημε ζηνλ πξνλνηαθφ ηνκέα, πέξαλ ησλ πξνγξακκάησλ ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο, ππήξμε ε ίδξπζε ηνπ Δζληθνχ Οξγαληζκνχ Πξνλνίαο (Δ.Ο.Π.) ην 1947, αξρηθά σο εξαληθήο επηηξνπήο κε ηνλ ηίηιν «Έξαλνο Βνξείσλ Δπαξρηψλ Διιάδνο», κε ζθνπφ ηε ζπκβνιή ζηελ κεηαπνιεκηθή αλαζπγθξφηεζε πεξηνρψλ ηεο βφξεηαο Διιάδαο. Σν 1955 ν Δ.Ο.Π.. κεηνλνκάζζεθε ζε «Βαζηιηθή Πξφλνηα», επεηδή, ζχκθσλα κε ηνλ Π. ηαζφπνπιν «ζηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ είρε πξσηνζηαηήζεη ε ηφηε βαζίιηζζα Φξεηδεξίθε», ελψ επί δηθηαηνξίαο (1970) επαλήιζε ε αξρηθή ηνπ νλνκαζία. Ο Δζληθφο Οξγαληζκφο Πξνλνίαο ιεηηνχξγεζε σο λνκηθφ πξφζσπν ηδησηηθνχ δηθαίνπ 12, ρξεκαηνδνηνχληαλ ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ θαη πξνψζεζε ηε δεκηνπξγία ελφο εθηεηακέλνπ δηθηχνπ ππεξεζηψλ πξνλνίαο, α- πνηειψληαο ηνλ θχξην θνξέα πξνλνηαθήο πξνζηαζίαο ηεο νηθνγέλεηαο (Κνληηάδεο, 2004). Μεξηθέο απφ ηηο πξνλνηαθέο ππνδνκέο θαη ηηο δξάζεηο ηνπ Δ.Ο.Π. ήηαλ νη Παηδνππφιεηο πνπ πξφζθεξαλ ηδξπκαηηθή, δηεκεξεχνπζα θαη θνηλνηηθή θξνληίδα (νξηζκέλεο, θπξίσο ζηε βφξεηα Διιάδα, ζπλερίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπο), ηα Κνηλνηηθά πίηηα Παηδηνχ ζε πεξίπνπ 300 απνκαθξπζκέλεο θνηλφηεηεο, ηα Πξνγξάκκαηα Οηθνηερλίαο κε ζηφρν ηελ αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο αγξνηηθψλ νηθνγελεηψλ, ηελ παξακνλή ηνπ αγξνηηθνχ πιεζπζκνχ ζηελ χπαηζξν θαη ηε δηάζσζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Απφ ην 1957 μεθίλεζε θαη ε δεκηνπξγία πνιπδχλακσλ θέληξσλ θνηλσληθήο εμππεξέηεζεο γηα άηνκα θάζε ειηθίαο, ζε ππνβαζκηζκέλεο αζηηθέο πεξηνρέο ηεο Αζήλαο, ηεο Θεζζαινλίθεο, ηνπ Βφινπ θαη ηεο Καβάιαο. Σα αζηηθά απηά θέληξα ηνπ Δ.Ο.Π., φπσο θαη ηα Κνηλνηηθά πίηηα Παηδηνχ, απφ ην 1992 κεηνλνκάζζεθαλ ζε Κέληξα Φξνληίδαο Οηθνγέλεηαο (ΚΔ.Φ.Ο.). Μηα απφ ηηο πξσηνβνπιίεο ηνπ Δ.Ο.Π. απνηέιεζε θαη ε ζχζηαζε ηνπ Βαζηιηθνχ Δζληθνχ Ηδξχκαηνο (Β.Δ.Η.), ην νπνίν κεηνλνκάζζεθε αξγφηεξα ζε Δζληθφ Ίδξπκα Νεφηεηαο (ιεηηνπξγεί έσο ζήκεξα). Σν Βαζηιηθφ Δζληθφ Ίδξπκα ζρεδίαζε θαη 11 Ο Λνπθάο Πάηξαο, θαζεγεηήο Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, επηζεκαίλεη: «Η θπξησηέξα αδπλακία εηο ηελ εθπαίδεπζηλ ησλ θνηλσληθώλ ιεηηνπξγώλ ελ Διιάδη έγθεηηαη εηο ην όηη αύηε απνβιέπεη εηο ηελ ζεξαπείαλ αλαγθώλ κειώλ νκάδσλ κηαο ιίαλ αλεπηπγκέλεο θνηλσλίαο θαη νπρί κηαο αλαπηπζζνκέλεο θνηλσλίαο, έρεη δειαδή νξγαλσζεί βάζεη ιαλζαζκέλεο επηινγήο αλαπηπμηαθνύ θνηλσληθνύ ππνδείγκαηνο» (Πάηξαο 1974, ζ. 41). 12 Αλαθνξηθά κε ην λνκηθφ θαζεζηψο ηνπ Δ.Ο.Π. ν Κξεκαιήο παξαηεξεί: «Μπνξεί (ν Δ.Ο.Π.) λα ηδξύζεθε σο λ.π.η.δ., κε θξαηηθή επνπηεία θαη ρξεκαηνδόηεζε, πξνο εμαζθάιηζε λνκνζεηηθά πξνθαζνξηζκέλσλ θνηλσληθώλ ππεξεζηώλ, αιιά δελ επηθνξηίζηεθε κε εηδηθέο δηνηθεηηθέο ιεηηνπξγίεο (βι. Ν.Γ. 572/70), ππνθείκελεο ζε δηθαζηηθό αθπξσηηθό έιεγρν» (Κξεκαιήο, 1991, ζ. 42-43).

23 εθήξκνζε πξνγξάκκαηα, θπξίσο εθπαηδεπηηθνχ ραξαθηήξα, κε ζηφρν ηελ επηκφξθσζε ησλ λέσλ ηεο πεξηθέξεηαο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο θαηάξηηζε ζε πξαθηηθέο ηερληθέο ζρνιέο. Δπηρεηξψληαο κηα θξηηηθή απνηίκεζε ηνπ έξγνπ ηνπ Δ.Ο.Π. θαη ησλ ηδξπκάησλ πνπ ζπλέζηεζε, ν Π. ηαζφπνπινο αλαθέξεη: «πξέπεη λα αλαγλσξηζζεί φηη ηα ηδξχκαηα απηά φρη κφλν βνήζεζαλ ζηελ θάιπςε αλαγθψλ θαη ηελ αληηκεηψπηζε θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ ηεο επνρήο εθείλεο, αιιά ηαπηφρξνλα απεηέιεζαλ ηνλ βαζηθφ θνξκφ ηνπ δηθηχνπ ππεξεζηψλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ζηε ρψξα καο κε πξσηνπνξηαθά γηα ηελ επνρή ηνπο πξνγξάκκαηα ( ). Ζ ζπκβνιή ηεο «Βαζηιηθήο Πξφλνηαο», ηνπ Β.Δ.Η. θαη ησλ δηεζλψλ νξγαλψζεσλ ( ) ζπλίζηαηαη επίζεο θαη ζην γεγνλφο φηη ζρεδίαζαλ ηα δηάθνξα πξνγξάκκαηα κε βάζε ηε δηεζλή εκπεηξία θαη ηηο ζχγρξνλεο αξρέο θαη κεζφδνπο ηεο Κνηλσληθήο Δξγαζίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, έδσζαλ έκθαζε, φπνπ ήηαλ δπλαηφλ, ζηελ εμστδξπκαηηθή θξνληίδα, ζηελ απντδξπκαηνπνίεζε, ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή απνθαηάζηαζε, ηελ απηελέξγεηα θαη απηάξθεηα ησλ εμππεξεηνπκέλσλ» ((ηαζφπνπινο, 1999, ζ. 167-168). Σελ εμεηαδφκελε πεξίνδν ζπλερίδεηαη θαη ην έξγν ηνπ Π.Η.Κ.Π.Α., ηνπ νπνίνπ ε ρξεκαηνδφηεζε, κε λφκνπο ηνπ 1945 θαη 1949, πξνεξρφηαλ απφ ην 70% ησλ θαζαξψλ θεξδψλ ησλ θξαηηθψλ ιαρείσλ. Πέξα απφ ηα πξνγξάκκαηα γηα ηελ παηδηθή ειηθία, γηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο θαη γηα ειηθησκέλνπο, είρε ηελ επζχλε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ Παηδηαηξηθνχ Νεπξνςπρηαηξηθνχ Ννζνθνκείνπ Νηανχ Πεληέιεο (ηδξχζεθε ην 1955), ελψ ην 1953 ζχζηεζε ζηε Θεζζαιία θηλεηέο κνλάδεο παξνρήο ππεξεζηψλ ζε κεηέξεο. Με ηε ζπλεξγαζία ηεο Παγθφζκηαο Οξγάλσζεο Τγείαο θαη ηεο UNISEF ίδξπζε εηδηθή Τπεξεζία Πξνζηαζίαο Μεηξφηεηαο θαη Βξεθψλ ζηελ πεξηθέξεηα (Παλνπηζνπνχινπ, 1984). ηε δεθαεηία ηνπ 1950 ηδξχζεθαλ άιινη δχν ζεκαληηθνί θνξείο, φπσο ην Κέληξν Βξεθψλ «Μεηέξα» θαη ην ίδξπκα «Θενηφθνο» γηα ηελ πξνζηαζία αγάκσλ κεηέξσλ θαη βξεθψλ (Κνληηάδεο, 2004). Δηδηθφηεξα, ην «Μεηέξα» ζπζηήζεθε κε Β.Γ. ηνπ 1953, κε ζηφρν ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πνπ απεπζχλνληαη ζε απξνζηάηεπηα παηδηά (πεξίζαιςε, κέξηκλα γηα ηελ ςπρνζσκαηηθή ηνπο αλάπηπμε, θ.α.) θαη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο. Τπφ ηελ ζθέπε ηνπ «Μεηέξα» νξγαλψζεθε θαη ιεηηνχξγεζε ε Αλσηέξα ρνιή Νεπηνβξεθνθφκσλ (Θσκφπνπινο, 1990, ζ. 146). Με αθεηεξία ηελ δεθαεηία ηνπ 50 ζπζηεκαηνπνηείηαη ζεζκηθά ε θαηνρχξσζε ηεο επηδνκαηηθήο πνιηηηθήο γηα δηάθνξεο εππαζείο πιεζπζκηαθέο νκάδεο (Κνληηάδεο, 2004, ζ.462). Μεηά ηελ αληηκεηψπηζε ησλ επεηγνπζψλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ κε ηα πξνλνηαθήο θχζεσο πξνγξάκκαηα, ηελ αλνηθνδφκεζε θαηεζηξακκέλσλ ζπηηηψλ θαη ηελ έ-

24 λαξμε ηεο πεξηφδνπ αλαζπγθξφηεζεο ηεο νηθνλνκίαο, άξρηζε ν ζρεδηαζκφο γηα κηα πην ζπζηεκαηηθή θαη καθξνπξφζεζκε αληηκεηψπηζε πξνβιεκάησλ πγείαο, ζηέγαζεο θαη άιισλ ηνκέσλ πξνλνηαθήο πνιηηηθήο. ηε δεθαεηία ηνπ 60 ξπζκίζηεθε νξηζηηθά ην ζέκα ηεο ζηέγαζεο ησλ πξνζθχγσλ κε πξνγξάκκαηα απηνζηέγαζεο θαη πξνγξάκκαηα θαηαζθεπήο «ιατθψλ» πνιπθαηνηθηψλ». ηαδηαθά πεξηνξίζηεθαλ θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ δηεζλψλ αλζξσπηζηηθψλ νξγαλψζεσλ θαζψο ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα ηεο ρψξαο ηελ θαηέηαζζε πιένλ εθηφο ησλ ρσξψλ ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ (ηαζφπνπινο, 1999, ζ. 168). Ζ θαηάιπζε ηεο δεκνθξαηίαο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο επηάρξνλεο δηθηαηνξίαο πξνθάιεζε ζνβαξέο δπζρέξεηεο ζηελ πνξεία νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο. Νέα πξνλνηαθά κέηξα ζηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο νπζηαζηηθά δελ ειήθζεζαλ, ρσξίο λα ζεκαίλεη φηη δελ ζεζπίζηεθαλ νξηζκέλα κέηξα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Γηα παξάδεηγκα ην 1973 ηέζεθαλ θάπνηεο αξρέο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο ηξίηεο ειηθίαο, φπσο κε ην Ν.Γ. 162/73 ην νπνίν έζεζε ην πιαίζην αξρψλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ ππεξειίθσλ, κε πξνβιέςεηο γηα ηελ ηδξπκαηηθή θαη ηελ εμστδξπκαηηθή πξνζηαζία. χκθσλα κε ηνλ ηαζφπνπιν, ην Ν.Γ. 162/73 φπσο ζπκπιεξψζεθε αξγφηεξα, απνηέιεζε ην πιαίζην γηα ηε ζέζπηζε θαη ιεηηνπξγία ησλ Κέληξσλ Αλνηθηήο Πεξίζαιςεο Ζιηθησκέλσλ (ΚΑΠΖ), ηεο θαη νίθνλ λνζειείαο θαη άιισλ πξνγξακκάησλ πξνζηαζίαο ηνπ γήξαηνο (ηαζφπνπινο, 1999, ζ. 170). Σελ ίδηα ρξνληά, κε ην ΝΓ 57/1973 γίλεηαη κηα απφπεηξα ζεκειίσζεο ηεο θξαηηθήο δπλαηφηεηαο γηα ηε δεκηνπξγία ελφο εληαίνπ ζπζηήκαηνο εηζνδεκαηηθήο ελίζρπζεο ησλ νηθνλνκηθά αζζελεζηέξσλ, ρσξίο πάλησο λα εθδνζνχλ θαλνληζηηθέο πξάμεηο πνπ λα επηηξέπνπλ ηελ εθαξκνγή ελφο ζπζηήκαηνο θαζνιηθήο ζηφρεπζεο (Κνληηάδεο, 2004). 13 χκθσλα κε ηνλ Κνληηάδε, ην παξαπάλσ Ν.Γ. κε ηελ εηζαγσγή εηζνδεκαηηθψλ θξηηεξίσλ γηα ηηο πξνβιεπφκελεο παξνρέο, κπνξεί λα «ζεσξεζεί σο έλα πξψηκν εγρείξεκα ζέζπηζεο γεληθψλ αξρψλ ελφο ζπζηήκαηνο ειαρίζηνπ εγγπεκέλνπ εηζνδήκαηνο». Χζηφζν ε εθαξκνγή ηνπ ζηελ πξάμε πεξηνξίζηεθε ζηελ αληηκεηψπηζε εθηάθησλ αλαγθψλ 13 Σν θξηηήξην ηνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο, σο πξνυπφζεζε παξνρήο ή κε δηθαηψκαηνο θνηλσληθήο πξφλνηαο ζε άηνκα πνπ βξίζθνληαη ζε αλάγθε, είλαη βαζηθφ, ζχκθσλα κε ην Ν.Γ. 57/73. «Σύκθσλα κε ηε ζεκειηώδε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 1, π. 2 πεξ. β Ν.Γ. 57/73 πξνϋπόζεζε θνηλσληθήο πξνζηαζίαο είλαη «ε αδπλακία θαιύςεσο ηεο ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο δη ηδίσλ κέζσλ απηώλ (ησλ νηθνλνκηθώο αδπλάησλ) θαη ησλ κειώλ ηεο νηθνγελείαο ησλ» (Κξεκαιήο, 1991, ζ. 188)