Βορειοανατολική Αττική, υπό το πρίσμα των εξελίξεων Δήμος Μαραθώνα

Βορειοανατολική Αττική, υπό το πρίσμα των εξελίξεων Χωροταξικός Σχεδιασμός Φροντιστήριο: Σοφία Αυγερινού Κολώνια, Σοφία Νικολαϊδου Σπουδαστική ομάδα: Γαλιούνα Ήλια-Άννα,04106606, Δαββέτα Γεωργία, Μαλακτού Ελένη 04106603 Εξάμηνο: 7 ο Ακαδημαϊκό έτος: 2009-2010

Περιεχόμενα Βορειανατολική Αττική...12 Νομαρχία Ανατολικής Αττικής Οδικό δίκτυο Χρήσεις γης Γενικά χαρακτηριστικά Βορειοανατολικής Αττικής Δίκτυο Natura 2000 Πυρκαγιές στη Βορειοανατολική Αττική Σημαντικά σημεία αναφοράς ΤοΝέοΡυμοτομικόσχέδιοΑθήνας Αττικής 40 Γενικά χαρακτηριστικά Δήμου Μαραθώνα Ιστορικά στοιχεία Οδικοί άξονες Βασικές προσβάσεις Δίκτυο συγκοινωνιών Οικισμοί Δήμου Μαραθώνος Οικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά Χρήσεις γης Χρήσεις γης κατά οικισμό Φυσιογνωμία δομημένου χώρου Κοινωνικές υποδομές Ιστορικά μνημεία Αρχαιολογικοί χώροι Φυσικό περιβάλλον Θεσμικό πλαίσιο Προβλήματα Δήμου Μαραθώνα.45 Ανάλυση προβλημάτων και δυνατοτήτων δήμου Μαραθώνα..46 Απαισιόδοξο σενάριο.. 53 Εφικτό σενάριο 61 Υπεραισιόδοξο σενάριο.62 1

Βορειοανατολική Αττική Νομαρχία Ανατολικής Αττικής Ο νομός Αττικής βρίσκεται στην κεντρική Ελλάδα και ειδικότερα καταλαμβάνει το νοτιοανατολικό τμήμα της Στερεάς Ελλάδας. Έχει έκταση 3.808 χλμ² και καλύπτει το 2,9% της συνολικής έκτασης της χώρας. Αποτελεί τον πιο πυκνοκατοικημένο νομό της Ελλάδος, εφόσον σε αυτόν ανήκουν η πρωτεύουσα Αθήνα, και το μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδας, το λιμάνι της πόλης του Πειραιά. Διασπάται σε τέσσερις νομαρχίες που προστίθενται αυτόνομα στον αριθμό των λοιπών νομών της Ελλάδος, τη Νομαρχία Αθηνών, τη Νομαρχία Πειραιώς, τη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής και τη Νομαρχία Δυτικής Αττικής. Νομαρχία Αθηνών Νομαρχία Πειραιώς Νομαρχία Ανατολικής Αττικής Νομαρχία Δυτικής Αττικής 400000 0 1200000 Όρια νομαρχιών 800000 Όρια δήμων 2 Βορειοανατολική Αττική

Νομαρχία Ανατολικής Αττικής Η Νομαρχία Ανατολικής Αττικής καταλαμβάνει το βορειοανατολικό και το νοτιοανατολικό χερσαίο άκρο του Νομού. Περιλαμβάνει διοικητικά 20 δήμους και 26 κοινότητες. Έδρα της νομαρχίας είναι η πόλη της Παλλήνης. Ο πληθυσμός της ήταν 403.918 κάτοικοι κατά την απογραφή του 2001. Ηέκτασήτης είναι 1.459 km2. Υποδιαιρείται στις εξής γεωγραφικές ενότητες: Βορειοανατολική Αττική Μαραθώνας Νέα Μάκρη Ραφήνα Γραμματικό Βαρνάβας Καπανδρίτι Αφίδνες Πολυδένδρι Κάλαμος Μαλακάσα Αυλώνα Μαρκόπουλο Ωρωπού Ωρωπός Σκάλα Ωρωπού και Χαλκούτσι Νέα Παλάτια και Άγιος Κωνσταντίνος Συκάμινο Αχαρνές Θρακομακεδόνες Κρυονέρι Άγιος Στέφανος Άνοιξη Δροσιά Ροδόπολη Διόνυσος Σταμάτα Μεσόγεια Γέρακας Γλυκά Νερά Ανθούσα Παλλήνη Παιανία Πικέρμι Σπάτα Αρτέμιδα Ραφήνα Μαρκόπουλο Μεσογαίας Κερατέα Κορωπί Καλύβια Θορικού Βάρη Κουβαράς Λαυρεωτική Σαρωνίδα Ανάβυσσος Παλαιά Φώκαια Λαύριο Άγιος Κωνσταντίνος Ο πληθυσμός του νομού ανέρχεται στους 403 918 κατοίκους μετά την απογραφή του 2001, έχοντας αυξηθεί από το 1991 κατά 21% Βορειοανατολική Αττική Μεσόγεια 400000 1200000 0 800000 Λαυρεωτική ς Όρια Δήμων 3 Βορειοανατολική Αττική

Οδικό δίκτυο Η Αττική Οδός είναι ένα σύστημα κλειστών αυτοκινητοδρόμων που διατρέχει την Αττική από την Ελευσίνα ως τα Σπάτα. Είναι ένας αυτοκινητόδρομος που σχεδιάστηκε και λειτουργεί με τις πλέον σύγχρονες προδιαγραφές λειτουργικότητας και ασφάλειας. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα έργα οδοποιίας όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Παρέχει καινοτόμες για τα ελληνικά δεδομένα υπηρεσίες που αφορούν στη διαχείριση περιστατικών έκτακτης ανάγκης, τηνέγκαιρηπαροχήδωρεάνοδικήςβοήθειας, τη σωστή ενημέρωση των οδηγών ως προς τα σημεία εισόδου και εξόδου από τον αυτοκινητόδρομο, τη συνεχή πληροφόρηση των οδηγών για τις συνθήκες που επικρατούν στο δρόμο, τη σήμανση που θα συναντήσουν, τα όρια ταχύτητας, τους Σταθμούς Εξυπηρέτησης Αυτοκινητιστών (Σ.Ε.Α.), κλπ. Το κομμάτι του αυτοκινητοδρόμου Ελευσίνας - Σπάτων (με κατεύθυνση τα Σπάτα), ξεκινά λίγο μετά το σταθμό διοδίων της Ελευσίνας και τερματίζει 3 χιλιόμετρα πριν το Αεροδρόμιο Αθηνών. Το 2005 ανακοινώθηκε ένα σχέδιο επεκτάσεων που περιλαμβάνει την επέκταση της Λεωφόρου Ελευσίνας - Σταυρού - Σπάτων νοτιοδυτικά προς τη Λεωφόρο Ποσειδώνος και νοτιοανατολικά προς Λαύριο, καθώς και την επέκταση της Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού νότια προς Λεωφόρο Ποσειδώνος (θα συναντά την αντίστοιχη επέκταση της Λεωφόρου Ελευσίνας - Σπάτων) και ανατολικά προς Ραφήνα. 400000 1200000 0 800000 ς Οδικοί άξονες Η Εθνική Οδός No 1 είναι η μεγαλύτερη σε μήκος οδός στην Ελλάδα και είναι κομμάτι του ευρωπαϊκού αυτοκινητόδρομου Βορρά-Νότου Ε75. Ξεκινάει από τη Λεωφόρο Κηφισού (λεκανοπέδιο Αττικής) και καταλήγει στο συνοριακό σταθμό Ευζώνων (σύνορα με Π.Γ.Δ.Μ.). Οι χρήστες της οδού υπόκεινται στην καταβολή διοδίων (σε σταθμούς που βρίσκονται σε συγκεκριμένα σημεία της οδού). Στα τέλη της δεκαετίας '70 - αρχές δεκαετίας '80, η οδός(σχεδόν σε όλο το μήκος της) είχε πλάτος 13-14 μ. και 4 λωρίδες κυκλοφορίας (1 λωρίδα + 1 βοηθητική λωρίδα ανά κατεύθυνση) χωρίς διαχωριστική νησίδα. Το τμήμα Αθήνα - Λαμία εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 1962 (με 14 μ. πλάτος σχεδόν σε όλο το μήκος του). Τα έργα για την αναβάθμιση της οδού και τη μετατροπή της σε κλειστό αυτοκινητόδρομο, ξεκίνησαν σταμέσατηςδεκαετίαςτου'80. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, παραδόθηκανστηνκυκλοφορία(ως αυτοκινητόδρομος πλέον) τα τμήματα: κόμβος Κλειδίου - Γαλλικός ποταμός (1988), Στρατόπεδο Μπογιατίου - κόμβος Κρυονερίου (1989) (4,5 χμ.), κόμβος Οινοφύτων - κόμβος Σχηματαρίου (1989) (12,5 χμ.), κόμβος Ριτσώνας - κόμβος Θήβας (1989) (14,8 χμ.). Τα επόμενα χρόνια ξεκίνησαν έργα σε όλο το μήκος του τμήματος Αθήνα - κόμβος Θήβας, καθώς και στο τμήμα Κατερίνη - Κλειδί. 4 Βορειοανατολική Αττική

Χρήσεις Γης Ζώνες χρήσεων Ζώνη A(πράσινο) Ζώνη B1 (απόλυτου προστασίας αρχαιολογικών χώρων ) Ζώνη B2 (μέσης προστασίας τοπικών αρχαιολογικών χώρων) Ζώνη B3 (αττικού πάρκου) Ζώνη B4 (αρχαιολογικού χώρου Βραυρώνας) Ζώνη Γ1 (παραδοσιακών & βιολογικών καλλιεργειών) Ζώνη Γ2 (γεωργική γη) Ζώνη Δ (περιαστική κατοικία) Ζώνη Ε (περιοχές εκτός ορίων ΓΠΣ) Ζώνη Σ (τουριστικών εγκαταστάσεων) Ζώνη Η (υποδοχής β κατοικίας) Ζώνη Θ1 (παραλία) Ζώνη Θ2 (αναψυχή) Ζώνη Ι (χονδρεμπορίου) Ζώνη Κ1 Ζώνη Κ2 (επιχειρηματικό πάρκο) Ζώνη Κ3 (υψηλής τεχνολογίας) Ζώνη Μ (βιομηχανιών & βιοτεχνιών) Ζώνη Λ (αθλητικών εγκαταστάσεων) Ζώνη Λ1 (αθλητικά δήμου Ραφήνας) Ρέματα Όσον αφορά στις χρήσεις γης της βορειοανατολικής Αττικής παρατηρούμε πως ποικίλουν. Καταρχάς, διαθέτει πλούσιο φυσικό περιβάλλον. Στα όρια της βρίσκουμε τον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας, τη Βόρεια Πεντέλη, τους ποταμούς Ασωπό και Κηφισό, τη λίμνη του Μαραθώνα ενώ βρέχεται από το Νότιο Ευβοϊκό. Σε αυτά μπορούμε να συμπληρώσουμε το Εθνικό πάρκο Σχοινιά, με το πευκόδασος. Όσον αφορά στην κατοικία, τα τελευταία χρόνια η περιοχή στο σύνολο της φιλοξενεί πλήθος νέων κατοίκων, κάποιοι από τους οποίους μετέτρεψαν την εξοχική τους κατοικία σε πρώτη κατοικία. Παρατηρείται συχνά και το φαινόμενο της αυθαίρετης δόμησης με πολλούς οικισμούς να είναι εκτός σχεδίου πόλεως. Παράλληλα έχει αναπτυχθεί η βιομηχανική ζώνη των Οινοφύτων και επιχειρήσεις κατά μήκος της Εθνικής Οδού. Πρόκειται για μια γενικότερη ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα παραγωγής με νέες υπηρεσίες και οικονομικές δραστηριότητες που αναδύονται στις πόλεις που μεγαλώνουν. Ζωντανή αλλά φθίνουσα είναι η παραδοσιακή γεωργική οικονομία ενώ μεγάλη είναι η τουριστική δραστηριότητα στις ακτές του Νότιου Ευβοϊκού. Υπάρχουν επίσης αρκετοί αρχαιολογικοί χώροι, κυρίως στο δήμο του Μαραθώνα καθώς και δημιουργία αθλητικών κέντρων, συχνά μεγάλου βελινεκούς, όπως το κωπηλατοδρόμιο, επίσηςστοδήμοτουμαραθώνα. 200000 600000 0 400000 Υπουργείο Περιβάλλοντος και Χωροταξίας Πηγές: Αττικό ΜΕΤΡΟ,ΥΠΕΧΩΔΕ, ΟΑΣΑ Επεξεργασία: Εργαστήρια Χωροταξίας και Οικιστικές Ανάπτυξης ΕΜΠ 5 Βορειοανατολική Αττική

Γενικά χαρακτηριστικά Βορειοανατολικής Αττικής Οι περιοχές από τον Ωρωπό ως τον Μαραθώνα και από τον Κάλαμο ως τον Διόνυσο μετατρέπονται σιγά- σιγά σε προάστια της Αθήνας. Η δόμηση στα βόρεια της Αττικής αρχίζει να απλώνεται έξω από τα στενά όρια δήμων και χωριών, σαν ποτήρι που γέμισε και υπερχειλίζει. Οι άλλοτε αραιοκατοικημένες περιοχές όσων αναζητούσαν καλύτερη ποιότητα ζωής δίπλα στον πολεοδομικό ιστό της Αθήνας, μετατρέπονται πλέον σε προάστια. Παράλληλα, το Καπανδρίτι, ο Μαραθώνας, οι Αφίδνες και ο Ωρωπός, τα χωριά της βόρειας Αττικής, οικοδομούνται με πρωτόγνωρους ρυθμούς. Μέσα στην τελευταία πενταετία 4.746 νέες οικοδομικές άδειες εκδόθηκαν στη βόρεια Αττική, που πλέον αλλάζει με τον γνωστό ελληνικό τρόπο: χωρίς σχέδιο, χωρίς προγραμματισμό, χωρίς όρια. Δύο είναι οι ζώνες που έλκουν έντονα τους κατασκευαστές. Αυτή κατά μήκος της Αττικής Οδού, που αναπτύσσεται ραγδαία την τελευταία δεκαετία, και το αδόμητο βορειότερο κομμάτι της Αττικής, που συνδυάζει αρκετά «ελκυστικά» χαρακτηριστικά (καλές περιβαλλοντικές συνθήκες, εύκολη πρόσβαση μέσω Εθνικής οδού, εγγύτητα στη βιομηχανική ζώνη Οινοφύτων- Σχηματαρίου και, πάνω απο όλα, δεν διέπεται από κάποιο ειδικό καθεστώς προστασίας). Είναι χαρακτηριστικό ότι η θέσπιση περιορισμών για την προστασία της βόρειας Αττικής (δηλαδή μιας Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου, κατά τα πρότυπα της αντίστοιχης των Μεσογείων) έχει από χρόνια μελετηθεί, αλλά το κείμενο μπαινοβγαίνει στα συρτάρια του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας ανάλογα με τις διαθέσεις του εκάστοτε υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, χωρίς να έχει θεσμοθετηθεί. Αιτία, οι πολιτικές πιέσεις που ασκούν οι «άρχοντες» της περιοχής, εκλεγμένοι ή άτυποι. Η δόμηση στα βόρεια της Αττικής, την τελευταία πενταετία, δίνει μια σαφή πρόγευση από την αλλαγή που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας, τη μεγαλύτερη οικοδομική άνθηση στη βόρεια Αττική γνωρίζουν την τελευταία πενταετία (στοιχεία 2002-2006) η Νέα Μάκρη (760 νέες οικοδομικές άδειες), το Καπανδρίτι (583 νέες άδειες), οάγιοςστέφανος(482 νέες άδειες), ο Μαραθώνας (457 νέες άδειες), οι Αφίδνες (373 νέες άδειες) και ο Ωρωπός (311 νέες οικοδομικές άδειες). Η παραλιακή ζώνη έχει από χρόνια αναπτυχθεί, ωστόσο το τελευταίο διάστημα παρουσιάζει ιδιαίτερη δυναμική. Όπως εξηγεί ο κ. Γεράρδης «Παρατηρούμε μια αύξηση της χρήσης των περιοχών αυτών για πρώτη κατοικία, αλλά και της ανάπτυξης υποδομών παραθερισμού και αναψυχής. Τα κύρια προβλήματα εδώ δημιουργούνται από την τάση άναρχης επέκτασης των οικισμών προς την πλευρά του βιότοπου του Μαραθώνα-Σχοινιά». Η ανεξέλικτη και η εκτός σχεδίου επέκταση της πρωτεύουσας είναι εμφανή. Όπως λέει και ο επίκουρος καθηγητής στη σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, κ. Κωνσταντίνος Σερράος. «Ο κόσμος εγκαταλείπει το κέντρο αναζητώντας καλύτερη ποιότητα κατοικίας και περιβάλλοντος. Οι περιοχές ξεκινούν να αναπτύσσονται με το καθεστώς της εκτός σχεδίου δόμησης και σταδιακάαρχίζουννααποκτούνμιαπυκνότητα η οποία τις μετατρέπει σε οικιστικές. Για παράδειγμα, σελίγαχρόνιαθα δούμε την Αθήνα να «καταπίνει» το Καπανδρίτι. Κατόπιν έρχεται η πολιτεία και αποφασίζει να τις εντάξει στο σχέδιο πόλης, χωρίς όμως να έχει περιθώρια μεγάλων παρεμβάσεων. Αποτέλεσμα είναι οι περιοχές αυτές να είναι καταδικασμένες να έχουν ελλείψεις σε υποδομές». Οι επιστήμονες, πάντως, τάσσονται κατά της συνεχούς επέκτασης του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αττικής. Οκ. Σερράος συνεχίζει λέγοντας. «Η Αθήνα απλώνεται συνεχώς, δημιουργώντας προβλήματα στις μετακινήσεις, αυξάνοντας την ανάγκη για νέες υποδομές, υποβαθμίζοντας το περιβάλλον. Στην περίπτωση της βόρειας Αττικής θα έπρεπε να σκεφτούμε την οικιστική ανάπτυξη δύο φορές, καθώς καταναλώνει το πολύτιμο περιαστικό πράσινο της Αθήνας». 6 Βορειοανατολική Αττική

Δίκτυο Natura 2000 Το Δίκτυο Natura 2000 (Φύση 2000) είναι ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο προστασίας των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους. Αποτελεί ένα από τα πιο φιλόδοξα ευρωπαϊκά προγράμματα για την προστασία της φύσης και ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής τηςε.ε. για τη διατήρηση της φύσης. Ιδρύθηκε τον Μάιο του 1992. Χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες. Η Οδηγία για την προστασία των άγριων πτηνών απαιτούσε την δημιουργία Ειδικών Ζωνών Προστασίας (Special Protection Areas - SPA) της ορνιθοπανίδας. Η Οδηγία για την προστασία των Οικοτόπων παρομοίως απαιτούσε τη δημιουργία Ειδικών Ζωνών Προστασίας (Special Areas of Conservation - SAC) για τα υπόλοιπα είδη και το περιβάλλον. Επίσης διαθέτει μια ζώνη που αφορά τους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) (SCI). Από κοινού αυτές οι ζώνες δημιουργούν τις περιοχές του δικτύου Φύση 2000. Κάθε χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλει να καταρτίσει μία λίστα με τις καλύτερες περιοχές οι οποίες περιέχουν είδη που περιλαμβάνονται στις δύο οδηγίες. 400000 1200000 0 800000 Τόποι Κοινοτικής σημασίας (ΤΚΣ / SCI) Ζώνες Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας (ΖΕΠ / SPA) Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SCI) Πηγή: http://natura2000.eea.europa.eu Η εφαρμογή του Δικτύου στην Ελλάδα Στη χώρα μας η καταγραφή των τόπων που πληρούν τα κριτήρια της παρουσίας τύπων οικοτόπων και οικοτόπων ειδών, έγινε από μια ομάδα περίπου 100 επιστημόνων που συστήθηκε ειδικά για το σκοπό αυτό στo πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE (1994-1996) με τίτλο «Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίμηση και Χαρτογράφηση των Τύπων Οικοτόπων και των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας της Ελλάδας». Στον «Επιστημονικό Κατάλογο» εντάχθηκε το σύνολο σχεδόν των μέχρι τότε προστατευόμενων περιοχών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Υπολογίζεται ότι η Ελλάδα διαθέτει 359 περιοχές που προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία του δικτύου Νατούρα. Παρόλα αυτά, τρειςστιςτέσσεριςπεριοχέςνατούρατηςχώραςδενέχουνσυγκεκριμένα όρια και θεσμοθετημένες χρήσεις γης ούτε και επιστημονικό φορέα που να μεριμνά για την προστασία τους και για το λόγω αυτό παραβιάζονται πολύ συχνά. Αλλά ακόμα και οι λίγοι αυτοί φορείς διαχείρισης που έχουν ιδρυθεί είναι υποστελεχωμένοι και υποχρηματοδοτούμενοι. Στο δίκτυο αυτό εντάσσεται και Εθνικό πάρκο Σχοινιά. Η θεσμική καταχώρηση της περιοχής έγινε τον Αύγουστο του 2009 και βασίζεται στο Π.Δ:ΦΕΚ Δ 395/3.7.00. Το συνολικό εμβαδό της περιοχής είναι 13,61 τετραγωνικά χιλιόμετρα και η περίμετρος 22,35 χιλιόμετρα. 7 Βορειοανατολική Αττική

Πυρκαγιές στη Βορειοανατολική Αττική Στο έλεος της πυρκαγιάς τέθηκε για ακόμα μια φορά 21/08/2009 ηαττική. Η βορειοανατολική Αττική παραδόθηκε στις φλόγες και μία έκταση πάνω από 212.710 στρέμματα έχει γίνει στάχτη. Όλαταδεδομέναοδηγούνστοσυμπέρασμαότιηπυρκαγιά προκλήθηκε από εμπρησμό. Όσον αφορά τον Μαραθώνα η δασική έκταση περιμετρικά του Μαραθώνα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, με τα καμένα στρέμματα να ξεπερνούν τα 35.000. Οκτώ σπίτια κάηκαν και 10 υπέστησαν ζημιές. Δεκάδες αυτοκίνητα κάηκαν, στάνες παραδόθηκαν στις φλόγες αλλά τα περισσότερα ζώα γλίτωσαν. 450000 1350000 0 900000 Εικόνα από τον δορυφόρο που δείχνει τις περιοχές της Αττικής που πλήγηκαν από πυρκαγιές το 2007, 2008, 2009 Περιοχές που πλήγηκαν το 2009 Περιοχές που πλήγηκαν το 2008 Περιοχές που πλήγηκαν το 2007 Πηγή: εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 30 του Αυγούστου 2009 8 Φωτογραφία από το δορυφόρο Terra της NASA ( 22/8/2009-12:40 τοπική) Βορειοανατολική Αττική

Σημαντικά σημεία αναφοράς Το Διεθνές Αεροδρόμιο της Αθήνας «Ελευθέριος Βενιζέλος» εξυπηρετεί την Αττική. Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Μάρτιο του 2001. Η επιβατική κίνηση του αεροδρομίου της Αθήνας έφτασε το 2008 τα 16,47 εκατομμύρια επιβάτες. Το λιμάνι της Ραφήνας βρίσκεται 27 χλμ. ανατολικά της Αθήνας. Συνδέεται με τα νησιά του κεντρικού Αιγαίου και με κύρια λιμάνια της νήσου Εύβοιας Λίμνη Μαραθώνα Πευκόδασος Σχοινιά 400000 1200000 0 800000 Λιμάνι Ραφήνας Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο Διεθνές Αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος» 9 Βορειοανατολική Αττική

Σημαντικά σημεία αναφοράς Η λίμνη του Μαραθώνα υπάγεται στα διοικητικά όρια του Καπανδριτίου και είναι ένα τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς, πλούσιο σε πεύκα και γραφικά δρομάκια. Η έκταση ανήκει και αξιοποιείται από την ΕΥΔΑΠ. Πρόκειται για μία τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε με σκοπό τη συγκέντρωση νερού για την ύδρευση της Αθήνας. Σχηματίσθηκε από την ανέγερση του Φράγματος του Μαραθώνα στη συμβολή των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα και σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων από την κωμόπολη Μαραθώνας Αττικής. Η Λίμνη του Μαραθώνα ήταν το κυριότερο απόθεμα νερού για την ύδρευση της Αθήνας από το 1931 μέχρι το 1959. Το 1959 άρχισε να λειτουργεί σύνδεση παροχής από τη λίμνη Υλίκη, ενώ από το 1981 το περισσότερο νερό για την ύδρευση της ελληνικής πρωτεύουσας προέρχεται απότηντεχνητήλίμνητου Μόρνου. Σήμερα πλέον όλο το νερό της Λίμνης Μαραθώνα δεν θα επαρκούσε παρά μόνο για λίγες ημέρες υδροδοτήσεως της Αθήνας. Η έκταση της λίμνης με το νερό στο ύψος του υπερχειλιστή είναι 2,45 τετρ.χιλιόμετρα (2450 στρέμματα) και το μέγιστο βάθος της είναι 54 μέτρα. Η Λίμνη του Μαραθώνα με το Εθνικό Πάρκο Σχοινιά ανήκουν στους δέκα εναπομείναντες υγρότοπους της Αττικής με εξέχουσα σημασία, λόγω της ποικιλότητας των ειδών που φιλοξενούν. Σήμερα η επιφάνεια του νερού είναι γεμάτη με τοξίνες και βαρέα μέταλλα προερχόμενα από τα αποκαΐδια της καταστροφικής πυρκαγιάς του Αυγούστου. Στην επιφάνεια του νερού της λίμνης που είναι ένας από τους βασικούς τροφοδότες του Λεκανοπεδίου σε πόσιμο και αρδεύσιμο νερό, έχουν εναποτεθεί ήδη τέφρα και αποκαΐδια. Το Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο Σχοινιά βρίσκεται κοντά στο Μαραθώνα και αποτελεί τμήμα του Εθνικού Πάρκου του Σχοινιά. Το κύριο μέρος της λίμνης έχειτιςκατάλληλεςυποδομέςγιαναφιλοξενήσειαγώνεςκωπηλασίαςκαικανόε/καγιάκ. Διαθέτει την πιο εξελιγμένη υποδομή διεθνών προδιαγραφών για τη διεξαγωγή των αγώνων. Επίσης, η εγκατάσταση δίνει τη δυνατότητα να φιλοξενηθούν δραστηριότητες και προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και έρευνας, καθώς και λειτουργίες που σχετίζονται με τις αρχές βιώσιμης ανάπτυξης και διατήρησης της περιοχής του Σχινιά. Η κύρια λίμνη μήκους 2,2χλμ. συνδέεται με μία δεύτερη βοηθητική λίμνη, η οποία κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων χρησιμοποιήθηκε για προπόνηση και προθέρμανση των αθλητών. Η συνολική υδάτινη επιφάνεια της εγκατάστασης είναι περίπου 470 στρέμματα, ενώ το Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο Σχοινιά διαθέτει κερκίδες 1.000 θέσεων. Λίμνη Μαραθώνα η τεχνική Λίμνη νερού για την Αθήνα Αεροφωτογραφία του Ολυμπιακό κωπηλατοδρόμιο Σχοινιά 10 Βορειοανατολική Αττική

Το Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας - Αττικής ΤονέοΡυθμιστικόσχέδιοΑττικήςτου2009 (ΡΣΑ) φαίνεται ότι κάνει μια σαφή πολιτική επιλογή: υιοθετεί την αρχή «της συμπαγούς πόλης» σύμφωνα με την οποία η πληθυσμιακή και οικονομική ανάπτυξη κατευθύνεται μέσα στη θεσμοθετημένηαστικήγη, προωθώντας έτσι την ανάσχεση της εξάπλωσης και διάχυσης τουοικιστικούιστούστονεξωαστικόχώρο, την αξιοποίηση της πολεοδομημένης γης και τη συνετή διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρωνκαιτηςπολιτιστικήςκληρονομιάς. Χωρικές ενότητες: Οι γενικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη των χωρικών ενοτήτων αναπαράγουν τις σημερινές παθογένειες και τους ταξικούς διαχωρισμούς. Η Χωρική Ενότητα Ανατολικής Αττικής Μεσογείων, που έχει υποστεί μεγάλες πιέσεις λόγω Αεροδρομίου, ανασυγκροτείται ως ο δεύτερος μετά την Αθήνα και τον Πειραιά πόλος ανάπτυξης, δηλαδή ως πόλος επιπλέον συσσώρευσης όλων των δυνατών λειτουργιών. Είναι προφανές ότι αυτή η εξωαστικοποίηση θα διαχυθεί σταδιακά προς τη Χωρική Ενότητα ΝΑ Αττικής- Λαυρεωτικής. Οι έξι χωρικές ενότητες κατά σειρά είναι: - Λεκανοπεδίου / Πολεοδομικού Συγκροτήματος Αθήνας Πειραιά - Ανατολικής Αττικής Μεσογείων με κέντρο το δίπολο Παλλήνη-Κορωπί - ΝΑ Αττικής Λαυρεωτικής με κέντρο το Λαύριο - Βόρειας Αττικής με κέντρο το σύστημα Αγ. Στέφανος-Καπανδρίτι-Ν. Μάκρη -Δυτικής Αττικής με κέντρο το δίπολο Ελευσίνα-Μέγαρα -Νησιωτικής Αττικής Δημιουργία νέου αυτοκινητοδρόμου: Ο Γιώργος Σουφλιάς μέσω του σχεδίου, ανακοίνωσε την έναρξη διαγωνισμού για την κατασκευή νέων αυτοκινητοδρόμων ταχείας κυκλοφορίας μήκους 70 χλμ. περίπου, οι οποίοι θα συνδέουν την Βορειοανατολική Αττική με το θαλάσσιο μέτωπο του Σαρωνικού. Οι νέοι αυτοί οδικοί άξονες, θα περνούν μέσα από τα εναπομείναντα δάση του Υμηττού, θα τρυπάνε το βουνό και θα διατρέχουν τα καμένα δάση της Πεντέλης. Μαζί με τους μεγάλους αυτοκινητόδρομους έρχεται η οικοπεδοποίηση και ο αποχαρακτηρισμός δασικών εκτάσεων, με τελικό αποτέλεσμα την πλήρη καταστροφή του Αττικού τοπίου. Στρατηγικοί Άξονες και πόλοι ανάπτυξης Οικιστικό Δίκτυο Πηγή: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 11 Βορειοανατολική Αττική

Το Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας - Αττικής Για τις προαστιακές συνδέσεις προτείνεται η δημιουργία της γραμμής προς Μεσόγεια στο ίχνος της παλιάς γραμμής Λαυρίου συν τις νέες γραμμές Πέραμα Κερατσίνι Θριάσιο, Πειραιάς Στ. Λαρίσης (προαστιακή επιβατική). Σε ότι αφορά τους μεγάλους οικολογικούς θώκους και ιδιαίτερα τους ορεινούς όγκους οι διατυπώσεις του νέου ΡΣΑ δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας. Σε πρώτο επίπεδο διατυπώνεται βέβαια η πρόθεση για την θεσμοθέτηση όρων και ζωνών προστασίας ενώ προβλέπεται η κατάρτιση ειδικού προγράμματος για την αναδάσωση των καμένων δασών. Εδώ πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι και σήμερα σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία οι καμένες δασικές εκτάσεις αναδασώνονται υποχρεωτικά. Παρ όλα αυτά δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εξαιρέσεων από την αναδάσωση, αποχαρακτηρισμών κλπ. Άλλωστε και στο ΡΣΑ προβλέπεται εξαίρεση για λόγους που σχετίζονται με την εθνική άμυνα. Την ίδια στιγμή, στο παράρτημα, όλοι οι ορεινοί όγκοι καθορίζονται ως ενιαία περιαστικά πάρκα αναψυχής, πολιτισμού και αθλητισμού, χωρίς να διευκρινίζεται κατά πόσον θα εξακολουθήσουν να ισχύουν ή θα ανατραπούν οι σημερινοί όροι προστασίας. Αυτό όμως που γίνεται φανερό είναι ότι σε κανένα από τους γνωστούς οικολογικούς θώκους δεν επιφυλάσσονται αυξημένοι όροι προστασίας και ανασυγκρότησης του φυσικού περιβάλλοντος. Όσον αφορά στον αγροτικό χώρο αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Σε πρώτη ανάγνωση αντιλαμβανόμαστε ότι τόσο στο επίπεδο των διακηρύξεων όσο και σε αυτό των προτεινόμενων μέτρων εκφράζεται η ισχυρή βούληση του νομοθέτη για τη διαφύλαξη της γεωργικής γης. Συγκεκριμένα στο επίπεδο της διακήρυξης «...η γεωργική γη προστατεύεται, όχι μόνον ως παραγωγικό έδαφος αλλά και ως περιβαλλοντικός πόρος... Οι δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα στη μητροπολιτική περιφέρεια της Αττικής υποστηρίζονται και ενισχύονται προκειμένου να είναι δυνατή η αντιμετώπιση των ισχυρών πιέσεων από τις οικιστικές και άλλες ανταγωνιστικές χρήσεις που οδηγούν στη συρρίκνωση της γεωργικής γης». Από την άλλη πλευρά, η σημερινή κατάσταση και οι διαπιστωμένες τάσεις αστικής εξάπλωσης, η έλλειψη σαφών περιορισμών για την εκτός σχεδίου δόμηση, η προβλεπόμενηγραμμικήανάπτυξηκατάμήκοςτωννέωνοδικών αναπτυξιακών αξόνων, όχι μόνο δεν επιβεβαιώνουν αλλά υποσκάπτουν τη συγκεκριμένη θεματική πολιτική. Αναπτυξιακές δραστηριότητες Φυσικό περιβάλλον Πηγή: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 12 Βορειοανατολική Αττική

Γενικά χαρακτηριστικά Ο ανήκει στην χωροταξική υποενότητα της Βορείου Αττικής με έδρα το Καπανδρίτι. Είναι από τους πιο ιστορικούς δήμους της Ελλάδας παγκοσμίως, καθώς έγινε γνωστός από την ομώνυμη μάχη το Σεπτέμβριο του 490 π.χ. μεταξύ Αθηναίων ( Πλαταιών) και Περσών. Τα διοικητικά του όρια καθορίζονται βόρεια από τις κοινότητες Γραμματικού και Βαρνάβα, ανατολικά από την ακτογραμμή, νότια από το Δήμο της Νέας Μάκρης και δυτικά από τον ορεινό όγκο Πεντέλης και τα όρια της Λίμνης του Μαραθώνα. Έχει συνολική έκταση 97 Km 2.Ο πληθυσμός του δήμου είναι 8.882 κάτοικοι. 0 200000 600000 400000 13 Δήμοι Βορειοανατολικής Αττικής Όρια δήμου

Ιστορικά στοιχεία Ο δήμος του Μαραθώνα είναι ένας από τους πιο ιστορικούς δήμους της Ελλάδας παγκοσμίως. Πήρε την ονομασία του από τον τοπικό ήρωα Μάραθο. Αργότερα (στην αρχαιότητα), στην ευρύτερη περιφέρεια του Μαραθώνα ιδρύθηκαν και οι πόλεις Προβάλινθος, Οινόη και Τρικόρυθος, οι οποίες μαζί με το Μαραθώνα αποτέλεσαν την Τετράπολη της Αττικής. Ο πρώτος δήμος ο επονομαζόμενος «Μαραθών» ήταν ο πιο αξιόλογος καθώς σε αυτόν ανήκε ο συνοικισμός της παραλίας και εκτεινόταν μέχρι την περιοχή του Βρανά. Έγινε γνωστός από την ομώνυμη μάχη το Σεπτέμβριο του 490 π.χ. Μετά την κατάληψη και την καταστροφή της Ερέτριας ο περσικός στρατός υπό τον Δάτι με διοικητή του στόλου τον Αρταφέρνη, διέπλευσε τον νότιο Ευβοϊκό και αποβιβάστηκε στην παραλία του Μαραθώνα, κατά μήκος του σημερινού Σχοινιά, όπου και στρατοπέδευσε. Κατά τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες διάλεξαν αυτή τη θέση για να αποβιβασθούν και να στρατοπεδεύσουν έπειτα από συμβουλή τουιππία, του εξόριστου γιου του τυράννου Πεισιστράτου ο όποιος συνόδευε τους εισβολείς. Πίστευε ο Ιππίας, ότι ο γεωργικός πληθυσμός της περιοχής του Μαραθώνος θα τον δεχόταν ευνοϊκά, επειδή οι εκεί αγρότες διατηρούσαν ακόμη αγαθές αναμνήσεις από τη διακυβέρνηση των Πεισιστρατιδών. Εκτός αυτού η μεγάλη πεδιάδα βοηθούσε στις κινήσεις και τους ελιγμούς του περσικού ιππικού, που θα λάμβανε μέρος στη σύγκρουση με τους Αθηναίους. Οι Πέρσες σκόπευαν να διασχίσουν την Αττική και να πολιορκήσουν την Αθήνα. Οι Αθηναίοι έπειτα από πρόταση του Μιλτιάδη, ενεργώντας παράτολμα, κινήθηκαν εναντίον τους. Έσπευσαν να τους αντιμετωπίσουν αποφασισμένοι να σταματήσουν εκεί τον εισβολέα. Οι μόνοι που συνέτρεξαν ήταν οι Πλαταιείς, οι οποίοι έσπευσαν να βοηθήσουν με 1.000 στρατιώτες. Η αθηναϊκή δύναμη συνολικά έφτασε τους 10.000 άνδρες και την διοικούσαν οι δέκα στρατηγοί, μεταξύ των οποίων και ο Μιλτιάδης. Ημάχηέληξε, μέσω του μεγαλοφυούς σχεδίου του στρατηγού Μιλτιάδη με νίκη των Ελλήνων και σήμανε το τέλος της πρώτης ουσιαστικής απόπειρας της Περσικής αυτοκρατορίας, επί βασιλείας Δαρείου Α' να υποτάξει τις πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στον τύμβο του Μαραθώνα κάηκαν και ενταφιάστηκαν οι Αθηναίοι νεκροί μαζί με τα κτερίσματα που οι συγγενείς τους είχαν φέρει. Η νίκη του Μαραθώνα διέλυσε το μύθο του αήττητου των Περσών και απέτρεψε την παλινόρθωση της τυραννίας. Εξαιτίας αυτής της μάχης δημιουργήθηκαν και διασώθηκαν πολλοί αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία παγκόσμιας εμβέλειας και ύψιστης πολιτισμικής κληρονομιάς (Τύμβος των Μαραθονομάχων, Τύμβος των Πλαταιών). Από το Μαραθώνα προέρχονται οι όροι Μαραθωνοδρόμος και Μαραθώνιος, καθώς τη νίκη του Μαραθώνα ανήγγειλε στους Αθηναίους ο Φειδιππίδης αφού διένυσε τρέχοντας την απόσταση Μαραθώνα-Αθήνα. Τίποτα δεν προδίδει σήμερα στον κάμπο του Μαραθώνα τη μεγάλη μάχη του 490 π.χ. Σε ανάμνηση του θρυλικού κατορθώματος του Αθηναίου οπλίτη καθιερώθηκε το αγώνισμα του Μαραθώνιου Δρόμου στους νεότερους Ολυμπιακούς Αγώνες. 14

Οδικό δίκτυο Ο σημαντικότερος οδικός άξονας του δήμου είναι η λεωφόρος Μαραθώνα, καθώς συνδέει την περιοχή με την Αθήνα, μέσω της Αττικής οδού. Η Μαραθώνια λεωφόρος, από το 2004, στα 26 της χιλιόμετρα, έχει αλλάξει ριζικά το τοπίο στη σύνδεση των βορειοανατολικών προαστίων της Αθήνας με το κέντρο. Οι Αθηναίοι μπορούν να διανύσουν τη διαδρομή αυτή σε μισή ώρα, αντί της μιάμισης που χρειάζονταν παλαιότερα. Μία άλλη διαδρομή 6,5 χιλιομέτρων περίπου, που συνδέει τη Ραφήνα με την Αττική Οδό, διευκολύνει τις μετακινήσεις από και προς τα νοτιοανατολικά προάστια της πρωτεύουσας. Μέσω του τοπικού οδικού δικτύου του δήμου πραγματοποιείται η σύνδεση του με τους γειτονικούς δήμους. Ένας οδικός άξονας ξεκινάει από την πόλη του Μαραθώνα και έχει κατεύθυνση προς τα βορειοδυτικά, περνάει από τη λίμνη του Μαραθώνα, διέρχεται από τον Άγιο Στέφανο και την Άνοιξη και καταλήγει στην Εκάλη. Εντούτοις, το τοπικό οδικό δίκτυο παρουσιάζει ορισμένες ελλείψεις και προβλήματα. Καταρχάς υπάρχουν αρκετοί δρόμοι, οι οποίοι δεν έχουν ασφαλτοστρωθεί με αποτέλεσμα, το χειμώνα να δημιουργούνται προβλήματα από τις πλημμύρες ενώ το καλοκαίρι να υπάρχουν προβλήματα λόγω της σκόνης. Όρια δήμου Μαραθώνος Αττική οδός Λεωφόρος Μαραθώνος Τοπικό οδικό δίκτυο 150000 450000 0 300000 15

Βασικές προσβάσεις Ο απέχει από την πρωτεύουσα 44 χλμ. Η πρόσβαση στο Δήμο γίνεται με τέσσερις βασικούς οδικούς άξονες: 1. Ο σημαντικότερος οδικός άξονας είναι η λεωφόρος Μαραθώνος, η οποία συνδέει το Δήμο Μαραθώνα άμεσα με την πρωτεύουσα μέσω των Δήμων Ν. Μάκρης και Ραφήνας. 2. Μια άλλη βασική συγκοινωνιακή αρτηριακή σύνδεση, με ιδιαίτερα όμως προβλήματα πλημμυρών, δυστυχημάτων κλπ αλλά με άμεση σύνδεση με την πρωτεύουσα, είναι η διαδρομή: Μαραθώνας - Ν. Μάκρη - Διόνυσος - Αθήνα. 3. Η τρίτη οδική αρτηρία, μέσωτηςοποίαςοικάτοικοι του Δήμου έχουν πρόσβαση στο εθνικό οδικό δίκτυο, είναι η διαδρομή: Μαραθώνος Γραμματικού Καπανδρίτι Εθνικής οδού Αθηνών / Λαμίας. 4. Τέλος μια άλλη βασική οδική αρτηρία είναι η «Μαραθώνος - Καλεντζίου Λίμνης Αγίου Στεφάνου Αθήνας» ή «Μαραθώνος Κλεντζίου - Λίμνης Εθνικής οδού Αθηνών / Λαμίας». 0 170000 510000 340000 16 Δευτερεύουσα οδική αρτηρία πρόσβασης Κύρια οδική αρτηρία πρόσβασης

Δίκτυο συγκοινωνιών Ο δήμος Μαραθώνα συνδέεται με την Αθήνα και με τους γειτονικούς δήμους μέσω του ΚΤΕΛ Αττικής. Συγκεκριμένα υπάρχουν δρομολόγια από την πόλη του Μαραθώνα προς την Αθήνα, το Γραμματικό, τη Νέα Μάκρη, την Παλλήνη, το Πικέρμι, την παραλία Μαραθώνα, το Σούλι και τον Σχοινιά. Άλλοι οικισμοί του δήμου που συνδέονται με την Αθήνα είναι ο Σχοινιάς, το Σούλι και η παραλία Μαραθώνα. Τα δρομολόγια όμως αυτά δεν είναι αρκετά συχνά με αποτέλεσμα οι μετακινήσεις να δυσχεραίνονται. Με πρωτοβουλία του δήμου Μαραθώνα, προγραμματίστηκαν και εφαρμόζονται δρομολόγια της δημοτικής συγκοινωνίας, με δωρεάν εισιτήριο, από την πόλη του Μαραθώνα προς την παραλία του Μαραθώνα, το Σχοινιά, το Κάτω Σούλι, το Καλέντζι και τον Άγιο Στέφανο. Ωστόσο και αυτά τα δρομολόγια χρειάζεται να αυξηθούν. Πηγή: ΚΤΕΛ 17

Δίκτυο συγκοινωνιών (Μελλοντικές προτάσεις) Η Αττική οδός προβλέπεται να επεκταθεί μέχρι τη Ραφήνα. Οι προτάσεις για αυτήν την επέκταση, φαίνονται στην εικόνα 1. Η συγκεκριμένη επέκταση της Αττικής οδού θα είναι 17 χλμ. και προβλέπεται επίσης μελλοντική επέκτασή της προς Αφίδνες. Προβλέπεται επίσης επέκταση της γραμμής 1 του ΗΣΑΠ μέχρι τον Άγιο Στέφανο. Η συγκεκριμένη επέκταση μπορεί να ωφελήσει τους κατοίκους του Δήμου Μαραθώνα στις μετακινήσεις τους. Αυτό θα επιτευχθεί με τη σύνδεση με λεωφορεία (τοπική συγκοινωνία), οικισμών του δήμου με το σταθμό του Αγίου Στεφάνου. Η συγκεκριμένη επέκταση φαίνεται στην εικόνα 2 (πράσινη γραμμή). Στο συγκεκριμένο χάρτη, φαίνεται και η μελλοντική επέκταση της γραμμής του προαστιακού μέχρι το Λαύριο (μπλε γραμμή). Εικόνα 1: Προέκταση Αττικής Οδού Εικόνα 2: Προέκταση της γραμμής 1 ΗΣΑΠ 18 Βορειοανατολική Αττικής

Οικισμοί δήμου Μαραθώνος Εντός των ορίων του Δήμου Μαραθώνα βρίσκονται οι οικισμοί : 0 100000 300000 200000 Ό ρια οικισμού Κάτω Σουλίου Κάτω Σούλι Άνω Σούλι Όρια οικισμού Μαραθώνα Μαραθώνας Όρια οικισμού Βρανά Βρανάς Δικαστικών υπαλλήλων Άγιος Παντελεήμονας Πάντειος Πολιτεία Δικαστών - Εισαγγελέων Άγιος Γεώργιος Άυρα Σταυροκοράκι Βόθων Οδικό Δίκτυο Διοικητικά όρια Δήμου Μαραθώνα 19 Μαραθών Κάτω Σούλι Άνω Σούλι Σκιτζίζα Αρμένι Τύμβος Βρανάς Γκράβα Μαραθών Κοτρώνι Άγιος Παντελεήμων Βόθων Ριζάρι Χάνι Άνω Σχoινιάς Σχοινιάς Συν. Πολυτέκνων Συν. Δικαστικών Υπαλλήλων Δαφνίζα Αγία Μαρίνα Μάραθων - Συνοικισμός Μάραθων Προμηθεύς Πάντειος Πολιτεία Τύμβος - Βαλάρια Μάραθων Σουφάνι Δικαστικών Εισαγγελέων Αύρα Οι σημαντικότεροι πληθυσμιακά οικισμοί του Δήμου Μαραθώνα είναι οι οικισμοί Μαραθώνα, Καλεντζίου, Άνω Σουλίου, Κάτω Σουλίου και Αγίου Παντελεήμονος.

Οικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά Πληθυσμός ΕΤΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΑΥΞΗΣΗ (%) ΠΟΣΟΣΤΑ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ (%) 1940 2515 1951 2782 1940-1951 267 10,62 1961 3090 1951-1961 308 11,07 1,06 1971 3440 1961-1971 350 11,33 1,07 1981 4841 1971-1981 1401 40,73 3,31 1991 * 12979 1981-1991 8138 168,10 10,55 2001 8882 1991-2001 -4097-31,57 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Η εξέλιξη του πληθυσμού του Δήμου Μαραθώνα, η απόλυτη μεταβολή του πληθυσμού καθώς και τα ποσοστά μέσης ετήσιας αύξησης τουπληθυσμού απότοέτος1941 μέχρι το 2001 ανά δεκαετία, σύμφωναμεταστοιχείατηςεσυε(εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος). Πληθυσμός Εξέλιξη του πληθυσμού του δήμου Σύμφωνα με τον πίνακα1, ο πληθυσμός του δήμου το χρονικό διάστημα 1981-1991 τριπλασιάστηκε. Αυτό οφείλεται στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση και στη μετατροπή της β κατοικίας σε α. Η πληθυσμιακή αύξηση οδήγησε στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αλλά και στη δημιουργία προβλημάτων λόγω της έλλειψης υποδομών. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού, λόγω της αυξημένης ύπαρξης β κατοικίας, είναι εποχικός με αποτέλεσμα να παρατηρείται διαφορά πληθυσμού ανάμεσα στο χειμώνα και το καλοκαίρι. * Το 1991 υποστηρίζεται ότι υπήρξε υπερεκτίμηση πληθυσμιακού μεγέθους. Χρονολογία Χρονολογία 20

Οικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά ΕΤΟΣ Μαραθώνας Άγιος Παντελεή μονας Άνω Σούλι Αύρα Βόθων Κάτω Σούλι Βρανάς Λόφος Μπέη Σχοινιάς ΣΥΝΟΛΟ Εξέλιξη του πληθυσμού των επιμέρους οικισμών 1940 2095 - - - 89 95-236 - 2515 1951 2313-125 - 105 196-43 - 2782 1961 2167 302 113-119 343-46 - 3090 1971 1976 561 114-102 352 144 145 46 3440 1981 2052 1864 141 39 118 488 53 53 33 4841 1991 5453 3289 219 537 257 1427 1293-504 12979 2001 4399 1489 188 235 207 1477 731-156 8882 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Η εξέλιξη του πληθυσμού ανά οικισμού στα διοικητικά όρια του δήμου από το έτος 1941 μέχρι το 20001 σύμφωναμεταστοιχείατηςεσυε(εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος). Πληθυσμός 6000 5000 4000 3000 2000 1000 Μαραθώνας Αγιος Παντελεήμονας Άνω Σούλι Αύρα Βόθων Κάτω Σούλι Βρανάς Λόφος Μπέη Σχoινιάς Σύμφωνα με τον Πίνακα 2, ο οικισμός του Δήμου Μαραθώνα με το μεγαλύτερο πληθυσμό από το 1940 μέχρι σήμερα είναι αυτός του Μαραθώνα. Παρατηρούμε μάλιστα πως υπερέχει αρκετά έναντι των υπολοίπων σε αριθμό κατοίκων. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο επόμενος μεγαλύτερος οικισμός του δήμου με κριτήριο τον πληθυσμό, είναι αυτός του Αγίου Παντελεήμονα. Παρατηρούμε επίσης ότι άρχισαν να αναπτύσσονται οικισμοί τη δεκαετία του 70 (Άυρα, Βρανάς, Σχοινιάς), ενώ άλλοι έπαψαν να κατοικούνται από τη δεκαετία του 90 (Λόφος Μπέη). 0 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 Χρονολογία 21

Οικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά ΗΛΙΚΙΕΣ: 0-4 15-19 30-34 45-49 60-64 75-79 90-94 ΘΥΛΕΙΣ 217 242 333 267 283 108 17 ΑΡΡΕΝΕΣ 192 275 483 317 283 108 0 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Αριθμός πληθυσμού ανά ηλικία και φύλο. Ποσοστά φύλων ανά ηλικία Σύμφωνα με τον Πίνακα 3, υπάρχουν γενικά περισσότεροι άντρες, σε σχέση με τις γυναίκες στο δήμο, κυρίως στις ηλικίες 30 34. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες κατηγορίες (0-4, 90-94), στις οποίες ο αριθμός των ανδρών είναι μεγαλύτερος από αυτόν των γυναικών. Πληθυσμός Ηλικία 22

Οικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά Ποσοστό πληθυσμού ανά οικισμό συγκριτικά με τον συνολικό αριθμό του πληθυσμού του δήμου Σύμφωνα με τα διπλανά διαγράμματα, το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού του δήμου υπάρχει στον οικισμό του Μαραθώνα. Ακολουθεί ο οικισμός της Άυρας, του Κάτω Σουλίου και του Αγίου Παντελεήμονα. Μικρά ποσοστά πληθυσμού σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό του δήμου έχουν οι οικισμοί του Βρανά, του Άνω Σουλίου και του Βόθωντος. 0 75000 225000 150000 Κάτω Σούλι Άνω Σούλι Μαραθώνας Άυρα Άγιος Παντελεήμονας Βρανάς Βόθων 23

Οικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά Ποσοστό μεταναστών στο σύνολο του πληθυσμού δήμων Αττικής και γειτονικών περιοχών Στο συγκεκριμένο χάρτη, φαίνεται ότι ο δήμος Μαραθώνα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό μεταναστών στο νομό Αττικής. Επίσης, το συγκεκριμένο ποσοστό παρατηρούμε πως εμφανίζεται σπάνια στους δήμους που εμφανίζονται. Οι μετανάστες στο δήμο του Μαραθώνα αποτελούν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και αποτελούν σημαντικό εργατικό δυναμικό που απασχολείται στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. 0-2 2.1-4 4.1-6 6.1-8 8.1-11 11.1-13 13.1-17 >17 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε (απογραφή 2001) 24

Χρήσεις γης Στο Δήμο Μαραθώνα οι επικρατούσες χρήσεις γης είναι: Η Α κατοικία: Η Α κατοικία συναντάται στους διάσπαρτους οικισμούς στο σύνολο της έκτασης του Δήμου οι οποίοι βρίσκονται εντός των ορίων του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου. Β Κατοικία (παραθεριστική κατοικία): Η ανάπτυξη του τουρισμού στο Δήμο οφείλεται στην ακτογραμμή που τοποθετείται Ανατολικά της περιοχής και αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες παραθεριστές ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες. Ο Σχοινιάς, χαρακτηρισμένος ως υγροβιότοπος, με το εξαιρετικής ομορφιάς πευκόδασος κατά μήκος της ακτής προσελκύει πολλούς επισκέπτες που επιλέγουν τον οικοτουρισμό, ως ένα εναλλακτικό τρόπο διακοπών. Ως εκ τούτου οι παραθεριστικές κατοικίες κατέχουν ένα σημαντικό ποσοστό του δομημένου χώρου. Κατανομή έκτασης Δήμου Μαραθώνα σε γενικευμένες κατηγορίες χρήσης/κάλυψης. Εκτάσεις σε χιλιάδες στρεμμάτων Οι τουριστικές εγκαταστάσεις κατά μήκος της ακτογραμμής: Εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής, κατά μήκος του παραλιακού μετώπου έχουν ανεγερθεί πολλές τουριστικές εγκαταστάσεις, ταβέρνες, κυλικεία, ξενοδοχεία που εξυπηρετούν τους τουρίστες που επισκέπτονται το Μαραθώνα κατά τους καλοκαιρινούς, κυρίως, μήνες. Οι αρχαιολογικοί χώροι: Ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων, ο Τύμβος των Πλαταιών, προϊστορικοί τάφοι και οικισμοί της Νεολιθικής ως της Ρωμαϊκής εποχής είναι μόνο μερικά παραδείγματα των πλούσιων ευρημάτων που έχουν έρθει στο φως των ανασκαφικών ερευνών. Η Γεωργική Γη: Η μεγάλη γεωργική ανάπτυξη που παρατηρείται οφείλεται στη γεωμορφολογία (μεγάλες πεδινές εκτάσεις-κάμπος του Μαραθώνα) αλλά και στον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Παρόλα αυτά ο τουρισμός έχει λειτουργήσει σε βάρος της γεωργίας αφού μεγάλες εκτάσεις γης οικοδομούνται για να εξυπηρετήσουν τους τουρίστες που επισκέπτονται την περιοχή. Οι εκτάσεις περιαστικού πρασίνου: Ο Μαραθώνας είναι μία περιοχή με φυσικό πλούτο με παράδειγμα τον βιότοπο και το Πευκόδασος του Σχοινιά, ένα εξαιρετικής ομορφιάς τοπίο καθώς και το Πεντελικό όρος το οποίο αποτελεί πνεύμονα πρασίνου και φυσικού κάλλους για την περιοχή. Δάση 41,5% Καλλιεργούμενες εκτάσεις και αγραπαναύσεις 34,77% Βοσκότοποι 7,65% Εκτάσεις καλυπτόμενες από νερά 2,62% Εκτάσεις οικισμών (κτίρια, δρόμοι κτλ) 2,26% Άλλες εκτάσεις 6,36% 25

Χρήσεις γης 0 100000 300000 200000 Διοικητικά όρια δήμου Μαραθώνα Οδικό δίκτυο Ζώνη Α1 περιαστικού πρασίνου Ζώνη Β1 Απολύτου προστασίας τοπίων/ Αρχαιολογικών χώρων Ζώνη Η Περιαστικής κατοικίας Ζώνη Θ Περιοχών εντός ορίων ΓΠΣ Ζώνη Ε Τουριστικών εγκαταστάσεων Ζώνη Γ Γεωργικής γης Εθνικό πάρκο χερσαίας και θαλάσσιας περιοχής Σχοινιά Ζώνη Α Περιαστικού πρασίνου Πεντελικό όρος Ζώνη Β3 Απολύτου προστασίας Ρεμάτων - Βιοτόπων 26

Νόμιμοι Οικισμοί: Μαραθώνας: Είναι ο μεγαλύτερος σε πληθυσμό οικισμός του Δήμου Μαραθώνα. Ως εκ τούτου διαθέτει χρήσεις εκπαίδευσης και υπηρεσίες όπως εκπαιδευτικά ιδρύματα, τράπεζες αλλά και εμπορικές χρήσεις. Συνεταιρισμός Ελλήνων Δικαστών-Εισαγγελέων και Συνεταιρισμός Δικαστικών Υπαλλήλων: Κοντά σε αυτό τον οικισμό βρίσκεται το πευκοδάσος του Σχοινιά, ένα παραθαλάσσιο δάσος με κουκουναριές καθώς και το Ολυμπιακό Κέντρο Κωπηλασίας και Κανό το οποίο ανοικοδομήθηκε για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Τύμβος του Μαραθώνα: Οι κύριες χρήσης γης της περιοχής αυτής είναι οι αρχαιολογικοί χώροι, ο Τύμβος του Μαραθώνα και η αρχαία περιοχή Πλάσι καθώς και η παραθεριστική κατοικία. Καλεντζί ή Βόθων: Ο οικισμός αυτός χαρακτηρίζεται από την αμιγή κατοικία είτε μόνιμη είτε παραθεριστική και διαθέτει φυσικό πλούτο αφού είναι κτισμένο μέσα στο δάσος της Πεντέλης. Άνω Σούλι: Εδώ συναντάμε τόσο Α όσο και Β κατοικία. Οι περισσότεροι όμως κάτοικοι είναι μόνιμοι και οι λιγότεροι παραθεριστές. Μη Νόμιμοι Οικισμοί: Ριζάρι -Χάνι, Σκίτζιζα Αρμένι Τύμβος, Δάφνιζα: Στο Ριζάρι παρατηρούνται έντονες χρήσεις εστίασης και αναψυχής, εστιατόρια, ξενοδοχεία κ.τ.λ αφού στην περιοχή υπάρχει έντονη τουριστική ανάπτυξη. Στην ευρύτερη περιοχή των οικισμών αυτών εξαιτίας των μεγάλων πεδινών εκτάσεων έχουμε γεωργικές χρήσεις όπου βρίσκουμε πολλά θερμοκήπια, ελαιώνες και αμπελώνες. Εντοπίζεται επίσης, ένας αρχαιολογικός χώρος, αυτός της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας. Βρανάς: Η ευρύτερη περιοχή γύρω από τον οικισμό Βρανά χρησιμοποιείται για γεωργικούς σκοπούς. Σημαντικά είναι και τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή όπως ο Τύμβος των Πλαταιώνκαι οι προϊστορικοί τάφοι. Από τις χρήσεις πολιτισμού η σημαντικότερη είναι το μουσείο του Μαραθώνα. Κοντά στον οικισμό βρίσκεται και η βάση των ελικοπτέρων του πολεμικού ναυτικού Αύρα- Παντέικα- Κάτω Σούλι: Η ευρύτερη περιοχή έχει χαρακτήρα γεωργικό. Διαθέτει όμως και πράσινο και συγκεκριμένα δασικές εκτάσεις. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τον αρχαιολογικό χώρο Ραμνούντας Γκράβα -Άνω Σχοινιάς: Η επικρατούσα χρήση γης είναι η κατοικία. Σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι εντοπίζονται στην περιοχή όπως ο αρχαίος Δήμος Τρικόρυνθος. Τύμβος Μαραθώνα Αύρα Άνω Σούλι Χρήσεις γης κατά οικισμούς Βρανάς Μαραθώνας Κάτω Σούλι 27

Φυσιογνωμία δομημένου χώρου Ο είναι ένας αρκετά μεγάλος σε έκταση Δήμος του οποίου μόνο το 2,26% είναι δομημένο, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό είναι δάση (41.5%) και καλλιεργούμενες εκτάσεις (34,77%). Παρατηρείται ότι το κτισμένο περιβάλλον είναι διάσπαρτο στα όρια του Δήμου με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πολλοί πυρήνες οικισμών, οι οποίοι βέβαια διαφέρουν ως προς το μέγεθος. Τα ύψη των κτιρίων είναι χαμηλά, τα περισσότερα από τα οποία είναι ισόγεια λιγότερα διώροφα. Εξαιρέσεις στα ύψη παρουσιάζονται στον Σχοινιά και τον Άγιο Παντελεήμονα όπου σε μερικές περιπτώσεις είναι μεγαλύτερα λόγω της έντονης τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή. Στις παραλιακές περιοχές επίσης παρουσιάζεται μεγαλύτερη πυκνότητα ενώ στην ενδοχώρα με εξαίρεση τον οικισμό του Μαραθώνα που είναι ο μεγαλύτερος του Δήμου η δόμηση είναι πιο αραιή. Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα από το 1945 μέχρι το 1980 παρατηρείται μία μεγάλη οικοδομική ανάπτυξη στην περιοχή που ενώ φθίνει στον οικισμό του Μαραθώνα αυξάνεται στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα και του Σχοινιά λόγω της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης των περιοχών αυτών. Από το 1980 μέχρι και σήμερα όμως παρατηρείται μια δραματική μείωση στην ανέγερση κτιρίων σε όλη την έκταση του Δήμου. Όσο αφορά τις χρήσεις στους επιμέρους οικισμούς η επικρατούσα χρήση είναι η κατοικία, ενώστιςπαραλιακέςπεριοχέςηβ κατοικία. Όσο αφορά τον κοινωνικό εξοπλισμό παρουσιάζονται πολλές ελλείψεις. Ο μόνος επαρκώς επανδρωμένος οικισμός με χρήσεις εκπαίδευσης είναι ο Μαραθώνας ο οποίος διαθέτει πέντε σχολεία. Μια πάρα πολύ σημαντική έλλειψη είναι και οι εγκαταστάσεις υγείας οι οποίες δεν υφίστανται στο Δήμο. Οι εμπορικές χρήσεις συγκεντρώνονται στο Μαραθώνα ενώ οι τουριστικές εγκαταστάσεις κατά μήκος των ακτών. Ο αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με τους εκτός σχεδίου οικισμούς που ανήκουν εντός των ορίων του. Οι αυθαιρεσίες που δημιουργούνται εξαιτίας της κατάστασής αυτής δημιουργούν ασυνέχειες στον οικιστικό ιστό, μη οργανωμένη και κατόπιν σχεδιασμού ανέγερση κτιρίων, δρόμων, περιοχές που δυσλειτουργούν εξαιτίας της απουσίας εξοπλισμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής των κατοίκων και να δημιουργείται ένα δομημένο περιβάλλον αφιλόξενο για τους ανθρώπους. Συνολικός Αριθμός Κτιρίων 600 500 400 300 200 100 0 Συνολικός αριθμός κτιρίων ανά οικισμό στο δήμο Μαραθώνα Απογραφικός Τομέας 28

Σύνολο Κτιρίων 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Χρήσεις κτιρίων ανά οικισμό στο δήμο Μαραθώνα Κατοικίες Εκκλησίες-Μοναστήρια Ξενοδοχεία Εργοστάσια-Εργαστήρια Σχολικά Κτίρια Καταστήματα-Γραφεία Χώροι Στάθμευσης Αυτοκινήτων Νοσοκομεία, Κλινικές Απογραφικός Τομέας Σύνολο Κτιρίων 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 ΎψηκτιρίωνανάοικισμόστοδήμοΜαραθώνα Μαραθώνας(49) Μαραθώνας(48) Μαραθώνας(51) Μαραθώνας(50) Κάτω Σούλι(62) Κάτω Σούλι(61) Κάτω Σούλι(60) Μαραθώνας(59) Μαραθώνας(58) Βρανάς(52) Βρανάς(53) Αύρα(1) Άγιος Παντελεήμονα... Άγιος Παντελεήμονα... Άγιος Παντελεήμονα... Άγιος Παντελεήμονα... Σχινιάς(1) Κάτω Σούλι(66) Ισόγεια Διώροφα Τριώροφα Τετραόροφα-Εξαόροφα Απογραφικός Τομέας Σύνολο Κτιρίων 300 250 200 150 100 50 0 Μαραθώνας(48) Μαραθώνας(49) Μαραθώνας(50) Μαραθώνας(51) Βρανάς(52) Χρονική περίοδος κατασκευής κτιρίων ανά οικισμό στο δήμο Μαραθώνα Προ του 1919 1919 έως 1945 1946 έως 1960 1961 έως 1970 1971 έως 1980 1981 έως 1985 Βρανάς(53) Άγιος Παντελεήμονας(54) Άγιος Παντελεήμονας(55) Άγιος Παντελεήμονας(56) Άγιος Παντελεήμονας(57) Μαραθώνας(58) Μαραθώνας(59) Κάτω Σούλι(60) Κάτω Σούλι(61) 1986 έως 1990 1991 έως 1995 Απογραφικός Τομέας 1996 και μετά Κάτω Σούλι(62) Αύρα(1) Σχινιάς(1) Κάτω Σούλι(66) Υπό κατασκευή Δε δηλώθηκε 29

Κοινωνικές υποδομές Όσον αφορά στον κοινωνικό εξοπλισμό του δήμου, υπάρχουν ορισμένες ελλείψεις. Καταρχάς, ενώ στην πόλη του Μαραθώνα υπάρχουν αρκετές υποδομές για εκπαίδευση, οι υπόλοιποι οικισμοί του δήμου υστερούν. Νηπιαγωγεία και δημοτικά υπάρχουν μόνο στην πόλη του Μαραθώνα, στον Τύμβο και στο Κάτω Σούλι. Ωστόσο γυμνάσιο και λύκειο δεν υπάρχει σε κανένα άλλο οικισμό του δήμου παρά μόνο στην πόλη του Μαραθώνα. Τέλος, στην πόλη υπάρχουν ένας βρεφονηπιακός σταθμός και δύο παιδικοί σταθμοί. Επίσης, όσον αφορά στις αθλητικές εγκαταστάσεις, υπάρχει το ένα γήπεδο στην πόλη του Μαραθώνα. Τέλος, οι υποδομές για ιατρική περίθαλψη είναι ανύπαρκτες. Οι κάτοικοι του δήμου προκειμένου να εξυπηρετηθούν αναγκάζονται να πηγαίνουν στο κέντρο υγείας της Νέας Μάκρης. 0 150000 450000 300000 Νηπιαγωγείο Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Στάδιο Μαραθώνα Όρια δήμου Μαραθώνα 30

Ιστορικά μνημεία Αρχαιολογικοί χώροι Τύμβος των Μαραθωνομάχων: Το σημαντικότερο σωζόμενο μνημείο της πεδιάδας του Μαραθώνα είναι ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων, οσωρός, όπως τον ονομάζει ακόμη η λαϊκή παράδοση. Πρόκειται για ένα μνημείο ιστορικής σημασίας όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ένας τύμβος χώματος ύψους 9μ. και διαμέτρου 50μ., που σκέπασε τα νεκρά σώματα των 192 Αθηναίων που έπεσαν ηρωικά στη Μάχη του Μαραθώνα το 490π.Χ. με τους Πέρσες. Στον τύμβο βρέθηκαν και κτερίσματα. Κάτω από το χώμα η ανασκαφική έρευνα έχει ανακαλύψει το τεφροφόρο στρώμα της πυράς με τα αποτεφρωμένα οστά. Μέσα στον Τύμβο βρέθηκαν και τα ίχνη του νεκρόδειπνου. Σύμφωνα με τα έθιμα, οι νικητές περισυνέλεξαν τους νεκρούς από το πεδίο της μάχης, τους έθεσαν στην πυρά και παρακάθισαν σε δείπνο για να τιμήσουν την ανδρεία τους. Έξω από τον Τύμβο οι Αθηναίοι έφηβοι κατέθεταν κάθε χρόνο στεφάνους και πρόσφεραν θυσίες στη μνήμη των νεκρών μαραθωνομάχων. Τύμβος των Πλαταιών: Στον Τύμβο των Πλαταιών, ύψους άνω των 3 μ. και διαμέτρου 30 μ., που ερευνήθηκε μερικώς από το Σπ. Μαρινάτο σε ανασκαφές του 1970 βρέθηκαν 11 ταφές, από τις οποίες οι δυο ήταν καύσεις. ΟΜαρινάτος, υπέθεσε ότι ο τύμβος ανήκει στους πεσόντες Πλαταιείς στης μάχη του Μαραθώνα. Αρχαιολογικοί χώροι Διοικητικά όρια Δήμου Μαραθώνα Οδικό δίκτυο 0 100000 300000 200000 Τύμβος Μαραθώνα 31

Ιστορικά μνημεία Αρχαιολογικοί χώροι Ιερό Αιγυπτίων θεών και Ρωμαϊκό Βαλανείο στο έλος Μπρεξίζα: Στην παραλία του Μαραθώνα, στα όρια του έλους Μπρεξίζα σώζονται δύο αρχαία οικοδομήματα του 2ου μ.χ. αιώνα, ενός ιερού Αιγυπτιακής θεότητας που ανασκάφηκε ο 1968 καιενόςβαλανείουτηςέπαυληςτου Ηρώδη του Αττικού που ανασκάφηκε το 1978. Αγάλματα, στα οποία κυριαρχεί η μορφή της θεάς Ίσιδας και εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα συνθέτουν το ειδυλλιακό αρχαιολογικό τοπίο πλάι στη θάλασσα. Σε μικρή απόσταση από το Ιερό ανασκάφηκε το 1974 συγκρότημα μεγάλου βαλανείου (λουτρού). Ηπολυτέλειά του εντυπωσιάζει. Το βαλανείο διαθέτει χώρους για ζεστό και ψυχρό μπάνιο ενώ η κεντρική του δεξαμενή είναι επενδυμένη με λευκό μάρμαρο. «Η ίδρυση του ιερού και του βαλανείου στην Μπρέξιζα συμπίπτει με την εποχή της δράσηςτουηρώδητου Αττικού στο Μαραθώνα. Σύμφωνα με τον Φιλόστρατο ο Ηρώδης είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του μεγάλη κτηματική περιουσία στον Μαραθώνα, τόπο καταγωγής αλλά και αγαπημένο τόπο διαμονής του. Η ιδιοκτησία του Ηρώδη εκτεινόταν από την Οινόη και την περιοχή της Αυλώνας προς τα Ανατολικά, στην πεδιάδα του Μαραθώνα και έφτανε πιθανώς ως τη θάλασσα. Δεν αποκλείεται το συγκρότημα της Μπρεξίζας να βρισκόταν μέσα στα όρια της ιδιοκτησίας του», σημειώνει αρχαιολόγος. Οινόη: Στην αρχαιότητα ο χωριζόταν σε τέσσερις περιοχές: το Μαραθών, την Οινόη, την Τρικόρυνθο και την Προβάλινθο. Ερείπια της περιοχής αυτής ήρθαν στο φως μετά από ανασκαφές. Αξιόλογα ευρήματα είναι το αγρόκτημα του Ηρώδου του Αττικού που ονομάζεται και«μάντρα της Γριάς», το σπήλαιο του Πάνα και ένας Μεσσαιωνικός πύργος. Το Πύθιο της Οινόης είναι το Ιερό του Απόλλωνος Πυθίου και ανάγεται στην εποχή του Ηρώδου του Αττικού. Επίσης το 1972 ερευνήθηκε, από το Σπ. Μαρινάτο μεγάλο οικοδόμημα, αποτελούμενο από ορθογώνιο περιστύλιο διαστάσεων 13,6 Χ 17,3 μ. Η ατελής ανασκαφή δεν επιτρέπει τη συναγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Η λιθουργική εργασία των μαρμάρων τοποθετεί το έργο στην εποχή του Ηρώδου του Αττικού. Θεωρείται πιθανόν εγκοιμητήριο και συσχετίζεται με το Πύθιο. Κοντά στο Πύθιο του θεού Απόλλωνα στην Οινόη δεσπόζει ο επιβλητικός μεσαιωνικός πύργος. Λέγεται ότι ήταν εξοχική κατοικία της οικογένειας Δελαρός. Χτίστηκε περίπου το 1250 μ.χ. από τον Όθωνα Δελαρός, ιδρυτή του ελληνικού κλάδου του ομώνυμου οίκου ευγενών της Βουργουνδίας, που κατήλθε στην Ελλάδα για καθυπόταξη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και έλαβε την Αττικοβοιωτία, αναγορευόμενος σε «κύριο των Αθηνών». Επίσης, ΒΔ της Οινόης, όπως αναφέραμε και πιο πάνω σώζεται η λεγόμενη «Μάνδρα της Γριάς» ένας περίβολος περιμέτρου 3.300 μ., ο οποίος περιέκλειε το αγρόκτημα που είχε προσφέρει ο Ηρώδης στη γυναίκα του Ρηγίλλα. Μέσα σ αυτό υπήρχαν οικήματα, εγκαταστάσεις και πιθανότατα η έπαυλή του. Η είσοδος ήταν μνημειακή, μια τοξωτή πύλη. Σώζονται επιγραφές, στήλες και προτομές. Παρ όλο που ο Ηρώδης είχε ζητήσει να ταφεί στο Μαραθώνα που τόσο αγαπούσε, οι μαθητές του πήραν το σώμα του και το έθαψαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Το σπήλαιο έχει δύο εισόδους και το κοίλωμα του έχει μήκος 75 μ. και πλάτος 15 μ. Μέσα στο σπήλαιο σχηματίζονται 5 μεγάλες αίθουσες με σταλακτίτες και σταλαγμίτες σε αποχρώσεις λευκού, γαλάζιου και κόκκινου χρώματος. Το σπήλαιο ερευνήθηκε μερικώς το 1958 και από τότε παραμένει κλειστό. Ιερό Αιγυπτίων Θεών. Γενική άποψη Στήλη με ιερό νόμο από το σπήλαιο του Πανός, ανάθημα εφήβων το 61/60 π.χ. 32

Ιστορικά μνημεία Αρχαιολογικοί χώροι Παναγία Μεσοσπορίτισσα-Τρόπαιον: Το τρόπαιο της Μάχης του Μαραθώνα είναι ένα μνημείο της αρχαιότητας κατασκευασμένο από λευκό μάρμαρο. Ένα Ιωνικό κιονόκρανο κοσμεί την άνω επιφάνειά του με τραπεζιόσχημο κοίλωμα για την τοποθέτηση μαρμάρινου αγάλματος ίσως της Νίκης. Ορισμένα από τα αρχιτεκτονικά του μέλη χρησιμοποιήθηκαν για τη ανέγερση Μεσαιωνικού Πύργου κοντά στην Παναγία τη Μεσοσπορίτισσα. Από πλευράς τεχνοτροπίας η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα, προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση για την οροφή του ναού που αποτελείται από λεπτούς ξύλινους κορμούς. Πρωτοελλαδικό νεκροταφείο στο Τσέπι: Στην περιοχή Τσέπι, στους πρόποδες του μικρού βουνού Κοτρώνι, βρέθηκε νεκροταφείο της Πρωτοελλαδικής περιόδου. Οι τάφοι διατάσσονται παράλληλα μεταξύ τους και έχουν σχήμα ορθογώνιο ή κυκλικό. Συστηματικές ανασκαφές έγιναν από τους Σ. Μαρινάτο στο διάστημα 1970-1972 και από την Μ. Παντελίδου-Γκόφα από το 1998 ως το 2001. Από τα πολυάριθμα ευρήματα που βρέθηκαν στους τάφους προκύπτει, πως το νεκροταφείο αυτό το χρησιμοποιούσαν κάτοικοι των νησιών των Κυκλάδων, που για εμπορικούς λόγους είχαν εγκατασταθεί στην Ανατολική Αττική. Τρόπαιο Μάχης. Ανάκτηση μνημείου και διαμόρφωση χώρου στη θέση Παναγία Μεσοσπορίτισσα Πλάσι: Στο Πλάσι βρέθηκαν λείψανα από οικισμούς της Νεολιθικής και Ρωμαϊκής εποχής. Αρχαιολογικός χώρος Ραμνούντος: Στα όρια του Δήμου Μαραθώνα και του Γραμματικού εκτείνεται ο αρχαιολογικός xώρος του Ραμνούντος ο καλύτερα διατηρημένος αρχαίος δήμος της Αττικής. Ήταν δήμος της Ατλαντίδος φυλής και στην περιφέρειά του περιλαμβανόταν εκτός από τα δασωμένα βουνά και μια εύφορη μικρή πεδιάδα που σήμερα ονομάζεται Λιμικό και που το νότιο τμήμα της φτάνει στο Κάτω Σούλι. Έχουν αποκαλυφθεί δύο ιερά - το ιερό της αυστηρής θεάς Νέμεσης, συνδεδεμένο με τα μεγαλύτερα ονόματα της κλασικής τέχνης του Φειδία και του Αγορακρίτου - και το ιερό του ιαματικού θεού Αμφιαράου. Σώζεται το παραθαλάσσιο φρούριο, οχυρό της Αθήνας για μεγάλες χρονικές περιόδους, ταφικά μνημεία και οικείς. Οι ανασκαφικές έρευνες συνεχίζονται. Νεκροταφείο, Τσέπι. Άποψη από τη Β στάθμη επίσκεψης του χώρου 33