ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΈΤΟΣ 2013-2014 Παράγραφος 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισµών: Α)αναπνέουν..προσλαµβάνουν οξυγόνο απ την ατµόσφαιρα και το χρησιµοποιούν για την καύση των τροφών σε χαµηλή θερµοκρασία. Β)τρέφονται..πρόσληψη ουσιών για την λειτουργία του οργανισµού. Γ)αναπαράγονται )απεκκρίνουν..αποµάκρυνση άχρηστων υλικών Ε)εµφανίζουν ερεθιστικότητα..αντιδρούν στα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος. Στ)αναπτύσσονται. Ζ)πεθαίνουν Βασική µονάδα της ζωής είναι το κύτταρο. Παράγραφος 1.2 Το κύτταρο είναι η βασική ζωής που έχει τα βασικά χαρακτηριστικά της (αναπνέει, αναπτύσσεται, θρέφεται, αναπαράγεται και πεθαίνει). Οι οργανισµοί διακρίνονται: Σε: µονοκύτταρους και πολυκύτταρους. Τα κύτταρα διακρίνονται Σε: προκαρυωτικά που δεν διαθέτουν πυρήνα και ευκαρυωτικά τα οποία διαθέτουν πυρήνα (φυτικά-ζωικά). Περιγραφή ευκαρυωτικού ζωικού κυττάρου: Α)πλασµατική ή κυτταρική µεµβράνη..επιτρέπει την διακίνηση ουσιών.
Β)κυτταρόπλασµα..ζελατινώδης ουσία που περιέχει τον πυρήνα ο οποίος περιέχει το γενετικό υλικό-dna που είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία του κυττάρου και τις κληρονοµούµενες ιδιότητες). Γ)µιτοχόνδρια..εκεί γίνονται οι καύσεις των ουσιών και παράγεται ενέργεια. )ριβοσώµατα..εκεί συντίθενται οι πρωτεΐνες. Περιγραφή φυτικού ευκαρυωτικού κυττάρου. ιαθέτει επιπλέον: Α)κυτταρικό τοίχωµα..σκληρό εξωτερικό περίβληµα-τοίχωµα από κυτταρίνη. Β)χλωροπλάστες..περιέχουν την πράσινη χλωροφύλλη η οποία συµµετέχει στη φωτοσύνθεση. Γ)χυµοτόπια..µεγάλες αποθήκες νερού και ουσιών. Παράγραφος 1.3 Η οργάνωση των πολυκύτταρων οργανισµών. Α)ιστός..συνδεδεµένα µεταξύ τους κύτταρα που έχουν παρόµοια µορφή και λειτουργία π.χ.: µυϊκός ιστός, νευρικός ιστός κτλ. Β)όργανο.. καλείται ένα σύνολο ιστών που συνεργάζονται µεταξύ τους και επιτελούν µια συγκεκριµένη λειτουργία π.χ.: καρδιά (αποτελείται από: µυϊκό και νευρικό ιστό). Γ)σύστηµα οργάνων..είναι ένα σύνολο οργάνων τα οποία συνεργάζονται µεταξύ τους για την πραγµατοποίηση µιας συγκεκριµένης λειτουργίας (κυκλοφορικό σύστηµα, νευρικό & µυϊοσκελετικό σύστηµα). )οργανισµός..είναι το σύνολο των συστηµάτων/οργάνων τα οποία συνεργάζονται και λειτουργούν συντονισµένα για την επιβίωση του οργανισµού. Ε)διαφορά φυτικών/ζωικών οργανισµών..η σηµαντικότερη διαφορά τους είναι ότι δεν διαθέτουν συστήµατα οργάνων, απλά τα φυτικά όργανα πραγµατοποιούν διάφορες λειτουργίες και συγκροτούν τον φυτικό οργανισµό. ΣΤ)διαφοροποίηση..καλείται η διαδικασία κατά την οποία, καθώς ο οργανισµός αναπτύσσεται τα κύτταρα εξειδικεύονται ανά οµάδες, ώστε συνεργαζόµενα µεταξύ τους να επιτελούν µια συγκεκριµένη λειτουργία του οργάνου.
Ζ)διαφορά µονοκύτταρων/πολυκύτταρων οργανισµών..οι µονοκύτταροι οργανισµοί να ζουν, να επιβιώνουν και να πολλαπλασιάζονται µεµονωµένα, ενώ στους πολυκύτταρους οργανισµούς τα κύτταρα επιβιώνουν µε τη βοήθεια των υπολοίπων κυττάρων, δηλαδή το κάθε κύτταρο υποστηρίζει τη λειτουργία του άλλου. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ Περιοχές της γης όπου οι συνθήκες επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής και όπου συναντάµε µεγάλο αριθµό διαφορετικών οργανισµών. ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ Καλείται το φαινόµενο κατά το οποίο οι οργανισµοί παρουσιάζουν διαφορά στην εµφάνιση, στη συµπεριφορά και στο τόπο όπου ζουν. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Οι οργανισµοί κατατάσσονται σε: Α)οµάδες..σύνολο οργανισµών µε βασικές οµοιότητες αλλά και διαφορές (ζώα, φυτά, µύκητες, πρώτιστα, µονήρη, βακτήρια) Β)είδος..σύνολο οργανισµών µέσα σε µια οµάδα που µπορούν να αναπαραχθούν. ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 1.4 ΑΛΛΗΛΕΠΙ ΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Η µεγάλη ποικιλοµορφία των οργανισµών οφείλεται στην αλληλεπίδραση οργανισµών περιβάλλοντος και στην ικανότητα τους να προσαρµόζονται σε αυτό. Οι οργανισµοί αναπτύσσουν: προσαρµοστικούς µηχανισµούς τόσο στις κλιµατολογικές µεταβολές όσο και στις αλληλεπιδράσεις µε τους άλλους οργανισµούς. Συµπέρασµα: Οι οργανισµοί επιβιώνουν επειδή διαθέτουν προσαρµοστικούς µηχανισµούς τόσο για το περιβάλλον και τις συνθήκες, όσο και για τις µεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τροφή και Πέψη
Οι ζωντανοί οργανισµοί τόσο για τη λειτουργία τους (σύνολο χιλιάδων χηµικών µεταβολών-αντιδράσεων), όσο και για την κίνηση τους χρειάζονται ενέργεια. Ενέργεια είναι ένα φυσικό µέγεθος που σχετίζεται µε την κίνηση (κινητική ενέργεια) ή µε την τάση για κίνηση (δυναµική ενέργεια). Παρατήρηση: Η ενέργεια δεν χάνεται αλλά µετατρέπεται από τη µια µορφή στην άλλη ή µεταφέρεται από ένα σώµα σε ένα άλλο. Όλες οι άλλες µορφές ενέργειας (ηλιακή, ηλεκτρική κλπ.) βασίζονται/είναι κινητική ενέργεια. Ο οργανισµός παίρνει ενέργεια από τη τροφή κάνοντας καύσεις και διασπάσεις των ουσιών που προσλαµβάνει. Καύση Είναι η χηµική µεταβολή (αντίδραση/χηµικήή αλλαγή) µιας ουσίας µε το οξυγόνο που παράγει διοξείδιο του άνθρακα και υδρατµούς (νερό), µε σύγχρονη ελευθέρωση θερµότητας. Την ενέργεια από την καύση των τροφών και αποθηκευµένου λίπους την χρησιµοποιεί ο οργανισµός: Α)για κίνηση Β)για την λειτουργία του οργανισµού Γ)για ανάπτυξη )για την επιδιόρθωση των φθορών. Κατάταξη οργανισµών αναλόγως τρόπου θρέψης 1)Αυτότροφοι οργανισµοί/παράγωγοι..τ φυτά παίρνουν ενέργεια από τον ήλιο και τη χρησιµοποιούν για να αναπτύσσονται (φωτοσυνθέτουν) 2)Ετερότροφοι οργανισµοί..παίρνουν ενέργεια καταναλώνοντας άλλους οργανισµούς, (φυτικούς ή ζωικούς) και διακρίνονται : Α)Σε καταναλωτές (καταναλώνουν ζωντανούς οργανισµούς)π.χ.: τα ζώα Β)Σε αποικοδοµητές..είναι τα µικρόβια (βακτήρια, µύκητες) που τρέφονται µε νεκρούς οργανισµούς. Πέψη
Είναι η διαδικασία κατά την οποιά ο οργανισµός διασπά τις πολύπλοκες χηµικές ουσίες των τροφών για να χρησιµοποιήσει τα προϊόντα για τη λειτουργία του. Παρατήρηση: Η διαδικασία της πέψης ξεκινάει από τη µάσηση, όπου αναµειγνύεται η τροφή µε τα ένζυµα της σιέλου, την αµυλάση µε αποτέλεσµα να διαλύονται. Έτσι σχηµατίζεται ο βλωµός (η µπουκιά). Ακολούθως η πέψη συνεχίζεται στο στοµάχι µε τη βοήθεια του υδροχλωρικού οξέος που λέγεται γαστρικό υγρό. Στο στοµάχι διαλύονται οι πρωτεΐνες και τα λίπη. Ένζυµα: Είναι οι ουσίες οι οποίες επιταχύνουν τις χηµικές αντιδράσεις του οργανισµού. Παράγραφος 2.2 Πέψη στους µονοκύτταρους οργανισµούς: Οι µονοκύτταροι οργανισµοί (µικρόβια) διασπούν τη τροφή τους µέσα στα κύτταρα (ενδοκυτταρική πέψη), και αποβάλλουν τις άχρηστες ουσίες. Παράγραφος 2.3 Πέψη στους ζωικούς οργανισµούς : Στους ζωικούς οργανισµούς η πέψη συνεχίζεται σε δυο στάδια: Α)στον πεπτικό σωλήνα (στο έντερο-εξωκυτταρική πέψη) Β)µέσα στα κύτταρα που απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά και τα διασπούν (ενδοκυτταρική πέψη) Πεπτικός σωλήνας σπονδυλωτών Περιλαµβάνει το Α) φάρυγγα Β) τον οισοφάγο Γ) το στοµάχι Το στοµάχι περιέχει υδροχλώριο, χολή και ένζυµα. Επίσης περιέχει το παγκρεατικό υγρό και το γαστρικό υγρό. ) το λεπτό έντερο.. ακριβώς εδώ δρα το παγκρεατικό υγρό που διαλύσει τις πρότεινες και η χολή που διαλύει τα λίπη Παρατήρηση: Το παγκρεατικό υγρό παράγεται στο πάγκρεας και η χολή στο συκώτι.
Εκεί µε τη βοήθεια των εντερικών λαχνών απορροφούνται οι θρεπτικές ουσίες. Ε)το παχύ έντερο.. απορροφά το νερό. Εδώ τελειώνει η εξωκυτταρική πέψη και ακολουθεί η ενδοκυτταρική πέψη µε την είσοδο του αίµατος στα κύτταρα. Στ)οι περιττές ουσίες εξέρχονται από τον πρωκτό. Παρατήρηση: Τα αµφίβια, τα ερπετά και τα πτηνά έχουν κοινή έξοδο για το πεπτικό, το ουροποιητικό και το αναπαραγωγικό σύστηµα, που λέγεται Αµάρα. Παρατήρηση: Προσαρτηµένοι αδένες, είναι οι σιελογόνοι αδένες, το πάγκρεας και το συκώτι. Πεπτικό σύστηµα Καλείται το σύνολο των οργάνων όπου γίνεται η εξωκυτταρική πέψη. Επίσης έχουν τη δυνατότητα να διασπούν την κυτταρίνη. ιαφορά φυτοφάγων-σαρκοφάγων Τα φυτοφάγα έχουν µακρύτερο πεπτικό σωλήνα Μηρυκαστικά Είναι τα ζώα που µασούν την τροφή τους πολύ ώρα. Παράγραφος 2.1 Τα φυτά παράγουν µόνα τους την τροφή τους (αυτότροφοι οργανισµοί), µε τη βοήθεια της ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗΣ. Φωτοσύνθεση: Καλείτε η διαδικασία µε την οποία ένα φυτό προσλαµβάνει από τις ρίζες του: Νερό και διαλυµένα και διαλυµένα σε αυτό συστατικά και από τα φύλλα του ιοξείδιο του άνθρακα Αυτά τα συστατικά συγκεντρώνονται στους χλωροπλάστες όπου µε τη βοήθεια της χλωροφύλλης και της ηλιακής ενέργειας παράγεται η γλυκόζη και οξυγόνο Η τροφή του φυτού σχηµατίζεται για ενέργεια και ανάπτυξη, σχηµατισµό του φυτού Παρατήρηση: Όλοι οι οργανισµοί εξαρτώνται άµεσα ή έµµεσα από τους αυτότροφους οργανισµούς. Παράγραφος 2.4
Θρέψη και Πέψη στον άνθρωπο Α)ισορροπηµένη διατροφή Θρεπτικές ουσίες: πρωτεΐνες (κρέας και παράγωγα), υδατάνθρακες και λιπίδια (ελαιόλαδο) και βιταµίνες. Παρατήρηση: Ο οργανισµός αποθηκεύει την τροφή που περισσεύει σαν λίπος γιατί έχει µικρό όγκο και πολύ ενέργεια (θερµίδες). Μπουκιά: Βλωµός Ένζυµα σιέλου: Αµυλάση Γαστρικά Υγρά: Υδροχλώριο, ένζυµα στοµάχου Στο λεπτό έντερο πέφτει η χολή του ύπατος και διαλύει τα λίπη, και το παγκρεατικό υγρό που διαλύει τα λιπίδια. ιαβήτης/ζάχαρο Το πάγκρεας παράγει µια ουσία (ορµόνη) που λέγεται ινσουλίνη. Αυτή µεταφέρει τη ζάχαρη στο αίµα µέσα στα κύτταρα. Έτσι ρυθµίζεται το ζάχαρο του αίµατος στα φυσιολογικά επίπεδα. Εάν το πάγκρεας δεν παράγει την ινσουλίνη τότε έχουµε αύξηση του ζαχάρου στο αίµα (νεανικός διαβήτης τύπου Α). Αν κάποιος τρώει πολλά λιπαρά ή είναι παχύσαρκος τότε τα λίπη στο αίµα εξουδετερώνουν την ινσουλίνη, οπότε έχουµε άνοδο του ζαχάρου (διαβήτης τύπου Β). Κεφάλαιο 3 Μεταφορά και αποβολή ουσιών Α) αραιό-πυκνό διάλυµα Υδατικό διάλυµα: Οµογενές µείγµα νερού και διαλυµένης ουσίας. Παρατήρηση: ένα µείγµα είναι οµογενές όταν έχει παντού την ίδια σύσταση και τα συστατικά που δεν διακρίνονται µε γυµνό µάτι. Όταν ένα διάλυµα είναι πυκνότερο από ένα άλλο τότε λέµε ότι έχει µεγαλύτερη συγκέντρωση σε µια ουσία διαλυµένη από ένα άλλο µικρότερης συγκεντρώσεως δηλαδή αραιότερο. Παρατήρηση: Το διάλυµα που έχει µεγαλύτερη συγκέντρωση σε µια ουσία από ένα άλλο αραιότερο περιέχει και περισσότερα µόρια της ουσίας που είναι διαλυµένη. ιάχυση
Καλείτε το φαινόµενο κατά το οποίο µόρια ενός διαλύµατος µεγάλης συγκέντρωσης µετακινούνται προς το διάλυµα µικρής συγκέντρωσης όταν τα διαλύµατα βρίσκονται σε επαφή, έστω και αν τα χωρίζει µια περατή µεµβράνη. Παράγραφος 3.1 Μεταφορά ουσιών στους µονοκύτταρους οργανισµούς Στους µονοκύτταρους οργανισµούς οι ουσίες µεταφέρονται µέσω του φαινοµένου της διάχυσης και της κυτταρικής µεµβράνης. Παράγραφος3.2 Μεταφορά των ουσιών στα φυτά Οι ουσίες στα φυτά µεταφέρονται µέσω του αγωγού ιστού των φυτών. Ο αγωγός ιστός διακρίνεται στο Α)Ξήλωµα Β)Φλοίωµα Ξήλωµα: Σύνολο αγγείων που µεταφέρουν το νερό και τις ουσίες από τις ρίζες του φυτού στα φύλλα Φλοίωµα: Σύνολο αγγείων που µεταφέρουν τη γλυκόζη και άλλες ουσίες από τα φύλλα σε όλα τα µέρη του φυτού. Επιδερµίδα και ρόλος αυτής στα φυτά Τα φυτά διαθέτουν επιδερµικά κύτταρα στην επιφάνεια τα οποία καλύπτουν τα φύλλα και εµποδίζουν την εξάτµιση του νερού. Στόµατα Μικρά ανοίγµατα στην επιδερµίδα από τα οποία το φυτό αναπνέει (προσλαµβάνει οξυγόνο και ελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα και υδρατµούς). Η ελευθέρωση του οξυγόνου παράγεται κατά την φωτοσύνθεση. ιαπνοή
Καλείτε η διαδικασία εξάτµισης νερού από τα στόµατα. Παράγραφος 3.3 Μεταφορά ουσιών στους ζωικούς οργανισµούς Α)στους µονοκύτταρους αλλά και στα ζωικά κύτταρα η διακίνηση των ουσιών γίνεται µε διάχυση. Β)στους πολυκύτταρους ζωικούς οργανισµούς η µεταφορά των ουσιών γίνεται µε τη βοήθεια του κυκλοφορικού συστήµατος. Το κυκλοφορικό σύστηµα περιλαµβάνει: Το αίµα Την καρδιά Τα αιµοφόρα αγγεία. Τα κυκλοφορικό σύστηµα διακρίνεται σε: Α)ανοικτό (το έχουν τα αρθρόποδα και τα µαλάκια), διαθέτει µια ή περισσότερες καρδιές και κοιλότητες. Β)κλειστό (το έχουν τα σκουλήκια και το χταπόδι), διαθέτει µία καρδιά και το αίµα µένει πάντα στα αιµοφόρα αγγεία. Παρατήρηση: Η καρδιά µπορεί να χωρίζεται σε µια έως και τέσσερις κοιλότητες που λέγονται κόλποι και κοιλίες. Το αίµα που φεύγει από την καρδιά λέγεται αρτηριακό και το αίµα που επιστρέφει στην καρδιά λέγεται φλεβικό. Οι ζωικοί οργανισµοί, ανάλογα µε την ικανότητα τους να ρυθµίζουν σταθερή της θερµοκρασία του σώµατος τους ή όχι διακρίνονται σε: Α)οµοιόθερµα Β)ποικιλόθερµα Πολλά ζώα πέφτουν σε χειµέρια νάρκη για να ανταπεξέλθουν στις χαµηλές θερµοκρασίες και στην έλλειψη τροφής. Τα ποικιλόθερµα πέφτουν σε χειµέρια νάρκη Τα οµοιόθερµα πέφτουν σε χειµέριο ύπνο
Παράγραφος 3.4 Το κυκλοφορικό σύστηµα του ανθρώπου Το κυκλοφορικό σύστηµα του ανθρώπου µέσω του οποίου γίνεται η µεταφορά και η αποβολή είναι κλειστό και διαθέτει: Α)τετράχωρη καρδιά µε δυο κόλπους και δυο κοιλίες Β)αιµοφόρα αγγεία που περιλαµβάνουν αρτηρίες, φλέβες και τριχοειδή αγγεία. Κυριότερες διαφορές µεταξύ αιµοφόρων αγγείων Α)αρτηρίες.. έχουν παχιά και ελαστικά τοιχώµατα, µε µικρή διάµετρο. Αποµακρύνουν το αίµα που είναι πλούσιο σε οξυγόνο από την καρδιά. εν έχουν βαλβίδες. Β)φλέβες.. έχουν λεπτά τοιχώµατα µε µεγάλη διάµετρο και περιέχουν αίµα που είναι πλούσιο σε διοξείδιο του άνθρακα που επιστρέφει προς την καρδιά. ιαθέτουν βαλβίδες µονόδροµης ροής. Γ)τριχοειδή αγγεία.. έχουν λεπτά τοιχώµατα µε µικρή διάµετρο, δίνουν και παίρνουν το αίµα στους ιστούς όπου γίνονται οι ανταλλαγές των ουσιών. Η πορεία του αίµατος Φλέβες τροφοδοτούν την καρδιά µε αίµα που περιέχει διοξείδιο του άνθρακα. Αυτό εισέρχεται στην καρδιά από τον δεξιό κόλπο, ακολούθως µέσω της δεξιάς κοιλίας ωθείται το αίµα σε µια αρτηρία που καταλήγει στον πνεύµονα. Εκεί ελευθερώνεται το διοξείδιο του άνθρακα (εκπνοή) και εµπλουτίζεται µε οξυγόνο (εισπνοή). Το εµπλουτισµένο µε οξυγόνο αίµα µέσω µιας φλέβας πάει πάλι στην καρδιά (µικρή κυκλοφορία_ καρδιά-πνεύµονας-καρδια). Από την καρδιά µέσω αρτηριών διοχετεύεται σε όλο το σώµα µεταφέροντας το οξυγόνο σε όλα τα κύτταρα, καθώς και τις θρεπτικές ουσίες. Αυτά εισέρχονται στα κύτταρα µε την βοήθεια των τριχοειδών αγγείων και της διάχυσης. Τα καυσαέρια (διοξείδιο του άνθρακα+ υδρατµοί) και οι άχρηστες ουσίες του µεταβολισµού αποµακρύνονται µέσω των τριχοειδών αγγείων (φλεβιδίων) και µέσω των φλεβών καταλήγουν πάλι στην καρδιά (µεγάλη κυκλοφορία). Το ουροποιητικό σύστηµα του ανθρώπου Α)νεφρά (φιλτράρεται το αίµα) Β)διάλυση επιβλαβών ουσιών στο νερό-σχηµατισµός ούρων Γ)συλλογή ούρων στην ουροδόχο κύστη µέσω την ουρητήρων (σωλήνες)
)αποβολή ούρων µέσω της ουρήθρας. Προβλήµατα ουροποιητικού συστήµατος Α)σχηµατισµός λίθων Β)ουρολοιµώξεις.. µικροβιακές ασθένειες επειδή καταναλώνεται από τον οργανισµό αρκετό νερό. Η σύσταση του αίµατος Το αίµα αποτελείται από: Α)πλάσµα.. υποκίτρινο υγρό από πρωτεΐνες και νερό. Οι πρωτεΐνες βοηθούν στην άµυνα του οργανισµού. Β)ερυθρά αιµοσφαίρια (ερυθροκύττταρα).. περιέχουν την αιµοσφαιρίνη που είναι ενωµένη µε το σίδηρο ο οποίος δεσµεύει το οξυγόνο της αναπνοής και το µεταφέρει στα κύτταρα. Ακολούθως τα ερυθρά αιµοσφαίρια βοηθούν στην αποµάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα (εκπνοή) Γ)λευκά αιµοσφαίρια.. λέγονται µακροφάγα, διότι τρώνε τα κύτταρα των µικροβίων και βοηθούν στην λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήµατος. )αιµοπετάλια.. αποτελούν τον αιµοπυκτικό µηχανισµό του αίµατος. Παρατήρηση: Τα ερυθρά-λευκά αιµοσφαίρια και τα αιµοπετάλια είναι κύτταρα του αίµατος. Αναπνοή Αναπνοή καλείται η διαδικασία ανταλλαγής αερίων δηλαδή προσλήψεως οξυγόνου και αποβολής διοξειδίου του άνθρακα. Η διαδικασία αυτή σε επίπεδο κυττάρου λέγεται κυτταρική αναπνοή. Πραγµατοποιείται µε διάχυση µέσω της πλασµατικής µεµβράνης. Πραγµατοποιείται και σε επίπεδο οργανισµού µε τη βοήθεια των πνευµόνων. Παρατήρηση.. Το οξυγόνο της αναπνοής χρησιµοποιείται για τις καύσεις, απ όπου παράγεται διοξείδιο του άνθρακα. Με τις καύσεις ο οργανισµός παράγει ενέργεια για τις ανάγκες. Παράγοντες που επηρεάζουν τον µηχανισµό της αναπνοής Α)ενεργειακές ανάγκες Β)πολυπλοκότητα Γ)περιβάλλον (υδάτινο περιβάλλον-χερσαίο περιβάλλον)
Όλες οι καύσεις του οργανισµού και η παραγωγή ενέργειας γίνεται στα µιτοχόνδρια των κυττάρων. Γίνεται Παράγραφος 4.1 Μονοκύτταροι οργανισµοί Γίνεται ενδοκυτταρική αναπνοή µε ανταλλαγή των αερίων µε διάχυση, µέσω της πλασµατικής/κυτταρικής µεµβράνης. Παράγραφος 4.2 Αναπνοή στα φυτά Τα φυτά αναπνέουν όλο το 24ωρο µε κυτταρική αναπνοή µέσω των στοµάτων. Το φυτό τελικά προσφέρει οξυγόνο µέσω της φωτοσύνθεσης. Παράγραφος 4.3 Αναπνοή στα ζώα Α)ασπόνδυλα.. η αναπνοή γίνεται µε υποτυπώδεις πνεύµονες ή βράγχια. Β)υδρόβια (σπονδυλωτά).. η αναπνοή γίνεται µε βράγχια ή στο βάτραχο µε αεροφόρους σάκους. Γ)θηλαστικά (σπονδυλωτά).. η αναπνοή γίνεται µε το αναπνευστικό σύστηµα που περιλαµβάνει αεροφόρους οδούς και πνεύµονες. Η µεταφορά των αερίων γίνεται µε τη βοήθεια του κυκλοφορικού συστήµατος. Παράγραφος 4.4 Άνθρωπος Αναπνέει εισπνέοντας αέρα και αφού χρησιµοποιήσει το οξυγόνο του αέρα, εκπνέει το διοξείδιο του άνθρακα, υδρατµούς και άζωτο του αέρα που όπως µπαίνει έτσι βγαίνει. Αναπνευστικό σύστηµα ανθρώπου Περιλαµβάνει..
Α)τα όργανα του αναπνευστικού συστήµατος Μύτη Φάρυγγας Λάρυγγας Τραχεία Βρογχικό δέντρο Πνεύµονες Παρατήρηση: Στην άκρη του βρογχικού δέντρου υπάρχουν µικροί αεροφόροι σάκοι που λέγονται κυψελίδες, απ όπου το οξυγόνο περνάει στο αίµα. Περιγραφή εισπνοής-εκπνοής και ανταλλαγής αερίων Εισπνοή: Τα θωρακική κοιλότητα τη χωρίζει από την κοιλιακή ένας µυς που λέγεται διάφραγµα. Κατά την εισπνοή το διάφραγµα κατεβαίνει και διαστέλλονται οι πνεύµονες οι οποίοι γεµίζουν αέρα τις κυψελίδες. Το οξυγόνο του αέρα µε διάχυση εισέρχεται στο αίµα των τριχοειδών αγγείων που βρίσκονται στα τοιχώµατα της κυψελίδας. Το οξυγόνο δεσµεύει τότε το σίδηρο της ατµόσφαιρας των ερυθρών αιµοσφαιρίων. Μέσω του αίµατος κυκλοφορεί το οξυγόνο σε όλα τα κύτταρα των ιστών οπότε εισέρχεται µε διάχυση εντός του κυττάρου, όπου χρησιµοποιείται για την κυτταρική αναπνοή (καύσεις στα µιτοχόνδρια). Πάντα κατά την καύση παράγονται καυσαέρια που περιέχουν: Α)διοξείδιο του άνθρακα Β)υδρατµούς Τα καυσαέρια ακολουθούν τν αντίθετη πορεία για να εξέλθουν από τους πνεύµονες κατά την εκπνοή. Κεφάλαιο 5 Στήριξη και κίνηση Παράγραφος: 5.1,5.2, 5.3 Α) οι µονοκύτταροι οργανισµοί(µικρόβια, βακτηρίδια, πρωτόζωα, µύκητες): στηρίζονται και κινούνται µε ψευδόποδα, µαστίγια και βλεφαρίδες Β)τα φυτά στηρίζονται µε τη ρίζα, το ξήλωµα, τους βλαστούς και τα αγγεία
Γ)οι ζωικοί οργανισµοί κινούνται και στηρίζονται µε τη βοήθεια του σκελετικού και µυϊκού συστήµατος. Ο σκελετός έχει κύριο µέρος τη σπονδυλική στήλη και µπορεί να είναι Εσωτερικό (ενδοσκελετός) Εξωτερικός (εξωσκελετός) 1) Πτηνά: έχουν ελαφρύ σκελετό µε αεροδυναµικό σύστηµα 2) Ψάρια: έχουν σκελετό και πτερύγια µε υδροδυναµικό σύστηµα 3) Ζώα της ξηράς: βαδίζουν µε τη βοήθεια άκρων καθέτων προς το έδαφος Παράγραφος 5.4 Άνθρωπος Για την κίνηση του ανθρώπου συνεργάζονται: Α)σκελετός (σκελετικό σύστηµα) Β)µυϊκό σύστηµα Γ)νευρικό σύστηµα )καρδιαναπνευστικό- κυκλοφορικό σύστηµα Σκελετός ιακρίνεται σε: Α)σκελετός κορµού (κεφάλι-θώρακας- σπονδυλική στήλη) Β)σκελετός άκρων (χέρια-πόδια) Σπονδυλική στήλη: Αποτελείται από: Α)σπονδύλους Β)µεσοσπονδύλιους δίσκους Γ)σπονδυλικό σωλήνα που περιέχει το νωτιαίο µυελό όπου παράγεται το αίµα Κυρτώµατα σπονδυλικής στήλης Α)δυο προς τα εµπρός (αυχενικό και οσφυϊκό)
Β)δυο προς τα πίσω (θωρακικό και ιερό) οµή των οστών Τα οστά αποτελούνται από: Α)κύτταρα που λέγονται οστεοκύτταρα Β)άλατα του φωσφόρου και του ασβεστίου Γ)ελαστικές ουσίες )εξωτερική µεµβράνη (περιόστεο) Το περιόστεο βοηθάει στην αποκατάσταση των καταγµάτων. Ε)τον ερυθρό µυελό που παράγει τα ερυθρά αιµοσφαίρια και τα αιµοπετάλια. Τα οστά διακρίνονται σε: Μακρά Βραχέα (κοντά) Πλατιά Αρθρώσεις ιακρίνονται σε: Α)διαρθρώσεις.. επιτρέπουν την κίνηση Β)συναρθρώσεις..συνδέουν ακίνητα ή περιορισµένης κινήσεως οστά. Περιγραφή αρθρώσεων Τα οστά συγκρατούνται από τους συνδέσµους (σκληρός ιστός). Η άρθρωση περιλαµβάνει τον αρθρικό θύλακα, τον αρθρικό χόνδρο και το αρθρικό υγρό. Μύες ιακρίνονται σε: Α)Σκελετικοί.. λειτουργούν σε ζεύγη µε τη θέληση µας και καταλήγουν σε συνδέσµους ή τένοντες. Β)Λείοι µύες.. στοµάχι, έντερο. Λειτουργούν ανεξάρτητα της θελήσεως µας. Γ)Καρδιακός µυς.. λειτουργεί µόνος του, µε δικιά του δοµή. Υγεία
Σωστή διατροφή Άθληση Προσοχή Βλάβες σκελετού: Α)κάταγµα (σπάσιµο) Β)διάστρεµµα (στραµπούληγµα των ιστών της άρθρωσης χωρίς αποµάκρυνση του οστού από τη θέση του) Γ)εξάρθρωση (αποµάκρυνση του οστού από τη θέση του) Αναπαραγωγή Η αναπαραγωγή διακρίνεται σε: Α)µονογονική.. ο καινούργιος οργανισµός προέρχεται από έναν µονογονέα. Με αυτόν τον τρόπο αναπαράγονται τα µικρόβια. Κατά την µονογονική αναπαραγωγή λαµβάνει χώρα η κυτταρική διαίρεση. Β)αµφιγονική.. ο καινούργιος οργανισµός προέρχεται από δυο γονείς, όταν το αρσενικό γενετικό κύτταρο ενωθεί µε το θηλυκό γενετικό κύτταρο. Είδη κυττάρων στον άνθρωπο Τα ανθρώπινα κύτταρα διακρίνονται σε: Α)σωµατικά Β)άωρα γενετικά κύτταρα, τα οποία βρίσκονται στους όρχεις και στις ωοθήκες. Εκεί δηµιουργούνται τα γενετικά κύτταρα δηλαδή τα σπερµατοζωάρια (όρχεις) και τα ωάρια (ωοθήκες). Τα γενετικά κύτταρα λέγονται γαµέτες. Το γονιµοποιηµένο ωάριο λέγεται ζυµωτό. Η ένωση των δυο γενετικών κυττάρων (η ένωση των δυο γαµετών) λέγεται γονιµοποίηση, προς σχηµατισµό του ζυγωτού. Α)Οι µονοκύτταροι οργανισµοί αναπαράγονται µονογονικά µε απλή κυτταρική διαίρεση. Β)Τα φυτά και τα ζώα αναπαράγονται και µονογονικά και αµφιγονικα.
Αναπαραγωγή στα φυτά Τα φυτά τα οποία διαθέτουν άνθη αναπαράγονται και αµφιγονικά και µονογονικά. Για νε έχουµε αµφιγονική αναπαραγωγή έχουµε αρσενικά και θηλυκά άνθη, ενώ για τη µονογονική αναπαραγωγή έχουµε άνθη µε αρσενικά και θηλυκή χαρακτηριστικά. Τα άνθη που έχουν αρσενικά και θηλυκά χαρακτηριστικά λέγονται τέλεια. Το αρσενικό άνθος παράγει στους στήµονες τους αρσενικούς γαµέτες που λέγονται γυρεόκοκκοι. Το θηλυκό άνθος παράγει τους θηλυκούς γαµέτες (ωάρια) στην ωοθήκη που βρίσκεται στον ύπερο. Τα τέλεια άνθη διαθέτουν και στήµονες και ύπερο. Η γονιµοποίηση στα φυτά λέγεται επικονίαση και γίνεται µε τη µεταφορά των γυρεόκοκκων µε τη βοήθεια των εντόµων ή του ανέµου. Το ζυγωτό που δηµιουργείται στο θηλυκό φυτό λέγεται φυτικό έµβρυο το οποίο γινεται καρπός. Αναπαραγωγή στα ζώα Α)ερµαφρόδιτα ζώα που αναπαράγονται µονογονικά (σαλιγκάρι, σκουλήκι) Β)γονοχωριστικά ζώα που αναπαράγονται αµφιγονικά. Η γονιµοποίηση γίνεται είτε εσωτερικά (εσωτερική γονιµοποίηση), είτε εξωτερικά (εξωτερική γονιµοποίηση). Αναλόγως της µορφής του εµβρύου τα ζώα διακρίνονται σε: Α)ωοτόκα.. σπονδυλωτά ψάρια ή πτηνά που γεννούν αυγά Β)ζωοτόκα.. θηλαστικά που γεννούν µικρά ζώα Γ)ωοζωοτόκα.. σπονδυλωτά που επωάζουν µέσα στο σώµα τους αυγά, αλλά γεννούν µικρά ζώα π.χ.: καρχαρίας. Κεφάλαιο 6.4 Η αναπαραγωγή στον άνθρωπο Το αντρικό αναπαραγωγικό σύστηµα περιλαµβάνει: Όρχεις Σπερµατικός πόρος Σπερµατοδόχος κύστη Προστάτης Σπερµατικό υγρό
Το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστηµα περιλαµβάνει: 2 ωοθήκες 2 σάλπιγγες Μήτρα Τράχηλος της µήτρας Κόλπος Αιδοίο Παρατήρηση: 14 η ηµέρα το ωάριο πέφτει στις σάλπιγγες και σε 6 ώρες φτάνει στη µήτρα (γόνιµη περίοδος). Αν το ωάριο δεν γονιµοποιηθεί τότε αποβάλλεται µαζί µε βλέννα και αίµα από τον κόλπο (1 η ηµέρα). Το σπερµατοζωάριο ζει στις σάλπιγγες 2 ηµέρες Συµπέρασµα: Η γυναίκα είναι γόνιµη 2 ηµέρες. Η πορεία του εµβρύου Όταν σχηµατιστεί το ζυγωτό φθάνει στη µήτρα όπου εµφυτεύεται και θρέφεταιαναπνέει από το συσσωρευµένο. Το έµβρυο µεγαλώνει µέσα σε ένα σάκο (αµνιακός σάκος), µε υγρό (αµνιακό υγρό).το έµβρυο παίρνει τροφή από τον οµφάλιο λώρο και τον πλακούντα. Κεφάλαιο 7 Ερεθιστικότητα Καλείτε η ικανότητα των οργανισµών να αντιδρούν στα ερεθίσµατα που προκαλούνται από το εσωτερικό ή εξωτερικό περιβάλλον. Παράγραφος 7.1 Οι µονοκύτταροι οργανισµοί αντιδρούν στα ερεθίσµατα µε κινήσεις που λέγονται τακτισµοί. Παράγραφος 7.2 Οι αντιδράσεις των φυτών στα ερεθίσµατα λέγονται τροπισµοί (φωτοτροπισµός, γεωτροπισµός). Παράγραφος 7.3 Ζωικοί οργανισµοί
ιαδικασία αντιδράσεως στα ερεθίσµατα 1)ανίχνευση ερεθισµάτων µε τα όργανα 2)µεταβίβαση του µηνύµατος στον εγκέφαλο 3)επεξεργασία και έγκριση εντολής 4)διαβίβαση εντολής στα όργανα 5)κίνηση των οργάνων Όλες τις ανωτέρω λειτουργίες τις συντονίζει το νευρικό σύστηµα, το οποίο στα θηλαστικά διακρίνεται: Α)σε κεντρικό νευρικό σύστηµα (Κ.Ν.Σ.) Β)περιφερειακό νευρικό σύστηµα (Π.Ν.Σ.) οµή νευρικού συστήµατος Αποτελείται από νευρικά κύτταρα (νευρώνες) Οι νευρώνες αποτελούνται από: Κυτταρικό σώµα Αποφυάδες (νευρίτης) Νεύρο= δεσµίδα από νευρίτες Γάγγλιο.. άθροισµα κυτταρικών σωµάτων όπου γίνεται επεξεργασία µηνυµάτων. Το Κ.Ν.Σ. αποτελείται από: Α)τον εγκέφαλο Β)τον νωτιαίο µυελό Το Π.Ν.Σ. αποτελείται από: Α)τα νεύρα Β)τα γάγγλια Ρόλος του Π.Ν.Σ. Μεταβιβάζει τα µηνύµατα στον εγκέφαλο και τις εντολές του Κ.Ν.Σ. στα διάφορα όργανα
Παράγραφος 7.4 Νευρικό σύστηµα ανθρώπου Όπως στα θηλαστικά Αντανακλαστικά Καλούνται οι κινήσεις που γίνονται αυτόµατα χωρίς σκέψη (µάτια, καρδιά, κυκλοφορία του αίµατος). Κέντρα εγκεφάλου Καλούνται εξειδικευµένες περιοχές του εγκεφάλου, υπεύθυνες για τις αισθήσεις, για τον έλεγχο/συντονισµό των κινήσεων και των πνευµατικών λειτουργιών.