Agricultural Engineering, Agricultural University of Athens, Iera Odos 75, Athens 11855, Greece

ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΓΙΑ ΑΡ ΕΥΣΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΜΙΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΤΙΚΗ ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ Μπουραζάνης Γεώργιος 1, Κερκίδης Πέτρος 2, Κοσµάς Κωνσταντίνος 3 και Αργυροκαστρίτης Ιωάννης 2 1 /νση Γεωργίας, Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λακωνίας, ιοικητήριο, 2 ο χλµ. Ε.Ο. Σπάρτης Γυθείου, 23100 Σπάρτη, 2 Εργαστήριο Γεωργικής Υδραυλικής, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Ιερά οδός 75, 11855 Αθήνα, 3 Εργαστήριο Εδαφολογίας και Χαρτογράφησης Εδαφών, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Ιερά Οδός 75, 11855 Αθήνα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Πολλοί είναι οι αναφερόµενοι στη βιβλιογραφία λόγοι που κάνουν ελκυστικό το ενδεχόµενο της επαναχρησιµοποίησης των επεξεργασµένων υγρών αστικών αποβλήτων για άρδευση και οι οποίοι ισχύουν και για το νοµό Λακωνίας. Συγχρόνως όµως πολλοί είναι και οι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπ όψιν για την εφαρµογή αυτή, γεγονός που καθιστά την όλη διαδικασία αρκετά περίπλοκη και απαιτητική. Στο παρόν άρθρο γίνεται µία παρουσίαση της υφιστάµενης κατάστασης στο νοµό Λακωνίας από τη µία πλευρά σε ό,τι αφορά στο υδατικό δυναµικό, στις αρδευόµενες εκτάσεις, στις πρακτικές άρδευσης που ακολουθούνται, στις επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης του αρδευτικού νερού κ.λ.π. και από την άλλη σε ό,τι αφορά στην επεξεργασία των υγρών αστικών αποβλήτων στις µεγάλες πόλεις του νοµού καθώς και στη διάθεση των επεξεργασµένων εκροών. Από τα παρουσιαζόµενα στοιχεία συνάγεται αβίαστα το ότι θα ήταν σκόπιµο να αρδευτούν κατά προτίµηση ελαιώνες από τις επεξεργασµένες εκροές για µία σειρά από παράγοντες που αναλύονται στην παρούσα εργασία. THE PERSPECTIVE OF REUSING TREATED MUNICIPAL WASTEWATER FOR IRRIGATION IN THE PREFECTURE OF LACONIA A PRELIMINARY INVESTIGATION Bourazanis Giorgos 1, Kerkides Petros 2, Kosmas Constantinos 3 and Argyrokastritis Ioannis 2 1 Department of Agricultural Development, Prefecture of Laconia 23100 Sparta (Greece) 2 Laboratory of Agricultural Hydraulics, Department of Land Reclamation and Agricultural Engineering, Agricultural University of Athens, Iera Odos 75, Athens 11855, Greece 3 Laboratory of Soil Science, Department of Land Reclamation and Agricultural Engineering, Agricultural University of Athens, Iera Odos 75, Athens 11855, Greece ABSTRACT There are many reasons cited in the literature that make attractive the perspective of reusing the treated municipal wastewater for irrigation. Some of them are acknowledged in the case of the Prefecture of Laconia. In addition many factors have to 1

be taken in mind for reusing the treated municipal wastewater for irrigation. This fact makes the whole procedure complicated and demanding. In this article we present the case of the Laconian water resources, the irrigated areas, the irrigation practises that farmers follow and the consequences of the water resources overexploitation for irrigation, e.t.c., as well as the existing wastewater treatment plants, the scheduled to be constructed and the treated wastewater disposal fields. From the presented data it is concluded that treated municipal wastewater should be used for olive trees irrigation for reasons, which are analysed in this study. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εναρµόνιση µε το ευρωπαϊκό νοµοθετικό πλαίσιο (271/91/EEC C.E.C. 1991) από τη µία και η ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνειδήσεως των τοπικών κοινωνιών από την άλλη ώθησαν τους ιθύνοντες στην κατασκευή µονάδων επεξεργασίας των υγρών αστικών αποβλήτων. Η επαναχρησιµοποίηση του περιθωριακού αυτού υδατικού πόρου που είναι οι εκροές των µονάδων αυτών προβάλλει ως µία ελκυστική λύση για το ολοένα διογκούµενο πρόβληµα της κάλυψης των αναγκών των χρηστών σε νερό, κυρίως σε περιόδους µε έντονη ή παρατεταµένη περίοδο ξηρασίας. Η πρακτική αυτή της επαναχρησιµοποίησης έναντι της διάθεσης σε κάποιο αποδέκτη διαφυλάσσει τους ανώτερης ποιότητας επιφανειακούς υδατικούς πόρους (αποδέκτες), προστατεύει το περιβάλλον και είναι οικονοµικότερη λύση έναντι της εξεύρεσης νέων πηγών ύδατος καλής ποιότητας (Takashi Asano 1996, 1998). 2 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Ν. ΛΑΚΩΝΙΑΣ Η Λακωνία βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τµήµα της Πελοποννήσου. Είναι δεύτερος Νοµός σε έκταση (3.636,8 km 2 ) και ο τελευταίος σε πληθυσµό (99.620 κάτοικοι) σε επίπεδο ιοικητικής Περιφέρειας Πελοποννήσου, (ΕΣΥΕ 2001). Από διοικητικής άποψης περιλαµβάνει 20 ήµους και 2 Κοινότητες (Ν.2539/4-12-1997) στοιχεία των οποίων εµφανίζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1 Πληθυσµός και εµβαδόν των (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.) ήµος Πρωτέυουσα Πληθυσµός 1981 1991 2001 Αρ... (& Πρωτεύουσα) Συνολική έκταση (x10 6 m 2 ) Ανατολικής Κότρωνας Μάνης 1765 545 2024 611 2111 616 7 108.9 Οιτύλου Αρεόπολη 4252 738 4985 931 5203 988 18 218.8 Ασωπού Παππαδιάνικα 3793 1589 3666 1484 4187 1932 4 94.4 Νεάπολη Νεάπολη 6683 2113 7802 2510 7871 2751 13 215.6 Βοιών Γερονθρών Γεράκι 2357 1644 2034 1393 1959 1372 4 236.7 Γυθείου Γύθειο 7461 4354 7542 4572 7926 4876 18 197.5 Έλους Έλος 5367 756 5992 824 6452 920 7 111.7 2

Πίνακας 1 Πληθυσµός και εµβαδόν των (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.) ήµος Πρωτέυουσα Πληθυσµός 1981 1991 2001 Αρ... (& Πρωτεύουσα) Συνολική έκταση (x10 6 m 2 ) Ζάρακα Ρειχιά 1726 496 1696 511 1538 468 5 237.2 Θεραπνών Γκοριτσά 3246 878 2999 772 3062 737 8 261.8 Κροκεών αφνί 3324 1150 2871 1009 2824 969 4 160.9 Μολάων Μολάοι 4916 2416 5472 3010 5597 3021 6 193.3 Μονεµβασία Μονεµβασία 3808 631 3950 875 4660 1405 10 209 Μυστρά Μαγούλα 4641 1413 4582 1447 4608 1675 9 131.9 Νιάτων Νιάτα 2809 871 2557 789 2666 803 4 212.3 Οινούντος Σελασία 2825 523 2649 487 2625 524 8 301.9 Πελάνας Καστόριο 4758 980 3863 753 3405 729 9 153.8 Σκάλας Σκάλα 5819 2790 6919 3291 5885 2955 6 144.1 Σµύνους Άγιος Νικόλαος 1787 209 1537 208 1917 212 10 94.5 Σπαρτιατών Σπάρτη 15278 12975 16322 14084 18184 15828 5 84.4 Φάριδος Ξυροκάµπι 5327 2165 4849 1722 5269 1668 12 183.7 Κοινότητες Πληθυσµός Συνολική έκταση 1981 1991 2001 ήµου (x10 6 m 2 ) Ελαφόνησος 611 725 745 20 Καρυές 665 660 926 64.4 Στη Λακωνία οι λειτουργούσες ή υπό µελέτη µονάδες είναι οι ακόλουθες (Πηγή /νση Υγείας και πρόνοιας Ν.Α. Λακωνίας): Η µονάδα της Σπάρτης: Λειτουργεί από το 1989. Εξυπηρετεί τη Σπάρτη, αλλά δέχεται και βοθρολύµατα από άλλες περιοχές. Μετά από επέκταση ο εξυπηρετούµενος πληθυσµός µπορεί να ανέλθει σε 40.000 κατοίκους. Παρέχει τριτοβάθµια επεξεργασία, η απολύµανση γίνεται µε χλωρίωση και η διάθεση γίνεται στον ποταµό Ευρώτα. Συγχρόνως έχει υποβληθεί µελέτη για βελτίωση περαιτέρω της επεξεργασίας µε διύλιση. Η µονάδα του Γερακίου: Έχει υποβληθεί αίτηµα εξάµηνης άδειας δοκιµαστικής λειτουργίας. Σε αυτή καταλήγει το παντοροϊκο αποχετευτικό σύστηµα του Γερακίου και βοθρολύµατα από τα λοιπά ηµοτικά ιαµερίσµατα του ήµου. Έχει σχεδιασθεί να καλύπτει 2.500 κατοίκους. Πρόκειται για τριτοβάθµια επεξεργασία, η απολύµανση θα γίνεται µε υπεριώδη ακτινοβολία και η διάθεση θα γίνεται σε ρέµα. Η µονάδα της Μονεµβασίας: Έχει κατά το µεγαλύτερο τµήµα της κατασκευασθεί και έχει σχεδιασθεί για να καλύπτει 7.200 κατοίκους. Πρόκειται για µονάδα δευτεροβάθµιας επεξεργασίας όπου η απολύµανση θα γίνεται µε χλώριο και η διάθεση θα γίνεται σε θαλάσσιο αποδέκτη. Η µονάδα του Γυθείου: Είναι υπό κατασκευή και θα µπορεί να εξυπηρετεί 10.100 κατοίκους. Παρέχει τριτοβάθµια επεξεργασία και η απολύµανση θα γίνεται µε χλωρίωση, ενώ ο αποδέκτης θα είναι η θάλασσα. Η µονάδα του διπόλου Σκάλας-Βλαχιώτη: Θα εξυπηρετεί αρκετά διαµερίσµατα των δύο ήµων. Βρίσκεται στο στάδιο των µελετών. Θα πρόκειται για µονάδα 3

τριτοβάθµιας επεξεργασίας και η απολύµανση θα γίνεται µε χλωρίωση, ενώ ο αποδέκτης θα είναι η θάλασσα. Ο εξυπηρετούµενος πληθυσµός θα µπορεί να ανέλθει σε 20.000 κατοίκους. Η µονάδα του.. Βρονταµά του ήµου Σκάλας: Θα εξυπηρετεί έως 1.000 κατοίκους. Θα πρόκειται δευτεροβάθµια επεξεργασία, η απολύµανση θα γίνεται µε χλωρίωση και η διάθεση θα γίνεται σε ρέµα. Οι µονάδες του ήµου Ασωπού: Πρόκειται για δύο µονάδες όπου και οι δύο θα είναι τριτοβάθµιες, η απολύµανση θα γίνεται µε υπεριώδη ακτινοβολία και η διάθεση θα γίνεται σε δασική έκταση για άρδευση. Η µία θα εξυπηρετεί µέχρι 4.670 κατοίκους ενώ η δεύτερη µέχρι 3.580 κατοίκους. Η µονάδα του ήµου Βοιών: Θα εξυπηρετεί µέχρι 10.000 κατοίκους. Θα παρέχει τριτοβάθµια επεξεργασία, µε χλωρίωση για απολύµανση και αποδέκτη τη θάλασσα. Οι θέσεις των µονάδων και το στάδιο στο οποίο βρίσκονται φαίνεται στο Σχήµα 1 Σχήµα 1. Χάρτης µε τις θέσεις των υφιστάµενων, των υπό κατασκευή και των υπό µελέτη µονάδων επεξεργασίας υγρών αστικών αποβλήτων 3 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ-ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ-Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ Ο νοµός έχει ως φυσικά όρια τις οροσειρές, Ταϋγέτου (2.404 m) στα δυτικά και του Πάρνωνα (1.935 m) στα ανατολικά, ενώ διατρέχεται από τον ποταµό Ευρώτα (90 km). Οι παραπόταµοί του από τον Ταΰγετο είναι: Μαγουλίτσα, Γερακάρης, Στρεµνίτσα και Αρδελολάγκαδο ρεύµα. Από τον Πάρνωνα είναι: το ρεύµα Ξαγδαριάς, Οινούς, το Μεγάλο Ρέµα και το Μαριόρεµα. Άλλος ποταµός είναι ο Βασιλοπόταµος που πηγάζει από τον Πάρνωνα, και εκβάλλει στη Σκάλα. H κατανοµή της εκτάσεως του νοµού σε ορεινό, ηµιορεινό και πεδινό είναι 32.8%, 43.5% και 23.7% αντιστοίχως, ενώ από τη συνολική έκταση, γεωργική γη είναι 968.000 στρ. (27%), βοσκότοποι είναι 2.293.400 στρ. (63%), δάση είναι 255.900 στρ. και 119.500 στρ. (7%) καλύπτονται από τον αστικό ιστό το οδικό δίκτυο, τους υδάτινους όγκους κ.λ.π..(πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. 2001) 4

Ο νοµός Λακωνίας παρουσιάζει έντονο το φαινόµενο της άνισης χωροχρονικά κατανοµής των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων. Τα µεγαλύτερα ύψη βροχόπτωσης καταγράφονται στον ορεινό όγκο του Ταϋγέτου και κυρίως στο βόρειο τµήµα του (1300-1600 mm). Στον όγκο του Πάρνωνα καταγράφονται µικρότερες τιµές (1000-1200 mm), ενώ στην κοιλάδα του Ευρώτα καταγράφονται τιµές αρκετά µικρότερες (700-800 mm) Τέλος στις δύο χερσονήσους της Μάνης και Επιδαύρου Λιµηράς το ετήσιο ύψος βροχής δεν ξεπερνά τα (450-500 mm περίπου). Όσον αφορά στην χρονική κατανοµή το µεγαλύτερο µέρος των βροχοπτώσεων καταγράφονται το Φθινόπωρο- Χειµώνα (70%-75% περίπου) και την Άνοιξη (20%) ενώ το καλοκαίρι κυµαίνεται από (5% µέχρι 10%) ( /νση Εγγείων Βελτιώσεων Ν.Α. Λακωνίας). Από υδρογεωλογικής απόψεως τα καρστικά συστήµατα που εντοπίζονται στο νοµό είναι τα: Ζορού-Βιβαρίου, Βόρειου Ταϋγέτου, Κεντρικού Ταϋγέτου, Νότιου Ταϋγέτου, Κεντρικού Πάρνωνα, Σκάλας-Κροκεών και Νότιου Πάρνωνα και Ζάρακα, ενώ µικρότερα καρστικά συστήµατα διαµορφώνονται στους ήµους Μονεµβάσιας, Βοιών και Κροκεών. Σχήµα 2 Χάρτης στον οποίο εµφανίζονται οι υδρολιθολογικοί σχηµατισµοί και οι καρστικές µορφές του Νοµού Λακωνίας (Πηγή: Μαριολάκος Η. και συνεργάτες (2007)) Όσον αφορά τις υδρογεωλογικές λεκάνες των κοκκωδών σχηµατισµών είναι οι ακόλουθες: Άνω Ρου Ευρώτα, Μέσου Ρου Ευρώτα, Κεντροανατολικού και Κάτω Ρου Ευρώτα, Αιγιών- Μαυροβουνίου, Απιδιάς Γλυκόβρυσης-Μολάων και Νεάπολης. 2.3 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ - ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ - ΓΕΩΡΓΙΑ Με πληθυσµό 99.620 κατοίκους και έκταση 3.636,8 km 2 ο νοµός έχει πυκνότητα 27 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο (Ε.Σ.Υ.Ε. 2001). Στο νοµό, επί του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού (35.567 κάτοικοι), οι 18.971 (53.3%) απασχολούνται στον πρωτογενή τοµέα, ενώ στο δευτερογενή τοµέα απασχολούνται 3.716 κάτοικοι (10.5% του ενεργά οικονοµικού πληθυσµού). Στο νοµό Λακωνίας ο δευτερογενής τοµέας είναι άρρηκτα συνδεδεµένος µε τον πρωτογενή τοµέα αφού ως επί το πλείστον αναφέρεται σε µεταποιητικές µονάδες γεωργικών προϊόντων. Από τους 18.971 κατοίκους του πρωτογενή τοµέα, 1.852 είναι αιγοπροβατοτρόφοι και 323 αγελαδοτρόφοι (ποσοστό 11.5%). Επίσης µε τη µελισσοκοµία ασχολούνται 450 µελισσοκόµοι (ποσοστό 2.37%) και σε ότι αφορά στην αλιεία υπάρχουν 550 αλιευτικά σκάφη, κυρίως παράκτιας αλιείας (Στοιχεία /νσης Γεωργίας και Τµήµατος Αλιείας). Οι ανωτέρω που ασχολούνται µε την κτηνοτροφία, την µελισσοκοµία και την αλιεία οι περισσότεροι ασχολούνται παράλληλα και µε τη γεωργία. Στο νοµό η συνολικά καλλιεργούµενη έκταση είναι 913.962 στρ. (ΕΣΥΕ 2006) Αναλυτικά οι καλλιεργούµενες εκτάσεις στο νοµό Λακωνίας παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. 5

Πίνακας 2: Κατανοµή εκτάσεων, αρδευόµενων και µη ανά καλλιέργεια και ανά κατηγορία περιοχής (2006 Πηγή ΕΣΥΕ προσωρινά στοιχεία) Κατηγορίες Καλλιεργειώ ν Συνολική Έκταση ανά καλλιέργεια Κατηγορίες Περιοχών Έκταση (στρ.) Ποσοστό 1 Αρδευόµενη Ποσοστό 4 Ποσοστό 6 Έκταση 3 Ποσοστό 2 (στρ) Ποσοστό 5 Ποσοστό 7 ενδρώδεις Σύνολο 741,478 81.13% 325037 87.72% 43.84% Πεδινά 311,010 41.94% 181459 55.83% 58.35% Ηµιορεινά 240,918 32.49% 128375 39.50% 53.29% Ορεινά 89,550 12.08% 15203 4.68% 16.98% Ελιές Σύνολο 628128 68.73% Πεδινά 248234 39.52% Ηµιορεινά 302247 48.12% Ορεινά 77647 12.36% Σύνολο Σύνολο 913,963 370,549 40.54% Πεδινά 372,787 40.79% 206,743 55.79% 55.46% Ηµιορεινά 320,518 35.07% 143,642 38.76% 44.82% Ορεινά 120,658 13.20% 20,164 5.44% 16.71% * Λοιπές καλλιέργειες: Αροτριαίες, κηπευτικά, αµπέλια, αγρανάπαυση. 1 Ποσοστό του συνόλου της εκτάσεως κάθε κατηγορίας καλλιέργειας επί της συνολικά καλλιεργούµενη εκτάσεως του Νοµού 2 Ποσοστό εκτάσεως κάθε κατηγορίας περιοχής ανά κατηγορία καλλιέργειας 3 Αρδευόµενη Έκταση ανά κατηγορία καλλιέργειας και ανά κατηγορία περιοχής για κάθε καλλιέργεια 4 Ποσοστό του συνόλου της αρδευόµενης εκτάσεως κάθε κατηγορίας καλλιέργειας επί της συνολικά αρδευόµενης εκτάσεως του Νοµού 5 Ποσοστό αρδευόµενης εκτάσεως κάθε κατηγορίας περιοχής ανά κατηγορία καλλιέργειας 6 Ποσοστό αρδευόµενης εκτάσεως κάθε κατηγορίας καλλιέργειας ανά τη συνολικά καλλιεργούµενη έκταση της συγκεκριµένης κατηγορίας 7 Ποσοστό αρδευόµενης εκτάσεως κάθε κατηγορίας περιοχής ανά κατηγορία καλλιέργειας σε σχέση µε τη συνολικά καλλιεργούµενη έκταση της συγκεκριµένης κατηγορίας περιοχής και καλλιέργειας Από τον Πίνακα 2 φαίνεται ότι, τo µεγαλύτερο τµήµα της καλλιεργούµενης, αλλά και της αρδευόµενης εκτάσεως του νοµού, καταλαµβάνουν οι δενδρώδεις καλλιέργειες (81.13% και 87.72% επί του συνόλου των καλλιεργούµενων και αρδευόµενων εκτάσεων αντιστοίχως). Επί των δενδρωδών καλλιεργειών, το µεγαλύτερο µέρος καταλαµβάνουν οι ελιές (βρώσιµες και ελαιοπιιήσιµες) µε έκταση 628.128 από τα 741.478 στρέµµατα ποσοστό 68.73% της συνολικά καλλιεργούµενης εκτάσεως. Κατά τα έτη 2006-2007 παρατηρήθηκε αύξηση της καλλιεργούµενης εκτάσεως µε ελιές, κατά 23.014 στρ., αφού η ελαιοκαλλιέργεια από 628.128 στρ. που ήταν το 2006, ανήλθε 651.142 στρ. το 2007 (αύξηση της τάξεως του 23%). Από τα 651.142 στρ ελαιοκαλλιέργειας το 2007 τα 285.206 στρ. αρδεύονταν (ποσοστό 43.8%). Στο Σχήµα 3 παρουσιάζεται η ελαιοκαλλιέργεια ανά δήµο, αρδευόµενη και συνολική, καθώς και ο αριθµός των γεωτρήσεων ανά δήµο. 6

Σχήµα 3. Συνολική και αρδευόµενη έκταση ελαιοκαλλιέργειας καθώς και αριθµός γεωτρήσεων ανά δήµο του Νοµού Λακωνίας (Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. και /νση Εγγείων Βελτιώσεων) 3 ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανατολική Πελοπόννησος έχει καταγραφεί ως η περιοχή στην οποία η κατανάλωση νερού για αρδευτικούς λόγους καλύπτει το 95% της συνολικής κατανάλωσης νερού (Tsagarakis et al., 2001). Στο νοµό Λακωνίας µία σειρά από αιτίες δηµιουργούν αρνητικό ισοζύγιο µεταξύ προσφοράς και ζήτησης νερού καλής ποιότητας. Συγκεκριµένα: Η άνιση χωροχρονική κατανοµή των βροχοπτώσεων έχει ως αποτέλεσµα να υστερεί το ανατολικό τµήµα της Λακωνίας σε ύψος βροχόπτωσης έναντι του δυτικού και συνεπώς να υστερεί από απόψεως τροφοδοσίας των υφισταµένων υδροφόρων στρωµάτων. Το µεγαλύτερο µέρος της υδροφορίας του ανατολικού τµήµατος της Λακωνίας εκφορτίζεται σε παράκτιες και υποθαλάσσιες πηγές προς ανατολάς, ενώ η προς δυσµάς εκφόρτιση δεν επαρκεί να καλύψει τις υδρευτικές και αρδευτικές ανάγκες των περιοχών. Η ανάπτυξη του τουρισµού (µαζικού θερινού και θεµατικού) είναι ένα γεγονός που αυξάνει τη ζήτηση τους καλοκαιρινούς µήνες σε καλής ποιότητας νερό. Το ότι η καλλιέργεια της ελιάς καταλαµβάνει κατά µεγάλο ποσοστό ορεινές και ηµιορεινές περιοχές σε συνδυασµό µε το ότι καθίσταται αρδευόµενη οδηγεί σε εξόρυξη βαθιών γεωτρήσεων που σηµαίνει µεγάλο ύψος επένδυσης για τον αγρότη, το οποίο προσπαθεί να αντισταθµίσει µε µεγαλύτερη εντατικοποίηση. Η µετατροπή παλαιών φυτεύσεων ξηρικής καλλιέργειας σε αρδευόµενες µε σύγχρονη πύκνωση της φύτευσής τους επίσης απαιτεί εξεύρεση υδατικών πόρων. Οι πρακτικές άρδευσης που χρησιµοποιούν οι αγρότες οδηγούν σε σπατάλη υδατικών πόρων και όχι σε ορθολογική διαχείρισή τους. εν υπάρχει κανένας προγραµµατισµός στις αρδεύσεις και καµία σύνδεση των εφαρµοζόµενων 7

ποσοτήτων µε µετεωρολογικά και εδαφολογικά δεδοµένα και κατ επέκταση µε δεδοµένα εξατµισοδιαπνοής και διήθησης, ακόµα και στις περιπτώσεις των Τ.Ο.Ε.Β. όπου υπάρχουν αυτά τα στοιχεία. Να σηµειωθεί ότι από πουθενά στην κείµενη νοµοθεσία δεν απαιτείται ολοκληρωµένη µελέτη αρδευτικού δικτύου είτε για την εγκατάστασή του, είτε για την επιδότησή του. Όλα αυτά έχουν οδηγήσει σε υφαλµύρωση πολλών παράκτιων υδροφορέων. Το φαινόµενο αυτό, αν και έχει εντοπισθεί, συνεχίζει να εξελίσσεται γεγονός που εµφανίζεται στο Σχήµα 4 ως απόρροια της συνεχιζόµενης υπερεκµετάλλευσης των υπόγειων υδατικών αποθεµάτων. Σχήµα 4 Μέτωπο υφαλµύρωσης στην περιοχή Γλυκόβρυσης (Πηγή: Σαµπατακάκης Π., 2.000) Συνεχής γραµµή: Θέση µετώπου βάσει στοιχείων της /νσης Εγγείων Βελτιώσεων από µετρήσεις σε υφιστάµενες γεωτρήσεις Από την παρουσίαση των µονάδων επεξεργασίας σε καµία πλην αυτών του Ασωπού δεν προβλέπεται επαναχρησιµοποίηση των επεξεργασµένων εκροών για άρδευση. Από τα εκτεθέντα στοιχεία αλλά και από τη χωροθέτηση των υλοποιηµένων αλλά και των υπό µελέτη µονάδων επεξεργασίας υγρών αστικών αποβλήτων που βρίσκονται στο κεντρικό και ανατολικό τµήµα του νοµού, το οποίο σηµειωτέον είναι και το τµήµα του νοµού µε το µεγαλύτερο προόβληµα, εκτιµούµε ότι σαφώς θα πρέπει να τροποποιηθούν οι µελέτες και να προβλέψουν διάθεση των εκροών για άρδευση καλλιεργειών και συγκεκριµένα ελιαοδένδρων αφού αυτή είναι η επικρατούσα καλλιέργεια. Επιπλέον θα πρέπει να γίνει εδαφολογική διερεύνηση της συγκεκριµένης περιοχής αφού εδαφολογικοί χάρτες έχουν συνταχθεί µόνο για τις εκτάσεις των Τ.Ο.Ε.Β., ώστε η εφαρµογή του αποβλήτου να γίνει σε εκείνα τα εδάφη που θα έχουν την καλύτερη απόκριση στην εφαρµογή. 8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ CEC 1991 Council Directive of 21 May 1991 concerning urban wastewater treatment (271/91/EEC) Official journal of the European Communities L 135/40 (30 May) Crites R. W., Middlebrooks E. J. and Reed S. C.,2006, Natural Wastewater treatment Systems, CRC Press, Taylor and Francis Group, 552 pp. Crites R., Tchobanoglous G., 1998, Small and Decentralized Wastewater Management Systems, McGraw-Hill New York, 1084 pp. Reed S. C., E. J. Middlebrooks, and R. W. Crites. 1988, Natural Systems for Waste Management and Treatment, McGraw-Hill New York, 433 pp. Takashi Asano and Audrey V. Levine, 1998. Wastewater reclamation, recycling and reuse: An introduction. In Takashi Asano (Editor), Wastewater reclamation and reuse. Water quality management library, Volume 10, CRC Press, pp.1-52 Takashi Asano, 1996. Wastewater reuse. In Asit K. Biswas (Editor), Water resources. Environmental Planning, Management and Development. McGraw-Hill, pp.381-438 Tsagarakis, K. P., Tsoumanis, P., Charzoulakis, K., Angelakis, A. N., 2001. Water resources status including wastewater treatment and reuse in Greece related problems and prospective. Water int. 26 (2), pp. 252-258. Αγγελάκης Α. Ν., Tchobanoglous G., 1995, Υγρά Απόβλητα, Επεξεργασίας και Ανάκτησης Επαναχρησιµοποίηση κι ιάθεση Εκροών, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 464 pp. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος 1981, 1991, 2001, Ετήσια Τεύχη. Αθήνα, Εθνικό Τυπογραφείο Μαριολάκος Ηλίας, 2007, Στρατηγικός Σχεδιασµός Αντιπληµµυρικής Προστασίας Νοµού Λακωνίας (Μελέτη). Εκπονήθηκε στα πλαίσια ερευνητικού προγράµµατος από επιστηµονική οµάδα του Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, του Τµήµατος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, 79 pp. Ν. 2539/4-12-1997, ΦΕΚ 244 περί «Συγκρότησης της Πρωτοβάθµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης», (Πρόγραµµα Ιωάννης Καποδίστριας) Νικολαΐδης Νικόλαος, 2007. Σχέδιο ιαχείρισης Αντιπληµµυρικής Προστασίας Νοµού Λακωνίας (Μελέτη). Εκπονήθηκε από επιστηµονική οµάδα στην οποία συµµετείχαν από το Πολυτεχνείο Κρήτης, Τµήµα Μηχανικών Περιβάλλοντος, το Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τµήµα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Σπάρτη, 457 σελ. Σαµπατακάκης Η., Ι.Γ.Μ.Ε., 2000. Φαινόµενα θαλάσσιας διείσδυσης στους παράκτιους υδροφορείς Γλυκόβρυσης Ελαίας και Ασωπού Ν. Λακωνίας. Αιτίες υνατότητες αποτροπής επέκτασής τους. Ι.Γ.Μ.Ε. 9