Οικονοµική ανταποδοτικότητα διαχειριστικών σχεδίων σε λεκάνες απορροής ποταµού. Least cost planning of water resources at the river basin

Transcript

1 Οικονοµική ανταποδοτικότητα διαχειριστικών σχεδίων σε λεκάνες απορροής ποταµού Μαρία Γκίνη ιπλ. γρ.-τοπογ. Μηχ.,MSc Υδρολογίας, Υπουργείο νάπτυξης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Παρουσιάζεται η µεθοδολογία σχεδιασµού ελαχίστου κόστους, όπως αυτή προτείνεται από την οµάδα οικονοµικής ανάλυσης της Οδηγίας-Πλαίσιο. Η µεθοδολογία αυτή αναφέρεται στον σχεδιασµό µέτρων και τεχνικών έργων για την επίτευξη των διαχειριστικών στόχων της Οδηγίας, τα οποία αφορούν στην διαχείριση τόσο από πλευράς της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς. Περιλαµβάνει τις τεχνικές ανάλυσης της οικονοµικής ανταποδοτικότητας των επιµέρους µέτρων και έργων καθώς επίσης και τον βέλτιστο προγραµµατισµό αυτών αναφορικά µε την κατάρτιση των διαχειριστικών σχεδίων. Least cost planning of water resources at the river basin Maria Gini Ministry of Development ABSTRACT This work presents the least cost planing methodology as proposed by the Economical Analysis Group of WF Directive. This methodology is referred to policy measures and technical works planning, concerning both demand side and supply side management in order to achieve the objectives of the WF Directive. It includes cost-effectiveness analysis for individual policy measures and works as well as optimal planning techniques relating to the development of water management plans. 1. Εισαγωγή Μία από τις βασικές κατευθύνσεις της Οδηγίας-Πλαίσιο 2000/60 είναι η κατάρτιση µέχρι το έτος 2009 διαχειριστικών σχεδίων ανά λεκάνη απορροής ποταµού. Τα σχέδια αυτά θα καθορίζουν τόσο τους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους επί των υδατικών σωµάτων όσο και θα προσδιορίζουν και ένα σύνολο επενδύσεων για την επίτευξη των στόχων αυτών. Οι επενδύσεις αυτές περιλαµβάνουν µεταξύ άλλων υδραυλικά έργα, έργα εγγείων βελτιώσεων καθώς και έργα επεξεργασίας νερού και αποβλήτων. Οι δαπάνες των έργων θα είναι εκ των πραγµάτων αρκετά υψηλές και θα επιβαρύνουν αποκλειστικά τον προϋπολογισµό των Κρατών Μελών. Εποµένως ο σχεδιασµός αυτός θα πρέπει να γίνει µε βάση τις σύγχρονες τεχνικές του ολοκληρωµένου σχεδιασµού υδατικών πόρων (integrated resource planning), ο οποίος περιλαµβάνει : α β τόσο την βέλτιστη διαχείριση της ζήτησης (demand side management) µε σκοπό την ορθολογική χρήση και την εξοικονόµηση πόρων καθώς και ορθολογική εκτίµηση, απόδοση και κατανοµή του κόστους στους χρήστες. όσο και την ελαχιστοποίηση των δαπανών των τεχνικών έργων και των µέτρων, τα οποία απαιτούνται για την επίτευξη των διαχειριστικών στόχων (σχεδιασµός ελαχίστου κόστους). Στην παρούσα εργασία, εξετάζεται αναλυτικά ο σχεδιασµός ελαχίστου κόστους, όπως αυτός ορίζεται στο εδάφιο β ανωτέρω. Πάντως θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι ο σχεδιασµός αυτός θα πρέπει να συνοδεύεται πάντοτε µε µέτρα περιορισµού της σπατάλης, και εν γένει της ορθολογικής κατανοµής των διαθέσιµων υδατικών πόρων. Βασικό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση είναι η τιµολογιακή πολιτική του νερού. 99

2 Βασικές έννοιες που αναλύονται στην συνέχεια και οι οποίες εν πολλοίς προσδιορίζονται από τις τεχνικές του σχεδιασµού ελαχίστου κόστους περιλαµβάνουν: - την γεωγραφική κλίµακα του σχεδιασµού και της οικονοµικής ανάλυσης - τη µεθοδολογία αποτίµησης της συµβολής των εναλλακτικών µέτρων στην επίτευξη των στόχων των διαχειριστικών σχεδίων - τη µεθοδολογία οικονοµικής αποτίµησης των εναλλακτικών µέτρων και τον βέλτιστο προγραµµατισµό αυτών. 2. Γεωγραφική κλίµακα του σχεδιασµού και της οικονοµικής ανάλυσης. Η Οδηγία προτείνει την λεκάνη απορροής ποταµού, ως τη βασική υδρολογική µονάδα για τον χαρακτηρισµό, την ανάλυση, τον ορισµό και την εφαρµογή των προγραµµάτων µέτρων. Σε ορισµένες περιπτώσεις όµως: - µερικές λεκάνες απορροής ποταµού µπορούν να συνενωθούν και να αποτελέσουν περιοχή λεκάνης απορροής ποταµού βάσει υδρολογικών και διοικητικών κριτηρίων - µεγάλες λεκάνες απορροής ποταµού µπορούν να διαιρεθούν σε υπο-λεκάνες για τη διευκόλυνση της διαδικασίας ανάπτυξης διαχειριστικών σχεδίων η για τις περιπτώσεις διακρατικών περιοχών ποταµών που διαιρούνται σε εθνικές υπο-λεκάνες. Η οικονοµική ανάλυση των χρήσεων του νερού, σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της Οµάδας για την οικονοµική ανάλυση της Ε.Ε., προτείνεται να γίνει σε επίπεδο περιοχής λεκάνης απορροής ποταµού, τόσο η περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης χρήσεων, όσο και η ανάλυση των τάσεων ανάπτυξης. Σε ορισµένες περιπτώσεις είναι σκόπιµο να γίνει η ανάλυση σε µικρότερη κλίµακα, ιδιαίτερα όπου υπάρχουν σηµαντικές πιέσεις χρήσεων ή όταν ένα σύνολο µέτρων εφαρµόζεται σε µικρότερη κλίµακα ή σε ένα οικονοµικό τοµέα. 3. Σενάριο Βάσης ανάπτυξης των υδατικών πόρων. Σύµφωνα µε την Οδηγία θα πρέπει να καταρτιστούν τα διαχειριστικά σχέδια το 2009 και να επιτευχθεί η καλή κατάσταση των υδατικών πόρων το Η εκτίµηση των τάσεων προσφοράς και ζήτησης (πιέσεις) ως το 2015, η εκτίµηση της ρύπανσης (πιέσεις) και της κατάστασης των υδάτων είναι πολύ σηµαντική για την προετοιµασία των διαχειριστικών σχεδίων και τον προσδιορισµό προγραµµάτων µέτρων. Σκοπός αυτής της ανάλυσης είναι να προσδιορίσει ποια θα είναι η κατάσταση των υδάτων το 2015 και να προτείνει µέτρα για την επίτευξη των στόχων. 100

3 4. νάλυση ανταποδοτικότητας του κόστους, σύµφωνα µε την Οδηγία-Πλαίσιο. Για την Εφαρµογή της Οδηγίας Πλαίσιο, η νάλυση νταποδοτικότητας Κόστους (Cost Effectiveness Analysis), στο εξής..κ, θα διαδραµατίσει ένα σηµαντικό ρόλο στον προσδιορισµό συνδυασµού πολιτικών ανάπτυξης των υδατικών πόρων, οι οποίες πρέπει να επιλεγούν για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας σε όλες τις Ευρωπαϊκές Λεκάνες πορροής Ποταµών. Η..Κ. αποτελεί ένα ενδιάµεσο στάδιο για την κατάρτιση των διαχειριστικών σχεδίων και χρησιµοποιούνται στοιχεία από την Οικονοµική. νάλυση του κόστους, βασιζόµενη σε στοιχεία υπολογισµού κόστους και εκτίµησης της αποτελεσµατικότητας των µέτρων για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας, όπως καλή ή µέτρια κατάσταση των υδάτων της λεκάνης απορροής. Στο Σχήµα 1 απεικονίζεται το οριακό κόστος για την επίτευξη ικανοποίησης ενός στόχου. Η καµπύλη οριακού κόστους αντανακλά από την πλευρά της προσφοράς νερού, την λήψη όλων των εναλλακτικών επιλογών (µέτρων) σχετικά µε το οριακό κόστος για την εξασφάλιση µιας επί πλέον ποσοτικής µονάδας ύδατος( Q). Τιµή µονάδας ( /Q) γ α β δ ε στ αβ : µέτρα εξοικονόµησης βγ : µέτρα µείωσης διαρροών δικτύου γδ : µέτρα ανακύκλωσης νερού δε : Εργα εµπλουτισµού εστ: Εργα ταµιευτήρων-µεταφοράς Παροχή ποταµού (Q) Σχήµα 1 : Καµπύλη οριακού κόστους µέτρων και έργων Ελαχιστοποίηση του κόστους σηµαίνει ότι για την επίτευξη του στόχου, όπως για παράδειγµα η παροχή ποταµού Q να είναι ίση µε 20 l/sec; πρέπει να εφαρµόσουµε τον πλέον οικονοµικά αποδοτικό συνδυασµό µέτρων. Προκειµένου για την περαιτέρω διευκρίνιση των θεµάτων αυτών, παρουσιάζεται στη συνέχεια η..κ., που έγινε στην Πιλοτική Εφαρµογή της Ισπανίας, για την υποστήριξη των συµπερασµάτων της Οµάδας της Οικονοµικής νάλυσης της Ε.Ε. και αφορά στον Cicados River, έναν παραπόταµο του Έβρου. Σε πρώτη φάση έγινε..κ. των µέτρων, τα οποία δύνανται να βελτιώσουν την οικολογική κατάσταση του ποταµού Cicados, ως ενιαίο υδατικό σώµα. Σε δεύτερη φάση όµως έγινε..κ. σε κάθε ένα από τα τρία διαδοχικά τµήµατα που χωρίστηκε ο ποταµός (άνω, µέσος και κάτω ρους), θεωρώντας τα τµήµατα αυτά ως συνδεόµενα υδατικά σώµατα. Είναι προφανές,ότι όσον αφορά στα υδατικά σώµατα που συνδέονται µεταξύ τους στο ίδιο οικοσύστηµα, οι δράσεις που γίνονται στο ένα εξ αυτών µπορούν να προκαλέσουν επιπτώσεις θετικές 101

4 ή αρνητικές στο οικοσύστηµα, οι δε δαπάνες των δράσεων αυτών θεωρούνται εξωτερικές δαπάνες ως προς το υδατικό σώµα (ecosystem externalities),αλλά εσωτερικές ως προς την λεκάνη απορροής και το οικοσύστηµα (internal), στο οποίο το υδατικό σώµα ανήκει. Στην περίπτωση της πιλοτικής λεκάνης του Cicados River αυτές οι εξωτερικές δαπάνες υπολογίστηκαν µε οικονοµικά µεγέθη υπό την έννοια του διαφυγόντος κόστους και παρουσιάζονται στα Σχήµατα 2,3 και 4. Με την υπόθεση ότι για να πετύχουµε καλή κατάσταση των υδάτων, η µόνη κρίσιµη παράµετρος που οφείλει να βελτιωθεί, είναι η παροχή του ποταµού κατά την ξηρά περίοδο, η παροχή πρέπει να φτάσει 20, 80 και 100 l /sec αντίστοιχα για τα τρία διαδοχικά τµήµατα αυτού. Εφαρµόζοντας ένα σύνολο µέτρων τόσο στην πλευρά της προσφοράς όσο και στην πλευρά της ζήτησης επιτυγχάνονται οι στόχοι και το αντίστοιχο κόστος φαίνεται στο Σχήµα 2 (, Β και Γ) λύνοντας τρία ανεξάρτητα προβλήµατα ελαχιστοποίησης του κόστους σε τρία διαδοχικά τµήµατα του ποταµού και αθροίζοντας τις τιµές του κόστους. Επειδή τα τρία υδατικά σώµατα είναι συνδεδεµένα, το κόστος για παράδειγµα επίτευξης καλής κατάστασης των υδάτων στο µέσο ρου εξαρτάται από την ποσότητα νερού που εισρέει από τον άνω ρου. Η εναλλακτική λύση υπολογισµού του κόστους είναι να υπολογίσουµε το κόστος µέτρων που απαιτούνται στον άνω ρου για την επίτευξη της καλής κατάστασης των υδάτων, έστω. Στην συνέχεια να εξετάσουµε τις επιπτώσεις που θα έχουν τα µέτρα αυτά στον µέσο ρου και να εκτιµήσουµε τα επί πλέον µέτρα που απαιτούνται στον µέσο ρου του ποταµού για την επίτευξη της καλής κατάστασης,των υδάτων έστω Β. Με τον ίδιο τρόπο συνεκτιµώντας τις επιπτώσεις στον κάτω ρου του ποταµού, των µέτρων που εφαρµόστηκαν στα δύο ανάντη τµήµατα και υπολογίζοντας το κόστος Γ των επί πλέον µέτρων που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων. Το συνολικό κόστος σ αυτή την περίπτωση είναι +Β +Γ και είναι πολύ µικρότερο από αυτό της προηγούµενης θεώρησης. 102

5 Σχήµα 2 : Βέλτιστος σχεδιασµός σε κάθε υπολεκάνη χωριστά νω ρούς Β Γ πόδοση µέτρων (m³) Q (l/s) πόδοση µέτρων (m³) Q (l/s) πόδοση πόδοση µέτρων µέτρων Q (m³) (l/s) Σχήµα 3 : Βέλτιστος σχεδιασµός σε όλη την λεκάνη µε αυστηρή εφαρµογή των στόχων ανά υπολεκάνη νω ρούς πόδοση πόδοση µέτρων (m³) Q (l/s) Σχήµα 4 : Βέλτιστος σχεδιασµός Β' Β' πόδοση µέτρων (m³) Q (l/s) Γ' Γ' πόδοση πόδοση µέτρων µέτρων Q (m³) (l/s) νω ρούς Β' Β'' Γ' Π' Β'' Γ' πόδοση µέτρων (m³) Q (l/s) πόδοση πόδοση µέτρων µέτρων Q (m³) (l/s) πόδοση µέτρων Q (l/s) πόδοση µέτρων (m³) 5. Συµπεράσµατα. Η οικονοµική ανάλυση των χρήσεων του νερού, σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της Οµάδας Οικονοµικής νάλυσης της Ε.Ε., προτείνεται να γίνει σε επίπεδο περιοχής λεκάνης απορροής ποταµού, τόσο η περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης χρήσεων, όσο και η ανάλυση των τάσεων ανάπτυξης. Σε ορισµένες περιπτώσεις είναι σκόπιµο να γίνει η ανάλυση σε µικρότερη κλίµακα, ιδιαίτερα όπου υπάρχουν σηµαντικές πιέσεις χρήσεων ή όταν ένα σύνολο µέτρων εφαρµόζεται σε µικρότερη κλίµακα ή σε ένα οικονοµικό τοµέα. Η ανάλυση ανταποδοτικότητας κόστους των µέτρων (Cost Effectiveness Analysis), για την επίτευξη των διαχειριστικών στόχων του ποταµού, µπορεί να γίνει στα διαδοχικά τµήµατα αυτού, θεωρούµενα ως ανεξάρτητα υδατικά σώµατα, έτσι ώστε οι δράσεις που γίνονται στο πλέον ανάντη εξ αυτών, να προκαλούν επιπτώσεις θετικές ή αρνητικές στο αµέσως επόµενο. Στη συνέχεια προγραµµατίζονται µόνο οι επί πλέον δράσεις που απαιτούνται για την επίτευξη των διαχειριστικών στόχων του κατάντη σώµατος και έτσι το συνολικό κόστος επίτευξης των στόχων µειώνεται σηµαντικά. 103