ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ... 9 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 11 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 27 ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η ιστορική εξέλιξη της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Από την αρχαιότητα μέχρι τη δημιουργία του ΟΗΕ 1. Εισαγωγικά... 33 2. Ιστορική εξέλιξη της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου... 35 2.1. Από την αρχαιότητα μέχρι τον 18 ο αιώνα... 35 2.2. Οι Διακηρύξεις του 18 ου αιώνα... 37 2.3. Το Συνέδριο της Βιέννης... 38 2.4. Δίκαιο πολέμου - Ανθρωπιστικό δίκαιο... 39 2.5. Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στα πλαίσια της Κοινωνίας των Εθνών... 41 2.5.1. Το Σύμφωνο της Κοινωνίας των Εθνών... 41 2.5.1.1. Το σύστημα εντολών... 41 2.5.1.2. Δραστηριότητες κοινωνικής ή άλλης φύσης... 42 2.5.1.3. Η προστασία των μειονοτήτων... 42 2.5.1.4. Η προστασία των προσφύγων... 43 3. Κριτική θεώρηση... 45 ΜΕΡΟΣ Α: Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε παγκόσμιο επίπεδο Κεφάλαιο Ι: Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών Ι.1. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών... 47 Ι.1.1. Οι διατάξεις του Χάρτη του ΟΗΕ... 48 Ι.1.2. Οι θεσμοί... 49 Ι.1.2.1. Το Συμβούλιο Ασφαλείας... 49 Ι.1.2.2. Το Διεθνές Δικαστήριο... 49 Ι.1.2.3. Το Συμβούλιο Κηδεμονιών- Ο Γενικός Γραμματέας... 49 Ι.1.2.4. Η Γενική Συνέλευση... 50

12 Πίνακας Περιεχομένων Ι.1.2.4.1. Το Συμβούλιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 52 Ι.1.2.4.1.1. Σύνθεση... 52 Ι.1.2.4.1.2. Σύνοδοι... 53 Ι.1.2.4.1.3. Αρμοδιότητες... 53 Ι.1.2.4.1.3.1. Ατομική αναφορά... 54 Ι.1.2.4.1.3.2. Ειδικές Διαδικασίες... 55 Ι.1.2.4.1.3.3. Παγκόσμια Περιοδική Εξέταση... 56 Ι.1.2.4.2. Η Συμβουλευτική Επιτροπή... 57 Ι.1.2.5. Το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (ECOSOC)... 59 I.1.2.5.1. Η Επιτροπή για το Καθεστώς των Γυναικών... 60 I.1.2.6. Ο Ύπατος Αρμοστής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου... 61 I.1.3. Όργανα και Επιτροπές των Ηνωμένων Εθνών που προστατεύουν τα δικαιώματα του ανθρώπου... 63 I.1.3.1. Η Ύπατη Αρμοστεία του OHE για τους Πρόσφυγες... 63 I.1.3.1.1. Οι πρώτες προσπάθειες προστασίας των προσφύγων... 63 I.1.3.1.2. Διεθνής Οργάνωση Προσφύγων... 64 I.1.3.1.3. Το έργο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)... 65 I.1.3.2. Η Επιτροπή για την Πρόληψη του Εγκλήματος και την Ποινική Δικαιοσύνη... 67 I.1.3.3. Η Επιτροπή για την Εγκατάσταση Πληθυσμών... 68 I.1.3.4. Το μόνιμο Forum για τα ζητήματα Αυτόχθονων... 68 Ι.2. Ειδικευμένες Οργανώσεις... 69 Ι.2.1. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ)... 69 Ι.2.1.1. Κριτική θεώρηση... 71 Ι.2.2. Η Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO)... 72 Ι.2.2.1. Κριτική θεώρηση... 75 Ι.2.3. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ)... 75 Ι.2.4. Η Οργάνωση Επισιτισμού και Γεωργίας (ΟΕΓ)... 75 Κεφάλαιο ΙΙ: Διεθνείς πράξεις και μηχανισμοί ελέγχου εφαρμογής των δικαιωμάτων του ανθρώπου ΙΙ.1. Η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 77 ΙΙ.1.1. Εισαγωγικά... 77 ΙΙ.1.2. Περιεχόμενο... 78 ΙΙ.1.3. Κριτική θεώρηση... 80

Πίνακας Περιεχομένων 13 ΙΙ.2. Το Σύμφωνο του ΟΗΕ για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και τα Προαιρετικά Πρωτόκολλα... 82 ΙΙ.2.1. Εισαγωγή... 82 ΙΙ.2.2. Περιεχόμενο του ΣΑΠΔ... 83 ΙΙ.2.2.1. Υποχρεώσεις των κρατών μερών... 83 Ι.2.2.2. Τα δικαιώματα που εγγυάται το ΣΑΠΔ... 84 ΙΙ.2.2.2.1. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση (άρθρο 1)... 84 ΙΙ.2.2.2.2. To δικαίωμα στη ζωή (άρθρο 6)... 85 ΙΙ.2.2.2.3. Η απαγόρευση των βασανιστηρίων και της σκληρής, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής ποινής ή μεταχείρισης (άρθρο 7)... 87 ΙΙ.2.2.2.4. Η απαγόρευση οποιασδήποτε μορφής δουλείας και δουλεμπορίου (άρθρο 8)... 87 ΙΙ.2.2.2.5. Το δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια (Άρθρο 9)... 88 ΙΙ.2.2.2.6. Η ανθρώπινη μεταχείριση (άρθρο 10)... 89 ΙΙ.2.2.2.7. Η απαγόρευση φυλάκισης για ιδιωτικά χρέη (άρθρο 11)... 90 ΙΙ.2.2.2.8. Η ελευθερία κίνησης (άρθρο 12)... 90 ΙΙ.2.2.2.9. Η απαγόρευση της αυθαίρετης απέλασης αλλοδαπών (άρθρο 13)... 90 ΙΙ.2.2.2.10. Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη (άρθρο 14)... 91 ΙΙ.2.2.2.11. Η απαγόρευση αναδρομικής ισχύος του ποινικού νόμου (άρθρο 15)... 97 ΙΙ.2.2.2.12. Το δικαίωμα στην προσωπικότητα (άρθρο 16). 97 ΙΙ.2.2.2.13. Το δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής, της κατοικίας και της αλληλογραφίας (άρθρο 17)... 97 ΙΙ.2.2.2.14. Η ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας (άρθρο 18)... 98 ΙΙ.2.2.2.15. Η ελευθερία έκφρασης και γνώμης (άρθρο 19)... 98 ΙΙ.2.2.2.16. Η απαγόρευση πολιτικής προπαγάνδας (άρθρο 20)... 99 ΙΙ.2.2.2.17. Το δικαίωμα της ειρηνικής συνάθροισης (άρθρο 21)... 99 ΙΙ.2.2.2.18. Το δικαίωμα στο συνεταιρισμό (άρθρο 22)... 99 ΙΙ.2.2.2.19. Το δικαίωμα στη δημιουργία οικογένειας (άρθρο 23)... 99

14 Πίνακας Περιεχομένων ΙΙ.2.2.2.20. Το δικαίωμα του παιδιού σε ένα όνομα, σε ιθαγένεια και στην χωρίς διάκριση προστασία (άρθρο 24)... 100 ΙΙ.2.2.2.21. Το δικαίωμα συμμετοχής στα κοινά (άρθρο 25)... 101 ΙΙ.2.2.2.22. Η ισότητα όλων έναντι του νόμου και η α- παγόρευση των διακρίσεων (άρθρο 26)... 102 ΙΙ.2.2.2.23. Τα δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες (άρθρο 27)... 103 ΙΙ.2.3. Ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής του ΣΑΠΔ: Η Επιτροπή Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων... 103 ΙΙ.2.3.1. Σύνθεση... 103 ΙΙ.2.3.2. Σύνοδοι... 104 ΙΙ.2.3.3. Διαδικασίες ελέγχου εφαρμογής του ΣΑΠΔ... 104 ΙΙ.2.3.3.1. Η εξέταση των εκθέσεων των κρατών μερών. 105 ΙΙ.2.3.3.1.1. Γενικά Σχόλια... 106 ΙΙ.2.3.3.2. Διακρατική αναφορά... 107 ΙΙ.2.3.3.3. Ατομική αναφορά και το πρώτο Προαιρετικό Πρωτόκολλο... 108 ΙΙ.2.3.4. Προσωρινά μέτρα... 109 ΙΙ.2.4. Το δεύτερο Προαιρετικό Πρωτόκολλο... 110 ΙΙ.2.5. Κριτική θεώρηση... 110 ΙΙ.3. Το Σύμφωνο του ΟΗΕ για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο... 111 ΙΙ.3.1. Εισαγωγή... 111 ΙΙ.3.2. Περιεχόμενο του Συμφώνου... 112 ΙΙ.3.2.1. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση (άρθρο 1)... 113 ΙΙ.3.2.2. Υιοθέτηση απαραίτητων μέσων για την εφαρμογή των δικαιωμάτων (άρθρο 2)... 113 ΙΙ.3.2.3. Ισότητα άνδρα και γυναίκας (άρθρο 3)... 115 ΙΙ.3.2.4. Περιορισμοί των δικαιωμάτων (άρθρα 4 και 5)... 116 ΙΙ.3.2.5. Τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα... 117 ΙΙ.3.2.5.1. Το δικαίωμα στην εργασία (άρθρο 6)... 117 ΙΙ.3.2.5.2. Το δικαίωμα για απόλαυση δίκαιων και ευνοϊκών όρων εργασίας (άρθρο 7)... 118 ΙΙ.3.2.5.3. Το δικαίωμα ίδρυσης και συμμετοχής σε ε- παγγελματικά σωματεία (άρθρο 8)... 119 ΙΙ.3.2.5.4. Το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένων και των κοινωνικών α- σφαλίσεων (άρθρο 9)... 119

Πίνακας Περιεχομένων 15 ΙΙ.3.2.5.5. Το δικαίωμα της οικογένειας, των μητέρων και των παιδιών για μεγαλύτερη κατά το δυνατόν προστασία και αρωγή (άρθρο 10)... 120 ΙΙ.3.2.5.6. Το δικαίωμα για ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης (άρθρο 11)... 120 ΙΙ.3.2.5.7. Το δικαίωμα του καθενός σε ένα υψηλότερο επίπεδο σωματικής και ψυχικής υγείας (άρθρο 12)... 123 ΙΙ.3.2.5.8. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρθρο 13 και 14)... 124 ΙΙ.3.2.5.9. Το δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή (άρθρο 15)... 125 ΙΙ.3.3. Ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής του Συμφώνου: Η Επιτροπή Οικονομικών, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Δικαιωμάτων... 126 ΙΙ.3.3.1. Σύνθεση... 128 ΙΙ.3.3.2. Σύνοδοι... 128 ΙΙ.3.3.3. Έργο της Επιτροπής... 129 ΙΙ.3.3.4. Περιεχόμενο των εκθέσεων... 129 ΙΙ.3.3.5. Ομάδα εργασίας... 130 ΙΙ.3.3.6. Παρουσίαση των εκθέσεων... 131 ΙΙ.3.3.7. Η απόφαση της Επιτροπής... 131 ΙΙ.3.3.8. Γενικά Σχόλια... 133 ΙΙ.3.4. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στο Σύμφωνο... 135 ΙΙ.3.4.1. Διαδικασία αναφοράς... 137 ΙΙ.3.4.1.1. Ατομική αναφορά... 137 ΙΙ.3.4.1.2. Διακρατική αναφορά... 139 ΙΙ.3.4.2. Διαδικασία έρευνας... 139 ΙΙ.3.5. Κριτική θεώρηση... 140 ΙΙ.4. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την κατάργηση κάθε μορφής φυλετικών διακρίσεων... 143 ΙΙ.4.1. Εισαγωγικά... 143 ΙΙ.4.2. Περιεχόμενο της Σύμβασης Νομική φύση της αρχής της απαγόρευσης των διακρίσεων στο συμβατικό και στο εθιμικό Διεθνές Δίκαιο... 148 ΙΙ.4.2.1. Πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης Ορισμοί Δικαιώματα που εγγυάται η Σύμβαση... 149 ΙΙ.4.2.1.1. Το πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης Ορισμοί (άρθρο 1) 149 ΙΙ.4.3. Οι Υποχρεώσεις των κρατών μερών... 155

16 Πίνακας Περιεχομένων ΙΙ.4.3.1. Γενικές υποχρεώσεις (άρθρο 2)... 155 ΙΙ.4.3.2. Απαρτχάιντ και κοινωνικός διαχωρισμός (άρθρο 3)... 157 ΙΙ.4.3.3. Ποινικοποίηση φυλετικής προπαγάνδας και ομιλιών μίσους υποχρέωση παροχής έννομης προστασίας σε θύματα διακρίσεων (άρθρα 4, 6)... 158 ΙΙ.4.3.4. Η υποχρέωση λήψης μέτρων στους τομείς της εκπαίδευσης, της επιμόρφωσης και των πληροφοριών (άρθρο 7)... 162 ΙΙ.4.4. Δικαιώματα που εγγυάται η Σύμβαση (άρθρο 5)... 164 ΙΙ.4.5. Ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής της Σύμβασης... 166 ΙΙ.4.5.1. Γενικά Οι διαδικασίες του μηχανισμού ελέγχου - Η Ε- πιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων... 166 ΙΙ.4.5.2. Σύνθεση... 168 ΙΙ.4.5.3. Σύνοδοι... 169 ΙΙ.4.5.4. Το έργο της Επιτροπής... 169 ΙΙ.4.5.4.1. Οι εκθέσεις... 170 ΙΙ.4.5.4.1.1. Η υποχρέωση υποβολής εκθέσεων Περιεχόμενο... 170 ΙΙ.4.5.4.1.2. Η εξέταση των εκθέσεων... 171 ΙΙ.4.5.4.1.3. Τα αποτελέσματα της εξέτασης των εκθέσεων... 172 ΙΙ.4.5.4.1.4. Διαδικασία παρακολούθησης προόδου... 174 ΙΙ.4.5.4.1.5. Διαδικασία έγκαιρης προειδοποίησης και ε- πείγουσας δράσης... 174 ΙΙ.4.5.4.2. Διακρατική αναφορά και Επιτροπή Συνδιαλλαγής... 175 ΙΙ.4.5.4.3. Η ατομική αναφορά... 176 ΙΙ.4.5.4.3.1. Γενικά Η διαδικασία... 176 ΙΙ.4.5.4.3.2. Η εξέταση της ατομικής αναφοράς Παραδεκτό και ουσία... 177 ΙΙ.4.6. Κριτική θεώρηση... 179 ΙΙ.5. Η Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο... 181 ΙΙ.5.1. Εισαγωγικά: Το έργο των ΗΕ για την προώθηση της ισότητας ανδρών και γυναικών... 181 ΙΙ.5.2. Η Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών... 184 ΙΙ.5.2.1. Προηγούμενα της Σύμβασης... 184 ΙΙ.5.2.2. Περιεχόμενο της Σύμβασης... 186 ΙΙ.5.2.2.1. Το Προοίμιο της Σύμβασης... 186

Πίνακας Περιεχομένων 17 ΙΙ.5.2.2.2. Εννοιολογικός προσδιορισμός... 187 ΙΙ.5.2.2.3. Γενικές ρυθμίσεις... 188 ΙΙ.5.2.2.3.1. Νομοθετικά μέτρα... 188 ΙΙ.5.2.2.3.2. Προσωρινά μέτρα... 189 ΙΙ.5.2.2.3.3. Αλλαγή κοινωνικών και πολιτιστικών προτύπων... 189 ΙΙ.5.2.2.3.4. Καταπολέμηση της εμπορίας και έκθεσης των γυναικών στην πορνεία... 190 ΙΙ.5.2.2.4. Δικαιώματα που πρέπει να πραγματώσουν τα συμβαλλόμενα κράτη... 190 ΙΙ.5.2.2.4.1. Ισότητα ενώπιον του νόμου... 190 ΙΙ.5.2.2.4.2. Το δικαίωμα σύναψης γάμου και δημιουργίας οικογένειας... 190 ΙΙ.5.2.2.4.3. Πολιτικά δικαιώματα... 191 ΙΙ.5.2.2.4.4. Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα... 193 ΙΙ.5.2.2.4.4.1. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση... 193 ΙΙ.5.2.2.4.4.2. Το δικαίωμα στην υγεία... 194 ΙΙ.5.2.2.4.4.3. Το δικαίωμα στην εργασία... 194 ΙΙ.5.2.2.4.4.4. Άλλα δικαιώματα... 196 ΙΙ.5.2.2.4.4.4.1. Το δικαίωμα της αγρότισσας γυναίκας... 196 ΙΙ.5.2.2.4.4.5. Γενικές και μεταβατικές διατάξεις της Σύμβασης... 197 ΙΙ.5.3. Ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής της Σύμβασης: Η Επιτροπή για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών... 197 ΙΙ.5.3.1. Σύνθεση... 197 ΙΙ.5.3.2. Σύνοδοι... 198 ΙΙ.5.3.3. Το έργο της Επιτροπής... 199 ΙΙ.5.3.3.1. Οργάνωση - Λειτουργία... 199 ΙΙ.5.3.3.2. Οι εκθέσεις... 200 ΙΙ.5.3.3.2.1. Η υποχρέωση υποβολής εκθέσεων - Περιεχόμενο... 200 ΙΙ.5.3.3.2.2. Η εξέταση των εκθέσεων... 201 ΙΙ.5.3.3.2.3. Η διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής... 202 ΙΙ.5.3.3.2.4. Τα αποτελέσματα της εξέτασης των εκθέσεων... 203 ΙΙ.5.3.3.3. Αίτηση για διαιτησία... 205 ΙΙ.5.3.3.4. Σχέσεις της Επιτροπής με Ειδικευμένες Οργανώσεις των ΗΕ και ΜΚΟ... 205

18 Πίνακας Περιεχομένων ΙΙ.5.4. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο... 206 ΙΙ.5.4.1. Διαδικασία αναφοράς... 206 ΙΙ.5.4.2. Προσωρινά μέτρα... 209 ΙΙ.5.4.3. Διαδικασία έρευνας... 209 ΙΙ.5.5. Κριτική θεώρηση... 211 ΙΙ.6. Η Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων και άλλης σκληρής, α- πάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας... 213 ΙΙ.6.1. Εισαγωγικά 213 ΙΙ.6.2. Το περιεχόμενο της Σύμβασης... 215 ΙΙ.6.2.1. Προοίμιο - Ορισμός... 215 ΙΙ.6.3. Υποχρεώσεις των κρατών μερών... 217 ΙΙ.6.3.1. Γενικού χαρακτήρα (άρθρο 2)... 217 ΙΙ.6.3.2. Ειδικού χαρακτήρα (άρθρο 3)... 220 ΙΙ.6.3.3. Λοιπές Υποχρεώσεις... 224 ΙΙ.6.4. Ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής της Σύμβασης: Η Επιτροπή... 227 ΙΙ.6.4.1. Σύνθεση... 227 ΙΙ.6.4.2. Σύνοδοι... 228 ΙΙ.6.4.3. Έργο/Εντολή της Επιτροπής... 229 ΙΙ.6.4.4. Περιεχόμενο των εκθέσεων... 229 ΙΙ.6.4.5. Η θέση της Ελλάδας... 231 ΙΙ.6.4.6. Αυτεπάγγελτη διεξαγωγή ερευνών... 234 ΙΙ.6.4.7. Διακρατική αναφορά... 236 ΙΙ.6.4.8. Ατομική αναφορά... 238 ΙΙ.6.4.9. Αποφάσεις της Επιτροπής - Νομολογία... 239 ΙΙ.6.5. Κριτική θεώρηση... 243 ΙΙ.6.6. Προαιρετικό Πρωτόκολλο... 243 ΙΙ.6.6.1. Ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής του Πρωτοκόλλου... 244 ΙΙ.6.6.2. Υποεπιτροπή Πρόληψης... 245 ΙΙ.6.6.2.1. Η εντολή της Υποεπιτροπής... 246 ΙΙ.6.6.3. Εθνικοί προληπτικοί μηχανισμοί... 247 ΙΙ.6.7. Κριτική θεώρηση... 248 ΙΙ.7. Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τα Προαιρετικά Πρωτόκολλα... 249 ΙΙ.7.1. Εισαγωγή... 249 ΙΙ.7.1.1. Ιστορική αναδρομή στη διεθνή προστασία του παιδιού... 250 ΙΙ.7.1.2. Προπαρασκευαστική διαδρομή... 255 ΙΙ.7.1.2.1. Η πολωνική πρόταση και η αποδοχή της... 255 ΙΙ.7.2. Το περιεχόμενο της Σύμβασης... 257 ΙΙ.7.2.1. Βασική οριοθέτηση... 259

Πίνακας Περιεχομένων 19 ΙΙ.7.2.2. Τα δικαιώματα του παιδιού και άλλα μέτρα προαγωγής της προστασίας του παιδιού... 260 ΙΙ.7.2.2.1. Γενική προσέγγιση... 260 ΙΙ.7.2.2.2. Ειδική προσέγγιση... 261 ΙΙ.7.2.2.3. Οι ειδικές ρυθμίσεις... 266 ΙΙ.7.2.2.4. Άλλα μέτρα προαγωγής της προστασίας του παιδιού... 268 ΙΙ.7.2.2.5. Οι περιορισμοί των δικαιωμάτων... 270 ΙΙ.7.2.2.6. Λοιπές διατάξεις της Σύμβασης... 270 ΙΙ.7.3. Ο μηχανισμός ελέγχου: Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού... 271 ΙΙ.7.3.1. Σύνθεση... 271 ΙΙ.7.3.2. Σύνοδοι... 273 ΙΙ.7.3.3. Το έργο της Επιτροπής... 274 ΙΙ.7.3.3.1. Υποβολή εκθέσεων των κρατών μερών σχετικά με την εφαρμογή της Σύμβασης... 274 ΙΙ.7.3.3.2. Το περιεχόμενο των εκθέσεων... 274 ΙΙ.7.3.3.3. Το μέγεθος των εκθέσεων... 277 ΙΙ.7.3.3.4. Η διαδικασία εξέτασης των εκθέσεων των κρατών μερών... 277 ΙΙ.7.4. Γενικά Σχόλια... 278 ΙΙ.7.4.1. Σκοπός της εκπαίδευσης... 279 ΙΙ.7.4.2. Οι ανεξάρτητοι εθνικοί θεσμοί για τα δικαιώματα του παιδιού... 279 ΙΙ.7.4.2.1. Το καθεστώς των ανεξάρτητων εθνικών θεσμών... 281 ΙΙ.7.4.2.2. Οι δραστηριότητες των ανεξάρτητων εθνικών θεσμών... 281 ΙΙ.7.4.2.3. Η συμβολή των ανεξάρτητων εθνικών θεσμών στη σύνταξη και παρουσίαση των εκθέσεων... 282 ΙΙ.7.4.3. AIDS και τα δικαιώματα του παιδιού... 283 ΙΙ.7.4.3.1. Πρόληψη, φροντίδα, θεραπεία και υποστήριξη.. 284 ΙΙ.7.4.3.2. Ειδικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν για τις ακόλουθες κατηγορίες παιδιών... 285 ΙΙ.7.4.4. Υγεία και ανάπτυξη του παιδιού... 286 ΙΙ.7.4.4.1. Θεμελιώδεις αρχές και υποχρεώσεις των κρατών μερών για την υγεία και ανάπτυξη του παιδιού... 286

20 Πίνακας Περιεχομένων ΙΙ.7.4.4.2. Δημιουργία ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος... 287 ΙΙ.7.4.5. Γενικά μέτρα για την εφαρμογή της Σύμβασης... 288 ΙΙ.7.4.5.1. Επανεκτίμηση των επιφυλάξεων... 289 ΙΙ.7.4.5.2. Κύρωση σημαντικών διεθνών πράξεων... 289 ΙΙ.7.4.5.3. Νομοθετικά και διοικητικά μέτρα... 290 ΙΙ.7.4.5.4. Η διάδοση της Σύμβασης... 293 ΙΙ.7.4.6. Ασυνόδευτοι ανήλικοι και παιδιά που βρίσκονται εκτός της χώρας καταγωγής τους... 293 ΙΙ.7.4.6.1. Υποχρεώσεις των κρατών μερών για τους α- συνόδευτους ανηλίκους... 294 ΙΙ.7.4.6.2. Οικογενειακή επανένωση, επιστροφή και άλλες μορφές δυνατών λύσεων... 295 ΙΙ.7.4.7. Τα δικαιώματα των παιδιών ΑμεΑ... 295 ΙΙ.7.4.8. Τα δικαιώματα των παραβατικών παιδιών... 296 ΙΙ.7.5. Σύσταση βοηθητικών οργάνων... 297 ΙΙ.7.6. Συνεργασία Επιτροπής με Ειδικευμένες Οργανώσεις... 297 ΙΙ.7.7. Προαιρετικά Πρωτόκολλα... 299 ΙΙ.7.7.1. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, σε σχέση με την ανάμιξη παιδιών σε ένοπλη σύρραξη... 299 ΙΙ.7.7.2. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού σχετικά με την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία... 300 ΙΙ.7.8. Κριτική θεώρηση... 301 ΙΙ.8. Η Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων όλων των εργαζομένων μεταναστών και των μελών των οικογενειών τους... 303 ΙΙ.8.1. Εισαγωγικά... 303 ΙΙ.8.2. Περιεχόμενο της Σύμβασης... 306 ΙΙ.8.3. Τα δικαιώματα που εγγυάται η Σύμβαση... 308 ΙΙ.8.4. Ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής της Σύμβασης: Η Επιτροπή... 319 ΙΙ.8.4.1. Σύνθεση... 319 ΙΙ.8.4.2. Σύνοδοι... 320 ΙΙ.8.4.3. Το έργο της Επιτροπής... 321 ΙΙ.8.4.4. Περιεχόμενο των Εκθέσεων... 321 ΙΙ.8.4.5. Παρουσίαση των Εκθέσεων... 322 ΙΙ.8.4.6. Διακρατικές και Ατομικές Αναφορές... 324 ΙΙ.8.4.7. Γενικά Σχόλια... 325 ΙΙ.8.5. Κριτική θεώρηση... 325

Πίνακας Περιεχομένων 21 ΙΙ.9. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Α- τόμων με Αναπηρία και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο... 328 ΙΙ.9.1. Εισαγωγικά... 328 ΙΙ.9.2. Περιεχόμενο της Σύμβασης... 329 ΙΙ.9.2.1. Σκοπός... 329 ΙΙ.9.2.2. Υποχρεώσεις κρατών μερών... 330 ΙΙ.9.2.3. Ισότητα και μη διάκριση... 330 ΙΙ.9.2.4. Γυναίκες και παιδιά ΑμεΑ... 331 ΙΙ.9.2.5. Αφύπνιση της κοινωνίας... 331 ΙΙ.9.2.6. Προσβασιμότητα... 332 ΙΙ.9.2.7. Δικαιώματα των ΑμεΑ... 332 ΙΙ.9.2.7.1. Το δικαίωμα στη ζωή... 332 ΙΙ.9.2.7.2. Ισότητα ενώπιον του νόμου / Πρόσβαση στη δικαιοσύνη... 333 ΙΙ.9.2.7.3. Η προστασία της ελευθερίας και ακεραιότητας των ΑμεΑ... 333 ΙΙ.9.2.7.4. Ελευθερία κίνησης, εθνικότητα, ανεξαρτησία. 333 ΙΙ.9.2.7.5. Ελευθερία έκφρασης, γνώμης και πρόσβασης στην πληροφόρηση... 334 ΙΙ.9.2.7.6. Σεβασμός στην ιδιωτική ζωή και στην οικογένεια... 334 ΙΙ.9.2.7.7. Εκπαίδευση / Υγεία... 334 ΙΙ.9.2.7.8. Εργασία και απασχόληση... 335 ΙΙ.9.2.7.9. Συμμετοχή στα κοινά... 335 ΙΙ.9.3. Ο Μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής της Σύμβασης ΑμεΑ: Η Επιτροπή για τα δικαιώματα των ΑμεΑ... 335 ΙΙ.9.3.1. Σύνθεση... 335 ΙΙ.9.3.2. Σύνοδοι... 336 ΙΙ.9.3.3. Αρμοδιότητες της Επιτροπής... 337 ΙΙ.9.4. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση ΑμεΑ... 338 ΙΙ.9.4.1. Ατομική αναφορά... 338 ΙΙ.9.4.1.1. Προϋποθέσεις άσκησης ατομικής αναφοράς... 338 ΙΙ.9.4.2. Προσωρινά μέτρα... 339 ΙΙ.9.4.3. Διαδικασία έρευνας... 339 ΙΙ.9.5. Κριτική θεώρηση... 340

22 Πίνακας Περιεχομένων ΜΕΡΟΣ Β: Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και οι μηχανισμοί ελέγχου εφαρμογής σε περιφερειακό επίπεδο Κεφάλαιο Ι: Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης Ι.1. Η Σύμβαση για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών και τα Πρωτόκολλα... 343 Ι.1.1. Εισαγωγή... 343 Ι.2. Περιεχόμενο της ΕυρΣΔΑ - Προοίμιο... 346 Ι.2.1. Τα δικαιώματα που κατοχυρώνουν η ΕυρΣΔΑ και τα Πρωτόκολλα. 346 Ι.2.2. Υποχρεώσεις των κρατών μερών... 348 Ι.2.3 Περιορισμοί στην άσκηση των δικαιωμάτων... 349 Ι.3. Ο μηχανισμός ελέγχου της ΕυρΣΔΑ... 350 Ι.3.1. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 351 Ι.3.1.1. Σύνθεση... 351 Ι.3.1.2. Οργάνωση και λειτουργία... 351 Ι.3.1.3. Διακρατική προσφυγή... 353 Ι.3.1.4. Ατομική προσφυγή... 354 Ι.3.1.5. Φιλικός διακανονισμός... 356 Ι.3.1.6. Οι αποφάσεις του ΕυρΔΔΑ... 356 Ι.3.2. Η Επιτροπή Υπουργών... 357 Ι.4. Η μελλοντική αλλαγή του συστήματος σύμφωνα με το 14 ο Πρωτόκολλο... 357 Ι.5. Η κατ άρθρον ερμηνεία της ΕυρΣΔΑ και των Πρωτοκόλλων και η νομολογία του ΕυρΔΔΑ με έμφαση στις ελληνικές υποθέσεις... 359 Ι.5.1. Το δικαίωμα στη ζωή (άρθρο 2)... 359 Ι.5.1.1. Εισαγωγικά... 359 Ι.5.1.2. Ουσιαστική προστασία... 360 Ι.5.1.2.1. Αφαίρεση ζωής με ενέργειες κρατικών οργάνων εκτός συνθηκών κράτησης... 360 Ι.5.1.2.2. Αφαίρεση ζωής με ενέργειες κρατικών οργάνων σε συνθήκες κράτησης... 362 Ι.5.1.2.3. Θετικές υποχρεώσεις... 363 Ι.5.1.3. Διαδικαστική προστασία Το δικαίωμα σε αποτελεσματική έρευνα Οι αγνοούμενοι της Κύπρου... 365 Ι.5.1.4. Θανατική ποινή... 367 Ι.5.2. Η απαγόρευση βασανιστηρίων, απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης (άρθρο 3)... 367 Ι.5.2.1. Εισαγωγή... 367 Ι.5.2.2. Βασανιστήρια... 370

Πίνακας Περιεχομένων 23 Ι.5.2.3. Απάνθρωπη και/ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία... 371 Ι.5.2.4. Έκδοση και άρθρο 3 Υπόθεση Soering... 373 Ι.5.3. Δουλεία, ειλωτεία και καταναγκαστική εργασία (άρθρο 4)... 374 Ι.5.4. Το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (άρθρο 5)... 378 Ι.5.4.1. Εισαγωγή... 378 Ι.5.4.2. Στέρηση της ελευθερίας συμφώνως προς την νόμιμην διαδικασίαν... 379 Ι.5.4.3. Οι υποπεριπτώσεις του άρθρου 5 παράγραφος 1 Νόμιμη κράτηση... 381 Ι.5.4.4. Οι παράγραφοι 2-5 του άρθρου 5 Διαδικαστική προστασία. 384 Ι.5.5. Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη (άρθρο 6)... 386 Ι.5.5.1. Εισαγωγή... 386 Ι.5.5.2. Όψεις του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη υπό το άρθρο 6 παρ. 1 η πρόσβαση σε δικαστήριο η εκτέλεση αποφάσεων... 387 Ι.5.5.3. Ο έλεγχος των εθνικών δικαστικών αποφάσεων ο τέταρτος βαθμός δικαιοδοσίας... 391 Ι.5.5.4. Η υπερβολική διάρκεια διαδικασίας... 392 Ι.5.6. Η αρχή της νομιμότητας στην ποινική μεταχείριση (άρθρο 7)... 393 Ι.5.7. Το δικαίωμα στην προσωπική και οικογενειακή ζωή, στην οικία και στο απόρρητο της αλληλογραφίας (άρθρο 8)... 395 Ι.5.7.1. Εισαγωγή... 395 Ι.5.7.2. Το πεδίο εφαρμογής... 397 Ι.5.8. Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας (άρθρο 9)... 402 Ι.5.8.1. Εισαγωγή η ατομική θρησκευτική ελευθερία... 402 Ι.5.8.2. Η αρνητική όψη των δικαιωμάτων του άρθρου 9... 405 Ι.5.8.3. Αναλογικότητα και παρέμβαση στη θρησκευτική ελευθερία Υπόθεση Λαρίσσης... 406 Ι.5.8.4. Η συλλογική εκδήλωση της θρησκευτικής ελευθερίας... 408 Ι.5.8.5. Θρησκευτική παιδεία... 410 Ι.5.9. Ελευθερία έκφρασης (άρθρο 10)... 410 Ι.5.9.1. Εισαγωγή... 410 Ι.5.9.2. Πεδίο Εφαρμογής... 412 Ι.5.9.2.1. Φορείς του δικαιώματος και παρεμβολή... 412 Ι.5.9.2.2. Παρεμβολή στο διάλογο που αφορά ζητήματα δημόσιου ενδιαφέροντος η προστασία των πολιτικών και των δημοσιογράφων... 413 Ι.5.10. Ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 11)... 417 Ι.5.10.1. Εισαγωγή... 417 Ι.5.10.2. Ελευθερία ειρηνικής συνάθροισης... 418

24 Πίνακας Περιεχομένων Ι.5.10.3. Ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι Δημιουργία οργανώσεων και σωματείων Θετική και αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία... 420 Ι.5.11. Το δικαίωμα στο γάμου και την ίδρυση οικογένειας ισότητα των συζύγων (άρθρο 12, άρθρο 5 του 7 ου Πρωτοκόλλου)... 423 Ι.5.12. Το δικαίωμα σε αποτελεσματική προσφυγή (άρθρο 13)... 425 Ι.5.13. Η απαγόρευση των διακρίσεων (άρθρο 14)... 425 Επιμέρους δικαιώματα που κατοχυρώνονται στα Πρόσθετα Πρωτόκολλα... 428 Ι.5.14. Το δικαίωμα στην περιουσία (άρθρο 1 Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου)... 428 Ι.5.14.1. Εισαγωγή... 428 Ι.5.14.2. Πεδίο εφαρμογής... 430 Ι.5.15. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρθρο 2 Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου)... 433 Ι.5.15.1. Εισαγωγή... 433 Ι.5.15.2. Στέρηση εκπαίδευσης... 434 Ι.5.15.3. Εκπαίδευση και μόρφωση σύμφωνα με τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις των γονέων... 436 Ι.5.16. Εκλογές, εκλέγειν και εκλέγεσθαι (άρθρο 3 Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου)... 437 Ι.5.17. Άλλες διατάξεις των Πρόσθετων Πρωτοκόλλων... 440 Ι.6. Κριτική θεώρηση... 441 Κεφάλαιο ΙΙ: Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στα πλαίσια του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών ΙΙ.1 Εισαγωγικά... 443 ΙΙ.2 Η Αμερικανική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων και Καθηκόντων του Ανθρώπου... 444 ΙΙ.2.1. Η Διαμερικανική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 447 ΙΙ.3. Η Αμερικανική Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 448 ΙΙ.3.1. Περιεχόμενο της Αμερικανικής Σύμβασης... 448 ΙΙ.3.1.1. Προοίμιο... 448 ΙΙ.3.1.2. Οι υποχρεώσεις των κρατών μερών και τα προστατευόμενα δικαιώματα... 448 ΙΙ.3.1.2.1. Γενικές υποχρεώσεις... 449 ΙΙ.3.1.2.2. Τα δικαιώματα που εγγυάται η Αμερικανική Σύμβαση... 449 ΙΙ.3.1.2.2.1. Ατομικά και πολιτικά δικαιώματα... 449

Πίνακας Περιεχομένων 25 ΙΙ.3.1.2.2.2. Οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα... 457 ΙΙ.3.1.2.2.3. Η ρήτρα παρέκκλισης... 457 ΙΙ.3.1.2.2.4. Η ομοσπονδιακή ρήτρα/ Ερμηνευτικοί κανόνες και περιορισμοί... 458 ΙΙ.3.1.2.2.5. Δυνατότητα υιοθέτησης νέων δικαιωμάτων.. 458 ΙΙ.3..1.2.2.6. Σχέση δικαιωμάτων και καθηκόντων... 459 ΙΙ.3.2. Ο μηχανισμός ελέγχου της Αμερικανικής Σύμβασης... 459 ΙΙ.3.2.1. Η Επιτροπή... 459 ΙΙ.3.2.1.1. Σύνθεση και οργάνωση... 459 ΙΙ.3.2.1.2. Εντολή της Επιτροπής... 460 ΙΙ.3.2.1.3. Αρμοδιότητες... 461 ΙΙ.3.2.1.4. Διαδικασία... 462 ΙΙ.3.2.2. Το Διαμερικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 463 ΙΙ.3.2.2.1. Οργάνωση... 464 ΙΙ.3.2.2.2. Αρμοδιότητες και Λειτουργία... 465 ΙΙ.3.2.2.3. Αποφάσεις... 467 ΙΙ.4. Κοινές διατάξεις... 467 ΙΙ.5. Ενδεικτική νομολογία του Δικαστηρίου... 468 ΙΙ.6. Τα Πρόσθετα Πρωτόκολλα στην Αμερικανική Σύμβαση... 472 ΙΙ.6.1. Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα... 472 ΙΙ.6.1.1. Προοίμιο... 473 ΙΙ.6.1.2. Υποχρεώσεις των κρατών μερών και τα δικαιώματα... 473 ΙΙ.6.1.3. Άλλες διατάξεις... 474 ΙΙ.6.2. Το Πρωτόκολλο για την κατάργηση της θανατικής ποινής... 475 ΙΙ.6.2.1. Προοίμιο... 475 ΙΙ.6.2.2. Το περιεχόμενο του Πρωτοκόλλου... 476 ΙΙ.7. Κριτική θεώρηση... 476 Κεφάλαιο ΙΙΙ: Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο της Αφρικανικής Ένωσης ΙΙΙ.1. Εισαγωγικά... 479 ΙΙΙ.2. Ο Αφρικανικός Χάρτης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών... 480 III.2.1. Περιεχόμενο του Χάρτη... 481 ΙΙΙ.2.2. Μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής: Η Επιτροπή των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών... 483 ΙΙΙ.2.2.1. Σύνθεση... 483

26 Πίνακας Περιεχομένων ΙΙΙ.2.2.2. Εντολή της Επιτροπής... 484 ΙΙΙ.2.2.3. Διακρατική Αναφορά... 485 III.2.2.4. Μη-Διακρατική Αναφορά... 486 ΙΙΙ.2.2.5. Ειδικοί Εισηγητές... 489 III.2.3. Το Αφρικανικό Δικαστήριο... 489 ΙΙΙ.2.3.1. Ιστορική αναδρομή της εγκαθίδρυσης του Δικαστηρίου.. 490 ΙΙΙ.2.3.2. Το Δικαστήριο... 492 III.2.3.2.1. Σύνθεση Οργάνωση... 493 ΙΙΙ.2.3.2.2. Aνεξαρτησία, ασυμβίβαστo και παύση των δικαστών... 495 III.2.3.2.3. Έδρα του Δικαστηρίου... 497 ΙΙΙ.2.3.2.4. Δικαιοδοσία του Δικαστηρίου... 497 ΙΙΙ.2.3.2.5. Το παραδεκτό των προσφυγών... 497 III.2.3.2.6. Δικαιοδοσία ratione personae... 498 ΙΙΙ.2.3.2.7. Δικαιοδοσία ratione materiae... 501 ΙΙΙ.2.3.2.8. Φιλικός διακανονισμός... 501 ΙΙΙ.2.3.2.9. Διαδικασία λειτουργίας και λήψης αποφάσεων... 502 III.2.3.2.10. Εκτέλεση των αποφάσεων... 503 III.2.3.2.11. Γνωμοδοτήσεις... 504 III.2.4. Κριτική θεώρηση... 505 Κεφάλαιο IV: Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο του Οργανισμού των Αραβικών Κρατών Ο Αραβικός Χάρτης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 509 IV.1. Εισαγωγή... 509 IV.2. Περιεχόμενο... 510 IV.2.1. Προοίμιο... 510 IV.2.2. Τα δικαιώματα που κατοχυρώνει... 510 IV.2.2.1. Ατομικά και πολιτικά δικαιώματα... 510 IV.2.2.2. Κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά δικαιώματα... 511 IV.2.2.3. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση... 511 IV.2.3.4. Δικαιώματα μειονοτήτων και ατόμων με αναπηρίες... 511 IV.2.3.5. Δικαιώματα που έχουν κατοχυρωθεί από εθνικές νομοθεσίες και άλλα διεθνή και περιφερειακά όργανα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου... 511 IV.3. Μηχανισμός ελέγχου του Αραβικού Χάρτη: η Επιτροπή... 512 IV.4. Κριτική θεώρηση... 512 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 515