ΓΔΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΜΗΜΑ ΑΓΡΟΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ

ΓΔΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΜΗΜΑ ΑΓΡΟΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΥΕΙΡΙΗ ΣΟΤ ΑΓΡΟΣΙΚΟΤ ΥΩΡΟΤ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΔΤΝΗΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΣΟ ΓΙΚΣΤΟ ΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΔΩΡΓΙΑ ΣΑ ΠΛΑΙΙΑ ΣΗ ΝΔΑ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΗ ΤΠΑΙΘΡΟΤ: Η ΠΔΡΙΠΣΩΗ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ ΔΤΡΤΓΙΚΗ Α. ΠΤΡΟΠΟΤΛΟΤ Επιβλέπων Καθηγηηής: κ. Απόζηολος Παπαδόποσλος, Αναπλ. Καθηγηηής Υαροκόπειοσ Πανεπιζηημίοσ Αθηνών Αθήνα, 2010

ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΟ ΓΗΚΣΤΟ ΣΖ ΒΗΟΛΟΓΗΚΖ ΓΔΧΡΓΗΑ ΣΑ ΠΛΑΗΗΑ ΣΖ ΝΔΑ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΤΠΑΗΘΡΟΤ: Ζ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ Δπξπδίθε Α. ππξνπνχινπ ΠΔΝΣΑΜΔΛΖ ΔΞΔΣΑΣΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ: Απφζηνινο Παπαδφπνπινο, Αλαπι. Καζεγεηήο Υαξνθφπεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ (Δπηβιέπσλ ηεο Μεηαπηπρηαθήο Δξγαζίαο) Νηθφιανο Μπεφπνπινο, Καζεγεηήο Γ.Π.Α. Κσλζηαληίλνο Σζηκπνχθαο, Καζεγεηήο Γ.Π.Α. Αζαλάζηνο Κακπάο, Δπ. Καζεγεηήο Γ.Π.Α. Αιέμαλδξνο Κνπηζνχξεο, Δπ. Καζεγεηήο Γ.Π.Α. Αζήλα, 2010 ii

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ο ηνκέαο ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, έρεη κεηαηξαπεί ζε έλα πνιχ ζεκαληηθφ ζπζηαηηθφ ηεο Δπξσπατθήο αγξν-πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο, ηδηαίηεξα ιφγσ ησλ απμαλφκελσλ πεξηβαιινληηθψλ αλεζπρηψλ ζρεηηθά κε ηνλ αληίθηππν ηνπ ζπκβαηηθνχ κνληέινπ γεσξγίαο ζην πεξηβάιινλ. Ζ εηζαγσγή ησλ πξνγξακκάησλ ελίζρπζεο ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο κέζα απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ αγξν-πεξηβαιινληηθνχ θαλνληζκνχ ΔΚ 2078/92 (εθαξκνγή πςειφηεξσλ πεξηβαιινληηθά πξνηχπσλ ρξήζεο ηεο γεο), έδσζαλ ζεκαληηθή ψζεζε ζηελ αλάπηπμε θιάδνπ ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Δ.Δ. θαη ηδηαίηεξα ζηελ Διιάδα. Ζ Δ.Δ. αξρηθά κέζσ ηνπ θαλνληζκνχ ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ΔΚ 2092/91 θαζψο θαη κεηέπεηηα κέζσ ησλ θαλνληζκψλ ΔΚ 834/207 θαη ΔΚ 889/2008, πεξί ηνπ βηνινγηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο γεσξγηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ ζρεηηθψλ ελδείμεσλ ζηα γεσξγηθά πξντφληα θαη ζηα είδε δηαηξνθήο, δεκηνχξγεζε ηφζν ην ελλνηνινγηθφ, φζν θαη ην λνκηθφ ππφβαζξν γηα ηελ νπζηαζηηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο βηνινγηθήο παξαγσγήο απφ ηε ζπκβαηηθή. Σν θίλεκα ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο είλαη έλα θνηλσληθφ θίλεκα (ζε αληίζεζε κε ηε ζπκβαηηθή γεσξγία), ην νπνίν έρεη κία ξηδνζπαζηηθή θηινζνθία γηα ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα θαη ηε ζρέζε πνπ δηακνξθψλεηαη αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ηε θχζε (ε θηινζνθία κηαο αεηθνξηθήο αλάπηπμεο). Σα ηειεπηαία ρξφληα, δηάθνξνη εξεπλεηέο έρνπλ αλαθεξζεί ζηε ζεζκνπνίεζε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο (εζληθφο θαη παγθφζκηνο ζπληνληζκφο πξνηχπσλ θαη κεζφδσλ παξαγσγήο) θαη ηελ αλάπηπμή ηεο κέζα απφ ηα ζπκβαηηθά κνλνπάηηα ηνπ αγξν-δηαηξνθηθνχ ηνκέα (παγθφζκην εκπφξην βηνινγηθψλ ηξνθίκσλ). Έηζη, ε βηνινγηθή γεσξγία ηίζεηαη κπξνζηά ζην δίιεκκα ηνπ «εθζπγρξνληζκνχ» φπσο λνείηαη ε ζεζκνπνίεζε ή ηεο αληίζηαζεο κέζα απφ ηε δηαηήξεζε ησλ αμηψλ πνπ πξεζβεχεη (άκεζε επαθή κε ηνλ θαηαλαισηή κέζα απφ απνθεληξσκέλεο αγνξέο, κεησκέλεο απνζηάζεηο, παξαγσγή θαη θαηαλάισζε επνρηαθψλ πξντφλησλ θ.ά.) θαη ησλ αγνξψλ κηθξήο θιίκαθαο. Απφ ηελ άιιε, έρεη ελδηαθέξνλ ην γεγνλφο φηη φια απηά ηα θηλήκαηα ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, ζεσξνχληαη σο κία ζεηηθή δχλακε ζηελ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ απφ ηνπο παξάγνληεο ηεο αγνξάο, ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο θαη άιινπο ζπλαθείο θνξείο ηνπ δηθηχνπ πνιηηηθήο ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο. Λακβάλνληαο ππφςε ηελ πξνζέγγηζε ησλ δηθηχσλ, ζα αλαδεηήζνπκε κέζα απφ απηήλ ηελ εξγαζία, λα θαηαλνήζνπκε ην ξφιν ησλ δηθηχσλ ζηε δηακφξθσζε θαη άζθεζε πνιηηηθήο γχξσ απφ ηνλ ηνκέα ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο θαζψο θαη ην ξφιν ησλ δηθηχσλ ζηε ζχλδεζε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο κε ηνλ αγξν-δηαηξνθηθφ ηνκέα, ν νπνίνο iii

έρεη αλαδείμεη ηε βηνινγηθή ηξνθή ζε αζθαιή θαη πγηή ηξνθή, απαιιαγκέλε απφ ππνιείκκαηα θαη ρεκηθέο νπζίεο. Ζ έλλνηα ησλ δηθηχσλ, ρξεζηκνπνηείηαη επξχηαηα απφ ηηο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηζηήκεο θαη ηδηαίηεξα ζηα πιαίζηα κειεηψλ γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ αγξνηηθήο αλάπηπμεο. Παξά ην γεγνλφο φηη ε βηνινγηθή γεσξγία γλψξηζε επξεία δηάδνζε ζηα Κξάηε-Μέιε ηεο Δ.Δ. ππφ ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ζηεο ΚΑΠ, σζηφζν, ηα εζληθά δίθηπα πνιηηηθήο γηα ηε βηνινγηθή γεσξγία, γλσξίδνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο θαζψο απηά έρνπλ δηακνξθσζεί ζηα πιαίζηα ζπγθεθξηκέλσλ ζπλζεθψλ θαη ηζηνξηθψλ δηαδηθαζηψλ. Οη δηαθνξέο απηέο αθνξνχλ ζην πνιηηηθφ πεξηβάιινλ, ηηο ζηξαηεγηθέο θαη ηα κέζα ησλ πνηθίισλ ζπιινγηθψλ θνξέσλ πνπ επεξεάδνπλ ηα δίθηπα, ηε ζχλζεζε ησλ δηθηχσλ (δηαθνξεηηθνί θνξείο πνιηηηθήο), ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα δίθηπα παξαγσγψλ, ηηο ππεξεζίεο ηεο αγξνηηθήο πνιηηηθήο θαη ηνπο θνξείο απφ ην ρψξν ηεο κεηαπνίεζεο θαη ηεο ιηαληθήο πψιεζεο, ην ξφιν ηνπ θξάηνπο ζηελ πξνψζεζε ηεο πνιηηηθήο αιιαγήο, ηελ θαηαλνκή ηεο εμνπζίαο αλάκεζα ζην θξάηνο θαη ηελ θπξίαξρε νξγάλσζε ησλ αγξνηψλ θ.ά. ε παξάγνληα-θιεηδί γηα ηε δηακφξθσζε θαη άζθεζε πνιηηηθήο γηα ηε βηνινγηθή γεσξγία ζηελ Δπξψπε θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ, αλαδεηθλχνληαη επίζεο νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο νξγαλψζεηο ησλ αγξνηψλ ηνπ ζπκβαηηθνχ θαη ηνπ βηνινγηθνχ ηνκέα, νη νπνίεο κε βάζε ην ζπγθεθξηκέλν ηζηνξηθφ-πνιηηηθφ-θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν αλαπηχζζνληαη, άιινηε ραξαθηεξίδνληαη απφ αξκνληθή ζπλχπαξμε, άιινηε απφ ζθιεξφ αληαγσληζκφ θαη άιινηε απφ επνηθνδνκεηηθφ αληαγσληζκφ. ινη νη παξαπάλσ παξάγνληεο δηακφξθσζεο ησλ δηθηχσλ πνιηηηθήο γηα ηε βηνινγηθή γεσξγία, ζα εμεηαζηνχλ εθηελψο ζηελ ελφηεηα πνπ αθνξά ζηελ αλάπηπμε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζηε ρψξα καο. iv

A BSTRACT Organic farming has become an important element of European agrienvironmental policy, mostly due to increasing concern about the impact of agriculture on the environment. Since the implementation of EC Reg. 2078/92 which provides the basis for organic subsidy schemes the EU promotes organic farming based explicitly on its positive effects to the environment (due to the pure existence and control of a world-wide set of standards, which organic farming associations themselves have defined). In recent years, standards have also been defined by the EU through the implementation of EC Reg. 2092/91 (regulation of organic production) and the later EC Reg. 834/2007 and EC Reg. 889/2008 (laying down detailed rules for the implementation of EC Reg. No 834/2007 on organic production and labeling of organic products with regard to organic production, labeling and control). These very standards, differentiate organic farming from conventional farming. The organic farming movement is a social movement (as opposed to mainstream farming), with a radical view on environmental issues and the man nature relationship. Recently, several researchers have written about the institutionalization of organic farming, where institutionalization might be understood as a kind of modernization. But is the nature of the movement opposing to the institutionalized path of development for organic farming (considering its value basis), especially when organic farming movements in Europe are widely recognized as a positive force by market actors, civil society and relevant actors in policy networks? Taking account of the organic farming policy networks approach as an integrated tool (bringing together the macro-level perspectives and the micro-level perspectives of social science, that is, the way the actors are embedded in the social context and influence the characteristics of networks), this paper seeks to understand the preferences for particular policies regarding the organic sector as well the way these networks connect to the agro-food sector. The actor-network concept has become widely utilized in socioeconomic studies of economic life. Networks might be of particular utility in understanding diverse forms of rural development and agricultural policy in general. Despite most having developed under the umbrella of the Common Agricultural Policy (CAP), national-level organic farming policy networks in Europe vary (cross-country comparison), since there are a v

lot of differences (different national processes and special conditions) between countries in transporting EU agricultural policy. These differences pertain to the political environment, the strategies and resources of network actors that influence policy networks, the composition of the networks (different policy actors), the relationship between networks (farmers networks, agencies of agricultural policy, retail and processing actors and food market firms), the role of state in promoting policy change, the distribution of the power between the state and the respective organization representing farmers, be it in organic or mainstream. The cooperation or not between general agricultural institutions and the organizations of the organic farming sector, is also of great importance in influencing the policy making process of organic farming in European countries. All these factors, are going to be taken into account for the policy network analysis in the case of Greece. vi

Δπραξηζηίεο Ζ παξνχζα Μεηαπηπρηαθή Γηπισκαηηθή Δξγαζία (Μ.Γ.Δ.) εθπνλήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο ζπκκεηνρήο κνπ ζην Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ (Π.Μ..) κε ηίηιν «Οινθιεξσκέλε Αλάπηπμε θαη Γηαρείξηζε ηνπ Αγξνηηθνχ Υψξνπ» ηνπ Σκήκαηνο Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο θαη Αλάπηπμεο ηνπ Γεσπνληθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Ζ πξαγκαηνπνίεζε ηεο εξγαζίαο απηήο, ζα ήηαλ αδχλαηε ρσξίο ηελ απαξαίηεηε ζπλδξνκή αλζξψπσλ πνπ ζηάζεθαλ δίπια κνπ ζε εζηθφ θπξίσο επίπεδν, αιιά θαη ζε επίπεδν επίιπζεο πξαθηηθψλ δεηεκάησλ πνπ αληηκεησπίδεη ν θαζέλαο θαζεκεξηλά ζε κηθξφηεξν ή κεγαιχηεξν βαζκφ. Πάλσ απφ φια φκσο, ζα ήηαλ αδχλαηε εάλ δελ είρα ηελ επηείθεηα θαη ηελ ακέξηζηε θαηαλφεζε ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηνπ Σκήκαηνο Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο θαη Αλάπηπμεο, πξνο ηα νπνία εθθξάδσ ηε βαζεηά επγλσκνζχλε κνπ γηα ην γεγνλφο φηη κνπ επέηξεςαλ λα παξαηείλσ ηε ρξνληθή δηάξθεηα εθπφλεζεο θαη θαηάζεζεο ηεο ελ ιφγσ Μεηαπηπρηαθήο Δξγαζίαο θαη έηζη λα νινθιεξψζσ ηηο εθπαηδεπηηθέο κνπ ππνρξεψζεηο ζηα πιαίζηα ηνπ ελ ιφγσ Π.Μ.. Ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζα ήζεια λα εθθξάζσ πξνο ηνλ Δπηβιέπνληα Καζεγεηή ηεο Μεηαπηπρηαθήο Δξγαζίαο θ. Απφζηνιν Παπαδφπνπιν, Αλαπι. Καζεγεηή ηνπ Υαξνθφπεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ γηα ηελ επηζηεκνληθή θαζνδήγεζε θαη ζπκβνιή ηνπ ζηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο εξγαζίαο, θαζψο θαη γηα ηελ ακέξηζηε ππνκνλή ηνπ. Δπραξηζηίεο εθθξάδσ θπζηθά θαη πξνο ηα ππφινηπα κέιε ηεο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο ηεο Μεηαπηπρηαθήο Δξγαζίαο (φπσο απηή είρε νξηζηεί αξρηθά αιιά θαη κε ηε λέα ηεο ζχλζεζε) θαη ζπγθεθξηκέλα πξνο ηελ θα νθία Δπζηξάηνγινπ, Οκφηηκε Καζεγήηξηα ηνπ Γ.Π.Α., ηνλ Καζεγεηή θ. Νίθν Μπεφπνπιν, Πξφεδξν ηνπ Σκήκαηνο Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο θαη Αλάπηπμεο ηνπ Γ.Π.Α., ηνλ θ. Κσλ/λν Σζηκπνχθα, Καζεγεηή ηνπ Σκήκαηνο Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο θαη Αλάπηπμεο ηνπ Γ.Π.Α., ηνλ θ. Αζαλάζην Κακπά, Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ Σκήκαηνο Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο θαη Αλάπηπμεο ηνπ Γ.Π.Α. θαη ηνλ θ. Αιέμαλδξν Κνπηζνχξε, Δπ. Καζεγεηή Γ.Π.Α. Θα ήζεια λα επηζεκάλσ ηνλ ππνζηεξηθηηθφ ξφιν ηνπ θ. Νίθνπ Μπεφπνπινπ ζε φιε απηήλ ηελ πξνζπάζεηα, ν νπνίνο ππήξμε εκςπρσηήο ηεο ζπκκεηνρήο κνπ ζην ελ ιφγσ Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ θαη γλψζηεο ηεο ζθνδξήο επηζπκίαο κνπ γηα ζπλέρηζε ησλ ζπνπδψλ κνπ. εκαληηθή ππνζηήξημε έιαβα απφ θίινπο θαη ζπλεξγάηεο ζην Γεσπνληθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζήο κνπ ζην Π.Μ.. «Οινθιεξσκέλε Αλάπηπμε θαη Γηαρείξηζε ηνπ Αγξνηηθνχ Υψξνπ». Φίινη πνπ κε vii

παξφηξπλαλ λα ππνβάισ επηηπρψο γηα δεχηεξε θνξά αίηεζε ζπκκεηνρήο ζην ελ ιφγσ Π.Μ.. φπσο ν θ. Νίθνο Πξνχηζνο, αιιά θαη θίινη φπσο ν θ. Νίθνο Μαλίθαο, πνπ κνπ πξφζθεξαλ ακέξηζηε βνήζεηα ηφζν ζε επαγγεικαηηθφ επίπεδν, δηεπθνιχλνληαο έηζη ηε ζπκκεηνρή κνπ ζηηο παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, φζν θαη ζε ςπρνινγηθφ επίπεδν, φηαλ έβιεπα λα νξζψλνληαη δηαξθψο εκπφδηα θαη λα ςάρλσ δηέμνδν πξνο ιάζνο θαηεπζχλζεηο. Ζ θα Αιεμία Γηαλλνπδάθνπ, απνδείρηεθε αμηφινγε ζπλεξγάηεο ζην εγρείξεκα απηφ, παξέρνληαο ακέξηζηε θηιηθή ππνζηήξημε θαη πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ έλαξμε θαη ηελ πνξεία ηεο παξνχζεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο. Αιιά θαη ν θ. Γηψξγνο Βιάρνο, επίζεο παξείρε ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε θαη πιεξνθφξεζε, ζπκβάιινληαο νπζηαζηηθά ζηελ εθπφλεζε απηήο ηεο εξγαζίαο. ινπο απηνχο ηνπο αλζξψπνπο ηνπο επραξηζηψ ζεξκά, φπσο εηιηθξηλά επραξηζηψ θαη ηνπο εθπξνζψπνπο ησλ δηαθφξσλ θνξέσλ αιιά θαη ηνπο ηδηψηεο πνπ εκπιέθνληαη ζην ρψξν ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, γηα ην γεγνλφο ηεο απνδνρήο ηνπο λα ζπκκεηάζρνπλ ζηηο ζπλεληεχμεηο θαη λα επηδείμνπλ εμαηξεηηθφ πλεχκα ζπλεξγαζίαο κέζα απφ ηελ απνθάιπςε ρξήζηκσλ ζηνηρείσλ θαη πιεξνθνξηψλ γηα ηελ έξεπλα αιιά θαη ηελ επηθνηλσλία ησλ πξνζσπηθψλ ηνπο απφςεσλ. Σέινο, εθ βαζέσλ επραξηζηίεο ζα ήζεια λα απεπζχλσ πξνο ηελ νηθνγέλεηά κνπ, ησλ νπνίσλ ε θπζηθή παξνπζία θαη ε εζηθή ζπκπαξάζηαζε ππήξμε δηαξθήο θαη ακέξηζηε ζε φιε ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ θαη ηδηαίηεξα θαηά ηελ πεξίνδν εθπφλεζεο ηεο παξνχζεο Μεηαπηπρηαθήο Δξγαζίαο. Υσξίο ηελ νπζηαζηηθή βνήζεηά ηνπο θαη πξνπάλησλ ηελ πίζηε ηνπο ζηηο δπλαηφηεηεο θαη ηα νξάκαηά κνπ, απηήλ ηε ζηηγκή δελ ζα ππήξρε έξεηζκα γηα ζπγγξαθή επραξηζηηψλ. ηηο κηθξέο κνπ ηακαηίλα θαη Μαξνπζψ, ηνπο αθηεξψλσ ηελ πξνζπάζεηα απηή κε ηελ ππφζρεζε λα είκαη αξσγφο ζε φια ηνπο ηα φλεηξα, φπσο ππήξμαλ θαη απηέο ζην δηθφ κνπ φλεηξν κε ηνλ δηθφ ηνπο ηξφπν: ηεο ππνκνλήο θαη ηεο δεζηήο αγθαιηάο. viii

Π Η Ν Α Κ Α Π Δ Ρ Η Δ Υ Ο Μ Δ Ν Χ Ν Π Δ Ρ Η Λ Ζ Φ Ζ....................................................................... I I I A B S T R A C T......................................................................... V Δ Τ Υ Α Ρ Η Σ Η Δ................................................................... V I I Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 1....................................................................... 1 Δ Η Α Γ Ω Γ Ζ......................................................................... 1 Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 2....................................................................... 7 Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Ζ Γ Δ Ω Ρ Γ Η Α Κ Α Η Α Γ Ρ Ο Σ Η Κ Ζ Α Ν Α Π Σ Τ Ξ Ζ : Σ Ο Γ Ρ Ο Μ Ο Σ Ζ Α Δ Η Φ Ο Ρ Η Α................................................................. 7 2.1. Οξηζκνί θαη θηινζνθία ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο... 7 2.2. Σν θίλεκα ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζε δίιεκκα... 14 2.3. Ο θαηαλαισηήο θαη ε αλάπηπμε ηεο αγνξάο ησλ βηνινγηθψλ πξντφλησλ... 20 2.4. χλνςε πκπεξάζκαηα... 32 Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 3..................................................................... 3 6 Σ Ο Γ Η Κ Σ Τ Ο Π Ο Λ Η Σ Η Κ Ζ Σ Ζ Κ Α Π Κ Α Η Ζ Τ Μ Β Ο Λ Ζ Σ Ο Τ Σ Ζ Ν Δ Ξ Δ Λ Η Ξ Ζ Σ Ζ Α Γ Ρ Ο Σ Η Κ Ζ Π Ο Λ Η Σ Η Κ Ζ.............................. 3 6 3.1. Ζ εξέλιξη ηηρ ΚΑΠ μέζα από ένα δίκηςο ζςλλογικών θοπέυν... 36 3.1.1. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή... 41 3.1.1.1. Μεταρρύθμιση Mac Sharry (1992)... 41 3.1.1.2. Ατζέντα 2000... 42 3.1.1.3. Μεταρρύθμιση Fischler (2003)... 42 3.1.2. Σα Κξάηε-Μέιε... 43 3.1.2.1. Μεταρρύθμιση Mac Sharry (1992)... 43 3.1.2.2. Ατζέντα 2000... 45 3.1.2.3. Μεταρρύθμιση Fischler (2003)... 48 3.1.3. Ζ Κνηλσλία ησλ Πνιηηψλ... 49 3.1.3.1. Μεταρρύθμιση Mac Sharry (1992)... 49 3.1.3.2. Ατζέντα 2000... 50 3.1.3.3. Μεταρρύθμιση Fischler (2003)... 51 3.1.4. Σν Θεζκηθφ Πιαίζην... 53 ix

3.1.4.1. Μεταρρύθμιση Mac Sharry (1992)... 53 3.1.4.2. Ατζέντα 2000... 54 3.1.4.3. Μεταρρύθμιση Fischler (2003)... 56 3.1.5. χλνςε-πκπεξάζκαηα... 56 3.2. Ο «δεύηεπορ πςλώναρ» ηηρ ΚΑΠ: η ζημαζία ηος από άποτη ζσεδιαζμού και διάθεζηρ ηηρ Δ.Δ.... 63 3.2.1. Ζ έλλνηα ηνπ «δεχηεξνπ ππιψλα» θαη πξνζδηνξηζκφο ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ... 63 3.2.2. Πξνο κία πνιηηηθή αλάπηπμεο ηεο ππαίζξνπ/ αγξνηηθήο αλάπηπμεο... 65 3.2.3. Ζ βηνινγηθή γεσξγία ζηα πιαίζηα ηνπ «δεχηεξνπ» ππιψλα ηεο ΚΑΠ... 80 3.2.4. Ζ ρξεκαηνδφηεζε ηεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο... 82 3.2.5. χλνςε-πκπεξάζκαηα... 85 Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 4..................................................................... 9 1 Ζ Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Ζ Γ Δ Ω Ρ Γ Η Α Σ Ζ Ν Δ Τ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ζ Δ Ν Ω Ζ............. 9 1 4.1. Οπιζμένα ζηαηιζηικά ζηοισεία... 91 4.2. Ζ Βιολογική Γευπγία ζηα πλαίζια ηηρ ΚΑΠ - Ηζηοπικό... 95 4.2.1. Μέζα δεθαεηίαο 1970... 95 4.2.2. Πξψην κηζφ δεθαεηίαο 1980... 95 4.2.3. Γεχηεξν κηζφ δεθαεηίαο 1980... 101 4.2.4. Πξψην κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990... 105 4.2.5. Γεχηεξν κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990... 109 4.2.6. Ζ κεηά ηελ «Αηδέληα 2000» επνρή... 114 4.2.7. χλνςε πκπεξάζκαηα... 124 Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 5.................................................................... 1 3 0 Μ Δ Θ Ο Γ Ο Λ Ο Γ Η Κ Ο Π Λ Α Η Η Ο............................................... 1 3 0 5.1. Σο θευπηηικό ςπόβαθπο ηηρ πποζέγγιζηρ ηυν δικηύυν... 130 5.2. Ζ θευπία ηυν θεζμών... 134 5.3. Ζ εθαπμογή ηηρ ανάλςζηρ ηυν δικηύυν πολιηικήρ ζε επίπεδο Δ.Δ.... 138 5.4. Ζ εθαπμογή ηηρ ανάλςζηρ ηυν δικηύυν πολιηικήρ ζε εθνικό επίπεδο... 140 5.5. Ζ εμπειπική έπεςνα... 147 x

Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 6.................................................................... 1 5 2 Ζ Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Ζ Γ Δ Ω Ρ Γ Η Α Σ Ζ Ν Δ Λ Λ Α Γ Α.............................. 1 5 2 6.1. Ηζηοπική Αναδπομή Γενικά ηοισεία... 152 6.2. Ζ βιολογική γευπγία ζηα πλαίζια ηηρ αγπο-πεπιβαλλονηικήρ πολιηικήρ... 164 6.3. Γομή και διάπθπυζη ηος κλάδος ηηρ βιολογικήρ γευπγίαρ... 178 6.4. Σο θεζμικό πλαίζιο ηηρ βιολογικήρ γευπγίαρ... 181 6.4.1. Οη Οξγαληζκνί Διέγρνπ θαη Πηζηνπνίεζεο Βηνινγηθψλ Πξντφλησλ... 182 6.4.2. Ο Οξγαληζκφο Πηζηνπνίεζεο θαη Δπίβιεςεο Γεσξγηθψλ Πξντφλησλ (Ο.Π.Δ.ΓΔ.Π.)... 191 6.4.3. Ζ Γηεχζπλζε Βηνινγηθήο Γεσξγίαο ηνπ ΤΠΑΑ&Σ... 195 6.5.1. Οξηζκέλα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία... 203 6.5.2. Καηαλαισηηθή δήηεζε θαη δίθηπα δηαλνκήο φξνη ηνπ εκπνξίνπ... 207 6.5.3. Οη Αγνξέο ησλ Βηνθαιιηεξγεηψλ... 230 6.5.4. πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο... 240 6.6. Ζ «επαγγελμαηική» οπγάνυζη ηυν Δλλήνυν βιοπαπαγυγών... 242 6.7. Δκπαίδεςζη Καηάπηιζη ςμβοςλεςηική ηήπιξη... 259 6.7.1. Ο ζεζκφο ησλ πκβνχισλ... 259 6.7.2. Δθπαίδεπζε Καηάξηηζε... 265 6.8. ύνοτη ζςμπεπάζμαηα ζσεηικά με ηην ανάπηςξη ηηρ βιολογικήρ γευπγίαρ ζηην Δλλάδα... 273 Κ Δ Φ Α Λ Α Η Ο 7.................................................................... 2 8 8 Τ Μ Π Δ Ρ Α Μ Α Σ Α............................................................. 2 8 8 Β Η Β Λ Η Ο Γ Ρ Α Φ Η Α............................................................... 3 0 3 8.1. Ξενόγλυζζη... 303 8.2. Δλληνογλυζζη... 322 8.3. Πηγέρ από ηο Γιαδίκηςο... 324 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 1................................................................ 3 2 5 Τ Γ Κ Ρ Η Ζ Σ Χ Ν Γ Η Α Γ Ο Υ Η Κ Χ Ν Α Ν Α Θ Δ Χ Ρ Ζ Δ Χ Ν Σ Ζ Κ Α Π........ 3 2 6 xi

Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 2................................................................ 3 3 2 Σ Α Δ Ρ Γ Α Λ Δ Η Α Π Ο Λ Η Σ Η Κ Ζ Σ Ζ Δ. Δ. Γ Η Α Σ Ζ Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Ζ Γ Δ Χ Ρ Γ Η Α..................................................................................... 3 3 3 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 3................................................................ 3 3 7 Π Η Ν Α Κ Δ Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Α Κ Α Λ Λ Η Δ Ρ Γ Ο Τ Μ Δ Ν Ζ Γ Ζ Σ Ζ Ν Δ. Δ. Σ Χ Ν - 1 5 Κ Α Η - 2 5 Κ Ρ Α Σ Χ Ν - Μ Δ Λ Χ Ν............................................... 3 3 8 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 4................................................................ 3 4 1 ΒΗΟΛΟΓΗΚΑ ΚΑΛΛΗΔΡΓΟΤΜΔΝΖ ΓΖ ΣΖΝ Δ.Δ.- 27, ΑΠΟ ΣΟ 2003 2009... 342 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 5................................................................ 3 4 4 Σ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Α Γ Ρ Ο Σ Η Κ Ζ Α Ν Α Π Σ Τ Ξ Ζ «Α Λ Δ Ξ Α Ν Γ Ρ Ο Μ Π Α Λ Σ Α Σ Ε Ζ»................................................................. 3 4 5 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 6................................................................ 3 5 1 Υ Ζ Μ Α Σ Η Κ Ζ Α Π Δ Η Κ Ο Ν Η Ζ Σ Ζ Α Ν Α Ν Ο Μ Ο Κ Α Σ Α Ν Ο Μ Ζ Σ Χ Ν Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Α Δ Κ Σ Ρ Δ Φ Ο Μ Δ Ν Χ Ν Ε Χ Χ Ν.................................... 3 5 2 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 7................................................................ 3 5 5 Ζ Δ Γ Υ Χ Ρ Η Α Α Γ Ο Ρ Α ( 1 9 9 6-2 0 0 6 ) Γ Η Α Σ Ο Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Ο Λ Α Γ Η, Κ Ρ Α Η Κ Α Η Σ Α Β Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Α Δ Π Δ Ρ Η Γ Ο Δ Η Γ Ζ..................................... 3 5 6 Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α 8................................................................ 3 5 7 ΟΓΖΓΟ ΤΝΔΝΣΔΤΞΖ... 358 xii

ΚΔ ΦΑ Λ Α ΗΟ 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Μέζα απφ ηε κειέηε απηή, πνπ έρεη σο ηίηιν «Σν δίθηπν ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζηα πιαίζηα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ. Ζ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο», ζα πξνζπαζήζνπκε λα αλαιχζνπκε ην ζεκαληηθφ ξφιν ησλ ζεζκψλ θαη ησλ ζρέζεσλ εμνπζίαο αλάκεζα ζηνπο δηάθνξνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, νη νπνίνη εκπιέθνληαη ζηε δηακφξθσζε, ηε δηαηήξεζε ή θαη ηε κεηακφξθσζε ηνπ δηθηχνπ ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, δίλνληαο ηδηαίηεξε έκθαζε ζην ξφιν θπξίσο ησλ πνιηηηθψλ (επξσπατθή θαη εζληθή πνιηηηθή ξχζκηζε θαη ζεζκνί), θνηλσληθψλ (ε θηλεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ βηνινγηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο) αιιά έσο θάπνην βαζκφ θαη ησλ νηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ. Ζ αλάιπζε απηή ζα θσηίζεη αληηζέζεηο «θιεηδηά» κέζα ζην παγθφζκην θαη εγρψξην εκπφξην ησλ «βηνινγηθά πηζηνπνηεκέλσλ» ηξνθίκσλ, αλάκεζα ζηηο θπξίαξρεο ζπκβαηφηεηεο ηεο αγνξάο επάξθεηα, ηππνπνίεζε θαη αληαγσληζηηθέο ηηκέο θαη ηηο ελαιιαθηηθέο θηλεκαηηθέο ζπκβαηφηεηεο φπσο ε εκπηζηνζχλε, ε νηθνινγηθή πνηθηιία θαη ε θνηλσληθή δηθαηνζχλε. Γηα ηε δηεπθξίλεζε θαη ηνλ πιήξε πξνζδηνξηζκφ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ ζέκαηνο, ζεσξψ απαξαίηεην λα απνζαθεληζζεί ε έλλνηα ηνπ φξνπ «δίθηπν» βηνινγηθήο γεσξγίαο. Γειαδή, απφ ην ζχλνιν ησλ δπλαηψλ νξηζκψλ ηνπ «δηθηχνπ», λα δνζεί εθείλνο ν νξηζκφο πνπ εθθξάδεη ην πεξηερφκελφ ηνπ, ππφ ηελ έλλνηα φηη γίλεηαη απνδεθηφο απφ ηελ εξεπλήηξηα θαη κειεηάηαη απφ απηή θαη απηφλ ηνλ ηξφπν. Θα πξέπεη επίζεο λα απνζαθεληζηεί, φηη φηαλ ε εξεπλήηξηα αλαθέξεηαη ζηνλ φξν «δίθηπα», ελλνεί πξψηηζηα ηα δίθηπα πνιηηηθήο. Έηζη ινηπφλ, ν B.G. Peters, ζα νξίζεη ηα «δίθηπα πνιηηηθήο» σο ζπλαζξνίζεηο θνηλσληθψλ νκάδσλ θαη ζπιινγηθψλ θνξέσλ, πνπ ελδηαθέξνληαη ή εκπιέθνληαη ζε έλα πεδίν πνιηηηθήο (1998). Οπζηαζηηθά φκσο, ηα «δίθηπα πνιηηηθήο» είλαη θάηη παξαπάλσ απφ ζπλαζξνίζεηο δηαθφξσλ ζπιινγηθψλ θνξέσλ ζεζκνπνηεκέλσλ θαη κε- θαζψο ηα δίθηπα κεηαηξέπνληαη ζε λένπο κεραληζκνχο δηαθπβέξλεζεο (Shout and Jordan, 2005), ππξνδνηψληαο πνιηηηθέο δηαδηθαζίεο ή/θαη πνιηηηθά απνηειέζκαηα. Μέζα ζε απηήλ ηε ινγηθή, ηα δίθηπα κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ην κεζνδνινγηθφ εξγαιείν ηφζν γηα ηελ αλάιπζε ησλ πνιηηηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη απνηειεζκάησλ ζηα νπνία εκπιέθνληαη, φζν θαη γηα ηελ εξκελεία ησλ κεηαβνιψλ πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζε ζπγθεθξηκέλα πεδία πνιηηηθήο. Τπφ απηήλ ηελ νπηηθή, ε πξνζέγγηζε ησλ δηθηχσλ έρεη απνδεηρζεί πνιχ 1

ζεκαληηθή γηα ηε κειέηε ηεο αγξνηηθήο πνιηηηθήο, ηεο αγξνπεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο θαη ηεο πνιηηηθήο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο (Daugbjerg, 1999; Getimis and Paraskevopoulos, 2002). Ωζηφζν, ε πνιηηηθή ηεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο, είλαη έλα πεδίν πνπ δελ έρεη αλαιπζεί ηθαλνπνηεηηθά κέζσ ηεο πξνζέγγηζεο ησλ πνηθίισλ κνξθψλ δηθηχσλ ζπιινγηθψλ θνξέσλ πνπ ιεηηνπξγνχλ κέζα ζε απηφ. Απηφ ζπκβαίλεη, δηφηη ε «αγξνηηθή αλάπηπμε» είλαη κία έλλνηα πινπξαιηζηηθή, ε νπνία πεξηιακβάλεη πνιιά πεδία, φπσο είλαη νη θνηλσληθνί, νηθνλνκηθνί θαη πεξηβαιινληηθνί ηνκείο, ησλ νπνίσλ νη ρσξηθέο θαη ηνκεαθέο πιεπξέο δελ κπνξνχλ λα ζπκθηιησζνχλ εχθνια. πλεπψο, ε αλάιπζε ησλ δηθηχσλ πνιηηηθήο, ζα κπνξνχζε λα δηεπθνιχλεη ηε δηεξεχλεζε δεηεκάησλ, φπσο ην πψο πξνζαξκφδνληαη ηα Κξάηε-Μέιε ζηελ πνιηηηθή αγξνηηθήο αλάπηπμεο ηεο Δ.Δ. (Papadopoulos, A. & Liarikos, C., 2007). Ζ αγξνηηθή πνιηηηθή, απνηειεί έλα πεδίν πνιηηηθήο πνπ πξνζθέξεη γφληκν έδαθνο γηα ηελ εκπεηξηθή εμέηαζε ηεο θχζεο ηεο δηαδηθαζίαο δηακφξθσζεο πνιηηηθήο θαη ηνπ ξφινπ ησλ δηθηχσλ ζε απηήλ. Ο φξνο δίθηπα πνιηηηθήο (κε βάζε ηελ Βξεηαληθή/Ακεξηθαληθή παξάδνζε) πεξηιακβάλεη κία πνηθηιία ηχπσλ δηακεζνιάβεζεο ζπκθεξφλησλ φπσο νη θνηλφηεηεο πνιηηηθήο θαη ηα ζεκαηηθά δίθηπα (Marsh 1998a; Rhodes and Marsh 1992). Απηή ε πξνζέγγηζε ησλ δηθηχσλ πνιηηηθήο ρξεζηκνπνηείηαη σο έλαο «επαίζζεηνο ηξφπνο αλάιπζεο θαη θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο θξαηηθνχο θνξείο θαη άιια ζπκθέξνληα» θαη σο έλα επεμεγεκαηηθφ εξγαιείν πνιηηηθήο αλάιπζεο (Marsh 1998b). Ωζηφζν, ζηνλ ππξήλα απηήο ηεο αλάιπζεο, βξίζθνληαη νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηα δίθηπα πνιηηηθήο, αιιά θαη ν ξφινο ηνπ θξάηνπο ζηελ πξνψζεζε ηεο ζηαζεξφηεηαο ή ηεο αιιαγήο ηεο πνιηηηθήο. Ζ Δ.Δ. ζεσξείηαη σο κία κνξθή πνιπεπίπεδεο δηαθπβέξλεζεο, κε δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο θνξείο ζε ππεξεζληθφ, εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν λα αιιειεπηδξνχλ ζε ηδηαηηέξσο πνιχπινθα δίθηπα, πξνθεηκέλνπ λα παξάμνπλ απνηειέζκαηα πνιηηηθήο (Heritier, A., 2002). Ζ Δ.Δ. «θαηεπζχλεηαη» πεξηζζφηεξν παξά θπβεξλάηαη θαη ηα δίθηπα πνιηηηθήο παίδνπλ θαη απηά ην ξφιν ηνπο ζε κηα ηέηνηα θαζνδήγεζε, δηεθδηθψληαο ζπλεξγαζία ζε επξσπατθφ επίπεδν, θαηνξζψλνληαο ζπκκφξθσζε απφ ηηο νκάδεο πνπ επεξεάδνληαη θαη πεηπραίλνληαο πξφζβαζε ζε κία επξεία γθάκα πιεξνθνξηψλ (Sbragia, 2000). Αλ θαη ε Δ.Δ. θαηεγνξείηαη φηη ζηεξίδεηαη ππεξβνιηθά ζηα δίθηπα πνιηηηθήο, ηα δίθηπα απνηεινχλ πξάγκαηη έλα δσηηθφ κέξνο ηνπ ζπζηήκαηνο πνιηηηθήο ηεο Δ.Δ., επεηδή πξνρσξάεη κε ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ ηεο αθξηβψο κέζσ απηψλ ησλ άηππσλ δηαδξνκψλ, φπσο είλαη ε δηθηχσζε (Papadopoulos, A. & Liarikos, C., 2007). 2

πσο ζα δηαπηζηψζνπκε ζηελ πνξεία ηεο έξεπλαο απηήο, ε ΚΑΠ ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλεθηηθά δίθηπα πνιηηηθήο (ηδηαίηεξα ηελ πεξίνδν πνπ μεθηλάκε ηε δηεξεχλεζε ησλ κεηαβνιψλ ηεο κέζα απφ έλα δίθηπν θνξέσλ), ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ νπνίσλ είλαη «ε χπαξμε κηαο έθδειεο ζπλαίλεζεο αλάκεζα ζηα κέιε ηνπ δηθηχνπ γηα έλα ζπγθεθξηκέλν πξφηππν πνιηηηθήο» (Lynggaard, K., 2006 p. 16). Μέζα ζε ηέηνηα ζπλεθηηθά δίθηπα, είλαη πνιχ δχζθνιν νη θνξείο ππνζηήξημεο ζεκειησδψλ αιιαγψλ κέζα ζηελ ΚΑΠ λα πεηχρνπλ ζεκαληηθέο αιιαγέο, θαζψο είλαη έληνλνο ν δηζηαγκφο γηα λα ιεθζνχλ ξίζθα πνπ κπνξεί λα έρνπλ απξφβιεπηεο θαη κε επηζπκεηέο ζπλέπεηεο. Σα δίθηπα απηά εληνπίδνληαη ζηηο ζεζκηθέο δνκέο ηεο Δ.Δ. ζε κάθξν-επίπεδν, φπνπ ππάξρεη θαηάηκεζε ησλ θέληξσλ εμνπζίαο θαη επνκέλσο κπνξνχλ λα αζθήζνπλ veto ζε θάζε πξνζπάζεηα κεηαξξχζκηζεο ηεο ΚΑΠ. Ωο εθ ηνχηνπ, ην πεδίν πνιηηηθήο ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο είλαη πνιχ αλζεθηηθφ ζηηο αιιαγέο. Αληηπξνζσπεπηηθφ παξάδεηγκα απηήο ηεο πεξηφδνπ είλαη ε κεηαξξχζκηζε Mac Sharry ηνπ 1992, ε νπνία ζεσξείηαη απφ νξηζκέλνπο (Daugbjerg, 1999) φρη θαη ηφζν πξννδεπηηθή ή ξηδνζπαζηηθή, αθνχ δελ ακθηζβήηεζε ηελ εθηεηακέλε ρξήζε ησλ επηδνηήζεσλ. Ο ζθνπφο απηήο ηεο εξγαζίαο δελ είλαη ηφζν λα αλαδείμεη ηελ επξσπατθή θαη εζληθή πνξεία πξνο ηελ αγξνηηθή αλάπηπμε κέζα απφ ην δξφκν ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, φζν λα αλαγλσξίζεη ην ξφιν ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη ησλ δηθηχσλ ηνπο ζηε πνξεία απηή. Έηζη, θεληξηθφ εξψηεκα ηεο παξνχζεο κεηαπηπρηαθήο δηαηξηβήο, είλαη ην πψο αληηκεησπίδνπλ νη δηάθνξνη ζπιινγηθνί θνξείο, θνηλσληθνί εηαίξνη αιιά θαη κεκνλσκέλα άηνκα ηε βηνινγηθή γεσξγία θαη ηελ αλάπηπμή ηεο θαη ην αλ κέζα απφ ηηο ζεσξήζεηο ηνπο θαη πξαθηηθέο ηνπο, πξνσζνχλ έλα δίθηπν βηνινγηθήο γεσξγίαο (κε ηελ έλλνηα ηεο ζπληνληζκέλεο πνιηηηθήο) ή πξφθεηηαη γηα πξνζπάζεηεο κεκνλσκέλεο πνπ εμππεξεηνχλ ηδίνπο ζθνπνχο θαη κηα κηθξή κεξίδα ζπκθεξφλησλ. Με άιια ιφγηα, ην εξεπλεηηθφ εξψηεκα πνπ δηαηππψλεηαη ζηελ παξνχζα εξγαζία είλαη εάλ ππάξρεη έλα «ζπληνληζκέλν» δίθηπν πξνψζεζεο ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ηφζν ζε επξσπατθφ φζν θαη ζε εζληθφ επίπεδν ή αλ ππάξρνπλ πνιιά θαη επάιιεια δίθηπα. Τπφ απηφ ην πιαίζην, ε παξνχζα εξγαζία αλαιχεηαη ζε δχν ζηάδηα: ζε έλα πξψην ζηάδην θαη αθνχ πξνζδηνξίδεηαη ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ηεο βηνινγηθήο κεζφδνπ παξαγσγήο θαη ν θηλεκαηηθφο ηεο ραξαθηήξαο (θεθάιαην πξψην), εμεηάδεηαη ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ζπγθεθξηκέλα κέζα απφ ηε δηακφξθσζε θαη εθαξκνγή ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο, ν ηξφπνο πνπ πξνσζείηαη ε πνιηηηθή ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο αξρηθά σο εξγαιείν ράξαμεο θαη εθαξκνγήο πνιηηηθήο θαη ζηε 3

ζπλέρεηα σο έλα απηφλνκν πεδίν πνιηηηθήο θαη πνηεο είλαη απηέο νη ζπλζήθεο πνπ επηηάζζνπλ ην κεηαζρεκαηηζκφ ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο απφ εξγαιείν ζε πεδίν πνιηηηθήο. Οη ζπζρεηηζκνί δπλάκεσλ ζε επίπεδν ζεζκηθψλ θνξέσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αιιά θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη ε ζπκκεηνρή ή κε, άιισλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, δείρλνπλ ηελ εμέιημε ηεο ΚΑΠ θαηά ηηο ηξεηο δηαδνρηθέο θάζεηο ησλ κεηαξξπζκίζεσλ (1992, 1999 θαη 2003) θαη ην ζρεκαηηζκφ ελφο δηθηχνπ πνιηηηθήο πνπ επηηξέπεη ηελ πξνψζεζε ησλ δεηεκάησλ ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο. ε έλα δεχηεξν ζηάδην θαη αθνχ αλαιχζνπκε ην κεζνδνινγηθφ πιαίζην απηήο ηεο εξγαζίαο, γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζηελ Διιάδα, ζηε ζπκβνιή ηεο αγξνπεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ηεο Δ.Δ. ζηελ θαζηέξσζε θαη αλάπηπμε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο σο κία πεξηβαιινληηθά θηιηθή κέζνδν παξαγσγήο, ζηε ζεζκηθή νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, ζηελ επαγγεικαηηθή νξγάλσζε ησλ ειιήλσλ βηνθαιιηεξγεηψλ θαη ζηελ πεξηγξαθή ησλ δεδνκέλσλ ηεο εγρψξηαο αγνξάο, ε νπνία αλαδεηθλχεη θαλεξά κέζα απφ ηηο ειιείςεηο ηεο, ηελ έθδειε απνπζία νξγαλσκέλσλ δηθηχσλ πξνψζεζεο ηεο βηνινγηθήο παξαγσγήο θαη ηηο πξψηεο πξνζπάζεηεο γηα λα αλαηξαπεί ε θαηάζηαζε απηή πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζεη ν ρψξνο ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο πξαγκαηηθά λα αληαπνθξηζεί ζηα «κειήκαηα νξηζκέλσλ θαηαλαισηψλ» αιιά θαη λα «αληακείβεηαη απφ ηελ αγνξά» φπσο πξνζδηνξίδεη ην Δπξσπατθφ ρέδην Γξάζεο γηα ηα βηνινγηθά ηξφθηκα θαη ηε βηνινγηθή γεσξγία. Ζ ελφηεηα απηή, εκπινπηίδεηαη απφ πιηθφ πνπ ζπιιέρζεθε ζηα πιαίζηα εκπεηξηθήο έξεπλαο πνπ δηεμήρζε θαηά ηελ πεξίνδν Ννέκβξην Γεθέκβξην ηνπ 2009. Σα δίθηπα πνιηηηθήο ζην ρψξν ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, ζπγθεληξψλνπλ επξέσο δηαζθνξπηζκέλνπο θνξείο/παξάγνληεο ζεζκνζεηεκέλνπο θαη κε φπσο ην Τπνπξγείν Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ (ΤΠΑΑ&Σ) κε ηηο δχν δηεπζχλζεηο ηνπ (ε Γ/λζε Βηνινγηθήο Γεσξγίαο πνπ είλαη ε επνπηεχνπζα αξρή ηνπ ζπζηήκαηνο ειέγρνπ θαη πηζηνπνίεζεο ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη ε Γ/λζε Υσξνηαμίαο θαη Πεξηβάιινληνο πνπ είλαη αξκφδηα γηα ηηο επηδνηήζεηο ησλ βηνθαιιηεξγεηψλ), ν Οξγαληζκφο Πηζηνπνίεζεο θαη Δπίβιεςεο Γεσξγηθψλ Πξτφλησλ (Ο.Π.Δ.ΓΔ.Π.), νη Οξγαληζκνί Διέγρνπ θαη Πηζηνπνίεζεο Βηνινγηθψλ Πξντφλησλ (Ο.Δ.&Π.), νη αξρέο δηαρείξηζεο πξνγξακκάησλ, ηα παλεπηζηήκηα θαη ηα εξεπλεηηθά ηλζηηηνχηα, νη χκβνπινη, νη νξγαλψζεηο ησλ αγξνηψλ (ζεζκνζεηεκέλεο θαη κε), άιιεο επαγγεικαηηθέο νξγαλψζεηο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηε κεηαπνίεζε θαη ηελ εκπνξία ηεο βηνινγηθήο παξαγσγήο, νη νξγαλψζεηο ησλ θαηαλαισηψλ, νη πεξηβαιινληηθέο νξγαλψζεηο θ.ά., νη νπνίνη κπνξνχλ 4

λα έρνπλ πξφζβαζε ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθήο. Ζ παξνχζα έξεπλα θάιπςε έλα κέξνο ηεο δηθηχσζεο απηήο, ζέινληαο λα δψζεη ην ζηίγκα κηαο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο θαη κηαο θαηάζηαζεο πνπ πάεη λα δηακνξθσζεί. Ζ θάιπςε ηνπ ζπλφινπ ησλ θνξέσλ ή δπλεηηθά θνξέσλ πνπ έρνπλ ιφγν ζηε ράξαμε πνιηηηθήο γηα ηε βηνινγηθή γεσξγία, αιιά θαη ζηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή απηήο, απαηηεί κία ζαθψο πην εκπεξηζηαησκέλε έξεπλα, πνπ ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη πηζαλφηαηα ην αληηθείκελν κηαο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο. Ζ έξεπλα απηή, ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί ζε έλα κεγάιν βαζκφ σο πεξηγξαθηθή, θαζψο βαζηθή καο πξφζεζε είλαη ε εθηίκεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ ζπιινγηθψλ θνξέσλ πνπ εκπιέθνληαη ζην ρψξν ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη ησλ δηαζπλδέζεσλ πνπ εθηπιίζζνληαη αλάκεζα ηνπο κέζα απφ ζεζκνπνηεκέλα θαη/ή άηππα θαλάιηα. ε έλα κηθξφηεξν βαζκφ σζηφζν, είλαη θαη δηεξεπλεηηθή, αθνχ πέξα απφ ηελ πεξηγξαθή κηαο θαηάζηαζεο θαη θαηεπζπλφκελνη απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θνξέσλ πνπ κειεηάκε, ζηνρεχνπκε ζηελ αλαθάιπςε ηεο δηθηχσζεο θαη ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ ηεο. Μέζα απφ έλα ηέηνην πξίζκα, ε έξεπλα ζπλερψο αλαδηαηππψλεηαη θαη κεηαβάιεη θαηεχζπλζε αλάινγα κε ηηο θαηλνχξηεο πιεξνθνξίεο πνπ έξρνληαη ζην θσο θαη ηηο θαηαζηάζεηο πνπ απνθαιχπηνληαη. Ζ απνηχπσζε θαη ν ραξαθηήξαο ησλ ζρέζεσλ πνπ δηακνξθψλνληαη αλάκεζα ζηνπο δηάθνξνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο πνπ εκπιέθνληαη ζην ρψξν ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη ε δπζθνιία ζπγθέληξσζεο πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε απηφ ην δήηεκα, θαζηζηά αδχλαηε ηελ πνζνηηθή δηεξεχλεζε θαη αλάπηπμε ελφο ηέηνηνπ δεηήκαηνο, θαζψο απαηηείηαη ακεζφηεηα επηθνηλσλίαο θαη αιιειεπίδξαζε κεηαμχ εξεπλεηή θαη ππνθεηκέλσλ γηα λα απνζπαζηεί εθείλν ην είδνο ηεο πιεξνθνξίαο, ην νπνίν εθηηκάηαη ζηελ πνξεία σο ρξήζηκν γηα ηελ εμέιημε ηεο έξεπλαο. πλεπψο, ε επηινγή ηεο πνηνηηθήο κεζφδνπ έξεπλαο θαη ζπγθεθξηκέλα ε δηεμαγσγή ησλ εηο βάζνο ζπλεληεχμεσλ, θξίζεθε σο ε πιένλ θαηάιιειε κέζνδνο αλαθνξηθά κε ηε ζπγθέληξσζε πιεξνθνξηψλ γχξσ απφ ην δίθηπν ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζηε ρψξα καο. Ζ πνηνηηθή αλαδήηεζε πξσηνγελνχο πιηθνχ, εθηφο απφ ηηο ζπλεληεχμεηο (12) κε θξαηηθνχο θνξείο (Γ/λζε Βηνινγηθήο Γεσξγίαο ηνπ ΤΠΑΑ&Σ θαη Ο.Π.Δ.ΓΔ.Π.), εθπξνζψπνπο Οξγαληζκψλ Διέγρνπ θαη Πηζηνπνίεζεο (ΓΖΩ, Q-Ways, Φηιηθή Πηζηνπνίεζε), εθπξνζψπνπο ζπιινγηθψλ θνξέσλ νξγάλσζεο ησλ αγξνηψλ φπσο ε ΠΑ..Δ.ΓΔ.. ή ν χιινγνο Αγνξψλ Βηνθαιιηεξγεηψλ Αηηηθήο, ηδηνθηήηεο θαηαζηεκάησλ δηάζεζεο βηνινγηθψλ πξντφλησλ θαη εηδηθνχο εκπεηξνγλψκνλεο (αθαδεκατθνχο απφ ην ρψξν ηνπ Γεσπνληθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ), πξνήιζε θαη 5

απφ ηελ αλάιπζε επίζεκσλ εγγξάθσλ πνπ αθνξνχζαλ ζηε ζχζηαζε ηεο Δζληθήο Δπηηξνπήο Βηνινγηθψλ Πξντφλησλ (Δ.Δ.Β.Π.) ην επηέκβξην ηνπ 2009 θαη ηα ζέκαηα κε ηα νπνία ζπλδηαιέρηεθε ε Δπηηξνπή ζηελ πξψηε ηεο ζπλεδξίαζε. Ζ πξσηνβνπιία γηα ηε ζχζηαζε ηεο Δζληθήο Δπηηξνπήο Βηνινγηθψλ Πξντφλησλ, απνηειεί ηελ ηειεπηαία έσο ηψξα επίζεκε πξσηνβνπιία απφ ζεζκηθφ θνξέα (ΤΠΑΑ&Σ) γηα ηε ζχζηαζε ελφο δηθηχνπ βηνινγηθήο γεσξγίαο, ην νπνίν ζα έρεη ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν πξνο ηελ πνιηηηθή εγεζία ηνπ Τπνπξγείνπ θαη ζηφρν ηε ζπλερή δηαβνχιεπζε κε ηνπο εθπξνζψπνπο ηνπ ηνκέα ψζηε λα ππάξμεη ζπζηεκαηηθή παξαθνινχζεζε ηφζν ηεο πνξείαο, φζν θαη ηεο εθαξκνγήο φισλ ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζηε ρψξα καο. πλεπψο, ηα κέιε ηεο Δ.Δ.Β.Π. απνηεινχλ ζε κεγάιν βαζκφ θαη ηνπο θνξείο ηνπ ειιεληθνχ δηθηχνπ πνιηηηθήο βηνινγηθήο γεσξγίαο. Ζ Δ.Δ.Β.Π. αληηθαηέζηεζε πξνεγνχκελεο ζεζκηθέο κνξθέο δηθηχσζεο φπσο ην πκβνχιην Βηνινγηθήο Γεσξγίαο, ην νπνίν ήηαλ αξκφδην λα γλσκνδνηεί επί ζεκάησλ παξαγσγήο θαη αλάπηπμεο ηνπ ηνκέα βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη ησλ πξντφλησλ ηεο. 6

ΚΔ ΦΑ Λ Α ΗΟ 2. ΒΗΟΛΟΓΗΚΖ ΓΔΧΡΓΗΑ ΚΑΗ ΑΓΡΟΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ: ΣΟ ΓΡΟΜΟ ΣΖ ΑΔΗΦΟΡΗΑ 2.1. Οπιζμοί και θιλοζοθία ηηρ βιολογικήρ γευπγίαρ Ο νξηζκφο ηεο «βηνινγηθήο» γεσξγίαο, έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν καθξνρξφλησλ θαη «ζεξκψλ» ζπδεηήζεσλ παγθνζκίσο, παξά ηε θαηλνκεληθά αλακθηζβήηεηε θχζε ησλ πξνηχπσλ ελφο ηέηνηνπ ζπζηήκαηνο γεσξγίαο. Έηζη, ν νξηζκφο ηεο βηνινγηθήο κεζφδνπ παξαγσγήο, κπνξεί λα θπκαίλεηαη κεηαμχ ελφο ζηελνχ νξηζκνχ, ππφ ηνλ νπνίν απαγνξεχνληαη νξηζκέλεο κφλν εηζξνέο ή επηηξέπνληαη νξηζκέλεο άιιεο θαη ελφο επξχηεξνπ νξηζκνχ, ν νπνίνο αλαγλσξίδεη ηε κεγάιε αμία ησλ επξχηεξσλ θνηλσληθψλ θαη νηθνινγηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηνλ βηνινγηθφ ηξφπν παξαγσγήο ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο απνθεληξσκέλεο αγνξάο, ε νπνία κνηάδεη λα απνθιείεη ηηο ζπλαιιαγέο κε ηηο ππεξαγνξέο. Ζ παγίσζε ησλ ελλνηψλ θαη πξαθηηθψλ ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζε παγθφζκηα θιίκαθα (είραλ γίλεη ήδε δεκνθηιείο ηε δεθαεηία ηνπ 60 απφ ηα δηάθνξα θηλήκαηα ζηνλ Βνξξά σο θξηηηθή ζηελ θαηαζηξνθηθή θχζε ησλ αγξνην-βηνκεραληθψλ πξαθηηθψλ), επήιζε κε ηελ ίδξπζε ηεο IFOAM 1 (Γηεζλήο πλνκνζπνλδία ησλ Κηλεκάησλ Βηνινγηθήο Γεσξγίαο) ην 1972, απφ νκάδεο πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηε Μεγάιε Βξεηαλία, ηε Γαιιία, ηε νπεδία, ηε Νφηην Αθξηθή θαη ηα Ζλσκέλα Έζλε. Ζ IFOAM, θαζηέξσζε έλαλ εληαίν νξηζκφ ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, βαζηζκέλν ζηηο κεζφδνπο δηαρείξηζεο πνπ εθαξκφδνληαη ζηα πιαίζηα ηεο εθκεηάιιεπζεο, νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ηε ρξήζε θπζηθψλ κεζφδσλ ελίζρπζεο θαη δηαηήξεζεο ηεο εδαθηθήο γνληκφηεηαο θαη ηεο πξνζηαζίαο απφ ηηο αζζέλεηεο, ηελ απφξξηςε ησλ ζπλζεηηθψλ ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ, ησλ παξαζηηνθηφλσλ θαη ησλ θπηνθαξκάθσλ θαη γεληθφηεξα ηελ πξνζηαζία ησλ νηθνζπζηεκάησλ. Ζ επέθηαζε ηεο Γηεζλνχο απηήο πλνκνζπνλδίαο (IFOAM) ζε εθαηφ ρψξεο, βνήζεζε ζηε δηάδνζε θαη ηελ επηθξάηεζε ηνπ νξηζκνχ απηνχ θαη ζηηο ρψξεο ηνπ Νφηνπ, θαζψο ην 75% ησλ αηνκηθψλ θαη ζεζκηθψλ κειψλ ηεο πλνκνζπνλδίαο, πξνέξρεηαη απφ ηνλ παγθφζκην Νφην. Καηά ηελ IFOAM «ε βηνινγηθή γεσξγία είλαη έλα αγξνηηθφ ζχζηεκα πνπ πξνσζεί ηελ πεξηβαιινληηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά πγηή παξαγσγή ηξνθήο, ίλαο, 1 International Federation of Organic Agriculture Movements 7

μπιείαο θ.ιπ. ε απηφ ην ζχζηεκα, ε γνληκφηεηα ηνπ εδάθνπο ζεσξείηαη σο ην θιεηδί ζηελ επηηπρή παξαγσγή. Γνπιεχνληαο κε ηηο θπζηθέο ηδηφηεηεο ηνπ εδάθνπο, ησλ θπηψλ, ησλ δψσλ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο, νη βηνθαιιηεξγεηέο ζηνρεχνπλ ζηε βειηηζηνπνίεζε ηεο πνηφηεηαο ζε φιεο ηηο φςεηο ηεο γεσξγίαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο». Δπίζεο αλαθέξεηαη: «Ζ βηνινγηθή γεσξγία είλαη έλα ζχζηεκα πνπ ζηεξίδεηαη ζηε δπλακηθή αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζην έδαθνο, ηα θπηά, ηα δψα, ηνλ άλζξσπν, ην νηθνζχζηεκα θαη γεληθφηεξα ην πεξηβάιινλ ζηε ζέζε ησλ εμσηεξηθψλ εηζξνψλ, φπσο ηα παξαζηηνθηφλα θαη ηα αλφξγαλα ιηπάζκαηα. Απηή ε γεσξγηθή κέζνδνο ζηνρεχεη ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζηελ απνθαηάζηαζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο γνληκφηεηαο ηνπ εδάθνπο, θαζψο θαη ζηελ παξαγσγή πςειήο πνηφηεηαο αγξνηηθψλ πξντφλησλ πνπ δελ πεξηέρνπλ ρεκηθά θαηάινηπα. Ζ βηνινγηθή γεσξγία ζηεξίδεηαη ζηε ζπλεηδεηή απφθαζε λα γίλεηαη κφλν επηιεθηηθή ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ» (IFOAM, 2003). Δηδηθφηεξα: «Ζ βηνινγηθή γεσξγία ζηεξίδεηαη ζε νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο παξαγσγηθά ζπζηήκαηα, ηα νπνία πξνσζνχλ θαη ελδπλακψλνπλ ηελ πγεία ηνπ αγξννηθνζπζηήκαηνο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, ησλ βηνινγηθψλ θχθισλ θαη ηεο βηνινγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ εδάθνπο. Γίλεη έκθαζε ζηε ρξήζε ησλ κεζφδσλ δηαρείξηζεο παξά ζηε ρξήζε εμσηεξηθψλ εηζξνψλ, ιακβάλνληαο ππφςε φηη νη ζπλζήθεο ηεο εθάζηνηε πεξηνρήο απαηηνχλ ζπζηήκαηα εθκεηάιιεπζεο ηνπηθά πξνζαξκνζκέλα. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηε ρξήζε φπνπ είλαη δπλαηφ βηνινγηθψλ θαη κεραληθψλ κεζφδσλ ζηε ζέζε ησλ ζπλζεηηθψλ πιηθψλ, πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ νπνηαδήπνηε ζπγθεθξηκέλε ιεηηνπξγία κέζα ζην ζχζηεκα. Έλα βηνινγηθφ παξαγσγηθφ ζχζηεκα εθκεηάιιεπζεο είλαη πξννξηζκέλν: i) λα ελδπλακψλεη ηε βηνπνηθηιφηεηα κέζα ζε νιφθιεξν ην ζχζηεκα ii) λα απμάλεη ηε βηνινγηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ εδάθνπο iii) λα δηαηεξεί ηε γνληκφηεηα ηνπ εδάθνπο καθξνπξφζεζκα iv) λα αλαθπθιψλεη ηα ππνιείκκαηα δσηθήο θαη θπηηθήο πξνέιεπζεο πξνθεηκέλνπ λα επηζηξέθνπλ ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά ζηε γε θαη έηζη λα ειαρηζηνπνηείηαη ε ρξήζε ησλ κε-αλαλεψζηκσλ πεγψλ v) λα ζηεξίδεηαη ζε αλαλεψζηκεο πεγέο ζε ηνπηθά νξγαλσκέλα αγξνηηθά ζπζηήκαηα vi) λα πξνσζεί ηελ πγεία ηνπ εδάθνπο, ηνπ λεξνχ θαη ηνπ αέξα, φπσο επίζεο λα ειαρηζηνπνηεί φιεο ηηο κνξθέο ξχπαλζεο πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ απφ ηηο γεσξγηθέο πξαθηηθέο vii) λα ρεηξίδεηαη ηα γεσξγηθά πξντφληα κέζσ πξνζεθηηθψλ κεζφδσλ κεηαπνίεζεο, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξήζεη ηε βηνινγηθή αμηνπηζηία θαη ηηο δσηηθέο πνηφηεηεο ηνπ πξντφληνο ζε φια ηα ζηάδηα viii) λα εγθαζίζηαηαη ζε νπνηαδήπνηε ππάξρνπζα 8

εθκεηάιιεπζε κέζσ κηαο πεξηφδνπ κεηαηξνπήο, ε ρξνληθή δηάξθεηα ηεο νπνίαο λα θαζνξίδεηαη απφ ζπγθεθξηκέλνπο παξάγνληεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηνπνζεζίαο, φπσο ε ηζηνξία ηεο γεο θαη ν ηχπνο ησλ θπηηθψλ θαη δσηθψλ πξντφλησλ πνπ πξφθεηηαη λα παξαρζνχλ» (CAC, 2001). Δπίζεο: «H βηνινγηθή γεσξγία είλαη κία νιηζηηθή άπνςε ηεο γεσξγίαο πνπ ζηνρεχεη ζηελ αληαλάθιαζε κηαο βαζεηάο ζρέζεο πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηελ παλίδα θαη ηε ρισξίδα ηεο γεσξγηθήο εθκεηάιιεπζεο, ηελ παξαγσγή ηεο εθκεηάιιεπζεο θαη ην ζπλνιηθφ πεξηβάιινλ» (Mannion, 1995) ή «Ζ βηνινγηθή γεσξγία δελ αλαθέξεηαη απιά ζηε ρξήζε δσληαλνχ πιηθνχ, αιιά δίλεη έκθαζε ζηελ ηδέα ηεο νιφηεηαο, ππνλνψληαο «ηε ζπζηεκαηηθή ζρέζε ή ην ζπληνληζκφ ησλ κεξψλ ζε έλα φιν» (Scofield, 1986). Ζ βηνινγηθή γεσξγία σο θηινζνθία, ρξνλνινγείηαη απφ ην πξψην ηέηαξην ηνπ 20νπ αηψλα, πξηλ δειαδή ηε δηαδεδνκέλε ρξήζε ησλ ζπλζεηηθψλ παξαζηηνθηφλσλ θαη ησλ ιηπαζκάησλ δηαιπηψλ ληηξηθψλ θαη εηδηθφηεξα ησλ επδηάιπησλ ληηξηθψλ πνπ ραξαθηήξηζαλ ηε γεσξγία ηα ηειεπηαία πελήληα ρξφληα. Ζ θηινζνθία απηή βιέπεη ηε βηνινγηθή γεσξγία σο κία πξνζέγγηζε ζηε γεσξγία πνπ έρεη σο ζθνπφ λα δεκηνπξγήζεη νινθιεξσκέλα, αλζξψπηλα, πεξηβαιινληηθά θαη νηθνλνκηθά αεηθφξα αγξνηηθά παξαγσγηθά ζπζηήκαηα. Ο φξνο «βηνινγηθφ» δελ αλαθέξεηαη ζηνλ ηχπν ησλ εηζξνψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, αιιά ζηελ ηδέα φηη ε εθκεηάιιεπζε είλαη φπσο έλαο νξγαληζκφο, ηνπ νπνίνπ φια ηα κέξε ηα αλφξγαλα ζπζηαηηθά ηνπ εδάθνπο, ην νξγαληθφ πιηθφ, νη κηθξν-νξγαληζκνί, ηα έληνκα, ηα θπηά, ηα δψα θαη νη άλζξσπνη αιιειεπηδξνχλ γηα λα δεκηνπξγήζνπλ έλα ζπλεθηηθφ, απην-ξπζκηδφκελν θαη ζηαζεξφ φιν. Οη εμσηεξηθέο εηζξνέο, ρεκηθέο ή νξγαληθέο, κεηψλνληαη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν. ε πνιιέο Δπξσπατθέο ρψξεο, ε βηνινγηθή γεσξγία είλαη γλσζηή σο νηθνινγηθή γεσξγία, αληαλαθιψληαο ηελ έκθαζε ζηε δηαρείξηζε ηνπ νηθνζπζηήκαηνο παξά ζηηο εμσηεξηθέο εηζξνέο. ην ζεκείν απηφ, είλαη ρξήζηκν λα αλαθέξνπκε θαη ηνλ νξηζκφ ηεο αγξννηθνινγηθήο/ ελαιιαθηηθήο γεσξγίαο σο εθείλε ηελ πξνζέγγηζε ηεο γεσξγίαο, πνπ πξνζπαζεί λα πξνζθέξεη αεηθφξεο ζνδηέο κέζσ ηεο ρξήζεο νηθνινγηθά πγηψλ ηερλνινγηψλ δηαρείξηζεο. Οη ζηξαηεγηθέο ηεο αγξν-νηθνινγηθήο γεσξγίαο, ζηεξίδνληαη ζε νηθνινγηθέο αληηιήςεηο, φπσο φηη ε δηαρείξηζε θαηαιήγεη ζηε βέιηηζηε αλαθχθισζε ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ θαη ηνπ νξγαληθνχ πιηθνχ, ζε θιεηζηέο ξνέο ελέξγεηαο, ζε ηζνξξνπεκέλνπο πιεζπζκνχο παξαζίησλ θαη ζε εληζρπκέλε πνιιαπιή ρξήζε ηνπ ηνπίνπ» (Altieri, 1987, p. XIV). Οη Guzman & Woodgate (1997), αλαγλσξίδνπλ ζηελ αγξν-νηθνινγία φηη πξνσζεί ηελ νηθνινγηθή δηαρείξηζε ησλ βηνινγηθψλ ζπζηεκάησλ 9

κέζσ ζπιινγηθψλ κνξθψλ θνηλσληθήο δξάζεο, ε νπνία αλαθαηεπζχλεη ηελ πνξεία ηεο ζπλ-εμέιημεο αλάκεζα ζηελ θχζε θαη ηελ θνηλσλία, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ηελ θξίζε ηνπ εθζπγρξνληζκνχ. Απηφ ζα ην πεηχρεη κέζσ ζπζηεκηθψλ ζηξαηεγηθψλ, πνπ ειέγρνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ ζπληειεζηψλ θαη ησλ ζρέζεσλ ηεο παξαγσγήο, πξνθεηκέλνπ λα αιιάμνπλ επηιεθηηθά ηνπο ηξφπνπο ηεο αλζξψπηλεο παξαγσγήο θαη ηεο θαηαλάισζεο πνπ έρνπλ πξνθαιέζεη απηήλ ηελ θξίζε. Κεληξηθή ζε απηέο ηηο ζηξαηεγηθέο, είλαη ε ηνπηθή δηάζηαζε πνπ θσδηθνπνηείηαη κέζα ζηα ζπζηήκαηα γλψζεο (ηνπηθήο, ρσξηθήο ή ελδνγελνχο), ηα νπνία απεηθνλίδνπλ θαη πξνσζνχλ ηελ νηθνινγηθή θαη πνιηηηζκηθή βηνπνηθηιία. Απηή ε πνηθηιία, ζα έπξεπε λα δηακνξθψλεη ην ζεκείν έλαξμεο ησλ ελαιιαθηηθψλ γεσξγηψλ θαη ηελ θαζηέξσζε σζηφζν δπλακηθψλ αεηθφξσλ αγξνηηθψλ θνηλσληψλ. Ο νξηζκφο απηφο, ηνλίδεη ηνλ αληίθηππν ηεο εθαξκνγήο ησλ αγξν-νηθνινγηθψλ αξρψλ ζηελ νξγάλσζε ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζρέζεσλ θαη θαίλεηαη φηη έρεη λα θάλεη κε ηε βησζηκφηεηα ησλ αγξνηηθψλ θνηλνηήησλ θαη πνιηηηζκψλ αιιά θαη κε ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο παξαγσγήο. Ηδέεο φπσο ε ηνπηθφηεηα, ε ελδνγελήο ηθαλφηεηα θαη γλψζε, νη λένη θαλφλεο παξαγσγηθψλ θαη θαηαλαισηηθψλ πξαθηηθψλ θαη ε νηθνινγηθή θαη πνιηηηζκηθή πνηθηιία, βξίζθνληαη ελζσκαησκέλεο ζε έλαλ ηέηνην νξηζκφ θαη θαίλεηαη λα ππνζηεξίδνληαη απφ απηνχο πνπ πξεζβεχνπλ θαη εθαξκφδνπλ κία πην νιηζηηθή βηνινγηθή ή αεηθνξηθή θηινζνθία. Καη νη δχν αληηιήςεηο, ηεο βηνινγηθήο θαη ηεο αγξν-νηθνινγηθήο γεσξγίαο, ζηελ αξρή έλλνηεο ηαπηφζεκεο, ζπλδένληαη ζηελά κε ηελ αεηθνξηθή 2 πξνζέγγηζε ηεο γεσξγίαο. Με αθνξκή ηηο εμειίμεηο ζηε ζχγρξνλε γεσξγία, νη νπνίεο έρνπλ νδεγήζεη ηε καθξνπξφζεζκε βησζηκφηεηα ησλ δηαδεδνκέλσλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο ζε ακθηζβήηεζε, ν Hodge (1993), ζπλνςίδεη απηέο αθξηβψο ηηο ζπλζήθεο ηεο γεσξγίαο, πνπ δελ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε αεηθνξία ηνπ ζπκβαηηθνχ ζπζηήκαηνο παξαγσγήο: «Ζ γεσξγία αληιεί ηηο εηζξνέο πνπ ρξεζηκνπνηεί απφ πην καθξηλέο (γεσγξαθηθά θαη ηνκεαθά πεγέο), κε απνηέιεζκα λα απμάλεη ην πνζνζηφ ηεο ζηελ πξνκήζεηα ελέξγεηαο απφ κε-αλαλεψζηκεο πεγέο, λα εμαξηάηαη απφ κία πην ζηελή γελεηηθή βάζε θαη λα έρεη έλα απμαλφκελν αληίθηππν ζην πεξηβάιινλ. Απηφ αληαλαθιάηαη ηδηαίηεξα ζηε κεγάιε 2 Ζ ηδέα ηεο αεηθνξηθφηεηαο βξίζθεηαη ζηελ θαξδηά ησλ ζπδεηήζεσλ πνπ εθηπιίζζνληαη γχξσ απφ ηε ρξήζε ησλ θπζηθψλ πεγψλ ηνπ πιαλήηε, σζηφζν δελ ππάξρεη γεληθή ζπλαίλεζε φζνλ αθνξά ζηελ εξκελεία ηεο έλλνηαο απηήο, παξά ηε δηαηζζεηηθή ειθπζηηθφηεηά ηεο (Park and Seaton, 1996). Δπίζεο, ζχκθσλα κε νξηζκέλνπο, ε αεηθνξηθή γεσξγία είλαη ζπλψλπκε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, ελψ θαηά άιινπο, πξφθεηηαη γηα μερσξηζηέο ηδέεο πνπ δελ πξέπεη λα εμηζψλνληαη (Rigby, D. and Cáceres, D., 2001). 10

ηεο εμάξηεζε απφ ρεκηθά ιηπάζκαηα θαη γεσξγηθά θάξκαθα, ζηελ εμάξηεζή ηεο απφ επηδνηήζεηο θαη εληζρχζεηο ηηκψλ θαη ζηα εμσηεξηθά ηεο θφζηε φπσο είλαη νη απεηιέο γηα άιια είδε, ε πεξηβαιινληηθή ξχπαλζε, ε θαηαζηξνθή πιεζπζκψλ θαη νη θίλδπλνη γηα ηελ αλζξψπηλε πγεία θαη επδσία». Ο φξνο «αεηθνξία» ζεκαίλεη ηε δηαηήξεζε ηεο χπαξμεο, ελλνψληαο ηε κνληκφηεηα ή ηε καθξνπξφζεζκε ππνζηήξημε. ηα πιαίζηα ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο, αλαθέξεηαη φηη: «ε αεηθφξνο γεσξγία είλαη ηθαλή λα δηαηεξήζεη ηελ παξαγσγηθφηεηά ηεο θαη ηε ρξεζηκφηεηά ηεο ζηελ θνηλσλία καθξνπξφζεζκα πξέπεη λα είλαη πεξηβαιινληηθά πγηήο, λα δηαηεξεί ηηο πεγέο, λα είλαη νηθνλνκηθά βηψζηκε, θνηλσληθά ππνζηεξηθηηθή θαη εκπνξηθά αληαγσληζηηθή» (Ikerd, 1993). Δπίζεο, «ηα ζπζηήκαηα πνπ είλαη αεηθνξηθά γηα έλαλ αγξφηε ή κία εθκεηάιιεπζε θάπνηα ρξνληθή ζηηγκή, κπνξεί λα κελ είλαη αεηθνξηθά γηα έλαλ άιιν αγξφηε ή εθκεηάιιεπζε ζε θάπνηα άιιε ρξνληθή ζηηγκή» (Ikerd, 1993) πνπ ζεκαίλεη φηη κία αεηθνξηθή ηερληθή ζα πνηθίιεη ρξνληθά θαη ηνπηθά. χκθσλα κε απηή ηε ινγηθή, ε αεηθνξία 3 δελ κπνξεί λα ζπλδεζεί κε έλα ηδηαίηεξν ζχλνιν γεσξγηθψλ πξαθηηθψλ ή κεζφδσλ, θαζψο ε ηθαλφηεηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο ηερλνινγίαο λα ζπκπεξηθεξζεί σο αεηθνξηθή, εμαξηάηαη θπξίσο απφ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ πιαηζίνπ, ζην νπνίν απηή ρξεζηκνπνηείηαη. ε έλα πεδίν πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο εξκελείεο γηα ην ηη είλαη βηνινγηθή γεσξγία θαη ηη ζεκαίλεη αεηθνξηθή γεσξγία, ε εηζαγσγή ησλ πξνηχπσλ βηνινγηθήο γεσξγίαο απνηειεί κία ζηαζεξή βάζε αλαθνξάο. Ωζηφζν, εδψ ειινρεχεη ν θίλδπλνο θάπνηνη λα «ππνβαζκίζνπλ» ηελ έλλνηα ηεο βηνινγηθήο παξαγσγήο ζε φ,ηη απιά εκπεξηέρεηαη ζηα πξφηππα 4 απηά ελψ ε βηνινγηθή παξαγσγή, 3 Πνιιέο «ελαιιαθηηθέο» πξνζεγγίζεηο έρνπλ αλαπηπρζεί ζηα πιαίζηα ησλ αεηθνξηθψλ ζπζηεκάησλ φπσο ε νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε παξαζίησλ (Carol and Risch, 1990), ε νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε ηεο ζνδεηάο (LEAF, 1991), ε γεσξγία ρακειψλ εηζξνψλ, ε αεηθνξηθή γεσξγία ρακειψλ εηζξνψλ (Edwards, 1987), ε αεηθνξηθή γεσξγία ρακειψλ εμσηεξηθψλ εηζξνψλ (Reijntjes et al., 1992), ε αγξν-νηθνινγία (Altiery, 1995), ε βηνδπλακηθή γεσξγία (Steiner, 1924), ε βηνινγηθή γεσξγία (Scofield, 1986) θ.α. Αλάκεζα ζε απηέο ηηο πξνζεγγίζεηο, ε βηνινγηθή γεσξγία θαη ε ζρέζε ηεο κε ηελ αεηθνξία, είλαη ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο θαζψο είλαη πξνγελέζηεξε ησλ άιισλ πξνζεγγίζεσλ σο «πεξηβαιινληηθά θηιηθή» γεσξγία (Scofield, 1986) θαη θαζψο πξφθεηηαη γηα έλα ξαγδαία αλαπηπζζφκελν γεσξγηθφ ηνκέα ζε πνιιέο ρψξεο. 4 Ο ξφινο ηεο Γηεζλνχο πλνκνζπνλδίαο ησλ Κηλεκάησλ Βηνινγηθήο Γεσξγίαο (IFOAM) ζηε δηαθπβέξλεζε ησλ βηνινγηθψλ αγξν-δηαηξνθηθψλ δηθηχσλ, εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηε δηεζλή πξνψζεζε ησλ ζπζηεκάησλ πηζηνπνίεζεο πνπ θαζηέξσζαλ νη παξαγσγνί ηνπ Βνξξά θαη νη νξγαληζκνί, 11

ζηελ νπζία, πεγαίλεη πέξα απφ ηα πεξηερφκελα απηψλ ησλ πξνηχπσλ παξαγσγήο. Έηζη, ελψ απφ ηε κία θξίλεηαη απαξαίηεηε κηα κεγαιχηεξε ξχζκηζε κέζσ ησλ πξνηχπσλ (Tate, 1994), απφ ηελ άιιε, ε ξχζκηζε απηή (αλαθνξηθά κε ηηο κεζφδνπο θαιιηέξγεηαο, κεηαπνίεζεο θαη δηαλνκήο), δελ κπνξεί λα θαιχςεη ηελ πιήξε γθάκα ησλ θηλήηξσλ θαη ησλ πξνζδνθηψλ ησλ βηνινγηθψλ θαιιηεξγεηψλ. Ζ εηζαγσγή ησλ πξνηχπσλ παξαγσγήο, ήηαλ απηή πνπ δηαρψξηζε ηε βηνινγηθή κέζνδν παξαγσγήο απφ νπνηαδήπνηε άιιε παξαγσγηθή κέζνδν. Πξφθεηηαη γηα πξφηππα πνπ νξίζηεθαλ απφ ηα ίδηα ηα θηλήκαηα ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο κέζα ζε κηα δηαδηθαζία απηνξχζκηζεο απηψλ ησλ θηλεκάησλ θαη απνηέιεζαλ ηε βάζε γηα ηελ πηζηνπνίεζε θαη ηε «ζήκαλζε» ηεο παξαγσγήο ησλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ θαη ησλ κεηαπνηεηηθψλ επηρεηξήζεσλ (Michelsen, 2001). Σα πξφηππα παξαγσγήο, αληαλαθινχλ ηελ θξηηηθή ζεψξεζε ηεο αλάπηπμεο ησλ πξαθηηθψλ ηεο ζπκβαηηθήο γεσξγίαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δεθαεηηψλ ηνπ 1960 θαη 1970 θαη ησλ αγξνηνπεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ εθαξκνγή απηψλ ησλ πξαθηηθψλ. Απνηεινχλ πξνζπάζεηεο ησλ θηλεκάησλ λα βξνπλ ηξφπνπο γηα λα πινπνηήζνπλ αμίεο φπσο ε θχζε, ην πεξηβάιινλ, ε παξαγσγή ηξνθίκσλ θαη ε θνηλσλία. Πξφθεηηαη γηα κηα ηδησηηθή αληίδξαζε, ε νπνία θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1980 θαη 1990, πήξε κηα πεξηζζφηεξν δεκφζηα δηάζηαζε κέζσ ηεο πξνζνρήο πνπ απέζπαζε απφ ηνπο πνιηηηθνχο ζεζκνχο ηεο Δπξψπεο αιιά θαη παγθνζκίσο κε απνηέιεζκα ηε ζεζκνπνίεζή ηεο (Michelsen, 2001). Ζ ζεζκνπνίεζε ηνπ θηλήκαηνο ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο απφ ηελ Δπξσπατθή θαη εζληθή πνιηηηθή γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ, είρε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ηφζν ζηελ αλαγλψξηζε, εμάπισζε θαη δπλακηθή ηεο φζν θαη ζηηο πξννπηηθέο ελζσκάησζεο ηνπ θηλήκαηνο ζηελ επξχηεξε νηθνλνκία (Louloudis, 2002). Θα αλαθεξζνχκε αλαιπηηθά ζην ηζηνξηθφ απηήο ηεο ζεζκνπνίεζεο ζηηο ακέζσο επφκελεο ελφηεηεο. Πξηλ ηα κέζα ηεο 10εηίαο ηνπ 1990, απηνί πνπ ππνζηήξηδαλ θαη εμαζθνχζαλ ηε βηνινγηθή γεσξγία, ήηαλ κηα κηθξή θαη ζρεηηθά νκνηνγελήο νκάδα. Ζ νκάδα απηή ππνζηήξηδε ην βηνινγηθφ ζχζηεκα παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο ζπρλά κε ζεκαληηθά θφζηε επθαηξίαο γηα ηνπο ίδηνπο θαη σο παξαγσγνί θαη σο θαηαλαισηέο πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ κία πξνζσπηθή πίζηε ζηελ νιηζηηθή θηινζνθία θαη πξαθηηθή ηεο πξνθεηκέλνπ λα ξπζκίζνπλ ηε βηνινγηθή πνηφηεηα θαη λα παγηψζνπλ ηηο αγνξέο (Allan & Kovach, 2000; Guthman, 1998). 12

βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη δηαβίσζεο (ε βηνινγηθή γεσξγία σο ηξφπνο δσήο) 5. Απηή ε ξηδνζπαζηηθή θηινζνθία, πεξηζηξεθφηαλ γχξσ απφ ηελ ειάρηζηε ρξήζε ηερληθψλ εηζξνψλ (ρξήζε ελαιιαθηηθψλ κεζφδσλ αληηκεηψπηζεο ερζξψλ, αζζελεηψλ θαη δηδαλίσλ) θαη αγξν-ρεκηθψλ, ηελ αλαθχθισζε θπηηθψλ θαη δσηθψλ ππνιεηκκάησλ, ηελ πηνζέηεζε ζπζηεκάησλ ελαιιαγήο θαιιηεξγεηψλ θαζψο θαη ηε δπλαηφηεηα πηνζέηεζεο ελαιιαθηηθψλ ηερλνινγηψλ, φπσο ε ρξήζε θαηά ην δπλαηφλ ηζαγελψλ θπιψλ δψσλ θαη θπηψλ θαη πνηθηιηψλ, ε ειεχζεξε θαη πγηεηλή βφζθεζε, ε θπζηθή δηαηξνθή θ.α. Δπίζεο, πεξηζηξεθφηαλ γχξσ απφ ηελ πξαθηηθή ηεο ηνπηθήο παξαγσγήο γηα ηελ ηνπηθή θαηαλάισζε, ειαρηζηνπνηψληαο έηζη ηελ απφζηαζε πνπ δηέλπαλ ηα ηξφθηκα πξνο φθεινο ηεο επξχηεξεο αεηθνξηθφηεηαο θαη βάδνληαο ηνλ παξάγνληα ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο θαιιηεξγεηέο θαη ηνπο θαηαλαισηέο. Σέινο, ε επηινγή θαηάιιεινπ ηφπνπ θαη επνρήο θαη ε έιιεηςε πςειήο κεηαπνίεζεο ηνπ πξντφληνο, αληαλαθινχζαλ κία επηζπκία γηα εξγαζία ζηα πιαίζηα ησλ θχθισλ ηεο θχζεο θαη φρη πέξα ή ζε αληίζεζε κε απηή. ηελ ίδηα γξακκή κε ην κνληέιν απηφ παξαγσγήο, νη αθνζησκέλνη θαηαλαισηέο, αλέπηπμαλ θαη ρξεζηκνπνίεζαλ νξηζκνχο πνηφηεηαο πνπ πξνθάιεζαλ ηηο ηφηε εμαηξεηηθά ηππηθέο θαη εμπγηαζκέλεο ζπκβαηφηεηεο πνπ είραλ πηνζεηεζεί απφ ηνλ θπξίαξρν ηνκέα ησλ ηξνθίκσλ, ζπκβαηφηεηεο πνπ αθνξνχζαλ ζην ζρήκα, ην κέγεζνο θαη ηελ παξνπζία ή απνπζία ςεγαδηψλ (Murdoch et al., 2000). Ζ βηνινγηθή γεσξγία αλαπηχρζεθε αλάκεζα ζηνπο ηδξπηέο, ηα κέιε θαη ηηο νξγαλψζεηο ηεο IFOAM, σο κία αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζε παγθφζκηα πξσηνπφξνπο, πνπ δνπιεχνπλ γηα έλα θνηλφ ζθνπφ. Οη νξγαληζκνί πνπ απνηεινχλ κέιε ηεο IFOAM, ζεσξνχλ ηνπο εαπηνχο ηνπο σο θνηλσληθά θηλήκαηα, κε ηα νπνία κνηξάδνληαη αξθεηά ραξαθηεξηζηηθά. Έλα απφ απηά ηα ζηνηρεία θαη ζεκείν εθθίλεζεο γηα ηε βηνινγηθή γεσξγία, είλαη κηα έληνλε θξηηηθή δηάζεζε απέλαληη ζηα ζπκβαηηθά ζπζηήκαηα γεσξγηθήο παξαγσγήο. Ζ θξηηηθή απηή ππνγξακκίδεη ηελ αλάγθε γηα κία πεξηζζφηεξν θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ γεσξγία, ε νπνία επηδηψθεη ηε βηψζηκε παξαγσγή, κέζσ ηεο δηαηήξεζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηεο αλαθχθισζεο ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ θαη ηεο επδσίαο ησλ δψσλ. Έλα άιιν ζηνηρείν, είλαη φηη νη ππέξκαρνη ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο 5 «Ζ έιιεηςε ζπγθεθξηκέλνπ νξηζκνχ (ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο), επέηξεπε ζε πνιινχο απφ εκάο, λα ζπλδένπκε ηε βηνινγηθή γεσξγία κε νξηζκέλα ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά θιίκαθαο, ηνπηθφηεηαο, ειέγρνπ, γλψζεο, δηαηξνθήο, θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο, ζπκκεηνρήο, ζρέζεσλ παξαγσγψλ-θαηαλαισηή θαη ζπλδέζεσλ κε ζρνιεία θαη θνηλφηεηεο» (Duesing, 1995). 13