Σύντοµη Γραµµατική της Αλβανικής για Παιδιά (Επίπεδο Α1-Β1) Συγγραφέας Αµαλία Ρόντου-Γκόρου Παιδαγωγική Επιµέλεια Μαρία Σουκαλοπούλου Επιστηµονική Επιµέλεια Ανθή Ρεβυθιάδου Θεσσαλονίκη 2014
Gramatikë e vogël e gjuhës shqipe për fëmijë (Niveli Α1-Β1) Autore Amalia Rondou-Gorou Redaktore Pedagogjike dhe Letrare Maria Soukalopoulou Redaktore shkencore Anthi Revithiadou Selanik 2014
ISBN:978,618,81491,1,3 Ιούνιος2014 Τίτλος:ΣύντομηγραμματικήτηςΑλβανικήςγιαπαιδιά Συγγραφέας:ΑμαλίαΡόντου,Γκόρου ΠαιδαγωγικήκαιΦιλολογικήΕπιμέλεια:ΜαρίαΣουκαλοπούλου ΕπιστημονικήΕπιμέλεια:ΑνθήΡεβυθιάδου,Αναπλ.Καθηγήτρια,Α.Π.Θ. Η Πράξη «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλλινοστούντων Μαθητών» υλοποιείται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕυρωπαϊκόΚοινοτικόΤαμείο)καιαπόεθνικούςπόρους. Εκδόσεις: ΕιδικόςΛογαριασμόςΚονδυλίωνΈρευναςΑριστοτελείουΠανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(Ε.Λ.Κ.Ε.Α.Π.Θ.) Γ Σεπτεμβρίου,ΚτήριοΚ.Ε.Δ.Ε.Α. Πανεπιστημιούπολη54124,Θεσσαλονίκη Τηλ.2310991356,Fax:2310200392 ΆδειαCreativeCommons ΑναφοράΔημιουργού ΜηΕμπορικήΧρήση ΌχιΠαράγωγαΈργα3.0 Ελλάδα Επιτρέπεταισεοποιονδήποτεαναγνώστηηαναπαραγωγήτουέργου(ολική, μερική ή περιληπτική, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικά, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), η διανομή και η παρουσίαση στο κοινό υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: αναφορά της πηγής προέλευσης, μη εμπορική χρήση του έργου. Επίσης, δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να τροποποιήσετεήναδημιουργήσετεπάνωστοέργοαυτό. Aναλυτικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη άδεια cc, μπορείτε να διαβάσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://creativecommons.org/licenses/by,nc,nd/3.0/gr/
Εκδόσεις: ΕιδικόςΛογαριασμόςΚονδυλίωνΈρευναςΑριστοτελείουΠανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(Ε.Λ.Κ.Ε.Α.Π.Θ.) Γ Σεπτεμβρίου,ΚτήριοΚ.Ε.Δ.Ε.Α. Πανεπιστημιούπολη54124,Θεσσαλονίκη Τηλ.2310991356,Fax:2310200392 ISBN:978,618,81491,1,3
Gramatikë e vogël e gjuhës shqipe për fëmijë (Niveli Α1-Β1) Autore Amalia Rondou-Gorou Redaktore Pedagogjike dhe Letrare Maria Soukalopoulou Redaktore shkencore Anthi Revithiadou Selanik 2014
ISBN:978,618,81491,1,3 Ιούνιος2014 Τίτλος:ΣύντομηγραμματικήτηςΑλβανικήςγιαπαιδιά Συγγραφέας:ΑμαλίαΡόντου,Γκόρου ΠαιδαγωγικήκαιΦιλολογικήΕπιμέλεια:ΜαρίαΣουκαλοπούλου ΕπιστημονικήΕπιμέλεια:ΑνθήΡεβυθιάδου,Αναπλ.Καθηγήτρια,Α.Π.Θ. Η Πράξη «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλλινοστούντων Μαθητών» υλοποιείται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕυρωπαϊκόΚοινοτικόΤαμείο)καιαπόεθνικούςπόρους. Εκδόσεις: ΕιδικόςΛογαριασμόςΚονδυλίωνΈρευναςΑριστοτελείουΠανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(Ε.Λ.Κ.Ε.Α.Π.Θ.) Γ Σεπτεμβρίου,ΚτήριοΚ.Ε.Δ.Ε.Α. Πανεπιστημιούπολη54124,Θεσσαλονίκη Τηλ.2310991356,Fax:2310200392 ΆδειαCreativeCommons ΑναφοράΔημιουργού ΜηΕμπορικήΧρήση ΌχιΠαράγωγαΈργα3.0 Ελλάδα Επιτρέπεταισεοποιονδήποτεαναγνώστηηαναπαραγωγήτουέργου(ολική, μερική ή περιληπτική, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικά, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), η διανομή και η παρουσίαση στο κοινό υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: αναφορά της πηγής προέλευσης, μη εμπορική χρήση του έργου. Επίσης, δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να τροποποιήσετεήναδημιουργήσετεπάνωστοέργοαυτό. Aναλυτικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη άδεια cc, μπορείτε να διαβάσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://creativecommons.org/licenses/by,nc,nd/3.0/gr/
Εισαγωγικό σηµείωµα ΣτοπλαίσιοτηςΔράσης5«Ενίσχυσητηςμητρικήςγλώσσαςτωνμαθητών»του Προγράμματος «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών» υλοποιήθηκεέναδιετέςπιλοτικόπρόγραμμαμαθημάτωναλβανικήςγλώσσας σε σχολεία της Α βαθμιας και Β θμιας εκπαίδευσης (2011L2013). Από τα πρώτα κιόλας στάδια της πιλοτικής διδασκαλίας έγινε σαφής η ανάγκη δημιουργίας μιας γραμματικής, η οποία θα είναι προσαρμοσμένη στην γλωσσικήομάδα,τηνηλικίακαι,γενικότερα,τιςιδιαίτερεςγλωσσικέςανάγκες των μαθητών/lτριών που έχουν την Αλβανική ως γλώσσα καταγωγής. Κοινό χαρακτηριστικό της ομάδας στόχου είναι ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο γλωσσομάθειας, παρατηρείται εκτενής παρεμβολή της Ελληνικής στην Αλβανική σε όλα τα γραμματικά επίπεδα (φωνητική, φωνολογία, μορφοσύνταξη)αλλάκαιστολεξιλόγιο.τοότιηπαρεμβολήτηςελληνικήςστη γλώσσαlστόχο αποτελεί την κύρια αιτία λαθών και σύγχυσης σε γλωσσικό επίπεδο των μαθητών/lτριών είναι αναμενόμενη δεδομένου ότι στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι μαθητές/lτριες έχουν πιο αναπτυγμένες γλωσσικές δεξιότητες στην Ελληνική, ενώ δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των δύο εκ των τεσσάρων δεξιοτήτων στην Αλβανική, και συγκεκριμένασεεκείνεςτηςπαραγωγήςκαιτηςκατανόησηςγραπτούλόγου. Το συγκεκριμένο εγχειρίδιο γραμματικής σχεδιάστηκε με γνώμονα ακριβώς τις απαιτήσεις για στοχευμένη γνώση και τις εξειδικευμένες γλωσσικές ανάγκες των μαθητών/lτριών που συμμετείχαν στα γλωσσικά μαθήματα. Η παρούσα σύντομη γραμματική της Αλβανικής παρουσιάζει με τρόποαπλόκαιάμεσοταβασικάγραμματικάχαρακτηριστικάτηςγλώσσας,τα οποία εξετάζονται στα εγχειρίδια Μësojmë' shqip' Ι και' Μësojmë' shqip' ' ΙΙ. Οι μαθητές μπορούν να την συμβουλευτούν προκειμένου να κατανοήσουν κάποια από τα γραμματικά φαινόμενα που εξετάζονται στην τάξη ή που συναντούν στο βιβλίο των ασκήσεων. Στόχος του εγχειριδίου δεν είναι να παρουσιάσει εξαντλητικά τα βασικά γραμματικά φαινόμενα σε όλα τα επίπεδαγλωσσομάθειας,αλλάναπροσφέρειμιασφαιρικήεικόνατηςδομής τηςαλβανικήςγλώσσαςμεαπλόκαιάμεσοτρόποξεκινώνταςαπότοεπίπεδο των αρχαρίων (Α1/Α2) και φτάνοντας έως το επίπεδο των προχωρημένων (Β1).
To παρόν εγχειρίδιο απευθύνεται σε νέους και παιδιά που επιθυμούν να αποκτήσουν ή να επεκτείνουν τη γνώση της γραμματικής της Αλβανικής, σε αλβανόφωνους γονείς που επιθυμούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους στην κατάκτηση της αλβανικής γλώσσας, αλλά και σε εκπαιδευτικούς που ασχολούνται με τη διδασκαλία της Αλβανικής σε ελληνόφωνο κοινό στο πλαίσιοπρογραμμάτωνδιδασκαλίαςγλώσσας. Ησυγγραφικήκαιεπιστημονικήομάδα Θεσσαλονίκη,Ιούνιος2014 2
Πίνακας Περιεχοµένων 1.Ουσιαστικό Εmri...5 1.1.Toγένος Gjinia...5 1.2.Οιπτώσεις Rasat...6 1.2.1.Ονομαστικήπτώση Rasaemërore...6 1.2.2.Αιτιατικήπτώση Rasakallëzore...8 1.2.3.Γενικήπτώση Rasagjinore...10 1.2.4.Δοτικήπτώση Rasadhanore...13 1.2.5.Αφαιρετικήπτώση Rasarrjedhore...15 1.3.Παραδείγματακλίσηςουσιαστικών...17 1.4.ΤοουσιαστικόμεμιαματιάστηνΕλληνικήκαιτηνΑλβανική...18 2.Επίθετο Μbiemri...20 2.1.Κλίσηουσιαστικούμεέναρθροεπίθετο Lakimiemërmbiemërinyjshëm...20 2.2.Οιβαθμοίτωνεπιθέτων Shkallëtembiemrit...22 2.3.ΤοεπίθετομεμιαματιάστηνΕλληνικήκαιτηνΑλβανική...23 3.Αντωνυμίες Përemrat...25 3.1.Προσωπικέςαντωνυμίες Përemrivetor...25 3.2.Κτητικάεπίθετακαικτητικέςαντωνυμίες Përemratpronorëdhepëremratpronorëtëemërzuar...27 3.2.1.Κτητικάεπίθετα Përemratpronorë...27 3.2.2.Κτητικέςαντωνυμίες Përemratpronorëtëemërzuar...30 3.3.Ερωτηματικέςαντωνυμίες Përemratpyetës...34 3.3.1.Ηαντωνυμίαkush Përemrikush...34 3.3.2.Ηαντωνυμίαcili Përemricili...35 3.3.3.Ηαντωνυμίαcila Përemricila...35 3.3.4.Οιαντωνυμίεςç?'και'çfarë?'(τι) Përemratç?dheçfarë?...36 3.4.ΟιαντωνυμίεςμεμιαματιάστηνΕλληνικήκαιτηνΑλβανική...36 4.Ρήμα Folja...38 4.1.Πρόσωποκαιαριθμός Vetadhenumri...39 4.2.Φωνή Formaveproredhejoveproreefoljeve...39 4.3.Έγκλιση Zgjedhimi...40 4.3.1.Οριστική Mënyradëftore...40 4.3.2.Υποτακτική Mënyralidhore...40 4.3.3.Προστακτική Mënyraurdhërore...41 4.4.Χρόνοι Kohëtefoljes...41 3
4.4.1.Ενεστώτας Kohaetashme...41 4.4.2.Παρατατικός Kohaepakryer...42 4.4.3.Αόριστος Kohaekryerethjeshtë...42 4.4.4.Ομέλλοντας Kohaeardhme...43 4.5.Παραδείγματακλίσηςρημάτων...44 4.5.1.ΡήματασυζυγίαςI...44 4.5.2.ΡήματασυζυγίαςII...48 4.5.3.ΡήματασυζυγίαςIII...51 4.5.4.Toρήμαjam(είμαι)...54 4.5.5.Toρήμαkam(έχω)...54 5.Βιβλιογραφία Bibliografi...56 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠίνακεςΓραμματικής...57 4
1. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ EMRI Τα ουσιαστικά είναι στην Αλβανική, όπως και στην Ελληνική, λέξεις που δηλώνουν ανθρώπους, ζώα, πράγματα, ενέργεια, κατάσταση και ιδιότητα. Διαθέτουνδύοαριθμούς:τον'ενικό'αριθμό' 'numri'njëjësκαιτονπληθυντικό' αριθμό' numri'shumës. Ωστόσο, σε αντίθεση με την Ελληνική, έχουν δύο γένη: το αρσενικό' γένος / gjinia' mashkullore και το θηλυκό' γένος' /gjinia' femërore, και πέντε πτώσεις:' ονομαστική' 'emërore,'γενική' 'gjinore,'δοτική' 'dhanore,'αιτιατική' kallëzore' και'αφαιρετική' rrjedhore. 1.1. To γένος Gjinia Όσα ουσιαστικά λήγουν σε σύμφωνο είναι κατά κανόνα αρσενικά ενώ όσα λήγουνσεφωνήενείναικατάκανόναθηλυκά.υπάρχουνωστόσοκάποιαλίγα θηλυκά που λήγουν σε 0r, 0l ή 0ll πριν από τα Lë ή 0u. Π.χ. οι λέξεις kodër (λόφος),zemër'(καρδιά),vegël(εργαλείο),kumbull(δαμάσκηνο). Υπάρχουν επίσης και κάποια αρσενικά τα οποία λήγουν σε φωνήεν. Από τα πιο συνηθισμένα παραδείγματα είναι οι λέξεις: vëlla (αδελφός), baba (πατέρας), atdhe (πατρίδα), shi (βροχή), sy (μάτι), djalë (αγόρι), burrë (άνθρωπος),kalë(άλογο). *Το ουδέτερο γένος (gjinia' asnjanëse) στην Αλβανική, σε αντίθεση με την Ελληνική συναντάται σε περιορισμένο αριθμό ουσιαστικών. Στο ουδέτερο γένοςανήκουνόσαουσιαστικάλήγουνσε0t(0tëή0it)καισυνοδεύονταιαπό το συνδετικό άρθρο të:' të' ftohtët' (το κρύο), të' menduarit' (η σκέψη), të' mësuarit(ημάθηση). Τα ουσιαστικά στα Αλβανικά δεν παίρνουν οριστικό και αόριστο άρθρο. Οι καταλήξειςτουουσιαστικούδείχνουνανκάτιείναιtrajta'e'shquar(οριστικός τύπος), ή αόριστο trajta' e' pashquar (αόριστος τύπος). Παρατήρησε τις παρακάτωπροτάσειςγιανακαταλάβειςτηδιαφοράμεταελληνικά: 5
(1) Macjaimeështëlozonjare. Ηγάταμουείναιπαιχνιδιάρα.(Γνωρίζωποιαγάτα)Lοριστικόςτύπος (2) Njëmacetheuvazon. Μιαγάταέσπασετοβάζο.(Δενγνωρίζωποιαγάτα)Lαόριστοςτύπος Ναθυμάσαιότιστοναόριστοτύπομπορούμεναχρησιμοποιήσουμεπριναπό τοουσιαστικότηλέξηnjë(ένας,μία,ένα)γιατονενικόαριθμόκαιτιςλέξεις ca/disa(μερικά)γιατονπληθυντικόαριθμό. 1.2. Οι πτώσεις Rasat Για να μάθεις πώς σχηματίζονται οι πτώσεις των ουσιαστικών θα πρέπει να μελετήσειςτουςπίνακεςπουθαβρειςσεκάθευποενότηταγιακάθεπτώση ξεχωριστά. Στους πίνακες αυτούς, τα ουσιαστικά χωρίζονται σε τέσσερις μεγάλες ομάδες ανάλογα με την κατάληξή τους στον οριστικό τύπο της ονομαστικήςενικούαριθμού. Οιομάδεςαυτέςείναι: o Αρσενικά ουσιαστικά που στον οριστικό τύπο της ονομαστικής ενικού λήγουνσε0i o Αρσενικά ουσιαστικά που στον οριστικό τύπο της ονομαστικής ενικού λήγουνσε0u o Θηλυκά ουσιαστικά που στον οριστικό τύπο της ονομαστικής ενικού λήγουνσε0a o Θηλυκά ουσιαστικά που στον οριστικό τύπο της ονομαστικής ενικού λήγουνσε0ja 1.2.1. Ονοµαστική πτώση Rasa emërore Τα ουσιαστικά σε ονομαστική απαντούν στον ενικό αριθμό στην ερώτηση kush? (ποιος), cili?' (ποιος), cila? (ποια) και στον πληθυντικό αριθμό στις ερωτήσειςcilët?(ποιοι),cilat?'(ποιες),ç?'(τι)καιçfarë?(τι).δεςμεποσοχήτα παρακάτωπαραδείγματα: (3) Nxënësiiriuulnëbangënefundit. Οκαινούριοςμαθητήςκάθισεστοτελευταίοθρανίο. Ciliuulnëbangënefundit?Nxënësi. Ποιοςκάθισεστοτελευταίοθρανίο;Ομαθητής. 6
(4) Gazetaështëbrendanëçantë. Ηεφημερίδαείναιμέσαστηντσάντα. Cilaështëbrendanëçantë?Gazeta. Τιείναιμέσαστηντσάντα;Ηεφημερίδα. (5) Nxënësitshkojnënëshkollë. Οιμαθητέςπηγαίνουνστοσχολείο. Cilëtshkojnënëshkollë?Nxënësit. Ποιοιπηγαίνουνστοσχολείο;Οιμαθητές. (6) Fletoretjanënëçantë. Τατετράδιαείναιμέσαστηντσάντα. Cilatjanënëçantë?Fletoret. Τιείναιμέσαστηντσάντα;Τατετράδια., (7) Çantakabrendafletoredhelibra. Ητσάνταέχειμέσατετράδιακαιβιβλία. Çfarëkaçantabrenda?Fletoredhelibra. Τιέχειμέσαητσάντα;Τετράδιακαιβιβλία. Πίνακας1.1:Αρσενικάσε0iσεονομαστική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lisi (një)lis Πληθυντικός lisat (ca disa)lisa Όπως το lisi (ο δρυς) σχηματίζουν τον αόριστο και τον οριστικό τύπο ονομαστικής ουσιαστικά όπως: laps]lapsi' (μολύβιlτο μολύβι), kompjuter] kompjuteri (υπολογιστήςl ο υπολογιστής), mësues]mësuesi (καθηγητήςlο καθηγητής),qen']qeni'(σκύλοςlοσκύλος),top]topi(μπάλαlημπάλα),mal]mali (βουνόlτοβουνό)κ.λπ. Πίνακας1.2:Αρσενικάσε0uσεονομαστική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός shoku (një)shok Πληθυντικός shokët (ca disa)shokë Σύμφωνα με το shoku (ο φίλος), σχηματίζουν τον αόριστο και τον οριστικό τύποονομαστικήςουσιαστικάόπως:mik]miku(φίλοςlοφίλος),peshk]peshku 7
(ψάριlτοψάρι),krah]krahu(ώμοςlοώμος),'zog]zogu(πουλίlτοπουλί),ari]ariu (αρκούδοςlοαρκούδος)κ.λπ. Πίνακας1.3:Θηλυκάσε0aσεονομαστική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός vajza (një)vajzë Πληθυντικός vajzat (ca disa)vajza Σύμφωναμετοvajza(τοκορίτσι),σχηματίζουντοναόριστοκαιτονοριστικό τύπο ονομαστικής ουσιαστικά όπως:' fushë]fusha' (κάμποςlο κάμπος), motër] motra (αδερφήlη αδερφή), këngë]kënga (τραγούδιlτο τραγούδι), nënë]nëna (μητέραlημητέρα),klasë]klasa'(τάξηlητάξη)κ.λπ. Πίνακας1.4:Θηλυκάσε0jaσεονομαστική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lulja (një)lule Πληθυντικός lulet (ca disa)lule Σύμφωναμετο'lulja(τολουλούδι),σχηματίζουντοναόριστοκαιτονοριστικό τύπο ονομαστικής ουσιαστικά όπως:' mësuese]mësuesja (δασκάλαlη δασκάλα), dele]delja (πρόβατοlτο πρόβατο), dritare]dritarja (παράθυροlτο παράθυρο),fletore]fletorja(τετράδιοlτοτετράδιο)κ.λπ. Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 2(15,16) 1L5(109]111) 1.2.2. Αιτιατική πτώση Rasa kallëzore Τα ουσιαστικά σε αιτιατική απαντούν στον ενικό αριθμό στην ερώτηση kë?' (ποιον)cilin?'(ποιον)'cilën?(ποια)στονενικόαριθμόκαιστηνερώτησηcilët? (ποιους)cilat?(ποιες)στονπληθυντικόαριθμό. (8) Diskutuampërlibrin. Συζητήσαμετοβιβλίο. Përcilindiskutuam?Përlibrin. Γιαποιοσυζητήσαμε;Γιατοβιβλίο. 8
(9) ShoqërohemmeValbonën. ΚάνωπαρέαμετηΒαλμπόνα. Mecilënshoqërohem?MeValbonën. Μεποιακάνωπαρέα;ΜετηΒαλμπόνα. (10) Valbonapovizatonzogun. ΗΒαλμπόναζωγραφίζειτοπουλί. KëpovizatonValbona?Zogun. ΤιζωγραφίζειηΒαλμπόνα;Τοπουλί. (11) Entelëneduantëgjithëshokët. ΤηνΕντέλατηναγαπούνοιφίλοι. Cilëneduantëgjithëshokët?Entelën. Ποιααγαπούνοιφίλοι;ΤηνΕντέλα. (12) Artanipofletmeshoqeteklasës. ΟΑρτάνμιλάειμετιςσυμμαθήτριέςτου. MecilatpofletArtani?Meshoqet. ΜεποιεςμιλάειοΑρτάν;Μετιςσυμμαθήτριέςτου. (13) Atopodiskutojnëmeshokët. Αυτέςσυζητάνεμετουςφίλους. Mecilëtpodiskutojnëato?Meshokët. Μεποιουςσυζητάνεαυτές;Μετουςφίλους. Τα ουσιαστικά σε αιτιατική πτώση συνοδεύουν τις περισσότερες προθέσεις τηςαλβανικήςγλώσσαςόπως:në(στον στην στο),mbi(πάνωστο),nën(κάτω από),me(με),pa'(χωρίς),për'(για)κ.λπ. (14) Nëorëntetëjamnëshkollë. Στιςοκτώτοπρωίείμαιστοσχολείο. (15) Gotaështëmbitryezë. Τοποτήριείναιπάνωστοτραπέζι. (16) Macjaështënënkrevat. Ηγάταείναικάτωαπότοκρεβάτι. (17) UtakovamevëllanëeArtanit. ΣυναντήθηκεμετοναδελφότουΆρταν. (18) Oraështë12panjëçerek. Ηώραείναι12πάρατέταρτο. 9
(19) Mësuesinafolipërhistorinëeautorit. Οδάσκαλοςμαςμίλησεγιατηνιστορίατουσυγγραφέα. Πίνακας1.5:Αρσενικάσε0iσεαιτιατική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lisin (një)lis vëllanë (një)vëlla Πληθυντικός lisat (ca disa)lisa vëlllezërlit (ca disa)vëlllezër Πίνακας1.6:Αρσενικάσε0uσεαιτιατική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός shokun (një)shok Πληθυντικός shokët (ca disa)shokë Πίνακας1.7:Θηλυκάσε0aσεαιτιατική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός vajzën (një)vajzë shtëpinë (një)shtëpi Πληθυντικός vajzat (ca disa)vajza shtëpitë (ca disa)shtëpi Πίνακας1.8:Θηλυκάσε0jaσεαιτιατική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lulen (një)lule Πληθυντικός lulet (ca/disa)lule Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 3(27) 1,2,3(113]114) 1.2.3. Γενική πτώση Rasa gjinore ΣταΑλβανικάγιαναδηλώσουμεσεποιονανήκεικάτιχρησιμοποιούμε,όπως καισταελληνικάτηγενικήπτώση. 10
Τα ουσιαστικά σε γενική απαντούν στην ερώτηση:' i e' kujt?' (τίνος) i e' cilit? (ποιου) i e' cilës? (ποιας) στον ενικό αριθμό και στην ερώτηση i e' cilëve? (ποιων)i e'cilave?(ποιων)στονπληθυντικόαριθμό. (20) Rrëfimiigjyshitmëpëlqeushumë. Ηιστορίατουπαππούμουάρεσεπάραπολύ. Rrëfimiikujt icilitmëpëlqeushumë?'igjyshit. Ηιστορίατίνοςμουάρεσεπολύ;Τουπαππού. (21) BabaiiValbonësështëmjek. ΟπατέραςτηςΒαλμπόναείναιγιατρός. Babaiikujt icilësështëmjek?ivalbonës. Οπατέραςτίνος ποιαςείναιγιατρός;τηςβαλμπόνα. (22) NënaeEntelësështëmësuese. ΗμητέρατηςΕντέλαείναιδασκάλα. Nënaekujt ecilësështëmësuese?eentelës. Ημητέρατίνος ποιαςείναιδασκάλα;τηςεντέλα. (23) Upublikuanemratenxënësvefitues. Δημοσιεύτηκανταονόματατωννικητώνμαθητών. Emratecilëveupublikuan?Emratenxënësvefitues. Ταονόματαποιωνδημοσιεύτηκαν;Τωννικητώνμαθητών. (24) Faqetefletorevejanëplotmezhgarravina. Οισελίδεςτωντετραδίωνείναιγεμάτεςμεμουντζούρες. Faqetecilavejanëplotmezhgarravina?Efletoreve. Οισελίδεςποιωνείναιγεμάτεςμεμουντζούρες;Τωντετραδίων. Πριναποτοουσιαστικόστηγενικήμπαίνειπάντοτεένααπόταάρθρα'i,'e,'të,' së' ανάλογα με το γένος, τον αριθμό και την πτώση του ουσιαστικου που προηγείται. H γενική οριστικού τύπου παίρνει το άρθρο i μόνο όταν το ουσιαστικό που προηγείταιείναιαρσενικούγένουςκαιενικούαριθμούπ.χ. (25) οrariipunës τοωράριοτηςεργασίας (26) vëllaiifatosit οαδερφοςτουφατός 11
Σεόλεςτιςάλλεςπεριπτώσειςμπαίνειτοάρθροeπ.χ. (27) bibliotekaeshkollës ηβιβλιοθήκητουσχολείου (28) vajzaexhaxhit ηκόρητουθείου (29) ditëtejavës οιμέρεςτηςεβδομάδας (30) oborrineshtëpisë στηναυλήτουσπιτιού (31) librateshokëve ταβιβλίατωνφίλων Πίνακας1.9:Αρσενικάσε0iσεγενική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός i/elisi0t i/evëllai0t i/elapsi0t i/e(një)lis0i i/e(një)vëlla0i i/enjëlaps0i Πληθυντικός i/elisa0ve i/evëllezër0ve i/elapsa0ve Πίνακας1.10:Αρσενικάσε0uσεγενική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός i/eshoku0t i/e(një)shok0u Πληθυντικός i/eshokë0ve i/e(ca disa)shokë0ve Πίνακας1.11:Θηλυκάσε0aσεγενική i/e(ca disa)lisa0ve i/e(ca disa)vëllezër0ve i/e(ca disa)lapsa0ve Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός i/evajzë0s i/e(një)vajze i/eshtëpi0së i/e(një)shtëpi0e Πληθυντικός i/evajza0ve i/e(ca disa)vajza0ve i/eshtëpilve i/e(ca disa)shtëpi0ve 12
Πίνακας1.12:Θηλυκάσε0jaσεγενική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός i/elule0s i/e(një)lule0je Πληθυντικός i/elule0ve i/e(ca disa)lule0ve Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 4(34]35) 1,2,5(118]120) 1.2.4. Δοτική πτώση Rasa dhanore ΗδοτικήδενυπάρχειστηΝέαΕλληνική.ΣτηνΑλβανικήχρησιμοποιείταιγια ναδηλώσεισεποιονήσετιπηγαίνειηενέργειαπουδηλώνειτορήμα.με άλλαλόγια,μετηδοτικήδηλώνεταιτοέμμεσοαντικείμενο. Ταουσιαστικάστηδοτικήαπαντούνστηνερώτησηkujt?(σεποιον)cilit?(σε ποιον),cilës?(σεποια;)στονενικόαριθμόκαιστηνερώτησηcilëve'(σεποιους) cilave?' (σε ποιες) στον πληθυντικό αριθμό. Συνήθως συνοδεύουν ρήματα όπως: jap (δίνω), fal' (συγχωρώ), pëlqej (αρέσω), bie (πέφτω), tregoj (διηγούμαι),them(λέω),dhemb(πονάω)κ.λπ. (32) Idhembkokadjalit. Τουπονάτοκεφάλιτουπαιδιού. Kujtidhembkoka?Djalit. Τίνοςπονάειτοκεφάλι;Τουπαιδιού. Στοπαραπάνωπαράδειγματοουσιαστικόdjalit(παιδιού)βρίσκεταισεδοτική πτώση. Απαραίτητη για τη χρήση της δοτικής είναι η παρουσία της προσωπικής αντωνυμίας πριν από το ρήμα, όπως φαίνεται και στο παράδειγμα(31). (33) Prindëritiblenëatijnjëbiçikletë. Οιγονείςτουαγόρασαναυτούέναποδήλατο. ΗδοτικήμεταφράζεταισταΕλληνικάμεπροθετικήφράση,μεγενικήήμε αιτιατική. 13
(34) IjapnjëlibërMaries. ΔίνωέναβιβλίοστηΜαρία. (35) UnëijapMariesnjëlibër. ΔίνωτηςΜαρίαςέναβιβλίο. (36) IjapMariesnjëlëngportokalli. ΚερνάωτηΜαρίαπορτοκαλάδα. (37) ImësojmatematikëJanit. ΔιδάσκωτονΓιάννημαθηματικά. Πίνακας1.13:Αρσενικάσε0iσεδοτική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lisi0t vëllai0t lapsi0t (një)lis0i (një)vëlla0i (një)laps0i Πληθυντικός lisa0ve vëllezër0ve lapsa0ve Πίνακας1.14:Αρσενικάσε0uσεδοτική (ca disa)lisa0ve (ca disa)vëllezër0ve (ca disa)lapsa0ve Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός shoku0t (një)shok0u Πληθυντικός shokë0ve (ca disa)shokë0ve Πίνακας1.15:Θηλυκάσε0aσεδοτική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός vajzë0s (një)vajze shtëpi0së (një)shtëpie Πληθυντικός vajza0ve (ca disa)vajza0ve shtëpilve (ca disa)shtëpi0ve Πίνακας1.16:Θηλυκάσε0jaσεδοτική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lule0s (një)lule0je Πληθυντικός lule0ve (ca disa)lule0ve 14
Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 5(47]48) 3,4(124]125) 1.2.5. Αφαιρετική πτώση Rasa rrjedhore Η αφαιρετική είναι μια πτώση που δεν υπάρχει στα Νέα Ελληνικά. Τα ουσιαστικάσεαφαιρετικήαπαντούνστηνερώτηση:prej'kujt?(απόποιον)prej' cilit?(απόποια)στονενικόαριθμόκαιστηνερώτησηprej'cilës?(απόποιους) prej'cilëve?(απόποιους)prej'cilave?(απόποιες)στονπληθυντικόαριθμόκαι δηλώνουν προέλευση. Η αφαιρετική μεταφράζεται στην ελληνική με προθετικήφράση. (38) Kalovapërtejurës. Πέρασαπέρααπότηγέφυρα. (39) Përtejcilëskalova?Përtejurës. Πέρααπόποιαπέρασα;Πέρααπότηγέφυρα. Ταουσιαστικάπουδηλώνουνχρόνοπ.χ.ημέρα,λεπτό,ώραβρίσκονταιπάντα σε αφαιρετική όταν ακολουθούν προθέσεις όπως: prej (από), pas (πίσω, ύστερα), para (μπροστά, πριν). Έτσι σχηματίζουν χρονικές εκφράσεις όπως: prej' vitesh (από χρόνια), pas' disa' minutash' (μετά από λίγα λεπτά), pas' disa' ditësh(μετάαπόμέρες),para'disa'orësh(πριναπόώρες),pas'dy'orësh(μετά απόδύοώρες)κ.λπ. Επίσης, ουσιαστικά σε αφαιρετική χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν αόριστα ουσιαστικά δηλώνοντας ύλη, ποιότητα ή ποσότητα. Σε αυτήν τη περίπτωσητοουσιαστικόσεαφαιρετικήακολουθείπάντατοουσιαστικόπου προσδιορίζει.μελέτησεμεπροσοχήταπαρακάτωπαραδείγματα: (40) α. enëdruri ξύλινοδοχείο β. qumështdeleje πρόβειογάλα γ. ditëdimri χειμωνιάτικημέρα δ. shtëpipushimi καλοκαιρινόθέρετρο ε. njëtufëlulesh έναμπουκέτολουλούδια 15
Πίνακας1.17:Αρσενικάσε0iσεαφαιρετικη Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lisi0t (një)lis0i lapsi0t (një)laps0i Πληθυντικός lisa0ve (ca disa)lisa0sh lapsa0ve (ca disa)lapsa0sh Πίνακας1.18:Αρσενικάσε0uσεαφαιρετική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός shoku0t (një)shok0u Πληθυντικός shokë0ve (ca disa)shokë0sh Πίνακας1.19:Θηλυκάσε0aσεαφαιρετική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός vajzëls (një)vajzle shtëpilsë (një)shtëpile Πληθυντικός vajzalve (ca disa)vajzalsh shtëpilve (ca disa)shtëpilsh Πίνακας1.20:Θηλυκάσε0jaσεαφαιρετική Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός lulels (një)lulelje Πληθυντικός lulelve (ca disa)lulelsh Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 6(59]60) 1,2(128) 16
1.3. Παραδείγµατα κλίσης ουσιαστικών Πίνακας1.21:Κλίσηαρσενικώνουσιαστικών Αρσενικόσε0i Αρσενικόσε0u Οριστικός τύπος Αόριστος τύπος Οριστικός τύπος Αόριστος τύπος Ον. lisi njëlis shoku njëshok Ενικός Γεν. i/elisit i/enjëlisi i/eshokut i/enjëshoku Δοτ. lisit njëlisi shokut njëshoku Αιτ. lisin njëlis shokun njëshok Αφ. lisit njëlisi shokut njëshoku Ον. lisat ca disalisa shokët ca disashokë Πληθυντικός Γεν. i/elisave i/eca disa lisave i/eshokëve i/eca disa shokëve Δοτ. lisave ca disalisave shokëve ca disa shokëve Αιτ. lisat ca disalisa shokët ca disashokë Αφ. lisave ca disalisash shokëve ca disa shokësh Πίνακας1.22:Κλίσηθηλυκώνουσιαστικών Θηλυκόσε0a Θηλυκόσε0ja Οριστικός τύπος Αόριστος τύπος Οριστικός τύπος Αόριστος τύπος Ον. vajza njëvajzë kordelja njëkordele Ενικός Πληθυντικός Γεν. i/evajzës i/enjëvajze i/ekordeles i/enjë kordeleje Δοτ. vajzës njëvajze kordeles njëkordeleje Αιτ. vajzën njëvajzë kordelen njëkordele Αφ. vajzës njëvajze kordeles njëkordeleje Ον. vajzat ca disavajza kordelet ca disa kordele Γεν. i/evajzave i/eca disa vajzave i/ekordeleve i/eca disa kordeleve Δοτ. vajzave ca disa vajzave kordeleve ca disa kordeleve 17
Αιτ. vajzat ca disavajza kordelet ca disa kordele Αφ. vajzave ca/disa vajzash kordeleve ca disa kordelesh 1.4. Το ουσιαστικό µε µια µατιά στην Ελληνική και την Αλβανική Πίνακας1.23:Σύγκρισηάρθρουκαιγένους Ελληνικά Αλβανικά Άρθρο Οριστικό ο,'η,'το'' οι,'οι,'τα' Γένος οριστικόςτύπος καταλήξεις Αόριστο ένας,'μια,'ένα' αόριστοςτύπος një' ca,disa Αρσενικό Θηλυκό όσαουσιαστικά συνοδεύονταιαπό τοάρθροο όσαουσιαστικά συνοδεύονταιαπό τοάρθροη Ουδέτερο όσαουσιαστικά συνοδεύονταιαπό τοάρθροτο συνήθωςόσαουσιαστικά λήγουνσεσύμφωνο συνήθωςόσαουσιαστικά λήγουνσεφωνήεν πολύλίγασυγκεκριμένα ουσιαστικά Πίνακας1.24:Σύγκρισητωνπτώσεωνκαιτηςλειτουργίαςτους Ελληνικά Αλβανικά Ονομαστική υποκείμενο υποκείμενο (ποιος;'ποια;'τι;)' (kush?cili?'cila?'ç?'çfarë?) Γενική (α)δηλώνωσεποιον ανήκεικάτι (τίνος;'ποιανού;)' (β)αντικείμενο μοιάζω'της'μαμάς'μου' δηλώνωσεποιονανήκει κάτι (i e'kujt?'i e'cilit?i e' cilës?) Δοτική έμμεσοαντικείμενο (kujt?cilit?cilës?) Αιτιατική (α)αντικείμενο (ποιον;'ποια;'τι;)' (β)μεπροθέσεις (από,'σε,'με,'για) (α)αντικείμενο (kush?cili?'cila?'ç?'çfarë?) (β)μεπροθέσεις (në,mbi,nën,me,pa,për) 18
Αφαιρετική (α)μεπροθέσεις (prej,pas,para) (β)σεζεύγηουσιαστικών enë'druri Κλητική όταναπευθυνόμαστεσε κάποιον Πίνακας1.25:Καταλήξειςαρσενικώνουσιαστικών Οριστικοίτύποι Αόριστοιτύποι Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική Li,Lu Lt,Lit,Ltë L # 1 Γενική Lit,ut Lve Li,Lu Lve Δοτική Lit,ut Lve Li,Lu Lve Αιτιατική Lin,un Lt,Lit,Ltë L # Αφαιρετική Lit,ut Lve Li,Lu Lsh,Lish Πίνακας1.26:Καταλήξειςθηλυκώνουσιαστικών Οριστικοίτύποι Αόριστοιτύποι Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική La,ja Lt,Ltë,Lët L # Γενική Lës,Ls,Lsë Lve,Lëve Le,Lje Lve Δοτική Lës,Ls,Lsë Lve,Lëve Le,Lje Lve Αιτιατική Lën,Ln,Lnë Lt,Ltë L # Αφαιρετική Lës,Ls,Lsë Lve,Lëve Le,je Lsh,Lësh 1 Τα αρσενικά και τα θηλυκά παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία στις καταλήξεις του πληθυντικού.χρησιμοποιούμετοσύμβολο#γιαναδηλώσουμεαυτήντηνποικιλομορφία. 19
2. ΕΠΙΘΕΤO MBIEMRΙ ΤοεπίθετοσταΑλβανικάπαρουσιάζεικάποιεςιδιαιτερότητεςσεσύγκρισημε ταελληνικά: 1. Τοεπίθετοακολουθείτοουσιαστικό.Εμφανίζεταιδηλαδήμετάαπότο ουσιαστικό που προσδιορίζει: vajzë' e' vogël (κορίτσι μικρό), letër' e' bardhë(χαρτίλευκό),këmishë'e'madhe(πουκάμισομεγάλο)κ.λπ. 2. Τα περισσότερα επίθετα παίρνουν άρθρο: το άρθρο i όταν προσδιορίζουν αρσενικά ουσιαστικά i' mirë' (καλός), i' vogël (μικρός), i' qeshur (γελαστός), i' keq (κακός), και το άρθρο e όταν προσδιορίζουν θηλυκάουσιαστικάe'mirë(καλή),e'vogël(μικρή),e'qeshur(γελαστή),e' bardhë (λευκή) κ.λπ. Λίγα είναι τα επίθετα που δεν παίρνουν άρθρο: brun brune (μελαχρινός/μελαχρινή), malor malore (ορεινός/ορεινή), trim trime (γενναίος/γενναία), shqiptar shqiptare (αλβανικός/ αλβανική)κ.λπ. 3. Ο τύπος του επιθέτου αλλάζει ως προς το γένος και τον αριθμό όταν κλίνεται. Δεν αλλάζει όμως ως προς την πτώση. Μόνο το άρθρο του επιθέτουκλίνεταιωςπροςτηνπτώση. 2.1. Κλίση ουσιαστικού µε έναρθρο επίθετο Lakimi emër mbiemër i nyjshëm Μελέτησετηνκλίσητωνεπιθέτωνότανπροσδιορίζουναρσενικόουσιαστικό στοπαράδειγμαdjali,i,mirë(καλόπαιδί): Πίνακας2.1:Κλίσηεπιθέτουκαιαρσενικούουσιαστικού Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική djaliimirë djemtëemirë (një)djalëi mirë (ca disa)djem tëmirë Γενική i/edjalittë mirë i/edjemvetë mirë i/e(një)djali tëmirë i/e (ca disa)djemve tëmirë 20
Δοτική djalittëmirë djemvetë mirë (një)djalitë mirë Αιτιατική djalinemirë djemtëemirë (një)djalëtë mirë Αφαιρετική prejdjalittë prejdjemve prej(një)djali mirë tëmirë tëmirë (ca disa)djemve tëmirë (ca disa)djem tëmirë prej (ca disa)djemsh tëmirë Ότανπροσδιορίζουνθηλυκόουσιαστικόστοπαράδειγμαvajza,e,mirë(καλή κόρη): Πίνακας2.2:Κλίσηεπιθέτουκαιθηλυκούουσιαστικού Οριστικόςτύπος Αόριστοςτύπος Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική vajzaemirë vajzatemira (një)vajzëe mirë (ca disa)vajza tëmira Γενική Δοτική Αιτιατική Αφαιρετική i/evajzëssë mirë vajzëssë mirë vajzëne mirë prejvajzës sëmirë i/evajzavetë mira vajzavetë mira vajzatemira prejvajzave tëmira i/e(një)vajze tëmirë (një)vajzetë mirë (një)vajzëtë mirë prej(një)vajze tëmirë i/e (ca disa)vajzave tëmira (ca disa)vajzave tëmira (ca disa)vajza tëmira prej (ca disa)vajzash tëmira Όταν τα επίθετα δεν βρίσκονται δίπλα σε ένα ουσιαστικό οριστικού τύπου, κλίνονται κατά το πρότυπο του αόριστου τύπου. Αυτό συμβαίνει στις περιπτώσεις: Όταντοεπίθετολειτουργείωςκατηγορούμενο. (1) Djemtëjanëtëmirë. Τααγοριαείναικαλά. Ότανυπάρχουνδύοηπερισσότεραεπίθεταστησειρά. (2) Erdhëndjemtëebukurdhetëmirë. Ταόμορφακαικαλάαγόριαήλθαν. 21
Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 6(57) 3,4,5,6(129]132) 2.2. Οι βαθµοί των επιθέτων Shkallët e mbiemrit Στα Αλβανικά, όπως και στα Ελληνικά, για να συγκρίνουμε ουσιαστικά χρησιμοποιούμε επίθετα. Τα επίθετα αυτά βρίσκονται είτε στον συγκριτικό βαθμό είτε στον υπερθετικό βαθμό. Για τον σχηματισμό και τη χρήση των βαθμών του επιθέτου μέσα στην πρόταση μπορείς να μελετήσεις τα παραδείγματακαιτονπίνακαπουακολουθούν. Shkallapohore Θετικόςβαθμός: (3) Mariaështëvajzëebukur. ΗΜαρίαείναιόμορφηκοπέλα. Shkallakrahasore Συγκριτικόςβαθμός (4) MariaështëmëebukurngaNikoleta. ΗΜαρίαείναιπιοόμορφηαπότηνΝικολέτα. Υπερθετικός Shkallasipërore (5) Mariaështëshumëebukur. ΗΜαρίαείναιηπιοόμορφη. Πίνακας2.3:Οιβαθμοίτωνεπιθέτων Θετικόςβαθμός Συγκριτικόςβαθμός Υπερθετικόςβαθμός Shkallapohore Shkallakrahasore Shkallasipërore ibukur mëibukurse/nga shumëibukur aqibukursa mjaftibukur ekuqe mëekuqese/nga tepëribukur aqekuqesa shumëekuqe mjaftekuqe tepërekuqe flakëekuqe leshtor/e mëleshtor/ese/nga shumëleshtor/e aqleshtor/esa mjaftleshtor/etepër leshtor/e 22
Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipIΙ 3(22]23) 1,2,3,6(67]69,'71]72) 2.3. Το επίθετο µε µια µατιά στην Ελληνική και την Αλβανική Πίνακας2.4:Σύγκριση:επίθετο+ουσιαστικό Ελληνικά Αλβανικά Θέση Τοεπίθετοβρίσκεταιπριν απότοουσιαστικόπου προσδιορίζει το'όμορφο'αγόρι' vajzë'e'vogël Αρθρο Αριθμός Γένος Πτώση άρθρο+επίθετο+ουσιαστικό ο'γαλάζιος'ουρανός' τα'κόκκινα'τριαντάφυλλα' Τοεπίθετοέχειτονίδιο αριθμό,τοίδιογένοςκαιτην ίδιαπτώσημετοουσιαστικό πουπροσδιορίζει Πίνακας2.5:Σύγκρισητωνβαθμώντωνεπιθέτων Ελληνικά Αλβανικά Θετικόςβαθμός ωραίος/]α/]ο 2 ' i e'bukur Τοεπίθετοβρίσκεταιμετά απότοουσιαστικόπου προσδιορίζει ουσιαστικό+άρθρο+επίθετ ο qielli'i'kaltër' trëndafilat'e'kuq' Υπάρχουνλίγαεπίθετα χωρίςάρθρο shqiptar shqiptare Τοεπίθετοέχειτονίδιο αριθμόκαιτοίδιογένοςμε τοουσιαστικόπου προσδιορίζει.δενέχειτην ίδιαπτώση.ίδιαπτώσημε τοουσιαστικόπου προσδιορίζειέχειμόνοτο άρθροτουεπιθέτου. Συγκριτικός βαθμός πιο+θετικόςβαθμός πιο'ωραίος/]α/]ο' θετικόςβαθμός +Lτερος/Lη/Lο më'i'madh'se/nga'' aq'i'madh'sa'' më'e'keqe'se/nga' aq'e'kuqe'sa 2 ΤαπαραδείγματααντλούνταιαπότηΓραμματικήΕ &ΣΤ Δημοτικού,σελ.111. 23
Σχετικόςυπερθετικός βαθμός Απόλυτοςυπερθετικός βαθμός ωραιότερος/]η/]ο' άρθρο+συγκριτικός ο'πιο'ωραίος,' η'πιο'ωραία,'' το'πιο'ωραίο' ο'ωραιότερος,' 'η'ωραιότερη,'' το'ωραιότερο ουδέτεροθετικού βαθμού+τατος/lη/lο ωραιότατος/]η/]ο' πολύ+θετικόςβαθμός πολύ'ωραίος/]α/]ο' shumë'e'bukur' flakë'e'kuqe' shumë'punëtor/e' tepër'i'kënaqur' mjaft'i'kënaqur' 24
3. ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ PËREMRΑΤ Αντωνυμίεςλέγονταιοιλέξειςπουχρησιμοποιούνταιστηθέσητωνονομάτων. ΣταΕλληνικάκαισταΑλβανικάοιαντωνυμίεςσυμφωνούνμετιςλέξειςπου αντικαθιστούνστογένος,τοναριθμόκαιτηνπτώση. Στηνενότητααυτήμπορείςναδειςπώςσχηματίζονται,πώςκλίνονταικαιπώς χρησιμοποιούνταιμέσαστονλόγοτρειςπολύσυνηθισμένεςαντωνυμίεςστην αλβανικήγλώσσα:ηπροσωπική,ηκτητικήκαιηερωτηματικήαντωνυμία. 3.1. Προσωπικές αντωνυµίες Përemri vetor Οιπροσωπικέςαντωνυμίεςέχουντρίαπρόσωπακαιστουςδύοαριθμούς:το πρώτοunë ne'(εγώ/εμείς),τοδεύτεροti ju(εσύ/εσείς)καιτοτρίτοπρόσωπο ai,ata/ajo,ato(αυτός,αυτή,αυτό/αυτοί,αυτές,αυτά). Ηπροσωπικήαντωνυμίασεονομαστικήμπορείναπαραλειφθείκαιστατρία πρόσωπαστηναλβανική,όπωςακριβώςσυμβαίνεικαιμετηνελληνική,π.χ. (Ti)'flet'shumë.'(Εσύ)'μιλάς'πολύ.'' Οι προσωπικές αντωνυμίες έχουν δυνατούς και αδύνατους τύπους. Και στις δύο γλώσσες οι δυνατοί τύποι χρησιμοποιούνται κυρίως όταν θέλουμε να δώσουμεέμφαση. Σύγκρινεταπαρακάτωπαραδείγματα: (1) Mësuesimëshpjegoimua(dhejoatij)tëgjithafjalëtereja. Οδάσκαλοςεξήγησεσ εμένα(καιόχισ αυτόν)όλεςτιςάγνωστες λέξεις. (2) Mësuesimëshpjegoitëgjithafjalëtereja. Οδάσκαλοςμουεξήγησεόλεςτιςάγνωστεςλέξεις. Στα Ελληνικά, αδύνατους τύπους έχουν η αιτιατική και η γενική ενικού και πληθυντικούαριθμούτηςπροσωπικήςαντωνυμίας.στααλβανικάαδύνατους τύπουςέχουνηγενικήκαιηδοτικήενικούκαιπληθυντικούαριθμού.καιστις 25
δύογλώσσεςοιαδύνατοιτύποιτωνπροσωπικώναντωνυμιώνμπαίνουνπριν από το ρήμα της πρότασης. Εξαίρεση αποτελεί η προστακτική. Διάβασε τα παρακάτωπαραδείγματα: (3)Iduamshoqet.(οριστική) Τιςαγαπάμετιςφίλες. (4)Mëndihmoni(προστακτική) Βοηθήστεμε (5)Ndihmomëni Βοηθήστεμε Πίνακας3.1:Κλίσηπροσωπικήςαντωνυμίας 1 ο πρόσωπο 2 ο πρόσωπο 3 ο πρόσωπο 3 ο πρόσωπο αρσενικό θηλυκό Εν. Πληθ. Εν. Πληθ. Εν. Πληθ. Εν. Πληθ. Ονομαστική unë ne ti ju ai ata ajo ato Γενική LLLLLLLL LLLLLLLL LLLLLLLL LLLLLLLL i e atij i e atyre i e asaj i e atyre Δοτική mua, më neve, na ty,të juve, ju atij,i atyre, u asaj,i atyre, u Αιτιατική mua, më ne,na ty,të ju,ju ata,i ata,i ata,i ato,i Αφαιρετική prej meje prej nesh prej teje prej jush prej atij prej atyre prej asaj prej atyre Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 1(4) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL MësojmëShqipIΙ 5(48) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 26
3.2. Κτητικά επίθετα και κτητικές αντωνυµίες Përemrat pronorë dhe përemrat pronorë të emërzuar 3.2.1. Κτητικά επίθετα Përemrat pronorë Τα κτητικά επίθετα υπάρχουν στην Αλβανική (δεν απαντούν στην Ελληνική) κλίνονται κατά την πτώση, το γένος και τον αριθμό, και κατά κανόνα ακολουθούντοουσιαστικό. (3) Shokuimështëibukur. Οφίλοςμουείναιόμορφος. Στουςπαρακάτωπίνακεςμπορείςναδειςπώςσχηματίζεταικαιπώςκλίνεται τοκτητικόεπίθετοωςπροςτοπρόσωπο,τοναριθμόκαιτηνπτώση. Πίνακας3.2:Κλίσηκτητικούεπιθέτουim ime(δικός/0ήμου) Αρσενικόουσιαστικό Θηλυκόουσιαστικό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. libriim libratemi këngaime këngëtemia Γεν. i/elibrittim i/elibravetëmi i/ekëngëssime i/ekëngëvetëmia Δοτ. librittim libravetëmi këngëssime këngëvetëmia Αιτ. librintim libratemi këngëntime këngëtemia Αφ. prejlibrit tim prejlibravetë mi prejkëngëssime prejkëngëvetëmia Πίνακας3.3:Κλίσηκτητικούεπιθέτουyt jote(δικός/0ήσου) Αρσενικόουσιαστικό Θηλυκόουσιαστικό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. libriyt libratetu këngajote këngëtetua 27
Γεν. i e librit tënd i elibravetëtu i ekëngëssate i ekëngëvetëtua Δοτ. librittënd libravetëtu këngëssate këngëvetëtua Αιτ. librintënd libratetu këngëntënde këngëtetua Αφ. prejlibrit tënd prejlibravetëtu prejkëngëssate prejkëngëvetëtua Πίνακας3.4:Κλίσηκτητικούεπιθέτουαρσενικούγένουςi,tij e,tij(δικός/0ή του) Αρσενικόουσιαστικό Θηλυκόουσιαστικό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. libriitij libratetij këngaetij këngëtetij Γεν. i/elibrittëtij i/elibravetëtij i/ekëngëssëtij i/ekëngëvetëtij Δοτ. librittëtij libravetëtij këngëssëtij këngëvetëtij Αιτ. librinetij libratetij këngënetij këngëtetij Αφ. prej librit të tij prej librave të tij prejkëngëssëtij prejkëngëvetëtij Πίνακας3.5:Κλίσηκτητικούεπιθέτουθηλυκούγένουςi,saj e,saj,(δικός/0ή της) Αρσενικόουσιαστικό Θηλυκόουσιαστικό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. libriisaj libratesaj këngaesaj këngëtesaj Γεν. i/elibrittë saj i/e librave të saj i/ekëngëssësaj i/ekëngëvetësaj Δοτ. librittësaj libravetësaj këngëssësaj këngëvetësaj 28
Αιτ. librinesaj libratesaj këngëesaj këngëtesaj Αφ. prejlibrittë saj prej librave të saj prej këngës së saj prejkëngëvetësaj Πίνακας3.6:Κλίσηκτητικούεπιθέτουynë jonë(δικός/0ήμας) Αρσενικόουσιαστικό Θηλυκόουσιαστικό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. libriynë librattanë këngajonë këngëttona Γεν. i/elibrittonë i/elibravetanë i/ekëngëssonë i/ekëngëvetona Δοτ. librittonë libravetanë këngëssonë këngëvetona Αιτ. librintonë librattanë këngëntonë këngëttona Αφ. prejlibrittonë prejlibravetanë prejkëngëssonë prejkëngëvetona Πίνακας3.7:Κλίσηκτητικούεπιθέτουjuaj(δικός/0ήσας) Αρσενικόουσιαστικό Θηλυκόουσιαστικό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. librijuaj librattuaj këngajuaj këngëttuaja Γεν. i/elibrittuaj i/elibravetuaj i/ekëngëssuaj i/ekëngëvetuaja Δοτ. librittuaj libravetuaj këngëssuaj këngëvetuaja Αιτ. librintuaj librattuaj këngëntuaj këngëttuaja Αφ. prejlibrittuaj prejlibravetuaj prejkëngëssuaj prejkëngëvetuaja 29
Πίνακας3.8:Κλίσηκτητικούεπιθέτου,i,tyre e,tyre,(δικός ήτους) Αρσενικόουσιαστικό Θηλυκόουσιαστικό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. libriityre libratetyre këngaetyre këngëtetyre Γεν. i/elibrittë tyre i/e librave të tyre i/e këngës së tyre i/ekëngëvetëtyre Δοτ. librittëtyre libravetëtyre këngëssëtyre këngëvetëtyre Αιτ. librinetyre libratetyre këngënetyre këngëtetyre Αφ. prejlibrittë tyre prejlibravetë tyre prejkëngëssë tyre prej këngëve të tyre Όταν τα κτητικά επίθετα του πρώτου και του δεύτερου προσώπου συνοδεύουν ένα ουσιαστικό που δηλώνει δεσμό αίματος ή οικογενειακές σχέσεις,τοποθετούνταισυνήθωςμπροστάαπόαυτό.στιςπεριπτώσειςαυτές τοουσιαστικόπουακολουθείείναιστοναόριστοτύπο,πχ.,ime'më(ημητέρα μου),im'atë(οπατέραςμου),jot'motër(ηαδερφήσου),im'vëlla(οαδελφός μου),im'bir(ογιοςμου),ime,bijë(ηκόρημου),yt,bir(ογιοςσου),im,gjysh,(ο παππούςμου),jot,mbesë,(ηανιψιάσου),im,nip,(οανιψιός,οεγγονόςμου) κ.λπ. (4) Imvëllastudionpërmjekësi. Οαδερφόςμουσπουδάζειιατρική. (5) Vëllaiimstudionpërmjekësi. Οαδερφόςμουσπουδάζειιατρική. 3.2.2. Κτητικές αντωνυµίες Përemrat pronorë të emërzuar Οι κτητικές αντωνυμίες σχηματίζονται με την προσθήκη της κατάλληλης πτώσηςτουοριστικούάρθρουστοαντίστοιχοκτητικόεπίθετο.όπωςβλέπεις και στα παρακάτω παραδείγματα το κτητικό επίθετο στα Αλβανικά ακολουθείται από ουσιαστικό (παράδειγμα 7) ενώ η κτητική αντωνυμία στέκεταιμόνητηςστηνπρόταση(παραδείγματα6,7). 30
(6) Kylibërështëimi. Αυτότοβιβλίοείναιδικόμου. (7) Libriimështëkëtu,kursetuajtjanëatje. Τοβιβλίομουείναιεδώ,τοδικόσουείναιεκεί. im(κτητικόεπίθετο),tuajt(κτητικήαντωνυμία) ΣταΕλληνικάδενυπάρχουνκτητικάεπίθετααλλάμόνοκτητικέςαντωνυμίες. Ειδικότερα,υπάρχουνδύοτύποικτητικώναντωνυμιών:(α)οιαδύνατοιτύποι, μου,' σου,' του,' μας,' σας,' τους, που απαντούν πάντοτε σε γενική και ακολουθούνέναουσιαστικόήέναεπίθετο(παράδειγμα8), (8)Τομεγάλομουπορτοφόλιείναιμέσαστηντσάντασου. και(β)οπλήρηςτύπος,δικός/]ή/]ό'μου,πουχρησιμοποιείταιότανθέλουμε να δώσουμε έμφαση. Η αντωνυμία αυτή μπορεί να στέκεται μόνη της στη πρόταση (παράδειγμα 9α) ή να συνοδεύει το ουσιαστικό που προσδιορίζει (παράδειγμα9β).στηνδεύτερηπερίπτωσημοιάζειλίγομετοκτητικόεπίθετο τηςαλβανικής. (9) α. Τοπορτοφόλιμέσαστηντσάντασουείναιδικόμου. β. Τοδικόμουπορτοφόλιείναιμέσαστηντσάντασου. Πίνακας3.9:Κλίσηκτητικήςαντωνυμίαςimi imja(δικός/0ήμου) Αρσενικό Θηλυκό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. imi tëmitë imja tëmiat Γεν. itimit itëmive isimes itëmiave Δοτ. timit tëmive simes tëmiave Αιτ. timin tëmitë simen tëmiat Αφ. timit tëmive simes tëmiave 31
Πίνακας3.10:Κλίσηκτητικήςαντωνυμίαςyti jotja(δικός/0ήσου) Αρσενικό Θηλυκό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. yti tëtutë jotja tëtuat Γεν. itëndit itëtuve isates itëtuave Δοτ. tëndit tëtuve sates tëtuave Αιτ. tëndin tëtutë tënden tëtuat Αφ. tëndit tëtuve sates tëtuave Πίνακας3.11:Κλίσηκτητικήςαντωνυμίαςi,tiji e,tija,(δικός ήτου) Αρσενικό Θηλυκό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. itiji tëtijtë etija tëtijat Γεν. i etëtijit itëtijve isëtijës itëtijave Δοτ. tëtijit tëtijve sëtijës tëtijave Αιτ. tëtijin tëtijtë tëtijën tëtijat Αφ. tëtijit tëtijve sëtijës tëtijave Πίνακας3.12:Κλίσηκτητικήςαντωνυμίαςi,saj e,saja,(δικός/0ήτης) Αρσενικό Θηλυκό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. isaji tësajtë esaja tësajat Γεν. itësajit itësajve isësajës itësajave Δοτ. tësajit tësajve sësajës tësajave Αιτ. tësajin tësajtë tësajën tësajat Αφ. tësajit tësajve sësajës tësajave 32
Πίνακας3.13:Κλίσηκτητικήςαντωνυμίαςyni jona,(δικός/0ήμας) Αρσενικό Θηλυκό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. yni tanët jona tonat Γεν. itonit itanëve isonës itonave Δοτ. tonit tanëve sonës tonave Αιτ. tonin tanët sonën tonat Αφ. tonit tanëve sonës tonave Πίνακας3.14:Κλίσηκτητικήςαντωνυμίαςjuaji juaja,(δικός/0ήσας) Αρσενικό Θηλυκό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. juaji tuajt juaja tuajat Γεν. ituajit ituajve isuajës ituajave Δοτ. tuajit tuajve suajës tuajave Αιτ. tuajin tuajt tuajën tuajat Αφ. tuajit tuajve suajës tuajave Πίνακας3.15:Κλίσηκτητικήςαντωνυμίαςi,tyri e,tyrja,(δικός/0ήτους) Αρσενικό Θηλυκό Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός Ον. ityri tëtyret etyrja tëtyret Γεν. itëtyrit itëtyreve isëtyres itëtyreve Δοτ. tëtyrit tëtyreve sëtyres tëtyreve Αιτ. tëtyrin tëtyret tëtyren tëtyret Αφ. tëtyrit tëtyreve sëtyres tëtyreve 33
Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 4(35]36) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 3.3. Ερωτηµατικές αντωνυµίες Përemrat pyetës Οι λέξεις kush? (ποιος, ποια), cili? (ποιος), cilët? (ποιοι), cila? (ποια) cilat? (ποιες), ç '?' (τι), çfarë? (τι) είναι αντωνυμίες και τις χρησιμοποιούμε όταν ρωτάμε.οιαντωνυμίεςαυτέςλέγονταιερωτηματικές. 3.3.1. Η αντωνυµία kush Përemri kush Την ερωτηματική αντωνυμία kush (ποιος α;) τη χρησιμοποιούμε μόνο για έμψυχα(ανθρώπους,ζώα)στονενικόαριθμόκαιδενμπαίνειποτέπριναπό ουσιαστικά. (10) Kushështëmëebukurseunë? Ποιαείναιομορφότερηαπόμένα? (11) Kushështëai? Ποιοςείναιαυτός? Δενλέμεποτέ: Kushvajzë?Kushqytet?Kushfëmijë? Πίνακας3.16:Ηαντωνυμίαkush Ονομαστική kush Γενική Δοτική Αιτιατική Αφαιρετική i/ekujt kujt kë kujt 34
3.3.2. Η αντωνυµία cili Përemri cili Η αντωνυμία cili? (ποιος;), cilët? (ποιοι;) χρησιμοποιείται για έμψυχα και άψυχααρσενικούγένουςκαιμπορείνασυνοδεύεταιαπόουσιαστικό. (12) Cilisportistzurivendineparë? Ποιοςαθλητήςβγήκεπρώτος; (13) Cilëtungritënnëkëmbë? Ποιοισηκώθηκαν; Πίνακας3.17:Ηαντωνυμίαcili Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική cili cilët Γενική i/ecilit i/ecilëve Δοτική cilit cilëve Αιτιατική cilin cilët Αφαιρετική cilit cilëve 3.3.3. Η αντωνυµία cila Përemri cila Η αντωνυμία cila? (ποια;), cilat? (ποιες;) χρησιμοποιείται για έμψυχα και άψυχαθηλυκούγένουςκαιμπορείνασυνοδεύεταιαπόουσιαστικό. (14) Cilaështëshoqjajotemëemirë? Ποιαείναιηκαλύτερήσουφίλη; (15) Cilatngashoqeteklasësbanojnëafërteje? Ποιεςαπότιςφίλεςμένουνστηνπεριοχήσου; Πίνακας3.18:Ηαντωνυμίαcila Ενικός Πληθυντικός Ονομαστική cila cilat 35
Γενική i/ecilës i/ecilave Δοτική cilës cilave Αιτιατική cilën cilat Αφαιρετική cilës cilave 3.3.4. Οι αντωνυµίες ç? και çfarë? (τι) Përemrat ç? dhe çfarë? Οι αντωνυμίες ç και çfarë? (τι) χρησιμοποιούνται όταν ρωτάμε για μια ιδιότητα ή μια πράξη. Οι αντωνυμίες αυτές είναι άκλιτες. H αντωνυμία ç γράφεταιπάνταμεαπόστροφο. (16) Çfarëkemipërtëlexuar? Τιέχουμεναδιαβάσουμεσήμερα; (17) Ç misterzbuluan? Τιμυστήριοανακάλυψαν; Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 8(79]80) 1,2,3,4(140]142) 3.4. Οι αντωνυµίες µε µια µατιά στην Ελληνική και την Αλβανική Πίνακας3.19:Σύγκρισηπροσωπικώναντωνυμιών Ελληνικά Αλβανικά Τρίτοπρόσωπο αυτός,'αυτή,'αυτό' αυτοί,'αυτές,'αυτά ai,'ata' ajo,ato' ΣταΑλβανικά απουσιάζειτοουδέτερο Αδύνατοι τύποι Γενική μου'είπε'αλλά'πες'μου' Αιτιατική το'πήρα'αλλά'παρ 'το' γένος Γενική më,shpjegoi' Δοτική i'duam'shokët' Οριστική'' i'lexoj'me'kujdes'' 36
37 Προστακτική Laji'duart' (Σταθερή)Σειρά αδύνατων τύπων Γενική+Αιτιατική Του'το'έδωσα'αλλά Δωσ 'του'το' Δωσ 'το'του Δοτική+Αιτιατική I'foli'Bledarit'për' Blerinën.' Πίνακας3.20:Σύγκρισηκτητικώναντωνυμιών Ελληνικά Αλβανικά Κτητικέςαντωνυμίες Κτητικάεπίθετα Κτητικές αντωνυμίες δικός' μου,' δική' μου,' δικό' μου' Πριντο ουσιαστικό Το'δικό'μου' βιβλίο' ' Μετάτορήμα είμαι Αυτό'είναι'δικό' μου' Υπάρχουνμόνοστην Αλβανικήκαι απαντούν: Μετάτοουσιαστικό Libri'im' ' Πριντοουσιαστικό (με'λέξεις'συγγένειας)' Im'vëlla' Μετάτορήμα είμαι Ky'libër'është' imi' μου σου του/της Μετάτο ουσιαστικό Το'βιβλίο'σου' Πίνακας3.21:Σύγκρισηερωτηματικώναντωνυμιών Ελληνικά Αλβανικά ποιος,'ποια,'ποιο'+ρήμα'' Ποιος'είναι'αυτός;' ' ποιος,'ποια,'ποιο'+ουσιαστικό Ποιο'βιβλίο'εννοείς;' ' ' ' ' τι'(άκλιτη) kush'+ρήμα Kush'është'ai?' ' cili,'cila'+ουσιαστικό Cili'sportist'zuri'vendin'e'parë?' ' cili,'cila'+ρήμα Cilët'u'ngritën'në'këmbë?' ' ç?'çfarë?'(άκλιτες)
4. ΡΗΜΑ FOLJE Ρήματα είναι οι λέξεις που εκφράζουν μια ενέργεια ή μια κατάσταση. Ανάλογαμετοντρόποπουκλίνονται,ταρήματασταΑλβανικάχωρίζονταισε τρειςμεγάλεςομάδες,δηλ.σετρειςσυζυγίες: Στη συζυγία' Ι' (zgjedhimi' I) ανήκουν τα ρήματα που στην οριστική ενεστώτα τηςενεργητικήςφωνήςτελειώνουνσε0j:shkrua]j(γράφω),'mëso]j'(μαθαίνω) la]j (πλένω), gjej (βρίσκω), mba]j (κρατάω), kthe]j' (γυρίζω), lye]j, (βάφω), mendo]j(σκέφτομαι),trego]j(διηγούμαι),lexo]j(διαβάζω),bë]j(κάνω)κ.λπ.η συζυγίααυτήπεριλαμβάνειταπερισσότεραρήματατηςαλβανικήςγλώσσας. Στησυζυγία'II(zgjedhimi'II)ανήκουνταρήματαπουστηνοριστικήενεστώτα της ενεργητικής φωνής τελειώνουν σε σύμφωνο. Μερικά αντιπροσωπευτικά ρήματαείναιταεξής: o lidh(ενώνω) o dal' (βγαίνω) σύμφωνα με το οποίο κλίνονται τα ρήματα heq (τραβώ), nxjerr(βγάζω),marr'(παίρνω)'kap(πιάνω),qep(ράβω),'mat(μετράω)' o trokas(χτυπάω)σύμφωναμετοοποίοκλίνονταιταρήματα'flas(μιλάω), thërras (φωνάζω), humbas' (χάνω), pres' (κόβω περιμένω), vendos (τοποθετώ)shëtis(περιμένω) o...κ.λπ. Στησυζυγία'III(zgjedhimi'III)ανήκουνταρήματαπουστονενεστώταοριστικής τηςενεργητικήςφωνήςτελειώνουνσεφωνήεν,όπωςταρήματα: o vë (βάζω) σύμφωνα με το οποίο κλίνονται τα ρήματα zë (πιάνω), përzë (κυνηγώ),nxë(χωράω),lë'(αφήνω) o di'(ξέρω)σύμφωναμετοοποίοκλίνονταιταρηματαfle(κοιμάμαι),ngre (σηκώνω) o pi(πίνω) o...κ.λπ. 38
Στις παρακάτω ενότητες εξετάζονται τα βασικά γραμματικά χαρακτηριστικά των ρημάτων και των τριών συζυγιών της αλβανικής γλώσσας. Πιο συγεκριμένα, θα βρεις πληροφορίες για το το πρόσωπο και τον αριθμό, τη φωνή, την έγκλιση και τους χρόνους. Στη συνέχεια μπορείς να μελετήσεις στους πίνακες παραδείγματα κλίσης αντιπροσωπευτικών ρημάτων και των τριώνσυζυγιών. 4.1. Πρόσωπο και αριθµός Veta dhe numri Τα ρήματα στα Αλβανικά, όπως και στα Ελληνικά, διαθέτουν τρία πρόσωπα (α,β,γ )καιδύοαριθμούς(ενικός,πληθυντικός).οικαταλήξειςτωνρημάτων δηλώνουνκάθεφοράτοπρόσωποκαιτοναριθμότουρήματος,καθιστώντας, όπως είπαμε και παραπάνω, προαιρετική τη χρήση της προσωπικής αντωνυμίας. (1) α. (Unë)Jammësues. β. (Εγώ)Είμαιδάσκαλος. 4.2. Φωνή Forma veprore dhe joveprore e foljeve Ταρήματαέχουνδύοφωνές:(α)τηνενεργητικήφωνή,ηοποίαδείχνειότιτο υποκείμενοτουρήματοςενεργείκαι(β)τηνπαθητικήφωνή,ηοποίαδείχνει ότιτουποκείμενοτουρήματοςπαθαίνεικάτι.στααλβανικάοικαταλήξειςτης παθητικήςφωνήςστονενεστώτατηςοριστικήςείναιοιακόλουθες: Πίνακας4.1:Τορήμαtakoj,(συναντώ)/,takohem,(συναντιέμαι) ΠΑΘΗΤΙΚΗΦΩΝΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗ Ενεστώτας Unë Ti Ai/Ajo Ne Ju Ata/Ato takolhelm takolhelsh takolhelt takolhelmi takolhelni takolheln 39
Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipIΙ 5(35]36) 1,2,3,5,6(80]83) MësojmëShqipIΙ 6(47]48)' 2,3(85]86) 4.3. Έγκλιση Zgjedhimi Η Αλβανική, σε αντίθεση με την Ελληνική, η οποία διαθέτει τρεις εγκλίσεις, τηνοριστική,τηνυποτακτικήκαιτηνπροστακτική,διαθέτειτιςεξήςεγκλίσεις: την οριστική, την υποτακτική, την επιφωνηματική/θαυμαστική, την ευκτική καιτηνπροστακτική. Στηνπαρούσαγραμματικήθαμελετήσουμετιςτρειςκοινέςεγκλίσειςτωνδύο γλωσσών:τηνοριστική,τηνυποτακτικήκαιτηνπροστακτική.σταπαρακάτω παραδείγματαμπορείςναδειςτιςδιαφορέςτωντριώνεγκλίσεωνωςπροςτη σημασίατουςστονλόγοαλλάκαιωςπροςτονσχηματισμότους. 4.3.1. Οριστική Mënyra dëftore ΣτηνΑλβανική,όπωςκαιστηνΕλληνική,ηοριστικήεκφράζειτοπραγματικό, τοβέβαιο. (2) α. Diellindriçon. β. Οήλιοςλάμπει. 4.3.2. Υποτακτική Mënyra lidhore Όταν θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι που θέλουμε να γίνει, για κάτι που πρέπει να γίνει ή για κάτι που είναι δυνατό να γίνει, χρησιμοποιούμε την υποτακτικήέγκλιση.στηναλβανικήτοχαρακτηριστικόμόριοτηςυποτακτικής είναιτοtë(να). Ηυποτακτικήχρησιμοποιείται(α)μερήματαήρηματικέςεκφράσειςκαι(β)με συνδέσμους:'sapo(μόλις),kur(όταν),para'se përpara'se'(πριν),derisa(μέχρι να)κ.λπ.μερικάαπόταπιοσυνηθισμέναρήματακαιρηματικέςεκφράσειςτα οποία συνοδεύονται από υποτακτική έγκλιση είναι τα εξής: duhet (πρέπει), mund (μπορώ), dua (θέλω), dëshiroj (επιθυμώ), mund (μπορεί), them' (λέω), 40
është' herët (είναι νωρίς), është' e' domosdoshme (είναι απαραίτητο), është' e' nevojshme(είναιαναγκαίο)κ.λπ. (3) Duhettëflasimpatjetër. Πρέπειναμιλήσουμεοπωσδήποτε. (4) ËshtëedomosdoshmetëtakoshValbonënnesër? ΕίναιαπαραίτητοναδειςτηΒαλμπόνααύριο; Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 7(68]69) 1(134) MësojmëShqipI 9(90]91)' 1,2,5,6(146,'148]149) 4.3.3. Προστακτική Mënyra urdhërore Ότανθέλουμενασυμβουλέψουμεκάποιονήνααπαιτήσωνακάνεικάτι,τότε χρησιμοποιούμετηνπροστακτική. (5) Mbylldritaren Κλείσετοπαράθυρο(προσταγή) (6) Mëjeplibrin,tëlutem. Δώσεμουτοβιβλίο,σεπαρακαλώ.(παράκληση) (7) Moshapderën. Μηνανοίξειςτηνπόρτα.(απαγόρευση) Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 8(82]83) 5,6(142]144) 4.4. Χρόνοι Kohët e foljes 4.4.1. Ενεστώτας Koha e tashme Χρησιμοποιούμε τον ενεστώτα για να μιλήσουμε για πράγματα που (α) συμβαίνουν τώρα ή (β) επαναλαμβάνονται. Ορισμένες χρονικές λέξεις και εκφράσειςπουχρησιμοποιούνταιμετονενεστώταείναιοιεξής:tani'(τώρα), çdo' javë' (κάθε εβδομάδα), muaj (μήνα), vit (χρόνο), gjithmonë (πάντα), zakonisht(συνήθως),ndonjëherë(μερικέςφορές)κ.λπ. 41
(8) Luajmetop. Παίζουμεμπάλα. (9) Valbonashkonnëshkollënëorënshtatë. ΗΒαλμπόναπηγαίνειστοσχολείοστιςεφτά. Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 1(4]5) 1,2,3,4,5,6(105]107) MësojmëShqipI 3(24)' 4,5,6(114]116) MësojmëShqipI 4(37) 4,5,6(119]121) MësojmëShqipI 5(51) 2,4,5,6(123]126) MësojmëShqipIΙ 5(35]36) 1,2,3,5,6(80]83) 4.4.2. Παρατατικός Koha e pakryer Τα ρήματα που είναι στον παρατατικό μας δείχνουν κάτι που γίνονταν συνεχώςήμεκανονικότηταήκατάσυνήθειαστοπαρελθόν. (10) Fëmijëtluaninfutbollgjithëmbasditen. Ταπαιδιάέπαιζανποδόσφαιροόλοτοαπόγευμα. (11) Kostahantedrekëmefamijenetij. ΟΚώσταςέτρωγεμεσημεριανόμετηνοικογένειατου. Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipII 1(4,6) 2,3,4,5,6(54]57) 4.4.3. Αόριστος Koha e kryer e thjeshtë Όταν θέλουμε να μιλήσουμε για πράγματα που έγιναν στο παρελθόν και έχουνολοκληρωθεί,χρησιμοποιούμετοναόριστο. (12) Djepunovashumë. Χτεςδούλεψαπολύ. Ότανμιλάμεγιαδύοπράξειςπουέγινανστοπαρελθόνκαιδιακόπτουνημία την άλλη, η πράξη που διακόπτεται είναι σε παρατατικό ενώ η πράξη που διακόπτεισεαόριστο.δεςτοπαράδειγμα(13): 42
(13) Siçlexojarevistatnëkioskë,erdhiautobusi. Καθώςδιάβαζαταπεριοδικάστοπερίπτερο,ήρθετολεωφορείο. Ορισμένες χρονικές λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται με τον αόριστοείναιοιεξής:dje(χθες),pardje(προχθές),javën'e'kaluar muajin vitin (τηνπροηγούμενηεβδομάδα μήνα χρόνο),para(πριν),κ.λπ. Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 7(72]73) 2,4,5(134]138) MësojmëShqipIΙ 2(13,15)' 1,2,3,4,5,6(59]64) MësojmëShqipIΙ 6(47]48)' 2,3(85]86) 4.4.4. Ο µέλλοντας Koha e ardhme Χρησιμοποιούμετονμέλλονταότανθέλουμεναμιλήσουμεγιαπράγματαπου θαγίνουνστομέλλον.στηναλβανικήγλώσσαδενυπάρχειδιάκρισηανάμεσα σεσυνοπτικόκαιεξακολουθητικόμέλλονταόπωςσυμβαίνεισταελληνικά.ο χρόνοςαυτόςσχηματίζεταιμετομόριοdo'(θα)+τορήμαστηνυποτακτική:(të, kem),'do,të,kem(θαέχω),do,të,jem(θαείμαι). (14) Orestidotëluajëtopsot. ΟΟρέστηςθαπαίζειμπάλασήμερα. Ορισμένες χρονικές λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται με τον μέλλοντα είναι οι εξής: nesër (αύριο), javën' e' ardhshme (την επόμενη εβδομάδα), muajin' e' ardhshëm (τον επόμενο μήνα), vitin' e' ardhshëm (τον επόμενοχρόνο),së'shpejti(σύντομα),më'vonë(αργότερα),pastaj(μετά)κ.λπ. (15) Gjithëmbasditendotëshkruaj. Όλοτοαπόγευμαθαγράφω. Βιβλίο Μάθημα(σελίδες) Ασκήσεις(σελίδες) MësojmëShqipI 7(70) 3,4,5(135]137) MësojmëShqipIΙ 9(92)' 3,4,5(147]148) 43
4.5. Παραδείγµατα κλίσης ρηµάτων 4.5.1. Ρήµατα συζυγίας I Πίνακας4.2:Τορήμαshkruaj(γράφω) ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΦΩΝΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗ Ενεστώτας Παρατατικός Αόριστος Μέλλοντας Unë shkrualj shkrualja shkrolvla dotëshkrualj Ti shkrualn shkrualje shkrolvle dotëshkrualsh Ai/Ajo shkrualn shkrualnte shkroli dotëshkrualjë Ne shkrualjmë shkrualnim shkrualm dotëshkrualjmë Ju shkrualni shkrualnit shkrualt dotëshkrualni Ata/Ato shkrualjnë shkrualnin shkrualn dotëshkrualjnë ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ Unë tëshkrualj Ti tëshkrualsh shkrualj Ai/Ajo tëshkrualjë Ne tëshkrualjmë Ju tëshkrualni shkrualni Ata/Ato tëshkrualjnë ΠΑΘΗΤΙΚΗΦΩΝΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗ Ενεστώτας Αόριστος Unë shkrulhelm ushkrolvla Ti shkrulhelsh ushkrolvle Ai/Ajo shkrulhelt ushkrua Ne shkrulhelmi ushkrualm Ju shkrulhelni ushkrualt Ata/Ato shkrulheln ushkrualn ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ 44