ΕΝΟΤΗΤΑ 23 - «κοινωνικά» Τραγούδι 1 Τα θερινά σινεµά Στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης

ΕΝΟΤΗΤΑ 23 - «κοινωνικά» Τραγούδι 1 Τα θερινά σινεµά Στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια ώρα µε την ώρα βιαστικά. Νιάτα που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα θερινά τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' αγιόκληµα και γιασεµιά. Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια κάποιος µας τα κλέβει µυστικά. Χρόνια που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα θερινά τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' αγιόκληµα και γιασεµιά. Λεξιλόγιο Βιαστικά: γρήγορα, µε βιασύνη. Π.χ.: Τα έργα αυτά έγιναν πολύ βιαστικά, µε αποτέλεσµα να µην έχουν γίνει σωστά. Επίρρηµα τροπικό. Νιάτα: η περίοδος της νεανικής ηλικίας. Π.χ.: Να ταν τα νιάτα δυο φορές τα γηρατειά καµία! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (τα νιάτα) τα νιάτα τα νιάτα - νιάτα Θερινά: καλοκαιρινά, του καλοκαιριού, του θέρους. Π.χ.: Οι θερινές παραστάσεις του φεστιβάλ στις όµορφες καλοκαιρινές νύχτες ήταν µοναδικές! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (θερινός-ή-ό) 379

Κλίση: θερινός θερινή θερινό θερινοί θερινές θερινά θερινού θερινής θερινού θερινών θερινών θερινών θερινό θερινή θερινό θερινούς θερινές θερινά θερινέ θερινή θερινό θερινοί θερινές θερινά Αγιόκληµα: διακοσµητικό, αναρριχώµενο φυτό, συνήθως µε κίτρινα λουλούδια. Π.χ.: εν θα ξεχάσω ποτέ την βόλτα στο λιµάνι µε το αγιόκληµα να µοσχοβολά στις αυλές των σπιτιών. Ουσιαστικό, γένους ουδέτερου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το αγιόκληµα, - µατος) Κλίση: το αγιόκληµα τα αγιοκλήµατα του αγιοκλήµατος των αγιοκληµάτων το αγιόκληµα τα αγιοκλήµατα - αγιόκληµα - αγιοκλήµατα Γιασεµιά: θάµνος αναρριχώµενος µε αρωµατικά λευκά ή ροζ ή κίτρινα ή γαλάζια άνθη, µε έντονη µυρωδιά. Π.χ.: Το γιασεµί είναι από τα αγαπηµένα µου λουλούδια. Με τρελαίνει η µυρωδιά του. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το γιασεµί, -ιού) Κλίση: το γιασεµί τα γιασεµιά του γιασεµιού των γιασεµιών το γιασεµί τα γιασεµιά - γιασεµί - γιασεµιά Κλέβει: παίρνω για µένα κάτι που δεν µου ανήκει, αφαιρώ από κάποιον, κρυφά ή µε την βία, µε δόλο ή µε απάτη, κάτι που δεν µου ανήκει. Π.χ.: Μπήκαν κλέφτες στο σπ0ίτι του και του έκλεψαν ό,τι είχε και δεν είχε! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, πρόσωπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (κλέβω) Αρχικοί χρόνοι: κλέβω, έκλεβα, θα κλέβω, θα κλέψω, έκλεψα, έχω κλέψει, είχα κλέψει, θα έχω κλέψει Μυστικά: µε κρυφό τρόπο, στα κρυφά, χωρίς να φανερώνεται ή να ανακοινώνεται κάτι, χωρίς να το ξέρει κανείς. Π.χ.: Είχαν συνεννοηθεί µυστικά να µην µιλήσουν σε κανέναν, ώστε να κάνουν ήσυχοι την δουλειά τους. Επίρρηµα τροπικό. 380

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη: βιαστικά, θερινά, κλέβει, µυστικά, γιασεµιά α. Τα προγράµµατα για ξένους φοιτητές που προσφέρει το Σχολείο µας είναι πολύ χρήσιµα για την εκµάθηση της γλώσσας. β. Ο αστυνοµικός µιλούσε κάπως για τα άτοµα που έψαχνε. Κανείς δεν κατάλαβε ποιους εννοούσε. γ. Η ξενάγηση έγινε αρκετά, γιατί ο αρχαιολογικός χώρος έκλεινε σε µισή ώρα. δ. Συχνά ο εργοδότης του τον, αφού δεν του βάζει τα ένσηµα που πρέπει. ε. Ο κήπος τους το καλοκαίρι φουντώνει από που µυρίζουν απερίγραπτα ωραία. 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που σηµαίνουν το αντίθετο των: σιγά-σιγά: χειµερινά: φανερά: γηρατειά: Γραµµατική α. Θεωρία Αναφορικές Προτάσεις Αναφορικές είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις, οι οποίες εισάγονται µε τις αναφορικές αντωνυµίες ή τα αναφορικά επιρρήµατα, και αναφέρονται σε έναν όρο (µία λέξη) της πρότασης που προηγείται. αναφορικές αντωνυµίες αναφορικά επιρρήµατα οποίος-α-ο όποιος-α-ο όσος-η-ο και τα άκλιτα που και ό,τι όπου (για τόπο) τότε που (για χρόνο) όπως (για τρόπο) όσο (για ποσό) Παραδείγµατα: 1. Βλέπεις τον άνθρωπο, που µιλάει µε την Ελένη; 2. Τα χρήµατα, που παίρνω, τα βάζω στην τράπεζα. 3. Ο κύριος, ο οποίος µε χαιρέτησε, είναι καθηγητής µου. 4. Οι µαθήτριες, τις οποίες είδες, είναι στο σχολείο µου. 5. Τα παιδιά, τα οποία φωνάζουν, µένουν δίπλα µας. 381

6. Όποιος θέλει, µπορεί να έρθει µαζί µου. (= όλοι όσοι θέλουν) 7. Όποια ώρα µε χρειάζεσαι, τηλεφώνησέ µου. 8. Ρώτησε όποιο παιδί θέλεις, γι αυτό που σου λέω. 9. Ό,τι ώρα θέλεις, τηλεφώνησέ µου. 10. Ό,τι µου λέει ο καθηγητής µου, το σηµειώνω. 11. Όση ώρα ο δάσκαλος µιλάει, οι µαθητές τον ακούνε. 12. ώσε µου όσα βιβλία κρατάς. 13. Ο Σεφέρης γράφει: «Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα µε πληγώνει». 14. Όσο και να προσπαθήσεις, δεν θα τα καταφέρεις. Παρατηρήσεις: α. Το ουσιαστικό στο οποίο αναφέρεται η αντωνυµία που, µπορεί να είναι σε οποιοδήποτε γένος και αριθµό, στην ονοµαστική η την αιτιατική. Με την γενική όµως ή µε προθέσεις, καλό είναι να χρησιµοποιείται η αντωνυµία οποίος-α-ο. Παραδείγµατα: Η φίλη µου, της οποίας η µητέρα είναι δικηγόρος, σπουδάζει φιλόλογος. Ο κύριος, µε τον οποίο µιλούσα, είναι γνωστός του πατέρα µου. β. Η αντωνυµία που δεν πρέπει να συγχέεται µε το ερωτηµατικό επίρρηµα -πού-, το οποίο χρησιµοποιείται σε ερωτήσεις και παίρνει τόνο. Παράδειγµα: Πού έβαλες το βιβλίο, που σου έδωσα; γ. Η αναφορική αντωνυµία ό,τι γράφεται µε κόµµα (,) για να ξεχωρίζει από τον σύνδεσµο ότι (χωρίς κόµµα). Παράδειγµα: Λέει ότι θα έρθει ό,τι ώρα τελειώσει την δουλειά του. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων, επιλέγοντας την κατάλληλη αναφορική αντωνυµία από την παρένθεση: α. Εκτιµώ τους παλιούς µου φίλους τους βλέπω σπάνια. (οι οποίοι, που). β. Οι παραλίες βλέπετε έχουν τα πιο γαλανά νερά που έχω δει ποτέ. (ό,τι, που) γ. φορές και να το συζητήσετε, λύση δεν πρόκειται να βρείτε. (οποίες, όσες) δ. Αυτούς χαιρετήσαµε, τους γνωρίζω πολλά χρόνια. (όσους, τους οποίους) ε. Οι φίλες της µε βγήκε για καφέ, µένουν στην γειτονιά της. (τις οποίες, που) 2. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη από το πλαίσιο: ο οποίος, όποια, όποιος, όσο, που, όπου, όσες, όπως, όσα, τότε που α. έχει απορίες, να σηκώσει το χέρι του, είπε ο δάσκαλος. β. µου είπαν, βγήκαν αληθινά. γ. Πήγαινε θέλεις! εν θέλω να σε ξαναδώ! δ. και να το κάνεις, θα είναι τέλειο! ε. και να το εξηγεί, δεν το καταλαβαίνω! 382

Τραγούδι 2 Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό, ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ αγκάλιαζε θαρρώ! Το γαϊτανάκι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους µεγάλους κι αφήναν τα γραφεία τους και µπαίναν στο χορό, ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και δυο φορές τη Γη µας θ αγκάλιαζε θαρρώ! Θα ρχόνταν τότε τα πουλιά θα ρχόνταν τα λουλούδια θα ρχότανε κι η άνοιξη να µπει µες στο χορό, κι ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και τρεις φορές τη Γη µας θ αγκάλιαζε θαρρώ! Λεξιλόγιο Γαϊτανάκι: αποκριάτικος χορός, που στήνεται γύρω από ένα κοντάρι από το οποίο κρέµονται δεµένες κορδέλες. Π.χ.: Οι µεταµφιεσµένοι χόρευαν στους δρόµους µέχρι το πρωί, στήνοντας ωραία γαϊτανάκια! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το γαϊτανάκι) Κλίση: το γαϊτανάκι τα γαϊτανάκια το γαϊτανάκι τα γαϊτανάκια - γαϊτανάκι - γαϊτανάκια Πιάναν: έπαιρναν και κρατούσαν, ακουµπούσαν, ξεκινούσαν. Π.χ.: Την έπιασε απαλά από την µέση και ξεκίνησαν να χορεύουν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (πιάνω) Αρχικοί χρόνοι: πιάνω, έπιανα, θα πιάνω, θα πιάσω, έπιασα, έχω πιάσει, είχα πιάσει, θα έχω πιάσει Γερά: δυνατά, σφιχτά, ισχυρά. Π.χ.: Κρατούσε γερά το χέρι της µαµάς της, για να µην την χάσει! Επίρρηµα τροπικό. 383

Στήνανε: τοποθετούσαν, δηµιουργούσαν. Π.χ.: Τα παιδιά είχαν στήσει ένα πολύ ωραίο γλέντι µέχρι το πρωί! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (στήνω) Αρχικοί χρόνοι: στήνω, έστηνα, θα στήνω, θα στήσω, έστησα, έχω στήσει, είχα στήσει, θα έχω στήσει Αγκάλιαζε: περιέκλειε, έσφιγγε µες στην αγκαλιά. Π.χ.: Αγκαλιάζονταν τόσο σφιχτά, που πίστευες ότι θα σκάσουν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αγκαλιάζω) Αρχικοί χρόνοι: αγκαλιάζω, αγκάλιαζα, θα αγκαλιάζω, θα αγκαλιάσω, αγκάλιασα, έχω αγκαλιάσει, είχα αγκαλιάσει, θα έχω αγκαλιάσει Αφήναν: άλλαζαν πορεία, στρέφονταν, δεν κρατούσαν πια κάτι. Π.χ.: Άφησε την οικογένεια του και πήγε για δουλειά στο εξωτερικό. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (αφήνω) Αρχικοί χρόνοι: αφήνω, άφηνα, θα αφήνω, θα αφήσω, άφησα, έχω αφήσει, είχα αφήσει, θα έχω αφήσει Μπαίναν: περνούσαν την είσοδο, εισέρχονταν, εισχωρούσαν. Π.χ.: Όταν µπήκαµε στην τάξη, το µάθηµα είχε ήδη αρχίσει. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (µπαίνω) Αρχικοί χρόνοι: µπαίνω, έµπαινα, θα µπαίνω, θα µπω, µπήκα, έχω µπει, είχα µπει, θα έχω µπει ρχόνταν: έφθαναν, πλησίαζαν. Π.χ.: Ερχόταν από το γραφείο µου κάθε πρωί, µόνο και µόνο για να µου πει «καληµέρα»! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής παθητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (έρχοµαι) Αρχικοί χρόνοι: έρχοµαι, ερχόµουν, θα έρχοµαι, θα έρθω, ήρθα, έχω έρθει, είχα έρθει, θα έχω έρθει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη από το πλαίσιο: αγκάλιαζε, γερά, µπήκαν, ερχόσασταν, έπιασα α. Συγγνώµη που καθυστέρησα! την κουβέντα µε τα παιδιά. β. Κρατούσε το µωρό της! Φοβόταν ότι κάποιος θα της το άρπαζε. γ. πάντα παρέα στο σχολείο. Τι έγινε τώρα; Τσακωθήκατε; 384

δ. µέσα µε τέτοιο θάρρος, που τελικά πέτυχαν αυτό που ήθελαν. ε. Τον τόσο δυνατά, που κόντευε να τον πνίξει! 2. Γράψτε κάτω από κάθε λέξη αυτές που ταιριάζουν: τα χέρια, χορό, κουβέντα, καβγά, τον κλέφτη, παράσταση πιάναν στήνανε Γραµµατική α. Θεωρία Μετοχή ενεργητικής φωνής Η µετοχή της ενεργητικής φωνής λέγεται και µετοχή ενεστώτα, καθώς σχηµατίζεται από το θέµα του ενεστώτα µε τις παρακάτω καταλήξεις: παράδειγµα α συζυγία - οντας διαβάζ-ω διαβάζ-οντας β συζυγία α τάξη αγαπ-άω αγαπ-ώντας β συζυγία β τάξη - ώντας αργ-ώ αργ-ώντας Παρατηρήσεις: α. Η κατάληξη στα ρήµατα της α συζυγίας δεν τονίζεται και γράφεται µε -ο-, σε αντίθεση µε την κατάληξη των ρηµάτων της β συζυγίας, η οποία τονίζεται και γράφεται µε -ω-. β. Σε κάποια ρήµατα η ενεργητική µετοχή σχηµατίζεται ως εξής: ακούω ακούγοντας τρώω τρώγοντας καίω καίγοντας λέω λέγοντας κλαίω κλαίγοντας γ. Η ενεργητική µετοχή αποκτά και ιδιαίτερη σηµασία, ανάλογα µε το τι θέλουµε να δηλώσουµε. Μπορεί, δηλαδή, να είναι τροπική, υποθετική, χρονική, αιτιολογική και εναντιωµατική. Παραδείγµατα: α. Μιλώντας µε τους ντόπιους, θα µάθεις καλά ελληνικά. Με το να µιλάς µε τους ντόπιους, θα µάθεις καλά ελληνικά. β. Θα µάθω τι ώρα γύρισε τηλεφωνώντας. Θα µάθω τι ώρα γύρισε αν τηλεφωνήσω. 385

γ. Περνώντας έξω από το σπίτι µου, µου είπε µια καληµέρα. Όταν πέρασε έξω από το σπίτι µου, µου είπε µια καληµέρα. δ. Μην µπορώντας να κάνει κάτι άλλο, έφυγε. Επειδή δεν µπορούσε να κάνει κάτι άλλο, έφυγε. ε. εν κατάφερε να βγάλει χρήµατα, δουλεύοντας σκληρά. εν κατάφερε να βγάλει χρήµατα, αν και δούλευε σκληρά. β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε τις ενεργητικές µετοχές των παρακάτω ρηµάτων και συµπληρώστε τις προτάσεις που ακολουθούν: τραγουδάω: παίζω: προσπαθώ: οδηγώ: λέω: κλαίω: α. Έµαθε να ζει και να δουλεύει, πάντα για το καλύτερο! β. Τα παιδιά περνούν όλο τους το απόγευµα στην αυλή. γ. πιο προσεκτικά, δεν θα κινδυνεύεις να έχεις ατύχηµα. δ. την αλήθεια, θα κερδίσεις τον σεβασµό των άλλων. ε. Ξεκινάει κάθε πρωί από το σπίτι του κεφάτος! πηγαίνει στην δουλειά! στ. δεν θα καταφέρεις τίποτα! Πρέπει να σκεφτείς λογικά τι θα κάνεις από εδώ και πέρα! 2. Τι σηµαίνουν οι µετοχές; Επιλέξτε το σωστό: α. Ρωτώντας, θα µάθεις τι έγινε. 1. Αν ρωτήσεις, θα µάθεις τι έγινε. 2. Αν και ρώτησες, δεν έµαθες. β. Μην µπορώντας άλλο, έφυγε. 1. Όταν δεν µπορούσε άλλο, έφυγε. 2. Επειδή δεν µπορούσε άλλο, έφυγε. γ. Βγαίνοντας το βράδυ, θα τον δω. 1. Όταν βγω το βράδυ, θα τον δω. 2. Με το να βγω το βράδυ, θα τον δω. δ. Χρόνια προσπαθώντας, δεν τα κατάφερε! 1. Αν και προσπαθούσε χρόνια, δεν τα κατάφερε! 2. Επειδή προσπαθούσε χρόνια, δεν τα κατάφερε! ε. Κάνοντας καλά την δουλειά σου, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα! 1. Αν και κάνεις καλά την δουλειά σου, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα! 2. Με το να κάνεις καλά την δουλειά σου, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα! 386

Κείµενο Το γαϊτανάκι Μια φορά, δεν πάει καιρός, ζούσε σ ένα µικρό χωριό, κάπου εδώ κοντά, ένας άνθρωπος πολύ σοφός και πολύ γέρος. Είχε διαβάσει τα βιβλία όλου του κόσµου και είχε µάθει τις γλώσσες όλων των ανθρώπων. Ζούσε ολοµόναχος και οι συγχωριανοί του πολύ τον αγαπούσαν και τον φώναζαν: ο κυρ Νικόλας ο Γαρίφαλος, γιατί στον κήπο του άνθιζαν όλα τα λουλούδια: τριαντάφυλλα, τουλίπες, µαργαρίτες, κυκλάµινα, ζουµπούλια κι όµορφα κατακόκκινα γαρίφαλα. Κάποιο δειλινό, τρία κοριτσάκια πέρασαν µπροστά από τον κήπο του κυρ Νικόλα, τραγουδώντας τούτο το όµορφο τραγούδι: Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ αγκάλιαζε θαρρώ. Ο κυρ-νικόλας σήκωσε το κεφάλι και χαµογέλασε στα παιδιά και τι παράξενο Εκείνο το βράδυ, όσο κι αν προσπαθούσε να ησυχάσει, δεν τα κατάφερνε. Η σκέψη του έτρεχε στα τρία κοριτσάκια, στο τραγούδι τους. Χρόνια τώρα ζούσε ευτυχισµένος µε τα βιβλία του, τα λουλούδια του, και ξαφνικά η µοναξιά τού φάνηκε αβάσταχτη. Αµέσως, το πρόσωπό του φωτίστηκε. Σηκώθηκε από την πολυθρόνα κι άρχισε να βάζει βιαστικά µέσα σε µια βαλίτσα λίγα ρούχα, το χτένι του, το σαπούνι, ένα ζευγάρι µάλλινες κάλτσες, τις παντόφλες του Την άλλη µέρα το πρωί, µπήκε στο τρένο. Μετά από ώρες πολλές, έφτασε στη µεγάλη πόλη και τράβηξε κατευθείαν για το σπίτι του ξακουσµένου γιατρού Ξανανιώνη. -Γιατρέ, του είπε αµέσως ο κυρ Νικόλας, δεν είµαι άρρωστος. Είµαι γέρος, πολύ γέρος. Έρχοµαι σε σας για να ξαναγίνω νέος Ο γιατρός έσµιξε τα φρύδια. -Γιατρέ µου, θα σας εξηγήσω αµέσως. Χτες το βράδυ, έτσι ξαφνικά, µια θαυµαστή Ιδέα γεννήθηκε στο µυαλό µου. Η Γη µας είναι στρογγυλή µε 40.000 χιλιόµετρα περιφέρεια. Κάπου τρία δισεκατοµµύρια άνθρωποι την κατοικούν. Έκανα ένα µικρό, απλό υπολογισµό: Αν όλοι οι νέοι όλου του κόσµου, αγόρια και κορίτσια, δώσουν τα χέρια µιαν ορισµένη µέρα, σε µιαν ορισµένη στιγµή, µπορούν να φτιάξουν ένα γαϊτανάκι γύρω από τη Γη, κι όλοι µαζί να τραγουδήσουν και να χορέψουν. Πρέπει να γίνω νέος και δυνατός. Θα κάνω το γύρο του κόσµου και θα µιλήσω σ όλους για την Ιδέα µου και είµαι σίγουρος πως θα την καταλάβουν και θα τη δεχτούν. Ο γιατρός άκουσε προσεχτικά το γερο-νικόλα και τον βοήθησε. -Ορίστε, του είπε, µε αυτά τα χάπια θα γίνεις πάλι νέος! Η Ιδέα σου µου αρέσει. Πάει τόσος καιρός που δεν τραγούδησα, δε χόρεψα. Την ηµέρα που θα γίνει το γαϊτανάκι, ειδοποίησέ µε, θα θελα κι εγώ να µπω µες στο χορό. Ο κυρ Νικόλας, κρατώντας σφιχτά τα πολύτιµα χάπια, ευχαρίστησε τον γιατρό και βγήκε στους δρόµους της πολύβουης πόλης. Μπήκε σ ένα ξενοδοχείο, ζήτησε να του δώσουν ένα δωµάτιο και, πριν ξαπλώσει, κατάπιε τρία χάπια κι αποκοιµήθηκε Την άλλη µέρα έτρεξε στον καθρέφτη. Τι µεταµόρφωση! Ήταν νέος κι όµορφος. Του ήρθε να φωνάξει από χαρά, παρά τα εκατό του χρόνια! Ο κυρ Νικόλας ταξίδεψε σε πολλά µέρη και αντάµωσε ανθρώπους από όλες τις φυλές της γης. Οι πιο πολλοί τον δέχτηκαν µε χαρά και υποσχέθηκαν να πάρουν µέρος στο χορό. Βρήκε όµως και σκληρούς ανθρώπους, που του φέρθηκαν άσχηµα. 387

Σε όλους, όµως, έστειλε τηλεγραφήµατα, για να αναγγείλει τη µέρα και την ώρα που θα γινόταν το γαϊτανάκι. «Θα χορέψουµε και θα τραγουδήσουµε όλοι µαζί, στοπ. Την πρώτη µέρα της Άνοιξης, στοπ. ώστε τα χέρια, στοπ.» εν ξέχασε κανέναν. Επιτέλους έφτασε η πρώτη µέρα της Άνοιξης! Η Γη στολισµένη την περίµενε. Τα λουλούδια είχανε ντυθεί µε χίλια χρώµατα και τα πουλιά τραγουδούσανε τα πιο όµορφα τραγούδια τους. Με µια κίνηση, κορίτσια κι αγόρια απ όλες τις χώρες, απ όλες τις φυλές, δώσανε τα χέρια. Ο κυρ-νικόλας κοιτούσε µε µάτια θαµπωµένα από τα δάκρυα. Χιλιάδες νέοι περνούσαν µπροστά του. Τους είχε συναντήσει στα ταξίδια του. Γαλανοµάτηδες µε ξανθά µαλλιά, µελαχρινοί µε µαύρα µάτια, νέγροι µε κάτασπρα δόντια, Κινεζούλες µε τραβηγµένα µάτια, ερυθρόδερµοι µε πολύχρωµα φτερά δίνανε τα χέρια σ αυτό το γαϊτανάκι που αγκάλιαζε τη Γη. Τους άκουγε να µιλάνε, να γελάνε και να τραγουδάνε: Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ αγκάλιαζε θαρρώ. Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους µεγάλους κι αφήναν τα γραφεία τους και µπαίναν στο χορό ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και δυο φορές τη Γη µας θ αγκάλιαζε θαρρώ. Θα ρχόνταν τότε τα πουλιά θα ρχόνταν τα λουλούδια θα ρχότανε κι η άνοιξη να µπει µες στο χορό κι ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και τρεις φορές τη Γη µας θ αγκάλιαζε θαρρώ! (Ζωρζ Σαρρή, Το γαϊτανάκι, Aνθολόγιο για τα παιδιά του ηµοτικού, µέρος πρώτο, Oργανισµός Eκδόσεως ιδακτικών Bιβλίων, Αθήνα, 1975, µε αλλαγές) 388 Λεξιλόγιο Σοφός: αυτός που γνωρίζει πολλά και κρίνει σωστά, πολυµαθής, ευρυµαθής. Π.χ.: Είναι ιδιαίτερα σοφός άνθρωπος! Νιώθω τόσο καλά που παίρνω συµβουλές του! Γέρος: άνδρας προχωρηµένης ηλικίας, ηλικιωµένος. Π.χ.: Στο χωριό µας έχουµε µείνει εµείς οι γέροι Οι νέοι πήγαν για δουλειά στις τριγύρω πόλεις Συγχωριανοί: αυτοί που ζουν στο χωριό ή που κατάγονται από το ίδιο χωριό, συντοπίτες.

Π.χ.: Οι συγχωριανοί µου είναι πολύ δεµένοι µεταξύ τους και κάθε µέρα βρίσκονται στο καφενείο. Άνθιζαν: έβγαζαν άνθη, γέµιζαν λουλούδια. Π.χ.: Την άνοιξη όλα τα λουλούδια ανθίζουν και µοσχοβολούν. Παράξενο: παράδοξο, ασυνήθιστο, διαφορετικό από τα συνηθισµένα. Π.χ.: Τα µάτια του έχουν ένα πολύ παράξενο χρώµα. Είναι κάτι ανάµεσα στο µπλε και το καστανό. Αβάσταχτη: αφόρητη, ανυπόφορη, που δεν αντέχεται. Π.χ.: Η µοναξιά είναι κάποιες στιγµές αβάσταχτη. Νιώθεις ότι είσαι ο µοναδικός άνθρωπος πάνω στην γη. Φωτίστηκε: γέµισε φως, έλαµψε από φως. Π.χ.: Το πρόσωπό του φωτίστηκε από χαρά, όταν έµαθε για την γέννηση του γιου του. Χτένι: χτένα, αντικείµενο που χρησιµοποιείται για το χτένισµα των µαλλιών. Π.χ.: Πήρε το χτένι κι άρχιζε να χτενίζει τα µαλλιά της απαλά! Κατευθείαν: ίσια, κάτι που γίνεται χωρίς καµία παρεµβολή ή µεσολάβηση, αµέσως. Π.χ.: Μόλις τελείωσε το Πανεπιστήµιο, πήγε κατευθείαν στο στρατό. εν ήθελε να διακόψει την εργασία του στο µέλλον. Ξακουσµένου: πολύ γνωστού, ονοµαστού, περίφηµου. Π.χ.: Το χωριό του είναι ξακουσµένο. Εκεί έγιναν σηµαντικές µάχες κατά τον Β Παγκόσµιο πόλεµο. Έσµιξε: ένωσε, έφερε κοντά. Π.χ.: Έσµιξαν ξανά µετά από επτά χρόνια χωρισµού. Περιφέρεια: περίµετρος, η κλειστή κυκλική γραµµή που ορίζει την έκταση ενός σώµατος. Π.χ.: Το µήκος κάθε περιφέρειας κύκλου είναι ίσο µε το διπλάσιο του γινοµένου της ακτίνας επί 3,14. Υπολογισµό: λογαριασµό, εκτέλεση µαθηµατικών πράξεων. Π.χ.: Σύµφωνα µε τους υπολογισµούς που έκανα, αυτόν τον µήνα τα έξοδά µου υπερβαίνουν τα έσοδα Σφιχτά: στενά, δυνατά. Π.χ.: Ο παππούς αγκάλιαζε σφιχτά τα εγγόνια του. Θα τα ξανάβλεπε µετά το καλοκαίρι! Πολύβουης: θορυβώδους, µε πολύ θόρυβο και µεγάλη φασαρία. Π.χ.: Μένω σε πολύβουο δρόµο. Η φασαρία είναι τόσο µεγάλη, που δυσκολεύοµαι να κοιµηθώ! Φυλές: µεγάλη και ενιαία (γεωγραφικά) οµάδα µε κοινά ή παρόµοια κληρονοµικά χαρακτηριστικά. Π.χ.: Έχουν µεγάλο ενδιαφέρον τα έθιµα και η κουλτούρα κάποιων φυλών της Αφρικής. Υποσχέθηκαν: διαβεβαίωσαν, έδωσαν υπόσχεση. Π.χ.: Οι φίλοι του υποσχέθηκαν να τον επισκεφτούν το καλοκαίρι. 389

Να αναγγείλει: να κάνει κάτι γνωστό, να ανακοινώσει. Π.χ.: Ανήγγειλαν την ηµεροµηνία του γάµου τους σε φίλους και συγγενείς. Θαµπωµένα: θολωµένα, µη καθαρά, γεµάτα έκπληξη. Π.χ.: Θαµπώθηκα από το δυνατό φως του ήλιου. Ερυθρόδερµοι: µε κόκκινο δέρµα, ιθαγενείς κάτοικοι της Βόρειας Αµερικής. Π.χ.: Οι ερυθρόδερµοι σήµερα είναι ολιγάριθµοι. Άσκηση Κατανόησης 1. Ο σοφός γέρος αγαπούσε τόσο πολύ τα λουλούδια, που οι συγχωριανοί του τον φώναζαν: ο κυρ Νικόλας ο. α. τριαντάφυλλος β. γαρίφαλος γ. κυκλάµινος 2. Όταν ο κυρ Νικόλας άκουσε το τραγούδι των κοριτσιών, αποφάσισε να. α. µείνει για πάντα στο χωριό του β. ησυχάσει γ. πάει στην πόλη 3. Ο κυρ Νικόλας ζήτησε την βοήθεια του γνωστού γιατρού, για να. α. µείνει πάντα νέος β. µπορεί να χορέψει γ. γυρίσει πίσω 4. Ο κυρ Νικόλας αποφάσισε να ειδοποιήσει όλους τους ανθρώπους, ώστε να χορέψουν και να τραγουδήσουν γύρω από ένα. α. γαϊτανάκι β. τραπέζι γ. δάσος 5. Την πρώτη λοιπόν µέρα της, όλες οι του κόσµου πήγαν στο ραντεβού τους µε τον κυρ Νικόλα. α. Άνοιξης, γυναίκες β. Άνοιξης, φυλές γ. εβδοµάδας, νέες Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 2 1 2 3 3 4 390

Οριζόντια 1. Αµέσως, χωρίς καµία µεσολάβηση. 2. Γεµίζω φως, λάµπω. 3. Εισέρχοµαι σε έναν χώρο. 4. Αυτοί αγαπούσαν πολύ τον κυρ Νικόλα. Κάθετα 1. Της γης είναι 40.000 χιλιόµετρα. 2. Πάρα πολύ γνωστός. 3. Περικλείω, σφίγγω µέσα στην αγκαλιά µου. 2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Με µεγάλη φασαρία, µε έντονο θόρυβο. 2. Ήταν τα µάτια του κυρ Νικόλα από τα δάκρυα. 3. Ενώνω, φέρνω κοντά. Π Θ Σ 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( χορεύουν τα παιδιά του παραµυθιού ): 4 8 9 3 6 7 1. Ήταν ο κυρ Νικόλας. 2. Η νεανική ηλικία. 3. Καλοκαιρινός. 4. Στενά, δυνατά. 5. Ακουµπάω, παίρνω και κρατάω. 6. Η χτένα αλλιώς. 7. Περίεργος, έξω από τα συνηθισµένα. 8. Ένα από τα λουλούδια του πρώτου τραγουδιού. 9. Κρυφά, χωρίς να το ξέρει κανείς. 2 5 1 391

4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Τα θερινά σινεµά Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια ώρα µε την ώρα. που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' και. Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια κάποιος µας τα. Χρόνια που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' και. Το γαϊτανάκι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Αν όλα τα παιδιά της γης τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και χορό, ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ θαρρώ! Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους µεγάλους κι τα γραφεία τους και στο χορό, ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και δυο φορές τη Γη µας θ θαρρώ! Θα τότε τα πουλιά θα τα λουλούδια 392

θα ρχότανε κι η άνοιξη να µπει µες στο χορό, κι ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και τρεις φορές τη Γη µας θ θαρρώ! Λεξιλόγιο ενότητας Αβάσταχτος-η-ο Αγιόκληµα, το Αγκαλιάζω Αναγγέλλω Ανθίζω Αφήνω Βιαστικά Γαϊτανάκι, το Γερά Γέρος, ο Γιασεµί, το Ερυθρόδερµος, ο Έρχοµαι Σµίγω Θαµπωµένος-η-ο Θερινός-ή-ό Κατευθείαν Κλέβω Μπαίνω Μυστικά Νιάτα, τα Ξακουσµένος-η-ο Παράξενος-η-ο Περιφέρεια, η Πιάνω Πολύβουος-η-ο Σοφός-ή-ό Στήνω Συγχωριανός, ο Σφιχτά Υπολογισµός, ο Υπόσχοµαι Φυλή, η Φωτίζοµαι Χτένι, το 393