ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ» Εικόνα 1.Διαδρομή προς το Καστέλλι Το Καστέλλι (Τοπική Κοινότητα Καστελλίου Φουρνής) βρίσκεται στην Ανατολική Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στην περιφέρεια της επαρχίας Μεραμβέλλου, βόρεια της Νεάπολης και του Αγίου Νικολάου και στο κέντρο μίας ορεινής περιοχής που περικλείεται από τοποθεσίες όπως αυτό της Ετεοκρητικής Δρήρου, της Λατούς προς Καμάρες και της Ολούντος / Ελούντας. Το Καστέλλι έχει υψόμετρο 318 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, Τα νεολιθικά ευρήματα που προέρχονται από το χωριό Καστέλλι Φουρνής Μεραμβέλλου (το αρχαιότερο χωριό της Κρήτης) σύμφωνα με την εισήγησή του αρχαιολόγου Γκάρεθ Όουενς, ο οποίος βασίστηκε στην ανασκαφή που διενεργήθηκε το 1959 από το Ν. Πλάτωνα, στο πηγάδι
της περιοχής το ονομαζόμενο «Κωνσταντάκη» Εικόνα 2. Πηγαδι Κωνσταντάκη Εικόνα 3.Μεγάλη στέρνα Από το χώρο αυτό ήρθαν στο φως πολλά αγγεία που αποτέλεσαν συν τοις άλλοις και αντικείμενο μελέτης (της δεκαετίας του 90) για την ύστερη νεολιθική περίοδο της Κρήτης. Οι νεολιθικοί κάτοικοι του Καστελλίου Φουρνής υπήρξαν αγρότες που βασίζονταν στο νερό, βασικός όρος και προϋπόθεση για την ύπαρξη ζωής και την ανάπτυξη του πολιτισμού sine qua non.
Εικόνα 4. Αγγείο (Μουσείο Ηρακλείου) Εικόνα 5.Αγγείο (Μουσείο Ηρακλείου) Τα αγγεία που προήλθαν από το πηγάδι του χωριού (φωτό) είναι μελετημένα και δημοσιευμένα και εκθέτονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Το υλικό επιτρέπει συγκρίσεις με παρόμοια που προήλθαν από τη Φαιστό Οι νεολιθικοί κάτοικοι του Καστελλίου Φουρνής που έχασαν τα σκεύη τους στην προσπάθειά τους να αντλήσουν νερό από το πηγάδι ήταν γεωργοί που ζούσαν κοντά και που κατά πάσα πιθανότητα ασκούνταν επίσης στο ψάρεμα και στο εμπόριο.
Η τοποθεσία βρίσκεται σε σχεδόν ίση απόσταση από τα Μάλια, στη βόρεια ακτή και στην Πλάκα, απέναντι από το νησί της Σπιναλόγκας στον κόλπο του Μεραμβέλλου. Το Καστέλλι Φουρνής σήμερα, 6 χιλιετίες μετά, χαρακτηρίζεται από το ίδιο φυσικό περιβάλλον, διατηρώντας ακόμη το πηγάδι όπως και οι νεολιθικοί του κάτοικοι. Τα αγγεία αυτά αποδεικνύουν πόσο ο άνθρωπος ήταν και είναι εξαρτημένος από το νερό. Είναι επίσης σημαντικό, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι μοναδικές μέχρι σήμερα νεολιθικές εγκαταστάσεις στην Κρήτη (αρχαιότερες από αυτές στο Καστέλλι Φουρνής), δηλ. η Κνωσός και η Φαιστός, έγιναν αργότερα, τα μινωικά ανάκτορα Με τα σημερινά δεδομένα μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι το Καστέλλι Φουρνής είναι ίσως το αρχαιότερο χωριό στην Κρήτη, με πιθανότερη χρονολογία κατά την οποία κτίστηκε το χωριό μας, να τοποθετείται κατά την περίοδο ανάμεσα στα έτη 961-1204μ.χ. Το συμπέρασμα αυτό πηγάζει αφενός από τα κτίσματα αυτής της περιόδου (ναός Αγίων Αποστόλων, ναός Κεραπολίτισας, ναός Κεράμου) και αφετέρου από το γεγονός ότι στο χωριό μας σώθηκαν ονόματα βυζαντινών οικογενειών, απ αυτές που μεταφέρθηκαν στην Κρήτη κατά τον εποικισμό της από το Νικηφόρο Φωκά για να ενισχύσει την Ελληνικότητα και Ορθοδοξία. Το όνομα Καστέλλι προέρχεται από τη λατινική λέξη Castelli που σημαίνει Φρούριο. Κάπου πρέπει να υπήρχε φρούριο όπου έμενε ο Φρούραρχος ( Καστελλάνος) Στο κέντρο του χωριού υπάρχουν και φαίνονται στην άκρη του δρόμου τα θεμέλια ενετικού κτίσματος.λίγο πιο κάτω υπήρχαν ερείπια ψηλού ενετικού κτίσματος που χρησίμευε για παρατηρητήριο.τα φρούρια αυτά έκτιζαν οι Ενετοί Έτσι το χωριό μας πρέπει να ήταν ένας οχυρός πύργος εξαιτίας αυτού και η ονομασία «ΠΥΡΓΟΣ»στη ομώνυμη πλατεία στο κέντρο του χωριού (Φωτό)
Εικόνα 6.Πυργος Εικόνα 7. Καμάρα Σημερα το Καστέλλι αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς ξένους και ντόπιους επισκέπτες, οι οποίοι περιπλανώνται στα γραφικά σοκάκια, γεύονται τα παραδοσιακά προιόντα του τόπου μας,στα δύο παραδοσιακά καφενεία τον «Πρόδρομο» και του «Τσιντού» καθώς και στη γραφική ταβέρνα «Βολόσυρος» στην εισοδο του χωριού μας.
Αξίζει κανείς εάν βρεθεί τον 15 Αυγουστο στη Κρήτη την ημέρα της γιορτής της Παναγίας να επισκεφθεί το Καστέλλι και να παρευρεθεί στο ετήσιο πανηγύρι του χωριού μας και να διασκεδάσει με τοπικούς λυραριδες, αφθονη ρακί και πλούσια εδέσματα. Οι κάτοικοι είναι φιλόξενοι έτοιμοι να προυπαντησουν κάθε επισκέπτη. Εικόνα 8. Παραδοσιακό καφενείο Τσιντού Εικόνα 9.Ενναλακτικό καφενείο " Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ"
Εικόνα 10. Παραδοσιακή ταβέρνα "Ο ΒΟΛΟΣΥΡΟΣ" Εικόνα 11.Δρόμος στο Κέντρο του χωριού
Εικόνα 12. Τοιχογραφία Εικόνα 13. Χαρακτηριστική γωνιά του χωριού Εικόνα 14.Παραδοσιακό σπίτι