Κοινωνιογνωστική θεωρία Social Cognitive Theory Πακλατζόγλου Σοφία Μουράτογλου Νικόλαος Καρολίδου Σωτηρία Παζάρσκη Γεωργία Γιολάντα ΠΕΣΥΠ 3 Απριλίου 2017 Θεσσαλονίκη
Η μάθηση είναι διαδικασία πρόσκτησης της γνώσης Η μάθηση είναι διαδικασία δημιουργίας της γνώσης Η μάθηση είναι αποτέλεσμα συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες Η μάθηση είναι το αποτέλεσμα της συνειδητής και υπεύθυνης αξιοποίησης των δυνατοτήτων των ατόμων, των προσφερόμενων ευκαιριών και της εμπειρίας
Κοινωνιογνωστικές Η οικοδόμηση των γνώσεων λαμβάνει χώρα σε συνεργατικά περιβάλλοντα, διαμέσου συζητήσεων που εμπερικλείουν τη δημιουργία και κατανόηση της επικοινωνίας και την από κοινού (μεταξύ ατόμων ή ομάδων) υλοποίηση δραστηριοτήτων Χαρακτηριστικά Η μάθηση συντελείται σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια Δημιουργείται από την αλληλεπίδραση των ατόμων και μέσω της υλοποίησης κοινών δραστηριοτήτων Αποδίδεται μεγάλη σημασία στη γλώσσα
Θεωρητικοί που διαμόρφωσαν την κοινωνιογνωστική θεωρία μάθησης
Miller & Dollard Μελέτη της συμπεριφοράς ως συνάρτησης των κοινωνικών επιδράσεων Η μεγαλύτερη έμφαση δόθηκε στην έννοια της μιμήσεως Ένα μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς του ανθρώπου, σύμφωνα με την θεωρία τους, δεν είναι αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα, αλλά αποτέλεσμα της μιμήσεως της συμπεριφοράς των άλλων Η τάση για μίμηση είναι κι αυτή αποτέλεσμα εκμάθησης και ερμηνεύεται με την θεωρία της ενισχύσεως
Albert Bandura Εντάσσει στο αντικείμενο εξέτασης για την μάθηση, τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες του μαθητή Η κοινωνιογνωστική θεωρία μελετάει τις διαδικασίες, οι οποίες βοηθούν το άτομο να μάθει παρατηρώντας την συμπεριφορά των άλλων και κατ αυτόν τον τρόπο να αποκτήσει σταδιακά τον έλεγχο της ίδιας της συμπεριφοράς του Η μάθηση μέσω παρατήρησης είναι η οικονομικότερη μορφή μάθησης, αφού απαιτεί συνήθως πολύ λιγότερο χρόνο από ότι άλλες μορφές μάθησης
Albert Bandura Η δύναμη του παραδείγματος θεωρούνταν πάντοτε πολύ πιο αποτελεσματική από κάθε διδασκαλία Μάθηση με μίμηση: η μίμηση στο παιδί θεωρούνταν έμφυτη Μάθηση με ταύτιση: Ταύτιση είναι η ενσυνείδητη ή υποσυνείδητη αποδοχή αξιών, κανόνων, στάσεων, διαθέσεων και τρόπων συμπεριφοράς προσώπων με τα οποία μας συνδέει μια θετική σχέση, προσώπων δηλ. τα οποία αγαπούμε ή θαυμάζουμε (μοντέλα), π.χ. ο ρόλος της οικογένειας, των συνομήλικων, της τηλεόρασης και γενικότερα των media Αν λοιπόν θέλουμε να αναπτύξουμε μια συγκεκριμένη δεξιότητα ή άλλη μορφή συμπεριφοράς στο παιδί, πρέπει να ενισχύσουμε όχι μόνον το παιδί το ίδιο αλλά και τα μοντέλα τα οποία παρουσιάζουν στο παιδί την δεξιότητα ή συμπεριφορά αυτή, διότι κατ αυτόν τον τρόπο ενισχύουμε αντιπροσωπευτικά το παιδί
Πείραμα με την κούκλα Bobo
Lev Vygotsky Πρέπει να μελετήσουμε πρώτα τις κοινωνικές και πολιτισμικές διαδικασίες του περιβάλλοντος ενός παιδιού, προκειμένου να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις γνωστικές του λειτουργίες Η γνώση του παιδιού, οι σκέψεις, οι στάσεις, οι αξίες και οι πεποιθήσεις του προκύπτουν μέσα από τις διαδράσεις με τους άλλους, όχι με παθητική αποδοχή, αλλά με ενεργητική εσωτερίκευση Η ανάπτυξη εξαρτάται από τα συμβολικά συστήματα μέσα στα οποία μεγαλώνει το παιδί. Τα συμβολικά συστήματα αναφέρονται σε σύμβολα, τα οποία δημιουργούν μια κουλτούρα και τα οποία βοηθούν το άτομο να σκέφτεται, να επικοινωνεί και να επιλύει προβλήματα π.χ. γλώσσα, σύστημα γραφής, σύστημα αρίθμησης κ.ά.
Lev Vygotsky Οι «Σημαντικοί Άλλοι» (More Knowlegdable Other, MKO) Στο χώρο του σχολείου οι Σημαντικοί Άλλοι (δάσκαλοι) για τον μαθητή, αποτελούν καινούρια και αξιόλογη πηγή πληροφόρησης του εαυτού του Ο δάσκαλος είναι το πρότυπό, το οποίο επηρεάζει το ψυχολογικό κλίμα της τάξης και τη θέση που έχει το παιδί, ανάμεσα στους συμμαθητές του Πρέπει να δημιουργούμε στην τάξη περιστάσεις συνεργατικής μάθησης ανάμεσα σε ομάδες με διαφορετικά επίπεδα ικανότητας
D. Schunk & G. Zimmerman Έχουν ερευνήσει τις επιπτώσεις της κοινωνικής μάθησης και των διδακτικών μεταβλητών στη γνωστική λειτουργία και τη μάθηση, την αυτορρύθμιση και τα κίνητρα
Κοινωνιογνωστική θεωρία social cognitive theory Έχει τις ρίζες της στον συμπεριφορισμό, όμως τον υπερβαίνει γιατί εντάσσει στο αντικείμενο εξέτασης πεποιθήσεις και προσδοκίες του μαθητή, τις οποίες αποκλείει ως αντικείμενα ο συμπεριφορισμος Εκπρόσωπος της θεωρείτε ως επί το πλείστον ο Albert Bandura (1925 -), αλλά κάποιοι αποδίδουν αυτό τον χαρακτηρισμό και στον Lev Vygotsky Ο Albert Bandura περιγράφει την συμπεριφορα του ανθρώπου ως αλληλεπίδραση παραγόντων γνωστικών, συμπεριφορικών και περιβαλλοντικών και όχι απλώς ως αποτέλεσμα των ενισχύσεων
Γενικά: Σύνθεση ιδεών από τις συμπεριφοριστικές και τις γνωστικές προσεγγίσεις Αρχικά: Μάθηση μέσω Παρατήρησης (Bandura) Αργότερα: Κοινωνικο-Γνωστική Θεωρία Eξετάζονται όλες οι διαδικασίες οι οποίες εμπλέκονται καθώς οι άνθρωποι μαθαίνουν μέσω παρατήρησης και σταδιακά αποκτούν έλεγχο της συμπεριφοράς τους
H κοινωνιογνωστική προσέγγιση τοποθετεί την πηγή της ανάπτυξης στην ωρίμανση, στις εμπειρίες εξερεύνησης και κυρίως στην παροχή πληροφοριών από τους κοινωνικούς φορείς με τη μορφή καθοδηγητικής διδαχής και παροχής μοντέλων Ασχολείται κυρίως με το πώς τα άτομα ενεργούν πάνω στις κοινωνικές τους εμπειρίες και πώς αυτές οι ενέργειες επηρεάζουν τη μάθησή τους Τα άτομα επεξεργάζονται πληροφορίες που συναντούν σε ποικίλες κοινωνικές εμπειρίες (έκθεση σε μοντέλο, αλληλεπιδράσεις -συζητήσεις, αντιπαραθέσεις). Μέσα από αυτές τις διαδικασίες αναπαριστούν νοερά το περιβάλλον και τον εαυτό τους σύμφωνα με τις προσδοκίες τους και τις υποκειμενικές αντιλήψεις για τον εαυτό τους (αυτοαντίληψη, πεποιθήσεις για αποτελεσματικότητα)
Καθημερινά Παραδείγματα
Μορφές Μοντελοποίησης Modeling: ο μηχανισμός μέσω του οποίοι οι άνθρωποι παρουσιάζουν αλλαγές στη συμπεριφορά τους ως αποτέλεσμα της παρατήρησης της δράσης άλλων Μορφές Μοντελοποίησης 1. Άμεση (η προσπάθεια μίμησης της συμπεριφοράς πραγματικών ανθρώπων γύρω μας) 2. Συμβολική (η προσπάθεια μίμησης της συμπεριφοράς χαρακτήρων που παρουσιάζονται σε βιβλία, TV, κινηματογράφο κτλ.) 3. Σύνθετη (η προσπάθεια μίμησης επιμέρους μορφών από διαφορετικές συμπεριφορές ύστερα από το συνδυασμό τους)
Συνοπτικά
Θετικά σημεία ανάδειξη της ισχύος των μοντέλων και ως εργαλείου μάθησης και ως παράγοντα επίδρασης στη συμπεριφορά ανάδειξη της σημασίας των πεποιθήσεων των μαθητών/ριών ανάδειξη της σημασίας των προσδοκιών των μαθητών/ριών
Αρνητικά σημεία διακρίνονται κάποια στοιχεία παθητικότητας των μαθητών/τριών (π.χ., μίμηση συμπεριφορών) αδυναμία ερμηνείας της μάθησης σύνθετων δεξιοτήτων (π.χ., γραφή) αδυναμία ερμηνείας της επιλογής της μίμησης κάποιων μοντέλων αλλά όχι κάποιων άλλων περιορισμένη η ερμηνεία του ρόλου του πλαισίου και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης σε σύνθετες συνθήκες μάθησης (κυρίως βασισμένη στο ρόλο των μοντέλων και τη μίμηση)
Αυτοαποτελεσματικότητα Η κοινωνικο-γνωστική θεωρία του Bandura (1986) δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο των αντιλήψεων για τον εαυτό αναφορικά με τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς, της συναισθηματικής διάθεσης και της γνωστικής λειτουργίας του ατόμου. Το άτομο γίνεται αντιληπτό ως ενεργό και όχι ως ένα παθητικό όν και επομένως είναι ικανό για αυτοέλεγχο, αυτοοργάνωση και αυτοπροσδιορισμό μέσω της αυτορρύθμισης και της αυτοαποτελεσματικότητάς του.
Αυτοαποτελεσματικότητα Η αυτοαποτελεσματικότητα, κατά τον Bandura, συνιστά έναν από τους καθοριστικούς γνωστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν και επηρεάζουν την ενεργοποίηση των ατόμων. Ως αυτοαποτελεσματικότητα ορίζονται οι προσωπικές κρίσεις για την ικανότητα του ατόμου να οργανώσει και αν εκτελέσει μία σειρά πράξεων που απαιτούνται για τη διαχείριση μιας μελλοντικής κατάστασης (Bandura, 1997: 2).
Αυτοαποτελεσματικότητα Εναλλακτικά, αξιοποιείται και ο όρος αυτεπάρκεια (self-efficacy) και αναφέρεται στις προσωπικές πεποιθήσεις ενός ατόμου για τις δεξιότητές του στο πλαίσιο εκτέλεσες ενός έργου. Με απλά λόγια: Όχι ποιες δεξιότητες διαθέτει αντικειμενικά ένα άτομο, αλλά ποιες δεξιότητες θεωρεί ότι κατέχει.
Αυτοαποτελεσματικότητα Διαστάσεις της αυτοαποτελεσματικότητας Επίπεδο: ο βαθμός δυσκολίας της ενέργειας που το άτομο θεωρεί ότι μπορεί να ολοκληρώσει Ισχύς: ο βαθμός εμπιστοσύνης που το άτομο έχει στις εκτιμήσεις του Γενικευσιμότητα: το εύρος των καταστάσεων που το άτομο νιώθει ότι είναι επαρκές να αντιμετωπίσει.
Αυτοαποτελεσματικότητα Παράγοντες που επηρεάζουν την αυτοαποτελεσματικότητα είναι: Προσωπικοί (προσωπική αντίληψη, εμπειρίες, επιδόσεις, μάθηση, προετοιμασία, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, σωματική και συναισθηματική διάθεση) Περιβαλλοντικοί (οι συνθήκες και το πλαίσιο: π.χ. η οικογένεια, το σχολείο, οι κοινωνικές-οικονομικές συνθήκες, μάθηση, τα κοινωνικά πρότυπα, η ενθάρρυνση, η κοινωνική πειθώ)
Αυτοαποτελεσματικότητα Εκδήλωση Πεποιθήσεων Αυτοαποτελεσματικότητας: Χαμηλές: οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται ως απειλές, χαμηλοί στόχοι, παραίτηση, απροθυμία για εις βάθος διερεύνηση και αναποφασιστικότητα Υψηλές: οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται ως προκλήσεις, υψηλοί στόχοι και αφοσίωση στην επίτευξή τους, άσκηση προσωπικού ελέγχου, διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών και υψηλά επίπεδα αποφασιστικότητας.
Αυτοαποτελεσματικότητα Η διερεύνηση της αυτοαποτελεσματικότητας κρίνεται απαραίτητη από τον Σύμβουλο καθώς συμβάλλει στην: Αποδόμηση γνωστικών σφαλμάτων και προκαταλήψεων-στερεοτύπων Άρση προσωπικών και περιβαλλοντικών εμποδίων Αξιοποίηση των εμπειριών του συμβουλευόμενου Εξέταση των επιλογών και των προσδοκιών ενός ατόμου Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης ενδυνάμωση Υποστήριξη στη λήψη απόφασης Μείωση της αναποφασιστικότητας Προαγωγή της προσαρμοστικότητας
Ευχαριστούμε για την προσοχή σας