Μάϊος 2008
Εκδότης Nικόδημος M. Kinyua Διευθύντρια Τατιάνα Αλεξίου Υπεύθυνη Σύνταξης Τατιάνα Αλεξίου Σύμβουλος Έκδοσης Lucas Bundros Art Director Άρης Κοντογιάννης Για οποιαδήποτε αναδημοσίευση κειμένων, εικονογραφήσεων και γραφικών, χρειάζεται η έγγραφη άδεια του εκδότη. Creative Editor Βασιλική Μαντζώρου Ειδικοί Συνεργάτες Σοφία Αφθονίδου Ειρήνη Δερμιτζάκη Νικος Ζαγανιάρης Ιωάννα Κοτσίνα Ιωάννα Μαρκάκη Δεσποινα Μπαρδώση Φρουμέντιος Gafogo K. Υπεύθυνη διαφήμισης Όλγα Μανώλη Διορθώσεις Αμαλία Χατζηκώστα Πιέρρα Φωτιάδου Υπεύθυνος Διανομής Αντώνης Σέργης Δημιουργία - Σελιδοποίηση Fuse Τηλ.: 6984-196001 Ε-Μail: info@fuse.gr Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία Δεκάλογος Ε.Π.Ε. Επικοινωνία Τηλ.: 6984-196007 Τμήμα διαφήμισης: 6984-196008 E-Mail: magazine@asante.gr Website www.asante.gr Γράψτε μας τη γνώμη σας για θέματα που αφορούν την Αφρική, στείλτε φωτογραφίες από τα ταξίδια σας εκεί, καθώς και οτιδήποτε άλλο θέλετε και ίσως να τα δείτε δημοσιευμένα στα επόμενα τεύχη του Asante. asante 01
EDITORIAL Αφρική! Μία Ήπειρος που στα σπλάχνα της συνυπάρχουν πολλές και διαφορετικές φυλές και κοινότητες, χρώματα και γεύσεις, διάλεκτοι και γλώσσες, άνθρωποι και άγρια ζώα. Μία οργιώδη φύση που αντικατοπτρίζει τον αντιφατικό χαρακτήρα των ανθρώπων, την σκληρή και απροσπέλαστη Σαχάρα και την πλούσια καταπράσινη βλάστηση. Το πλούσιο της υπέδαφος σε κοιτάσματα χρυσού, διαμαντιών, πετρελαίων και ένα αχανές πάρκο για τουριστική εκμετάλλευση. Άνθρωποι και πράγματα που είναι άγνωστα σε όλους μας ή στους περισσότερους από εμάς. Πράγματα που θέλουμε να ανακαλύψουμε, να μάθουμε και να τα μοιραστούμε, με όσο γίνεται περισσότερους ανθρώπους. Μαζί θα ανακαλύψουμε και θα ταξιδέψουμε στην Μαύρη Ήπειρο. Asante, μία λέξη που την συναντάμε σε πολλές περιοχές στην Αφρική έχει πολλές και διαφορετικές ερμηνείες όπως επανάσταση, αγάπη, ευχαριστώ. Η ιδέα της έκδοσης αυτού του περιοδικού, δόθηκε πριν μερικούς μήνες και ενώ δεν ξανασυζητήθηκε, τον Οκτώβριο αποφασίστηκε η δημιουργία του. Όπως είναι γνωστό κάθε αρχή και δύσκολη, και έτσι βρεθήκαμε απέναντι σε ένα σωρό από ερωτήματα και διαδικασίες. Όμως η αγωνία μας για αυτή τη δουλειά ήταν τέτοια, ώστε καταφέραμε να προσπελάσουμε αυτά τα εμπόδια. Το περιεχόμενο του περιοδικού ήταν από την αρχή ο στόχος μας. Η προσπάθεια μας να αναδείξουμε στοιχεία του Αφρικανικού πολιτισμού και να τα παρουσιάσουμε συγκεντρωμένα, κάτι το οποίο δεν υπάρχει σε μορφή περιοδικού ήταν η πρόκληση τόσο για εμάς όσο και για τους μελλοντικούς αναγνώστες του. Η δουλειά αυτή θα αποτελέσει ελπίζουμε ένα συνδετικό στοιχείο τόσο μεταξύ των Αφρικανών που μένουν στην Ελλάδα, όσο και μεταξύ αυτών που ενδιαφέρονται για την Αφρικανική Ήπειρο και ιντριγκάρονται από τον πολιτισμό της. Νικοδημος Μ. Kinyua
Περιεχόμενα Αφρική Η Ήπειρος της μαύρης φυλής Σελ. 06 Τα κομμένα φτερά της Αφρικής Σελ. 18 Barrack Obama Η Αφρικανική ελπίδα της Αμερικής Σελ. 22 Akal Onguto χορός, κίνηση, βήματα Σελ. 28 Χορεύοντας στην Αφρική Σελ. 32 Σελ. 34 Masai Σελ. 36 Zulu Σελ. 38 Youssou N' Dour Η φωνή της Αφρικής Σελ. 40 Lucky Dube Έφυγε ο τραγουδιστής της ειρήνης Σελ. 44 Κόμο Κενυάττα ο άνθρωπος που μοιράστηκε την καλύβα του Σελ. 46
Η Αφρική είναι η τρίτη σε έκταση ήπειρος της γης. Με έκταση 31.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στην τροπική ζώνη. Είναι η ήπειρος των μεγάλων ερήμων, των τροπικών χωρών και της μαύρης φυλής. Ο πληθυσμός της διπλασιάστηκε τα τελευταία 25 χρόνια και έχει φτάσει σήμερα τα 555 εκατομμύρια κατοίκους. Αποτελείται από 1000 περίπου εθνικότητες που έχουν διαφορετική γλώσσα, θρησκεία, διαφορετικά ήθη και έθιμα και διαφορετικό πολιτισμό. Το 80% περίπου των κατοίκων της ανήκουν στη μαύρη φυλή. Η Αφρική στον παγκόσμιο χάρτη βρίσκεται στα νότια της Ευρώπης και στα νοτιοδυτικά της Ασίας. Βρέχεται βόρεια από την Μεσόγειο θάλασσα, ανατολικά από την Ερυθρά θάλασσα και τον Ινδικό ωκεανό και δυτικά από τον Ατλαντικό ωκεανό. Στις πιο άγονες περιοχές της Αφρικής, η οικονομία βασιζόταν και βασίζεται ακόμη στο κυνήγι. Η γεωργική καλλιέργεια ήταν και είναι ανύπαρκτη, γίνεται όμως συνήθως κάποιο περιορισμένης έκτασης εμπόριο με γειτονικούς λαούς. Σήμερα, οι ιθαγενείς που ζουν από το κυνήγι έχουν περιοριστεί σε δυσπρόσιτες περιοχές και βρίσκονται μόνο στη Νοτιοδυτική Αφρική (Βουσμάνοι) και στα δάση του Κονγκό (Πυγμαίοι). Ο βασικός τρόπος ζωής ήταν από παράδοση η κτηνοτροφία, κυρίως στις μισοάγονες παρυφές της Σαχάρας (βοοειδή, αιγοπρόβατα). Πολύ διαδεδομένα ζώα είναι οι καμήλες και τα άλογα στις άγονες περιοχές. Οι χοίροι υπάρχουν σε λίγες περιοχές, ενώ οι σκύλοι και τα πουλερικά είναι άφθονα σε όλη την ήπειρο. Η παραδοσιακή οικονομία σε ποσοστό που φθάνει το 90% του πληθυσμού βασίζεται στη γεωργία (συνήθως μαζί με την κτηνοτροφία και το κυνήγι) και στην καλλιέργεια αυτόχθονων και εισαχθέντων δέντρων και φυτών. Οι μέθοδοι καλλιέργειας ποικίλλουν πολύ, ανάλογα με τις περιοχές. Η κατανομή του πληθυσμού παρουσιάζει μεγάλη ανισότητα. Ορισμένες περιοχές είναι πολύ πυκνοκατοικημένες, ενώ άλλες είναι πολύ αραιοκατοικημένες. Από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές είναι η Μεσογειακή παράλια ζώνη, μεγάλο μέρος των κρατών της Δυτικής Αφρικής, οι περιοχές των Μεγάλων Λιμνών και οι ορεινές περιοχές της Ανατολικής Αφρικής, ενώ η Σαχάρα, η Καλαχάρι
και τα πυκνά δάση του Κονγκό είναι αραιοκατοικημένες περιοχές, πολλές χωρίς καν μόνιμο πληθυσμό. Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη έρημος στον κόσμο. Έχει έκταση 8.600.000 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα, καταλαμβάνει το σύνολο σχεδόν του βόρειου τμήματος της αφρικανικής ηπείρου και αποτελεί το δυτικό άκρο της Αφροασιατικής ερημικής ζώνης. Ορίζεται βόρεια από την Μεσόγειο Θάλασσα και την οροσειρά του Άτλαντος, δυτικά από τον Ατλαντικό Ωκεανό και ανατολικά από την Ερυθρά Θάλασσα. Στην Σαχάρα ανήκουν συνολικά 5.120 χιλιόμετρα ακτογραμμής. Τα κύρια τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιλαμβάνουν πεδιάδες που εκτείνονται σε υψόμετρο από 180 ως 360, βαθύπεδα, βυθίσματα, μεγαλύτερο από τα οποία είναι το Βύθισμα Κατάρα που φθάνει σε απόλυτο υψόμετρο -135 (κάτω από τη στάθμη της θάλασσας), καθώς και δύο ορεινές αλυσίδες, τα όρη Αχάγκαρ (Χόγκαρ) που φθάνουν σε μέγιστο υψόμετρο 3.003 και τα όρη Τιμπέστι που φθάνουν σε μέγιστο υψόμετρο 3.415 στην κορυφή Έμι Κούσι, την υψηλότερη της ερήμου. Μόνο το20% του εδάφους καλύπτεται από άμμο, ενώ το υπόλοιπο καλύπτουν κροκάλες και μαλακά πετρώματα. Στο εσωτερικό της ερήμου υπάρχουν διάφορες περιοχές με ιδιαίτερη ονομασία, όπως είναι η Τανεζρούφτ στην νοτιοδυτική Αλγερία ή η Τένερε ( Γη του φόβου) στο κεντρικό τμήμα της Δημοκρατίας του Νίγηρα. Η Σαχάρα ανήκει στις χώρες: Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, Λιβύη, Αίγυπτο, Σουδάν, Τσαντ, Δημοκρατία του Νίγηρα, Μάλι, Μαυριτανία και Δυτική Σαχάρα. Από τις χώρες αυτές η έρημος καταλαμβάνει το 99% του εδάφους της Λιβύης και το 98% του Τσαντ. 08 asante
Γεωφυσική εξέταση Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγική σελίδα η Αφρική βρίσκεται νότια της Ευρώπης και νοτιοδυτικά της Ασίας και χωρίζεται από τις ηπείρους αυτές με θαλάσσια στενά. Ο ισημερινός διέρχεται περίπου από το μέσο της, το μεγαλύτερο τμήμα της βρίσκεται στην τροπική ζώνη, ενώ το βόρειο και το νότιο τμήμα της στις αντίστοιχες εύκρατες ζώνες. Τα χαρακτηριστικά της ηπείρου αυτής είναι ο μικρός θαλάσσιος διαμελισμός, οι λίγες οροσειρές και οι λίγες πεδιάδες. Γενικά το έδαφος της Αφρικής είναι επίπεδο και βρίσκεται σε αρκετό ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας. Η Αφρική δηλαδή είναι ένα υψίπεδο και αυτός είναι ο λόγος που οι ακτές της είναι απότομες. Στη βόρεια περιοχή, από τον Ατλαντικό ως την Ερυθρά θάλασσα, εκτείνεται η έρημος Σαχάρα, που καλύπτει το 1/3 της ηπείρου και είναι η μεγαλύτερη έρημος της γης. Έρημο συναντούμε και στο νότιο τμήμα της ηπείρου (έρημος Καλαχάρι). Στα βορειοδυτικά βρίσκεται η οροσειρά του Άτλαντα. Στα ανατολικά υψώνονται τα ηφαιστειογενή όρη της Αιθιοπίας, της Κένυας και το Κιλιμάντζαρο (ύψος 5.895μ.), που είναι και το υψηλότερο όρος της ηπείρου. Ανάμεσα στα όρη αυτά σχηματίζονται πολλές και μεγάλες λίμνες. Οι μεγαλύτερες πεδιάδες της Αφρικής βρίσκονται στα λεκανοπέδια του Κονγκό και του Νίγηρα ποταμού. Στην Αφρική δεν υπάρχουν πολλά νησιά. Μικρές μόνο ομάδες νησιών συναντούμε στον Ατλαντικό ωκεανό και στον Ινδικό τη Μαδαγασκάρη, το μόνο μεγάλο αφρικανικό νησί. Το κλίμα, τα νερά και η βλάστηση της Αφρικής Οι κυριότερες κλιματικές ζώνες της Αφρικής περιλαμβάνουν την εύφορη μεσογειακή παραλία, με την κοιλάδα του Κάτω Νείλου, τη Σαχάρα, την ζώνη της σαβάνας από τη Σενεγάλη ως την Αιθιοπία και τις ημι-άγονες περιοχές της Σομαλίας. Τη ζώνη των δασών της Δυτικής Αφρικής κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού που φθάνει ως το λεκανοπέδιο του Κονγκό. Τις ορεινές περιοχές της Αιθιοπίας και της Ανατολικής Αφρικής, που εκτείνονται ως τη Ρουάντα. Τις σαβάνες της Ανατολικής, Κεντρικής και Νότιας Αφρικής. την εύφορη νοτιοαφρικανική ακτή και τη νήσο της Μαδαγασκάρης. asante 09
Υπάρχουν λίγες μεγάλες οροσειρές, λίγοι μεγάλοι πλωτοί ποταμοί και λίγα φυσικά λιμάνια. Το ύψος των βροχοπτώσεων ποικίλλει πολύ (από 1.500 χιλιοστόμετρα σε περιοχές της τροπικής των δασών μέχρι κάτω των 130 χιλιοστομέτρων στις διάφορες άγονες περιοχές). Το μεγαλύτερο επομένως μέρος της Αφρικανικής ηπείρου περιλαμβάνει οροπέδια με θαμνώδη βλάστηση και λιβάδια. Οι περιοχές της Αφρικής γύρω από τον ισημερινό έχουν τροπικό κλίμα. Βόρεια και νότια της ζώνης του τροπικού κλίματος εκτείνονται μεγάλες περιοχές με κλίμα ερήμου και μόνο ένα τμήμα στα βόρεια και στα νότια της ηπείρου έχει εύκρατο μεσογειακό κλίμα. Υπάρχει επίσης γύρω από το τροπικό κλίμα, μία παραλλαγή του, το υποτροπικό κλίμα και τέλος στο εσωτερικό της ηπείρου το θερμό και ξηρό κλίμα. Μεσογειακό κλίμα: Οι βροχές πέφτουν τους χειμερινούς μήνες, που για το νότιο ημισφαίριο είναι ο Ιούνιος, ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Κλίμα ερήμου: Οι θερμοκρασίες είναι πολύ υψηλές με μεγάλες διαφορές μεταξύ ημέρας και νύχτας. Οι βροχές είναι σπάνιες και υπάρχουν περιοχές όπου δε βρέχει σχεδόν ποτέ (η Σαχάρα). Κλίμα θερμό και ξηρό: Εδώ οι βροχοπτώσεις είναι λίγες, εποχιακές και οι θερμοκρασίες υψηλές. Η βλάστηση είναι χαμηλή και εποχιακή. Κλίμα υποτροπικό (θερμό): Οι θερμοκρασίες είναι υψηλές όλο το έτος και διακρίνουμε μια περίοδο βροχών και μια περίοδο ξηρασίας. Περιοχή με πολύ υψηλή χλόη και αραιά μεγάλα δέντρα. Σ' αυτές ζουν πολλά κοπάδια από φυτοφάγα και σαρκοφάγα ζώα. Τροπικό κλίμα: Η θερμοκρασία όλο το χρόνο είναι πολύ υψηλή και πέφτουν πολλές βροχές (Το τροπικό δάσος). Ο Νείλος είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Αφρικής, αλλά και στον κόσμο. Πηγάζει νότια του Ισημερινού και ρέοντας προς Βορρά δια μέσου της βορειοανατολικής Αφρικής εκβάλλει στη Μεσόγειο Θάλασσα. Έχει μήκος 6.648 περίπου χιλιόμετρα και αποστραγγίζει έκταση που υπολογίζεται σε 3.349.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η λεκάνη του καταλαμβάνει τμήματα της Τανζανίας, του Μπουρούντι, της Ρουάντας, του Ζαΐρ, της Κένυας, της Ουγκάντας, της Αιθιοπίας, το μεγαλύτερο τμήμα του Σουδάν και το καλλιεργούμενο μέρος της Αιγύπτου. Ο Νείλος σχηματίζεται από τρία κύρια υδάτινα ρεύματα, τον Κυανό Νείλο (Αμπάι) τον Άτμπαρα, που ρέει από τα υψίπεδα της Αιθιοπίας, και 10 asante Ο ποταμός Νείλος τον Λευκό Νείλο, που πηγάζει στις λίμνες Βικτωρίας και Αλβέρτου. Η ονομασία Νείλος είναι Ελληνική και πιθανόν προέρχεται από την σημιτική ρίζα νάχαλ που σημαίνει κοιλάδα ή ποτάμια κοιλάδα, και κατ' επέκταση ποταμός. Το γεγονός ότι ο Νείλος, σε αντίθεση με άλλους μεγάλους γνωστούς ποταμούς, ρέει από τα νότια προς τα βόρεια, υπήρξε άλυτο μυστήριο για τους αρχαίους Αιγύπτιους και Έλληνες. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ονόμαζαν τον ποταμό Αρ ή Αούρ (Κοπτικά Ιάρο), ή «μαύρο», από το χρώμα των ιζημάτων που μεταφέρονταν από αυτόν κατά τις πλημμύρες. Η ιλύς του Νείλου είναι αρκετά σκουρόχρωμη ώστε να δώσει στη χέρσο την παλαιότερη ονομασία της, Κεμ ή Κέμι, η οποία επίσης σημαίνει «μαύρη» και συμβολίζει το σκότος. Στην Οδύσσεια, το έπος του Ομήρου, ο Νείλος αναφέρεται με το όνομα Αίγυπτος (αρσενικό) και η χώρα δια μέσου της οποίας ρέει ονομάζεται επίσης Αίγυπτος (θηλυκό). Στην Αίγυπτο και στο βόρειο Σουδάν, ο Νείλος ονομάζεται σήμερα αν-νίλ, αλ-μπάρ (η θάλασσα) και Μπάρ αν-νιλ ή Ναρ αν-νιλ (ο ποταμός Νείλος). Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη έρημος στον κόσμο, έχει έκταση 8.600.000 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα, καταλαμβάνει το σύνολο σχεδόν του βόρειου τμήματος της αφρικανικής ηπείρου και αποτελεί το δυτικό άκρο της Αφροασιατικής ερημικής ζώνης. Ορίζεται βόρεια από την Μεσόγειο Θάλασσα και την οροσειρά του Άτλαντος, δυτικά από τον Ατλαντικό Ωκεανό και ανατολικά από την Ερυθρά Θάλασσα. Στην Σαχάρα ανήκουν συνολικά 5.120 χιλιόμετρα ακτογραμμής. Τα κύρια τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιλαμβάνουν πεδιάδες που εκτείνονται σε υψόμετρο από 180 ως 360 μ. και βυθίσματα, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι το Βύθισμα Κατάρα που φθάνει σε
απόλυτο υψόμετρο -135 (κάτω από τη στάθμη της θάλασσας), καθώς και δύο ορεινές αλυσίδες, τα όρη Αχάγκαρ (Χόγκαρ) που φθάνουν σε μέγιστο υψόμετρο 3.003 και τα όρη Τιμπέστι που φθάνουν σε μέγιστο υψόμετρο 3.415 στην κορυφή Έμι Κούσι, την υψηλότερη της ερήμου. Μόνο το 20% του εδάφους καλύπτεται από άμμο, ενώ το υπόλοιπο καλύπτουν κροκάλες και μαλακά πετρώματα. Στο εσωτερικό της ερήμου υπάρχουν διάφορες περιοχές με ιδιαίτερη ονομασία, όπως είναι η Τανεζρούφτ στην νοτιοδυτική Αλγερία ή η Τένερε ( Γη του φόβου) στο κεντρικό τμήμα της Δημοκρατίας του Νίγηρα. Η Σαχάρα ανήκει στις χώρες: Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, Λιβύη, Αίγυπτο, Σουδάν, Τσαντ, Δημοκρατία του Νίγηρα, Μάλι, Μαυριτανία και Δυτική Σαχάρα. Από τις χώρες αυτές η έρημος καταλαμβάνει το 99% του εδάφους της Λιβύης και το 98% του εδάφους της Αιγύπτου. Σαχάρα, βαδίζοντας στο πουθενά Πολιτιστικές περιοχές Οι βασικές μονάδες της αφρικανικής κοινωνίας ήταν -και σε μεγάλο ποσοστό παραμένουν- οι εθνικές ομάδες: φυλές ή λαοί που ανέρχονται σε 3.000 περίπου. Οι περισσότερες δεν είναι πολιτικά ή οικονομικά ανεξάρτητες κοινωνικές μονάδες, αλλά μάλλον ομάδες με κοινή πολιτιστική παράδοση και συνείδηση, βασιζόμενη κυρίως στη γλώσσα και τη θρησκεία τους. Τα όρια μεταξύ τους δεν είναι συνήθως πολύ σαφώς καθορισμένα, έτσι η κατάταξη των λαών αυτών γίνεται με βάση τη γλώσσα τους και το γενικότερο πολιτιστικό τους πλαίσιο. Έχουν γίνει πολλές απόπειρες ταξινόμησης των πολιτιστικών περιοχών της Αφρικής. Οι γνωστότερες είναι των Αμερικανών ανθρωπολόγων Μέλβιλ Χέρσκοβιτς και η νεότερη του Μάρντοκ, βασισμένες σε διαφορετικά κριτήρια. Αν εξαιρέσουμε τη Βόρεια Αφρική, οι κυριότερες πολιτιστικές περιοχές είναι σε γενικές γραμμές η Δυτική, η Κεντροδυτική, η Ανατολική και η κεντρική και Νότια Αφρική. Δυτική Αφρική: Περιλαμβάνει δύο κυρίως ζώνες, τη σαβάνα κατά μήκος της παραμεθόριας περιοχής της Σαχάρας και τη ζώνη των τροπικών δασών κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού (δυτικά). Οι περιοχές αυτές παράγουν διάφορα γεωργικά προϊόντα, ανάλογα με το έδαφος και το κλίμα τους. Υπάρχει επίσης ανεπτυγμένη κτηνοτροφία (βοοειδή, άλογα), εγχώρια βιοτεχνία (ιδίως επεξεργασία μετάλλων και βυρσοδεψία, ξυλογλυπτική, αγγειοπλαστική κλπ.) για εγχώρια κατανάλωση και εξωτερικό εμπόριο. Τα δάση και οι παραλιακές περιοχές έχουν πλούσια κοιτάσματα βωξίτη, διαμαντιών και χρυσού. Κεντροδυτική Αφρική: Γεωγραφικά η Κεντροδυτική Αφρική μπορεί να θεωρηθεί ως μια προς Ανατολάς προέκταση της Δυτικής Αφρικής. Στα βόρεια βρίσκονται οι σαβάνες του Τσαντ, το Ουμπάνγκι και το Σουδάν, που απλώνονται ως τον Νείλο και στον Νότο η δασώδης περιοχή του Κονγκό. Περιλαμβάνει ένα μωσαϊκό εθνοτήτων. Άραβες στον Βορρά, Πυγμαίους στο Κονγκό και στη Γκαμπόν, πληθυσμούς που ομιλούν γλώσσες σουδανικές και Μπαντού στις νοτιότερες περιοχές. Η οικονομία βασίζεται κυρίως στη γεωργία. Ανατολική Αφρική: Περιλαμβάνει πολλές οικολογικές και πολιτιστικές περιοχές. Στα βόρεια και τα ανατολικά είναι το αυχμηρό Σουδάν και η Σομαλία με τα Αιθιοπικά Υψίπεδα ανάμεσα τους. Στις κεντρικές περιοχές της βρίσκονται τα εύφορα εδάφη των Μεγάλων Λιμνών (Βικτωρίας, Αλβέρτου, Ταγκανίκα και Νυάσα) και οι ορεινές περιοχές των οροσειρών της Κένυας και του Κιλιμάντζαρου. Την υπόλοιπη έκταση καταλαμβάνει η σαβάνα με το βύθισμα της κοιλάδας του Μεγάλου Ριφτ, που εκτείνεται από Βορρά προς Νότο. Οι πυκνοκατοικημένες περιοχές είναι τα εύφορα υψίπεδα που παράγουν κυρίως βαμβάκι και καφέ. asante 11
Ανεπτυγμένη είναι επίσης και η κτηνοτροφία. Κεντρική και Νότια Αφρική: Η Κεντρική και Νότια Αφρική μπορεί να θεωρηθεί ως μια μεγάλη ενιαία πολιτισμική περιοχή. Αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος από χλοερές και άνυδρες σαβάνες. Στα βορειοδυτικά βρίσκονται οι παρυφές των δασών του Κονγκό, το νοτιοδυτικό τμήμα είναι πολύ άνυδρο, ενώ τα παράλια της Νότιας Αφρικής και της Μοζαμβίκης είναι πιο εύφορα κι έχουν κατά το μεγαλύτερο μέρος κλίμα Μεσογειακό. Φυλές και γλώσσες Η φυλετική και εθνική σύνθεση της Αφρικής είναι πολύπλοκη. Η γενικά αποδεκτή κατάταξη των σημερινών πληθυσμών βασίζεται σε φαινοτυπικά χαρακτηριστικά, όπως το ανάστημα, το χρώμα του δέρματος και ο τύπος των μαλλιών, και όχι σε γονοτυπικά. Έτσι, έχουμε σήμερα τις εξής πέντε κατηγορίες λαών: 1) τους Βουσμανοειδείς λαούς -λίγους αριθμητικά σήμερα- που εκπροσωπούνται πια μόνο από τους Βουσμάνους και τους Οτεντότους, 2) τους Πυγμαιοειδείς, 3) τους Νεγροειδείς, 4) τους Καυκασοειδείς της Βόρειας και Βορειοανατολικής Αφρικής και 5) τους Μογγολοειδείς, που απαντώνται κυρίως στη Μαδαγασκάρη. Η γλωσσολογική κατάταξη παρουσιάζει επίσης πολλές δυσκολίες. Αμφισβητείται ακόμη και ο ακριβής αριθμός των γλωσσών. Οπωσδήποτε είναι γνωστό ότι υπάρχουν 1.000 τουλάχιστον διαφορετικές γλώσσες. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη και ορθότερη κατάταξη του Αμερικάνου γλωσσολόγου Τζόζεφ Γκρήνμπεργκ -που βασίζεται μάλλον στις αρχές της γλωσσολογικής ανάλυσης των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών παρά σε γεωγραφικά, φυλετικά ή άλλα μη-γλωσσολογικά κριτήρια- οι κυριότερες οικογένειες των αφρικανικών γλωσσών είναι οι ακόλουθες: Η Νιγηρο-Κορντοφανιακή, η Νειλο- Σαχαρική, η Χαμιτο-Σημιτική, η Χόισαν και η Αυστρονησιακή (Μαλαιο-Πολυνησιακή). Υπάρχουν όμως και μερικές διαδεδομένες γλώσσες του εμπορίου και linguas francas που χρησιμοποιούνται ως κοινές γλώσσες, όπως η Αγγλική, η Γαλλική, η Αραβική και άλλες γλώσσες των πρώην αποικιακών δυνάμεων. Ανάμικτες κοινές γλώσσες είναι και η Σουαχίλι (που χρησιμοποιείται ευρύτατα στην Ανατολική Αφρική) και διάφοροι τύποι της Κρίο και Πίτζιν (ανάμικτες γλώσσες, διαδεδομένες πολύ στην Δυτική Αφρική), οι Χάουσα και το Φουλάνι στις ζώνες της σαβάνας και η Φάναγκαλο (ή Φάνακαλο) στη Νότια Αφρική, η οποία είναι μίγμα Αγγλικής και τοπικών γλωσσών Μπαντού. Οι περισσότερες αφρικανικές γλώσσες δεν διαθέτουν ιθαγενείς τύπους γραφής, μολονότι σήμερα οι κυβερνήσεις και οι ιεραποστολές τις έχουν αναγάγει σε γραπτές γλώσσες. Πολλές αφρικανικές γλώσσες (όπως η Σουαχίλι) γράφονται επί αιώνες με αραβική γραφή. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις, με λαούς που επινόησαν οι ίδιοι τη γραφή τους. Θρησκείες Οι ντόπιες θρησκείες έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Όλες αναφέρονται σε ένα Υπέρτατο Ον, τον Δημιουργό Θεό, πέρα από την ανθρώπινη νόηση, που ανάλογα με τις περιπτώσεις, έχει διαφορετική μορφή ή γένος (ανδρική ή γυναικεία υπόσταση ή πανταχού παρούσα ορατή μορφή). Οι πιο σημαντικές "πνευματικές" δυνάμεις συνδέονται συνήθως με αντικείμενα ή όντα με τα οποία οι άνθρωποι έρχονται σε καθημερινή επαφή ή τα γνωρίζουν από παλαιά. Έτσι, υπάρχουν πολλά είδη πνευμάτων του αέρα, της γης, των ποταμών
κλπ. Αλλά και πρόγονοι που θεωρούνται ως ημίθεοι και μυθικοί ήρωες, οι οποίοι οδήγησαν τους ανθρώπους στη χώρα που βρίσκονται τώρα και ίδρυσαν την κοινωνία όπως εμφανίζεται σήμερα. Οι θρησκευτικοί λειτουργοί στις περισσότερες αφρικανικές κοινωνίες είναι ιερείς, οι πρεσβύτεροι εκπρόσωποι της γενιάς ή της φατρίας, βροχοποιοί, μάντεις, προφήτες και άλλοι, που είναι υπεύθυνοι για τη σωστή τέλεση των θρησκευτικών υποχρεώσεων και των τελετουργιών μόνο των μελών ή των κοινωνικών ομάδων των οποίων προΐστανται. Κεντρικό στοιχείο κάθε ντόπιας αφρικανικής θρησκείας είναι η κοσμολογία της -όπου αναφέρονται οι απαρχές της φυλής και οι πρώτες μεταναστεύσεις της και εξηγούνται τα βασικά ιδεολογικά προβλήματα κάθε πολιτισμού, όπως γιατί υπάρχει θάνατος, η φύση της κοινωνίας, η σχέση ανδρών και γυναικών, ζωντανών και νεκρών κλπ. Οι κοινωνικές αξίες εκφράζονται τυπικά στους μύθους, τους θρύλους, στις λαϊκές παραδόσεις και στα αινίγματα, που συχνά κρύβουν κοινωνιολογικά και ιστορικά νοήματα, τα οποία δεν διακρίνει εύκολα ο ξένος. Στο παρελθόν ήταν πολύ διαδεδομένη η πίστη στη μαγεία, που εξηγούσε ή συγκρατούσε τις κακοτυχίες των ανθρώπων. Σήμερα, αν και η πίστη στη μαγεία έχει κάπως υποχωρήσει, εξακολουθεί να ασκεί σημαντική επιρροή τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις αστικές περιοχές. Οικονομία Το βιοτικό επίπεδο των λαών της Αφρικής είναι πολύ χαμηλό. Τα προϊόντα που παράγονται δεν επαρκούν για τις ανάγκες των κατοίκων. Πολλοί άνθρωποι υποφέρουν από την κακή διατροφή, την πείνα και τις αρρώστιες. Επίσης η ένωση σ' ένα κράτος πολλών φυλών με διαφορετική γλώσσα, θρησκεία και τρόπο ζωής δημιουργεί προβλήματα στα νεοϊδρυθέντα κράτη της Αφρικής. Αυτά τα προβλήματα σιγά-σιγά ξεπερνιούνται. Παρ' όλες όμως τις δυσκολίες οι αφρικανικοί λαοί εργάζονται για να καλυτερέψουν τη ζωή τους και θέλουν και αυτοί η γνώμη τους να είναι σεβαστή στον κόσμο. Όλοι σχεδόν οι Αφρικανοί είναι μικροϊδιοκτήτες γης, που από παράδοση βασίζονται σε απλές πλουτοπαραγωγικές πηγές, εργαλεία και τεχνικές, γιατί σκόνταφταν πάντα στις κακές επικοινωνίες και δεν είχαν συνδεθεί με μεγάλης έκτασης εμπόριο. Από παράδοση, η παραγωγή περιοριζόταν αποκλειστικά και μόνο στα μέσα συντήρησης. Μονάδα παραγωγής και διάθεσης προϊόντων ήταν κανονικά η κοινότητα ή η οικογένεια -μη ειδικευμένα σύνολα που δεν ήταν κατά κύριο λόγο οικονομικές αλλά και οικιακές, πολιτικές και θρησκευτικές ομάδες. Από παράδοση, επίσης, το βιοτικό επίπεδο ήταν λίγο πολύ το ίδιο, αφού ήταν ένα δεδομένο του τόπου. Παλαιότερα υπήρχαν λίγες αγορές και σπάνια κάποιο νόμισμα, μια και οι συναλλαγές γίνονταν ανάμεσα σε συγγενείς ή γείτονες, υπό μορφή ανταλλαγής ή δώρου. Η αμοιβή εργασίας ήταν άγνωστη, αν και η άτυπη συνεργασία στον τομέα της δουλειάς ή και αλλού ήταν σχεδόν καθολική. Την κύρια εξαίρεση αποτελούσαν μερικές κοινωνίες που επιδίδονταν, αιώνες ολόκληρους, σε μεγάλων αποστάσεων 14 asante
εμπόριο και είχαν αναπτύξει συναλλακτικές μεθόδους, μέσα και δεξιότητες καθώς και το κατάλληλο πολιτικό εποικοδόμημα που εξασφάλιζε την προστασία των εμπορικών τους οδών. Κατά τον περασμένο αιώνα αυτή η παραδοσιακή εικόνα άλλαξε με την εγκατάσταση αποικιακής διακυβέρνησης και αργότερα με την αναγνώριση πολιτικής ανεξαρτησίας στο μεγαλύτερο τμήμα της ηπείρου. Η Αφρική έγινε τμήμα του παγκόσμιου συστήματος οικονομικής παραγωγής και συναλλαγών. Οι άλλοτε αυτοκρατορίες έχασαν την επιρροή τους στον έλεγχο των σπουδαιότερων εξωτερικών αγορών, όσο αναπτύσσονται άλλες αγορές στην Ευρώπη, στον Νέο Κόσμο και σε ολόκληρο τον Ινδικό Ωκεανό. Από τις πιο σημαντικές εξελίξεις ήταν το δουλεμπόριο, που τροφοδότησε την Αμερικανική ήπειρο και την Ανατολή. Η ανακάλυψη και εκμετάλλευση ορυκτών (όπως χρυσού, διαμαντιών, κασσίτερου και βωξίτη), καθώς και η προσοδοφόρα εξαγωγή προϊόντων (κακάο, καφέ, φοινικέλαιου, βαμβακιού). Η επιβολή φορολογίας σε χρήμα στις περισσότερες αποικιακές χώρες, πράγμα που ανάγκασε τους κατοίκους να πωλούν τα προϊόντα τους ή να εκμισθώνουν την εργασία τους και η δημιουργία βιομηχανικών και διοικητικών κέντρων και λιμανιών Ḟ asante 15
Ματιές στην Αφρική της Ιωάννας Μαρκάκη Wangari Maathai Η νομπελίστρια της ειρήνης Υπήρξε η πρώτη Αφρικανή που τιμήθηκε, το 2004, με το Νόμπελ Ειρήνης. Βιολόγος κι ακτιβίστρια για την προστασία του περιβάλλοντος, η Βανγκάρι Μαατάι έγινε διάσημη όχι μόνον για την πρότασή της σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους είναι δυνατό ν' αποφευχθεί η ερήμωση της χώρας της, αλλά και για την τολμηρή εκστρατεία της εναντίον του διεφθαρμένου καθεστώτος του επί μακρόν στην προεδρία της Κένυας, Ντανιέλ αράπ Μουά. Η κοινωνία αναγνωρίζοντας τη σημαντική της συμβολή στην πολιτική της δράση το 2002, την εξέλεξε βουλευτή και λίγο αργότερα ανέλαβε τη θέση της αναπληρώτριας υπουργού Περιβάλλοντος. Η Βανγκάρι Μαατάι προβληματίζεται έντονα με τις ταραχές που γίνονται στην Κένυα και συγκλονίζουν την κοινωνία αναζητώντας τρόπο ώστε η χώρα να μην μπει σε έναν εμφύλιο. «Κυρίως η αντιπολίτευση πρέπει να καλέσει τους οπαδούς της να δείξουν σύνεση. Επιπλέον πρέπει να τους πείσει να σταματήσουν πυρπολήσεις, δολοφονίες και βανδαλισμούς. Οι ηγέτες της έχουν μεγάλη επιρροή και γνωρίζουν την ιδιαίτερη εκεί- νη γλώσσα που έχει απήχηση στο λαό. Ο χρόνος πιέζει, γιατί κάποια στιγμή θα φθάσουμε σ' ένα σημείο, όπου η βία θα θεωρείται αυτονόητη δραστηριότητα και θα είναι αδύνατον πλέον να ελεγχθεί». Απευθύνεται κυρίως στη αντιπολίτευση να δείξει αυτοσυγκράτηση. Αναγνωρίζει ότι οι βιαιοπραγίες δεν είναι μόνο θέμα της αντιπολίτευσης, αλλά και της συμπολίτευσης. «Ωστόσο οι δολοφονίες που διαπράχθηκαν μέχρι τώρα διαπράχθηκαν σχεδόν αποκλειστικά από συνοδοιπόρους της αντιπολίτευσης του κινήματος "Orange Democratic Movement"». Και συμπληρώνει: «Μου προκάλεσε απέραντη λύπη, δεν μπορούσα να διανοηθώ πως κάτι τέτοιο θα συνέβαινε στην Κένυα και ιδιαίτερα πως άνθρωποι θα οδηγούνταν σε μια εκκλησία και θα πυρπολούνταν. Όλες αυτές οι δραστηριότητες διέπονται από απίστευτη κτηνωδία. Ο πληθυσμός της χώρας, έχει υποστεί άδικη μεταχείριση». Το Κονγκό αιμορραγεί.. Σύμφωνα με την έρευνα της Διεθνούς Επιτροπής Διάσωσης (IRC), από το 1998 που ξεκίνησε ο δεύτερος πόλεμος του Κονγκό, έχουν χάσει τη ζωή τους από πείνα και ιάσιμες ασθένειες 5,4 εκατ. άνθρωποι, όσο δηλαδή ο συνολικός πληθυσμός της Δανίας. Σχεδόν τα μισά θύματα ήταν παιδιά κάτω των πέντε ετών: «Η πλειονότητα των θανάτων οφείλεται σε μολυσματικές ασθένειες, υποσιτισμό και προβλήματα κατά την εγκυμοσύνη και την πρώτη βρεφική ηλικία. Αν και ο πόλεμος έληξε επισήμως το 2002, η δράση δεκάδων ομάδων ανταρτών, μεταξύ των οποίων και Χούτου από τη γειτονική Ρουάντα, συνεχίζεται. Πέραν των θυμάτων των ενόπλων συγκρούσεων, ένα μεγάλο ποσοστό θανάτων οφείλεται στον υποσιτισμό και τις ασθένειες που μαστίζουν τη χώρα ως αποτέλεσμα της πλήρους κατάρρευσης της οικονομίας και των υποδομών 16 asante
Η Αφρική μέσα από τα μάτια των νέων της. Σαράντα πέντε χιλιάδες ανθρώπους το μήνα εξακολουθεί να σκοτώνει η δεκαετής εμφύλια διαμάχη στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, που σύμφωνα με νέα έρευνα είναι η φονικότερη σύγκρουση μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 50% των νεκρών είναι, άλλωστε, μικρά παιδιά. Η ειρηνευτική συμφωνία που μόλις υπεγράφη στο ανατολικό Κονγκό μεταξύ της κυβέρνησης και διαφόρων αντάρτικων ομάδων γεννά ελπίδες αλλά, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, η βελτίωση της δημόσιας υγείας και η πτώση της θνησιμότητας θα απαιτήσει πολλά χρόνια σταθερής προσπάθειας από την κυβέρνηση και τη διεθνή κοινότητα, καθώς και μια σημαντική οικονομική επένδυση. Εν τω μεταξύ η ανθρωπιστική κρίση παραμένει. Τα αυξημένα κρούσματα ασθενειών συνδέονται με τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις των συγκρούσεων -μεταξύ των οποίων η διάλυση των υπηρεσιών υγείας, η κακή ποιότητα της τροφής, η καταστροφή των υποδομών και οι μετακινήσεις πληθυσμών- από τις οποίες υποφέρουν κυρίως τα παιδιά». Μέσα από ένα ερωτηματολόγιο που δόθηκε σε νέους ηλικίας 15 έως 25 ετών με το ερώτημα: ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε την λέξη Αφρική, οι περισσότεροι απάντησαν. Η φτώχεια, οι αρρώστιες, οι καθημερινοί θάνατοι λόγω της ανυπαρξίας της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, του AIDS και της έλλειψης των βασικών μέσων διαβίωσης. Φυσικά όλα αυτά αληθεύουν και όχι μόνο. Ωστόσο πολλοί από τους ερωτώμενους αγνοούν την προσπάθεια που γίνεται σε μερικά μέρη και κράτη της Αφρικής για τον εκσυγχρονισμό τους. Αυτό οφείλεται κατά βάση στο εύφορο έδαφος της γης και στην ανάγκη των κατοίκων για εργασία Τώρα κατά πόσο αυτός ο εκσυγχρονισμός βοηθάει τους ντόπιους κατοίκους των χωρών της Αφρικανικής ηπείρου, και κατά πόσο κάποιους άλλους είναι ένα εύλογο ερώτημα που θα αναπτυχθεί εκτενέστερα την επόμενη φορά asante 17
18 asante
Τα κομμένα φτερά της Αφρικής του Νικόδημου Μ. Kinyua Η πείνα, η δυστυχία, η εξαθλίωση και η απόγνωση είναι μερικά από τα στοιχεία που ωθούν τους νέους της Αφρικανικής Ηπείρου, αλλά και όσους αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον, να φύγουν μακριά από το σπίτι και τις οικογένειες τους. Ένα μέλλον που η κατάκτηση του ισοδυναμεί ακόμη και με την ίδια τους την ζωή. Ένα μετέωρο πέταγμα προς την ελευθερία. Μία ελευθερία που κατακτιέται με εκατοντάδες νεκρούς και ακόμα περισσότερους ανθρώπους που ακρωτηριάζονται και σακατεύονται στην προσπάθειά τους να μπουν παράνομα σε χώρες κυρίως της μεσογειακής Ευρώπης. Χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ελλάδα. Χώρες που στα σύνορα τους περιβάλλονται από πολυάριθμο στρατό με σύγχρονο στρατιωτικό εξοπλισμό και στις χερσαίες περιοχές τους τοποθετούνται νάρκες για να προστατεύουν τα σύνορα από τον εχθρό. Τον άμοιρο λαθρομετανάστη που πίστεψε πως έχει φτερά για να τον πάνε μακριά και να αναζητήσει τη μία και μοναδική ίσως ευκαιρία της ζωής του, να ζήσει ελεύθερος και να δημιουργήσει. Η υποσαχάρια Αφρική είναι ακόμα για όσους ζουν εκεί και επιμένουν να ονειρεύονται αλλά και να προσδοκούν μία καλύτερη ζωή, ένας τόπος που θυμίζει φυλακές υψίστης ασφαλείας, που έχουν για δεσμοφύλακες τις πολιτικές και πολιτειακές αρχές της εκάστοτε χώρας. Δικτάτορες και δικτατορίσκοι που μαίνονται την οικονομία της χώρας, δίνοντας τις πλουτοπαραγωγικές πηγές σε διεφθαρμένους καρπαζοεισπράκτορες, που εάν τους κοιτάξεις το μόνο που σου προκαλούν είναι μια εμετική διάθεση. Άθλια και μικρά ανθρωπάκια που επιβάλλονται με τη δύναμη των όπλων που προμηθεύονται από μεγάλες εταιρίες που αντιπροσωπεύονται από τις κυβερνήσεις των υπερδυνάμεων ή από τους λαθρέμπορους όπλων, που έχουν σκοπό την δημιουργία πολεμικών συρράξεων ώστε να μπορούν να παρέμβουν οι μεγάλοι ως εγγυητές της σταθερότητας και της παγκόσμιας «διαχείρισης του χάους». Ψεύτικοι ηγέτες που αδυνατούν να κατανοήσουν την ελάχιστη θέση τους και τον ρόλο που καλούνται να παίξουν γιατί ούτε καν απλά στρατιωτάκια δεν θα μπορούσαν να είναι σε μια παρτίδα σκάκι. asante 19
Ο λαός και οι κάτοικοι σε αυτή την πολυπαθή περιοχή του πλανήτη βλέπουν την καθημερινότητά τους να μεταλλάσσεται από το κακό στο χειρότερο. Οι εκλεκτοί των δικτατόρων είναι κυρίως τα μέλη της οικογενείας τους ή της φυλής τους, που διανέμουν και μοιράζονται τα χρήματα που κερδίζουν, κλέβοντας και τρομοκρατώντας τη χαμηλότερη κοινωνική τάξη. Ποιούς όμως εξυπηρετούν αυτά τα ανθρωπάκια; Πρόσφατα αποδείχτηκε πως ακόμα και ανθρωπιστικές οργανώσεις συνδιαλέγονται με τα διεφθαρμένα καθεστώτα, όπως στην περίπτωση της Γαλλικής οργάνωσης που αποκαλύφθηκε ότι απήγαγαν μικρά παιδιά για να τα δώσουν για υιοθεσία στην Ευρώπη και παρέμβη ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας για την απελευθέρωση των μελών της οργάνωσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να είχαν μία μικρή διαφορά στην μοιρασιά γιατί δεν εξηγείται διαφορετικά η παρωδία της σύλληψης και η απελευθέρωση των μελών της «απάνθρωπης» φιλανθρωπικής οργάνωσης και η μεταφορά τους με δόξα και τιμές, με έκτακτη πτήση της εταιρίας του Γαλλικού αερομεταφορέα και με κρατικά έξοδα. Τα εκκλησιαστικά τάγματα διαφθοράς που ικανοποιούν της σαρκικές επιθυμίες τους σε νεαρά 20 asante αγόρια και κορίτσια, αλλοιώνοντας και καταστρέφοντας τον τελευταίο θύλακα ηθικής και ό,τι καλύτερο έχει κάθε άνθρωπος, υποσχόμενοι καλύτερη ποιότητα ζωής, ξεχνώντας πως έχουν δώσει όρκο να προσφέρουν για το καλό του κόσμου και όχι για προσωπική ικανοποίηση. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες που βρίσκουν όσα πειραματόζωα χρειάζονται και κράτη που δεν υπάρχουν εκλεκτικοί μηχανισμοί, παρά μόνο μηχανισμοί που οι κλειδαριές ανοίγουν μόνο όταν τις λαδώνεις με λίγα χρήματα. Σε αυτό λοιπόν το «ευχάριστο;» περιβάλλον, ποιό μπορεί να είναι το μέλλον για τους νέους; Οι επιλογές που έχουν είναι να μείνουν σε αυτό το μέρος δίχως μέλλον, με προσδόκιμο όριο ζωής στα περισσότερα κράτη τα 45 με 50 χρόνια. Με ασθένειες όπως το AIDS, ο κίτρινος πυρετός, η μαλάρια κλπ. να θερίζουν τους νέους. Σε κάποιες περιοχές, σε λίγα χρόνια από τώρα, εάν δεν αλλάξει κάτι θεαματικά προς το καλύτερο, κινδυνεύει να εκλείψει μία ολόκληρη γενιά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται κατά κύριο λόγο σε περιοχές όπου βλέπουμε την επιρροή του δυτικού τρόπου ζωής, δηλαδή στις μεγάλες πόλεις και στις πρωτεύουσες των κρατών και λιγότερο σε κοινωνικές ομάδες