2. Οι παραδοσιακές εξωτερικές σχέσεις του «Μεσαίου Βασιλείου»

2. Οι παραδοσιακές εξωτερικές σχέσεις του «Μεσαίου Βασιλείου» Κεντρικό ρόλο στις εξωτερικές σχέσεις της παραδοσιακής Κίνας είχε η δημογραφική δυναμική της και η εξάπλωση του πληθυσμού των Χαν από τους αρχικούς πυρήνες του στη βορειοανατολική Κίνα προς τα νότια, τα νοτιοδυτικά και σε πολύ μικρότερο βαθμό τα βόρεια. Η δημογραφική εξάπλωση συνδυαζόταν μακροσκοπικά με την εδαφική επέκταση της κινεζικής αυτοκρατορίας, αν και οι δύο αυτές εξελίξεις δεν ταυτίζονταν γεωγραφικά. Πρώτον, υπάρχουν μεγάλοι πληθυσμοί Χαν σε περιοχές όπως η Σιγκαπούρη και η Ινδονησία, που ουδέποτε ανήκαν στην κινεζική αυτοκρατορία. Δεύτερον, η κινεζική αυτοκρατορία είχε μεν τη μακροσκοπική τάση να επεκτείνεται, αλλά με μεγάλα διαλείμματα υποχωρήσεων. Σε περιόδους κινεζικής ισχύος η κινεζική αυτοκρατορία περιλάμβανε σημαντικές μη κινεζικές περιοχές όπως για παράδειγμα την Κορέα και το βόρειο Βιετνάμ κατά τον 8 ο αιώνα. Σε περιόδους κινεζικής αδυναμίας μεγάλα τμήματα της Κίνας υπάγονταν σε ξένους ηγεμόνες. Οι σημερινές μεγάλες διαστάσεις της Κίνας πάντως προέκυψαν σχετικά πρόσφατα με τις δυτικές κατακτήσεις της δυναστείας Τσινγκ κατά τον 18 ο αιώνα. 1 Τα σημαντικότερα σύνορα της παραδοσιακής Κίνας ήταν στον βορρά και στις βορειοδυτικές περιοχές της. Από τη μια πλευρά βρίσκονταν οι εύφορες περιοχές των Χαν, όπου αναπτύχθηκε η έντονα γεωργική οικονομία τους. Από την άλλη πλευρά ήταν η λεγόμενη «εσωτερική Ασία», μια περιοχή που επεκτείνεται από τη σημερινή Μαντζουρία στα βορειοανατολικά της Κίνας και τη Μογγολία στον βορρά ως τις σημερινές δυτικές επαρχίες της Κίνας στην Κεντρική Ασία και το Θιβέτ. Η μεγάλη αυτή γεωγραφική ζώνη είχε στέπες, ερήμους και σχετικά άγονα οροπέδια, που πριν τη νεότερη εποχή δεν επέτρεπαν τη σημαντική ανάπτυξη της γεωργίας. Οι φυλές στον χώρο αυτό ήταν κυρίως νομάδες κτηνοτρόφοι, που αναγκάζονταν να περιφέρουν τα κοπάδια τους σε διαφορετικές τοποθεσίες κάθε χρόνο, καθώς η κατά τόπους χλωρίδα εξαντλείτο γρήγορα. 2 Οι νομάδες της στέπας ήταν από τους καλύτερους πολεμιστές στον κόσμο πριν τους στρατούς της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας. Από τον τρόπο ζωής τους ήταν άριστοι ιππείς και μαθημένοι στις κακουχίες ενός σκληρού κλίματος. Ο τρόπος πολέμου τους χαρακτηριζόταν από μεγάλη τακτική και στρατηγική κινητικότητα. Επιπλέον χρησιμοποιούσαν τεχνικές μαζικής ψυχολογίας, για να τρέπουν τις αγέλες τους στην επιθυμητή κατεύθυνση, με αποτέλεσμα να είναι σε θέση να τρέπουν εχθρικά στρατεύματα σε φυγή με τις ίδιες μεθόδους. Από την άλλη πλευρά οι περιοχές της «εσωτερικής Ασίας» ήταν εξαιρετικά αραιοκατοικημένες, ειδικά σε σύγκριση με την Κίνα. Σοβαρές στρατιωτικές απειλές για την Κίνα προέκυπταν ενίοτε, όταν ένας χαρισματικός ηγέτης κινητοποιούσε μεγάλες συνομοσπονδίες φυλών. 3 Ο ιδρυτής της δυναστείας Μινγκ πάντως δήλωνε χαρακτηριστικά το 1371, ότι οι Ιάπωνες, οι Κορεάτες και οι Αναμέζοι του Βιετνάμ δεν ήταν παρά «κουνούπια και σκορπιοί», ενώ οι βόρειοι βάρβαροι αποτελούσαν διαρκή «κίνδυνο για την καρδιά και το στομάχι μας». 4 Η επί χιλιετίες αλληλεπίδραση της Κίνας με τις φυλές της «εσωτερικής Ασίας» σημάδεψε βαθιά τους Κινέζους, συμβάλλοντας στην έντονη ταύτισή τους με 1 Blunden & Elvin, China, σελ. 37-41. 2 Fairbank & Goldman, China: A New History, σελ. 23-25. 3 Keegan, History of Warfare, σελ. 160-169. 4 Wakeman, Great Enterprise, vol. I, σελ. 24,

τον κινεζικό πολιτισμό. Σύμφωνα με τον μεγάλο αμερικανό σινολόγο John K. Fairbank, «επειδή οι εισβολείς από την Εσωτερική Ασία έγιναν πιο ισχυροί ως πολεμιστές, οι Κινέζοι βρήκαν καταφύγιο στους κοινωνικούς θεσμούς τους και στην αίσθηση της πολιτισμικής και αισθητικής ανωτερότητάς τους κάτι που μια ξένη κατάκτηση δεν μπορούσε να τους αφαιρέσει.» 5 Στην παραδοσιακή κινεζική αντίληψη πολιτισμικής ανωτερότητας συνέβαλε και το γεγονός, ότι η Κίνα ήταν σχετικά απομονωμένη από τα άλλα μεγάλα κέντρα πολιτισμού του ανατολικού ημισφαιρίου. Ως εκ τούτου η παραδοσιακή Κίνα ανέπτυξε για τον εαυτό της την εικόνα του «μεσαίου βασιλείου» γύρω από το οποίο περιστρεφόταν η διεθνής πολιτική. Καθώς οι δυνάμεις με τις οποίες ερχόταν σε άμεση επαφή ήταν πολιτισμικά πιο πρωτόγονες, η κινεζική σκέψη διαχώριζε τον κόσμο μεταξύ της πολιτισμένης Κίνας αφενός και των βάρβαρων κοινωνιών αφετέρου. Ο διαχωρισμός αυτός ήταν εντονότερος και έδινε μεγαλύτερη έμφαση στην κινεζική ανωτερότητα από τον αντίστοιχο διαχωρισμό των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι είχαν άμεσες επαφές με άλλους σπουδαίους πολιτισμούς όπως της Αιγύπτου και της Περσίας. 6 Ο κινέζος αυτοκράτορας θεωρείτο ο μόνος ηγεμόνας που εκπροσωπούσε τον ουρανό. «Η Κίνα είναι σε σχέση με άλλους λαούς ότι ο ήλιος σε σχέση με τα άστρα», δήλωνε κινέζος αξιωματούχος κατά τον 7 ο αιώνα. 7 Σύμφωνα με την παραδοσιακή κινεζική κοσμοθεωρία, οι σχέσεις της Κίνας με άλλες δυνάμεις μπορούσαν να είναι αρμονικές, εφόσον εκείνες δέχονταν την ανωτερότητα του κινέζου αυτοκράτορα ως γιού του ουρανού. Αυτό συνεπαγόταν τυπικά τη σε τακτά διαστήματα αποστολή από ξένους ηγεμόνες αντιπροσώπων, που τελετουργικά προσκυνούσαν βαθιά ακουμπώντας το μέτωπο στο πάτωμα εννέα φορές μπροστά στον κινέζο αυτοκράτορα. 8 Θεωρητικά η τελετουργική υποταγή μιας δύναμης στην Κίνα συνεπαγόταν εκ μέρους του κινέζου αυτοκράτορα την πατερναλιστική ευθύνη κατά τα κομφουκιανικά πρότυπα να φροντίζει για το καλό της. 9 Η διπλωματική αυτή διαδικασία πάντως δεν συνεπαγόταν απαραιτήτως ουσιαστική υποτέλεια, ούτε εκλαμβανόταν πάντοτε με τη σοβαρότητα που θα περίμενε κανείς. Ο ιταλός ιησουίτης Ματέο Ρίτσι παρατήρησε κατά τον 16 ο αιώνα στο Πεκίνο, ότι οι Κινέζοι έβαζαν τους ξένους αντιπροσώπους να κοιμούνται σε ξενώνα με μικρά δωματιάκια χωρίς έπιπλα. Οι αντιπρόσωποι με τη σειρά τους έδιναν στον κινέζο αυτοκράτορα γελοία δώρα, όπως φτηνά σπαθιά ή ετοιμόρροπα άλογα. 10 Σε ορισμένες περιπτώσεις βέβαια η υποτέλεια ήταν πιο ουσιαστική. Ενδεικτικά στο μικρό βασίλειο των νήσων Ριουκιού νότια από την Ιαπωνία χρειαζόταν από τον 14 ο ως τον 19 ο αιώνα επίσημη τελετουργική αναγνώριση κάθε νέου βασιλέα από κινεζική αποστολή, για να θεωρηθεί ολοκληρωμένη η ενθρόνισή του. 11 Η εξάπλωση του κινεζικού πολιτισμού σε γειτονικούς λαούς διευκόλυνε τη διεθνή επιρροή της Κίνας και την εικόνα της ως του «Μεσαίου Βασιλείου». Συνέβαλε ωστόσο και στην ικανότητα γειτονικών λαών να αντιστέκονται στην πολιτική κυριαρχία της Κίνας. Η Κορέα και το Βιετνάμ οφείλουν κεντρικά στοιχεία του πολιτισμού τους στην Κίνα, από την οποία είχαν κατακτηθεί κατά καιρούς. Υιοθετώντας όμως σε σημαντικό βαθμό τα ανώτερα πρότυπα πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης της Κίνας, ήταν σε θέση κατά την τελευταία χιλιετία να 5 Fairbank & Goldman, China: A New History, σελ. 25. 6 Watson, Η Εξέλιξη της Διεθνούς Κοινωνίας, σελ. 161-162. 7 Terrill, New Chinese Empire, σελ. 39-41. 8 Gelber, The Dragon and the Foreign Devils, σελ. 34-35. 9 Terrill, New Chinese Empire, σελ. 41. 10 Spence, The Memory Palace of Matteo Ricci, σελ. 195 11 Terrill, New Chinese Empire, σελ. 49-50.

αποκτήσουν και να διαφυλάξουν την ανεξαρτησία τους από τον διοικητικό έλεγχο της κινεζικής αυτοκρατορίας, έστω και αν συνέχιζαν συνήθως να δηλώνουν διπλωματική υποτέλεια στον κινέζο αυτοκράτορα. Η Ιαπωνία, που υιοθέτησε πολλά στοιχεία του κινεζικού πολιτισμού κατά τον 7 ο και 8 ο αιώνα, υπήρξε ανέκαθεν πολιτικά ανεξάρτητη από την Κίνα. Η επιρροή του κινεζικού πολιτισμού στην Ιαπωνία κατά την περίοδο αυτή ήταν αρχικά αυθόρμητη, στη συνέχεια όμως πήρε τον χαρακτήρα της συστηματικής αντιγραφής από τους Ιάπωνες των ανώτερων κινεζικών προτύπων, σκιαγραφώντας την ιαπωνική αντιγραφή των δυτικών προτύπων κατά τον 19 ο αιώνα. Σε αντίθεση με την Κίνα, που σε κρίσιμες καμπές της ιστορίας της εγκλωβίστηκε στην εικόνα που είχε για τον εαυτό της ως του τελειότερου πολιτισμού στον κόσμο, η Ιαπωνία ανέπτυξε από παλιά την πραγματιστική αντίληψη, ότι θα έβαινε ωφελημένη υιοθετώντας εμφανώς ανώτερες ξένες πρακτικές για να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της. 12 Οι γεωπολιτικές προτεραιότητες της παραδοσιακής Κίνας σφυρηλατήθηκαν από τις εμπειρίες της επί των δυναστειών των Βόρειων Σονγκ (960-1125) και των Νότιων Σονγκ (1127-1279). Στους τρεις αιώνες των δύο δυναστειών Σονγκ ο κινεζικός πολιτισμός γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση. Ο Fairbank χαρακτήρισε την περίοδο αυτή ως τη «μεγαλύτερη εποχή της Κίνας», ενώ ο Gernet την χαρακτήρισε ως την κινεζική Αναγέννηση». Ήταν η εποχή κατά την οποία οι Κινέζοι επινόησαν την τυπογραφία και τα εκρηκτικά, ενώ ήταν πρωτοπόροι στην τεχνολογία της ναυτιλίας. Ήταν όμως επίσης η εποχή, κατά την οποία αυξανόμενα τμήματα του πληθυσμού των Χαν περιήλθαν υπό την κυριαρχία βόρειων νομαδικών φυλών. 13 Πρώτα μια μογγολική φυλή δημιούργησε την αυτοκρατορία Λιάο, που συμπεριλάμβανε τα βορειότερα τμήματα της βόρειας Κίνας μέχρι και την περιοχή του σημερινού Πεκίνου. Η ηγεσία της έγινε αρκούντος σινοποιημένη, ώστε να εγκαταστήσει κινεζικού τύπου κομφουκιανική δημόσια διοίκηση στα κινεζικά μέρη της αυτοκρατορίας της, διατηρώντας τις πιο πρωτόγονες νομαδικές μορφές διακυβέρνησης στα βορειότερα μη κινεζικά εδάφη της. Η αυτοκρατορία Λιάο διήρκεσε από το 916 ως το 1125. 14 Στη συνέχεια οι φυλές των Τζούρτσεν, ορμώμενες από τη σημερινή Μαντζουρία, εισέβαλαν και κατάκτησαν την αυτοκρατορία Λιάο. Έπειτα επέκτειναν την κυριαρχία τους σε όλη περίπου τη βόρεια Κίνα, περιορίζοντας τους Σονγκ στον νότο εξ ού η ονομασία της δυναστείας των Νότιων Σονγκ. Η αυτοκρατορία Τζιν των Τζούρτσεν διήρκεσε για ενάμιση αιώνα και κυβέρνησε τη βόρεια Κίνα με κινεζικού τύπου κομφουκιανική δημόσια διοίκηση, χωρίς ωστόσο οι Τζούρτσεν να αποποιηθούν πλήρως τη διακριτή πολιτισμική ταυτότητά τους. 15 Η επόμενη φάση της κυριαρχίας ξένων νομαδικών φυλών επί των Χαν προήλθε από την τρομερή μογγολική κατακτητική μηχανή του Τζένκις Χαν και των διαδόχων του. Οι Μογγόλοι κατέκτησαν την αυτοκρατορία Τζιν των Τζούρτσεν το 1234 και στη συνέχεια ολοκλήρωσαν την κατάκτηση των Νότιων Σονγκ το 1279. Ο Κούμπιλαϊ Χαν, ο ικανότερος εγγονός του Τζένκις Χαν, ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας της Κίνας και διοίκησε ολόκληρη την Κίνα σύμφωνα με τις κινεζικές κομφουκιανικές παραδόσεις, αγκαλιάζοντας παράλληλα σε πνεύμα πραγματιστικής 12 Gernet, History of Chinese Civilization, σελ. 121-122, 196-197, 262 και 290-291. Blunden & Elvin, China, σελ. 94-97. Gelber, The Dragon and the Foreign Devils, σελ. 51-52. 13 Fairbank & Goldman, China: A New History, σελ. 88-93. Gernet, History of Chinese Civilization, σελ. 96-97. 14 Fairbank & Goldman, China: A New History, σελ. 113-115. 15 Gernet, History of Chinese Civilization, σελ. 356-359. Fairbank & Goldman, China: A New History, σελ. 115-119.

πεφωτισμένης δεσποτείας μη κινεζικές εκδοχές του Βουδισμού, τους μουσουλμάνους και τους Νεστοριανούς Χριστιανούς τόσο στην Κίνα όσο και στην ευρύτερη αυτοκρατορία του. Η ξένη δυναστεία Γιουάν, που ίδρυσε ο Κούμπιλαϊ Χαν, κράτησε από το 1279 ως το 1368. 16 Η πολιτική κυριαρχία των Χαν επί της Κίνας αποκαταστάθηκε, όταν ένας ταπεινής προέλευσης περιφερειακός πολέμαρχος, αψηφώντας την εξουσία της μογγολικής δυναστείας Γιουάν, κατόρθωσε να κυριαρχήσει στην περιοχή του κάτω ποταμού Γιάγκτζε και στη συνέχεια να επεκταθεί βορείως προς τη μεγάλη πεδιάδα της βόρειας Κίνας. Το 1368 κατέλαβε το Πεκίνο, την πρωτεύουσα των Γιουάν, και ίδρυσε τη δυναστεία Μινγκ. Ο πρώτος Μινγκ έδωσε μεγάλη προτεραιότητα στην ανάπτυξη των στρατιωτικών ικανοτήτων της αυτοκρατορίας του, ώστε να μπορούν να αντιμετωπισθούν ενδεχόμενες νέες μογγολικές απειλές. Όντας ταπεινής καταγωγής, επέλεξε ένα στρατιωτικό σύστημα που βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στην αποζημίωση των οπλιτών μέσω γαιοκτησιών, ώστε να ελαφρυνθεί το φορολογικό βάρος στους κατοίκους της αυτοκρατορίας του (να μην χρειάζεται δηλαδή η αυτοκρατορική κυβέρνηση να συλλέγει επαχθείς φόρους για να πληρώνει στρατιωτικούς μισθούς). Παρομοίως κληροδότησε στους διαδόχους του την τάση να υλοποιούν δημόσια έργα όχι μέσω φόρων, αλλά μέσω εισφορών από τις τοπικές κοινωνίες σε είδος (υλικά) και εργασία. Οι πρακτικές αυτές περιόρισαν τις δημοσιονομικές δυνατότητες των Μινγκ. 17 Οι εξελίξεις αυτές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, για να κατανοηθεί η φαινομενικά παράξενη δυστοκία της Κίνας στο να ηγηθεί παγκοσμίως στη ναυτιλία και στο διεθνές υπερπόντιο εμπόριο. Επί των δυναστειών Σονγκ η Κίνα προηγείτο παγκοσμίως στη ναυτική τεχνολογία, έχοντας αναπτύξει μεγάλα ιστιοφόρα των έξι καταρτιών όταν στην Ευρώπη τα πλοία κινούνταν ακόμη με κουπιά. Οι Μινγκ αποφάσισαν να κάνουν θεαματική επίδειξη της ναυτικής ισχύος τους, στέλνοντας μεταξύ 1405 και 1431 επτά μεγάλους στόλους γύρω από την Ασία ως τον Περσικό Κόλπο, την Ερυθρά Θάλασσα και την Ανατολική Αφρική. Ενδεικτικά η πρώτη αποστολή το 1405 περιλάμβανε 317 πλοία, τα μεγαλύτερα από τα οποία είχαν μήκος σχεδόν πενταπλάσιο από τα μεταγενέστερα πλοία του Κολόμβου. Στην αποστολή συμμετείχαν σχεδόν 28.000 αξιωματούχοι, επιστήμονες και οπλίτες. Ο σκοπός των αποστολών ήταν κυρίως πολιτικός και διπλωματικός, να επιδείξει δηλαδή η Κίνα την ισχύ και την υπεροχή της σε μακρινές περιοχές. Ίσως επειδή δεν υπήρχε οικονομικό όφελος από τα δαπανηρότατα αυτά εγχειρήματα, η προβολή της κινεζικής ναυτικής ισχύος ανακόπηκε μετά το 1431. Οι ευρωπαϊκές εξερευνήσεις, που ξεκίνησαν λίγο αργότερα, συνδύαζαν πατριωτικά με κερδοσκοπικά κίνητρα, με αποτέλεσμα να έχουν πιο στέρεα οικονομικά θεμέλια. Στην Κίνα ξέσπασε εσωτερική διαμάχη για το θέμα της υπερπόντιας ναυτιλίας. Τις επτά αποστολές είχαν υποστηρίξει οι ευνούχοι της «εσωτερικής αυλής», στο πίσω μέρος της Απαγορευμένης Πόλης με τα παλάτια. Οι κομφουκιανοί λόγιοι, που κυριαρχούσαν στην «εξωτερική αυλή», στο μπροστινό κρατικό μέρος της Απαγορευμένης Πόλης, αντιτίθεντο στο διεθνές εμπόριο και στις επαφές των Κινέζων με τους ξένους. Όντας προσηλωμένοι στις κομφουκιανικές παραδόσεις, έβλεπαν το εμπόριο με δυσπιστία. Η προοπτική να αναπτυχθούν μεγάλα παραθαλάσσια εμπορικά κέντρα, που θα έφερναν ξένες ιδέες μολύνοντας την Κίνα, τους ήταν απεχθής. Έχοντας άλλωστε την αντίληψη ότι η Κίνα ήταν ο ανώτερος πολιτισμός 16 Gelber, The Dragon and the Foreign Devils, σελ. 63-82. Fairbank & Goldman, China: A New History, σελ. 119-126. 17 Fairbank & Goldman, China: A New History, σελ. 128-137. Wakeman, Great Enterprise, vol. I, σελ. 25-31.

στον κόσμο, θεώρησαν ότι δεν είχε τίποτα να κερδίσει από τις θαλάσσιες επαφές με μακρινές χώρες. Έχοντας ολόκληρη την κομφουκιανική παράδοση με το μέρος τους, οι λόγιοι επικράτησαν. Ως εκ τούτου οι Μινγκ πήραν την ολέθρια απόφαση να αποσυρθούν από τη θάλασσα. Το 1477 ο λόγιος αντιπρόεδρος του υπουργείου άμυνας κατέστρεψε τα αρχεία των επτά αποστολών, που αναζητούσε ο ευνούχος αρχηγός της μυστικής αστυνομίας για να αναβιώσει την παράδοση των ναυτικών αποστολών. Το 1500 απαγορευόταν να κατασκευάζονται στην Κίνα πλοία με περισσότερα από δύο κατάρτια, πλήττοντας βαρύτατα και τις ιδιωτικές ποντοπόρες δραστηριότητες. Το 1525 διετάχθησαν οι διοικητές των παραθαλάσσιων επαρχιών να καταστρέψουν όσα ποντοπόρα πλοία είχαν απομείνει. Το 1551 απαγορεύθηκε σε Κινέζους να ταξιδεύουν ακόμα και σε ξένα ποντοπόρα πλοία. Καθώς η εσκεμμένη πτώση της κινεζικής ναυτικής ισχύος οδήγησε σε μεγάλη ανάπτυξη της κινεζικής και ιαπωνικής πειρατείας στις θάλασσες της Κίνας, οι Μινγκ έφτασαν μέχρι και να διατάξουν την απόσυρση του πληθυσμού από τις παραθαλάσσιες περιοχές, αποσκοπώντας μάταια να σβήσουν έτσι την πειρατεία. 18 Η απόσυρση της Κίνας από τις θάλασσες και τους ωκεανούς είχε κοσμοϊστορικές συνέπειες. Δεδομένης της κινεζικής τεχνολογικής υπεροχής στη ναυτιλία, η Κίνα θα μπορούσε να είχε ανταγωνισθεί αποτελεσματικά τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, που ξεκίνησαν τις υπερπόντιες εξερευνήσεις τους στο δεύτερο μισό του 15 ου αιώνα. Ερχόμενη έτσι σε στενή επαφή με τις διεθνείς εξελίξεις, θα είχε την ευκαιρία να ωφεληθεί από τις ευρωπαϊκές τεχνολογικές προόδους των επόμενων αιώνων τόσο στον πόλεμο όσο και στην οικονομία. Αντί αυτού η Κίνα κλείστηκε στον εαυτό της, αφήνοντας το πεδίο του υπερπόντιου εμπορίου ανοικτό στους Ευρωπαίους, που στους επόμενους αιώνες δημιούργησαν παγκόσμια εμπορικά δίκτυα και αποικιακές αυτοκρατορίες. Μακροσκοπικά το αποτέλεσμα ήταν να αλλάξει ο καταμερισμός ισχύος υπέρ της Ευρώπης και σε βάρος της Κίνας. Κατά τον 19 ο αιώνα οι Ευρωπαίοι ήταν σε θέση να επιβάλλουν το άνοιγμα της κινεζικής οικονομίας στο διεθνές εμπόριο με τους δικούς τους όρους. 19 Το κλείσιμο της Κίνας στον εαυτό της αλλά και οι γεωπολιτικές προτεραιότητές της φάνηκαν από τη δαπανηρότατη ανακατασκευή στα τέλη του 15 ου και κατά τη διάρκεια του 16 ου αιώνα του μεγάλου σινικού τείχους κατά μήκος των βόρειων συνόρων της. Το σύνολο του αμυντικού αυτού συστήματος εκτεινόταν σε 8.850 χιλιόμετρα, από τα οποία τα 6.250 αποτελούνταν από τείχη και τα υπόλοιπα από συμπληρωματικές οχυρώσεις ή φυσικά εμπόδια. Η αμυντική αποτελεσματικότητά του ήταν αμφίβολη. Η επάνδρωσή του ήταν εφικτή μονάχα σε περιορισμένα σημεία του. Εφόσον ένας εισβολέας εξασφάλιζε το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, μπορούσε να περάσει από μη επανδρωμένα τμήματά του. Δεδομένης της υψηλής στρατηγικής κινητικότητας των νομάδων του βορρά, μπορούσαν με σχετική ευκολία να πλήξουν αιφνιδιαστικά αδύναμα σημεία του. Η άρχουσα τάξη της Κίνας επί Μινγκ επέλεξε την εσωτερική σταθερότητα έναντι της υπερπόντιας παρουσίας της, τη συντήρηση του προηγμένου πολιτισμού της έναντι της αλληλεπίδρασης με υπερπόντιους πολιτισμούς, τη διαφύλαξη της εσωτερικής κομφουκιανής αρμονίας της έναντι διεθνών περιπετειών. Εκ των υστέρων θεωρούμε, ότι η απόφασή της ήταν λανθασμένη. Από τη σκοπιά των Κινέζων εκείνης της εποχής ωστόσο οι επιλογές αυτές δεν στερούνταν βάσης. Η Κίνα των Μινγκ ήταν από πολλές σκοπιές η πιο προηγμένη κοινωνία και οικονομία 18 Landes, Wealth and Poverty of Nations, σελ. 93-97. Fairbanks & Goldman, China, σελ. 92-93. Blunden & Elvin, China, σελ. 40. 19 Gelber, The Dragon and the Foreign Devils, σελ. 89-93.

στον κόσμο. 20 Είχε αναπτύξει έπειτα από πολλούς αιώνες συστήματα πολιτισμού και πολιτικής διακυβέρνησης, που της επέτρεπαν να λειτουργεί ως συνεκτικό πολιτικό σύστημα σε τεράστιες γεωγραφικές εκτάσεις και πληθυσμούς. Η κινεζική αλαζονεία έναντι των κάθε λογής «βαρβάρων», δηλαδή ξένων, αποδείχθηκε μακροσκοπικά λανθασμένη σε σχέση με την Ευρώπη της νεωτερικότητας. Η ικανότητα πάντως του κινεζικού πολιτισμού να επιβιώνει και να ανακάμπτει ακόμα και αντιμέτωπος με ακραία φαινόμενα διάλυσης και συντριβής φάνηκε κατά τη μεγάλη κρίση του 17 ου αιώνα. 20 Maddison, World Economy, σελ. 263. Μεταξύ του 1500 και του 1820 το ΑΕΠ της Κίνας κυμαινόταν μεταξύ 22,3% και 32,9% του παγκόσμιου ΑΕΠ.