ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. «Κοστολόγηση της Καλλιέργειας της Επιτραπέζιας Ελιάς στο Νομό της Αιτωλοακαρνανίας»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ MBA» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Κοστολόγηση της Καλλιέργειας της Επιτραπέζιας Ελιάς στο Νομό της Αιτωλοακαρνανίας» Επιβλέπων Καθηγητής : Κοντογεώργος Αχιλλέας Φοιτητής: Χρύσανθος Αθανάσιος Α.Μ 28 ΑΓΡΙΝΙΟ 2017

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 3 ABSTRACT 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 6 1.1 Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΉ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 6 1.2 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 7 1.3 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΕΠΙΤΡΑΠΈΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ 13 2.1 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ 13 2.2 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΛΑΙΟΔΕΝΔΡΩΝ 17 2.2.1 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΕΛΙΑΣ 17 2.2.2 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ 17 2.2.3 ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΦΥΤΕΥΣΗ 18 2.2.4 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ 18 2.2.5 ΚΛΑΔΕΜΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ 19 2.2.6 ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΘΡΕΨΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 20 2.2.7 ΣΥΛΛΟΙΊΗ-ΣΥΓKOMΙΔΗ 23 2.2.8 ΖΙΖΑΝΙΑ ΚΑΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ 29 3.1 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 29 3.2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 31 3.3 ΠΑΓΚΌΣΜΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (εκτός χωρών Ε.Ε.) 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4:Η ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑ ΕΛΙΑ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΑΙΤ/ΝΙΑΣ 36 4.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 36 4.2ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ ΑΝΑ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ 37 4.2.1 ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΙΝΙΟΥ 37 1

4.2.2 ΔΗΜΟΙ Ι.Π. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΚΑΙ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ 38 4.2.3 ΔΗΜΟΣ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ 39 4.2.4. ΔΗΜΟΣ ΆΚΤΙΟΥ ΒΟΝΙΤΣΑΣ 40 4.2.5 ΔΗΜΟΣ ΑΜΦΙΛΟΧΙΑΣ 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ 43 5.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ 43 5.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ 43 5.3 ΈΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 44 5.4 ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 45 5.5 ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 47 5.6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 49 5.7 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ 50 5.8 ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΔΑΦΟΥΣ 50 5.9 ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 50 5.10 ΔΑΠΑΝΕΣ ΣΤΑΘΕΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 51 5.11 ΔΑΠΑΝΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ 54 6.1 ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 54 6.2 ΔΟΜΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ 54 6.3 ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 55 6.4 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ 56 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 70 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 73 ΠΗΓΕΣ 74 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία ασχολείται με την κοστολόγηση της καλλιέργειας της επιτραπέζιας ελιάς στον νομό της Αιτωλοακαρνανίας. Η έρευνα υλοποιήθηκε μέσα από μια σειρά συνεντεύξεων σε παραγωγούς του νομού και είχε σαν σκοπό την καταγραφή των δαπανών της καλλιέργειας της επιτραπέζιας ελιάς και την εξαγωγή αποτελεσμάτων σχετικά με το κόστος παραγωγής. Παράλληλα γίνεται μια ανάλυση των καλλιεργητικών τεχνικών που απαιτούνται για την καλλιέργεια καθώς επίσης περιγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση του κλάδου τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Τέλος πραγματοποιείται μια αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και αναλύεται η επίδραση του κάθε συντελεστή παραγωγής στη διαμόρφωση του συνολικού κόστους. Για την εκπόνηση αυτής της εργασίας χρησιμοποιήθηκε μια σειρά βιβλίων, στατιστικών στοιχείων διαφόρων φορέων, το διαδίκτυο, καθώς και συζητήσεις με γεωπόνους και με ανθρώπους που ασχολούνται πολλά χρόνια με την καλλιέργεια της επιτραπέζιας ελιάς. Το συμπέρασμα που εξάγεται από την έρευνα αυτή είναι ότι η συγκεκριμένη καλλιέργεια αν και απαιτεί πολλά έξοδα για την εγκατάσταση και τη συντήρησή της, παρέχει στον παραγωγό ένα σημαντικό γεωργικό εισόδημα. Τέλος, η καλλιέργεια της επιτραπέζιας ελιάς αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την εθνική και την ευρωπαϊκή αγροτική οικονομία καθώς αποτελεί μια από της πιο σημαντικές καλλιέργειες του πρωτογενή τομέα. Λέξεις Κλειδιά: Επιτραπέζια ελιά, Αιτωλοακαρνανία, Κόστος Παραγωγής, Ακαθάριστη Πρόσοδος, Γεωργικό Εισόδημα 3

ABSTRACT This paper deals with the cultivation cost of table olives in the prefecture of Aitoloakarnania. The survey was carried out through a series of interviews with the county's producers and aimed at recording the costs of table olive cultivation and the export of results on production costs. At the same time, an analysis of the cultivation techniques required for cultivation is carried out as well as the current state of the industry at national, European and global level. Finally, an evaluation of the results of the survey is carried out and the effect of each factor on the overall cost is analyzed. A series of books, statistics from various bodies, the internet, as well as discussions with agronomists and people who have been working for many years with the cultivation of table olives have been used to prepare this work. The conclusion drawn from this survey is that this crop, although it requires a lot of costs for its installation and maintenance, provides the farmer with a significant agricultural income. Finally, the cultivation of table olives is an important factor for the national and European rural economy as it is one of the most important crops in the primary sector. Keywords: Table Olive, Aitoloakarnania, Production Cost, Gross Yield, Agricultural Income 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο νομός της Αιτωλοακαρνανίας είναι η πλέον κατάλληλη περιοχή κλιματολογικά για την καλλιέργεια και την παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς. Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο να παρουσιάσει το κόστος παραγωγής της καλλιέργειας της μέσω μιας έρευνας που διεξάχθηκε με παραγωγούς της περιοχής Στο 1 ο κεφάλαιο αναφερόμαστε σε γενικά και ιστορικά στοιχεία για την καλλιέργεια της επιτραπέζιας στον Ελληνικό χώρο και συγκεκριμένα, τα ιστορικά στοιχεία και την καταγωγή της ελιάς, την εξέλιξή της και τις κυριότερες ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα. Στο 2 ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά σε στις οικολογικές απαιτήσεις (κλίμα, θερμοκρασία, έδαφος) του δέντρου τις ελιάς, και η καλλιεργητική τεχνική της (πολλαπλασιασμός, προετοιμασία εδάφους, λίπανση, κλάδεμα κ.α.). Στο 3 ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η οικονομική σημασία της καλλιέργειας της επιτραπέζιας ελιάς καθώς και πίνακες ισοζυγίων παραγωγής, κατανάλωσης, εισαγωγών και εξαγωγών για την Ελλάδα, τις παραγωγές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωση και αυτές του υπόλοιπου κόσμου. Στο 4 ο κεφάλαιο ασχολούμαστε με την επιτραπέζια ελιά στην νομό της Αιτωλοακαρνανίας. Στο 5 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα στοιχεία του κόστους παραγωγής της καλλιέργειας της επιτραπέζιας ελιάς παρουσιάζοντας τα χαρακτηριστικά της ελληνικής γεωργικής εκμετάλλευσης, τον σκοπό του κόστους παραγωγής και τις δαπάνες που πραγματοποιούνται στην γεωργική εκμετάλλευση,. Στο 6 ο κεφάλαιο πραγματοποιείται η ανάλυση της μεθοδολογίας, ο σχολιασμός και η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας που διεξάχθηκε. Τέλος, η εργασία κλείνει με τις προτάσεις και τα συμπεράσματα σχετικά με τον κλάδο της επιτραπέζιας ελιάς. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 1.1 Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΉ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Η ιστορία του δέντρου της Ελιάς ξεκινάει από πολύ παλιά και συγκεκριμένα από στην προϊστορική εποχή. Σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην Σαντορίνη βρέθηκαν φύλλα απολιθωμένα φύλλα ελιάς ηλικίας περίπου 60.0000 ετών. Επιστημονικοί κύκλοι θεωρούν ότι η ελιά προέρχεται από τον μεσογειακό χώρο κυρίως τον ανατολικό. Υπάρχουν αναφορές ότι η ελιά έφτασε στις ανατολικές μεσογειακές περιοχές, από τη Ινδία. Έπειτα μπόρεσε και επεκτάθηκε προς τις δυτικές περιοχές της μεσογείου. Οι αναφορές στην ελιά αρχίζουν από τότε που ξεκίνησαν οι άνθρωποι στην Ελλάδα να γράφουν και να διαβάζουν. Υπάρχουν ευρήματα πάνω στην γραφή που χρησιμοποιούσαν στην αρχαία Κρήτη δεν έχουν ακόμα διαβαστεί αλλά η διατήρηση των ίδιων συμβόλων από την ιερογλυφική στην Γραμμική Α και στην Γραμμική Β. μας πληροφορεί για την παμπάλαια αναφορά στην ελιά. Η ερμηνεία συμβόλων και ιδεογραμμάτων, βάζει από εκείνη την εποχή την ελιά σε σημαντική θέση. Εικόνα 1: Μικρογραφική τοιχογραφία χορού σε ιερό άλσος με ελιές. Για τα νησιά η καλλιέργεια του δέντρου ελιάς είναι πολύ σημαντική. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ελιά μπορεί να καλλιεργηθεί σε εδάφη που δεν είναι κατάλληλα για τα σιτηρά. Έτσι τα καλλιεργήσιμα εδάφη των νησιών που είναι πολύ λίγα μπόρεσαν να αυξηθούν σε σημείο που η ελιά να είναι πιο σημαντικό φυτό σε παραγωγή από τα σιτηρά. Η συνεχώς αυξανόμενη παραγωγή της ελιάς έχει σαν επακόλουθο την αύξηση πληθυσμού των νησιών, την βελτίωση της διατροφής και την δημιουργία προϊόντων για εμπόριο. 6

1.2 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Όπως προαναφέρθηκε η καλλιέργεια της ελιάς υφίσταται στην Ελλάδα από τα αρχαία χρόνια. Η πιο παλιά αναφορά που υπάρχει για την καλλιέργεια της ελιάς είναι στο χωρίο Φίλιά της Κύπρου και χρονολογείται στο 4.800 π.χ. Από την Μινωική Εποχή υπάρχουν αναφορές σε τοιχογραφίες αλλά και σε γραφές για την καλλιέργεια της. Θεωρήθηκε ως το ιερό φυτό της Ελλάδας και υπήρξε σύμβολο όλων των μορφών αρετής. Η σημασία που δόθηκε στην ελιάς δεν είναι τυχαία. Το δέντρο το ίδιο μπορεί να καλλιεργηθεί σε τόπους π.χ. ορεινούς που δεν μπορούν να καλλιεργηθούν άλλα φυτά όπως σιτηρά. Τα κύρια παράγωγα της ελιάς που είναι το ελαιόλαδο και οι επιτραπέζιες ελιές είναι πλούσιας διατροφικής αξίας προϊόντα. Η καλλιέργεια της ελιάς είναι από της κυριότερες στην Ελλάδα αφού η έκτασή της αποτελεί το 15% της καλλιεργούμενης γης και το 78% των δενδρωδών των εκτάσεων. Το δέντρο της ελιάς καλλιεργείται σχεδόν σε όλους τους νομούς της Ελλάδος με καταγραμμένα πάνω από 170 εκατομμύρια ελαιόδεντρα, 2000 ελαιοτριβεία. 300 περίπου επιχειρήσεις τυποποίησης και τέλος 80 εργοστάσια επεξεργασίας επιτραπέζιας ελιάς. Στην χώρα μας έχουν καταγραφεί ότι καλλιεργούνται πάνω από 200 ποικιλίες διαφορετικές μεταξύ τους και τρεις από τις πιο γνωστές είναι η «Καλαμών», η «Κονσερβολιά», η «Θρουμπολιά». Η επιτραπέζια ελιά, όπως και το ελαιόλαδο, είναι ένα κύριο προϊόν της Μεσογείου. Η επιτραπέζια ελιά είναι ένας χαρακτηριστικός κλάδος της Ελληνικής και γενικότερα της Μεσογειακής γεωργίας. Στην Ελλάδα, η επιτραπέζια ελιά αποτελεί μία παραδοσιακή καλλιέργεια με μεγάλη οικονομική και κοινωνική σημασία. Η καλλιέργεια της επιτραπέζιας ελιάς καταλαμβάνει εκτάσεις που δεν μπορούν να αξιοποιηθούν με άλλες καλλιέργειες και η γεωγραφική κατανομή της επικεντρώνεται σε ορισμένες περιοχές. Η Ελλάδα περιλαμβάνεται μεταξύ των κυριότερων παραγωγών χωρών και καταλαμβάνει την δεύτερη θέση μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. και την πέμπτη θέση παγκοσμίως. Η παγκόσμια παραγωγή της επιτραπέζιας ελιάς τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται σταθερή, με μικρή τάση αύξησης της παγκόσμιας παραγωγής. Από την ετήσια παραγωγή ελαιόκαρπου επιτραπέζιων ελιών στη χώρα μας μόνο το 40% ή 50% 7

της συνολικής παραγωγής βρώσιμων ελιών κατευθύνεται στη μεταποίηση. Η μεγαλύτερη ποσότητα οδηγείται στα ελαιοτριβεία για παραγωγή ελαιόλαδου. Σύμφωνα με τον πίνακα 1.2.1 από το 1961 μέχρι και το 2010 παρατηρούνται αυξομειώσεις τόσο αριθμό των καλλιεργούμενων δέντρων όσο και στην εγχώρια παραγωγή. Συγκεκριμένα το 1961 ο αριθμός των καλλιεργούμενων δέντρων ανήλθε σε 10,6 εκατ. δέντρα και η συνολική παραγωγή ήταν 82.966 τόνοι, ώσπου το 1980 τα καλλιεργούμενα δέντρα ξεπέρασαν τα 20 εκατ. Δέντρα με την παραγωγή να φθάνει στους 87.000 τόνους. Πίνακας 1.2.1 Εξέλιξη αριθμού δέντρων, παραγωγής, τιμών και ακαθάριστης αξίας παραγωγής επιτραπέζιας ελιάς την περίοδο 1961-2010 στην Ελλάδα ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΕΝΔΡΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόνοι) ΤΙΜΗ (δρχ./κιλό) ΑΚΑΘ. ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (σε χιλ. δρχ.) 1961 10.630.613 82.966 5,27 437.231 1962 11.077.191 12.004 9,03 108.396 1963 11.493.300 53.538 8,00 428.304 1964 11.909.404 28.698 7,46 214.087 1965 12.074.626 45.847 8,19 375.487 1966 12.200.355 45.000 8,04 361.800 1967 12.110.600 61.300 9,18 562.734 1968 12.242.700 45.155 11,24 507.542 1969 12.534.940 46.690 12,10 564.949 1970 12.525.000 42.000 13,29 558.180 1971 13.294.000 77.000 10,80 831.600 1972 16.058.050 60.700 12,32 747.824 1973 17.000.000 67.257 14,88 1.000.784 1974 17.795.835 67.300 16,03 1.078.819 1975 18.310.880 95.000 16,54 1.571.300 1976 19.138.770 54.000 25,82 1.394.280 8

1977 19.557.700 68.980 32,39 2.234.262 1978 19.966.660 69.700 31,50 2.195.550 1979 19.325.004 49.800 39,85 1.984.530 1980 21.639.647 87.000 43,68 3.800.160 1981 22.103.155 75.500 50,48 3.811.240 1982 22.566.663 97.150 56,91 5.528.807 1983 22.726.804 74.650 70,83 5.287.460 1984 22.872.403 88.370 76,94 6.799.188 1985 23.095.068 85.370 96,66 8.251.864 1986 23.275.000 78.370 117,16 9.181.829 1987 23.425.000 61.230 135,61 8.303.400 1988 23.550.000 88.670 127,70 11.323.159 1989 23.628.215 80.547 137,51 11.076.018 1990 23.889.667 65.549 193,46 12.681.110 1991 24.178.338 104.840 232,02 24.324.977 1992 24.719.913 69.200 200,64 13.884.288 1993 25.614.817 83.550 179,24 14.975.502 1994 25.475.659 61.240 284,24 17.406.858 1995 24.895.382 100.000 232,86 23.286.000 1996 25.695.736 70.030 330,31 23.131.609 1997 25.793.628 135.100 336,44 45.453.044 1998 27.229.622 85.000 343,94 29.234.900 1999 27.592.145 92.000 231,33 21.282.360 2000 31.914.379 80.000 299,50 23.960.000 2001 24.715.116 95.000 327,12 31.076.400 2002 24.775.885 117.000 1,23 143.910 2003 24.645.584 88.460 1,29 114.113 2004 25.402.394 115.000 1,40 161.000 2005 25.445.985 125.000 1,31 163.750 9

2006 25.619.793 115.000 1,00 115.000 2007 25.705.503 95.000 1,57 149.150 2008 25.126.035 1,14 2009 25.891.867 105.000 1,15 120.750 2010 20.938.048 174.702 1,10 192.172 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 1 1.3 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΕΠΙΤΡΑΠΈΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ Οι ποικιλίες βρώσιμης ελιάς διαφέρουν από αυτές των ελαιοποιήσιμων. Υπάρχουν και αυτές οι ποικιλίες βρώσιμης ελιάς που προορίζονται κατά κύριο λόγο για την βρώση και υπάρχουν και άλλες που προορίζονται μόνο για την παραγωγή λαδιού. Υπάρχουν πολλές περιοχές ανά την Ελλάδα που γίνεται και καλλιέργεια μικτών ποικιλιών με σκοπό την βρώση αλλά και την ελαιοποίηση. Όμως, οι ποικιλίες με μεγάλες σε καρπό ελιές δίνουν χαμηλής ποιότητας ελαιόλαδο και έτσι οι παραγωγοί άρχισαν να ξεχωρίζουν τις καλλιέργειές τους, ώστε να μπορέσουν παράγουν προϊόντα ποιότητας. Οι κυριότερες επιτραπέζιας ελιάς είναι οι εξής: Καλαμών. Είναι μια από τις καλύτερες ποικιλίες και χρησιμοποιείται για την παρασκευή μαύρων επιτραπέζιων ελιών. Οι κυριότερες περιοχές που καλλιεργείται είναι η Πελοπόννησος η Κρήτη και η Δυτική Ελλάδα. Χρειάζεται υγρασία, είναι μια καλλιέργεια η οποία έχει μέτρια και σταθερή παραγωγή. Η περίοδος ωρίμανσης της είναι τα τέλη του Νοεμβρίου και του Δεκεμβρίου. Κονσερβολιά. Πρόκειται για ίσως την πιο διαδεδομένη ποικιλία επιτραπέζιας ελιάς. Καλλιεργείται κυρίως στην Κεντρική και Δυτική Ελλάδα και Χαλκιδική. Παρουσιάζει υψηλή παραγωγικότητα όταν βρίσκεται σε πλούσιο έδαφος με καλή άρδευση. Ωριμάζει σχετικά πρώιμα περίπου κατά τον Νοέμβριο. Το δέντρο έχει συνήθως μεγάλο ύψος και τα φύλλα του είναι μέσου μεγέθους. 1 http://www.minagric.gr/index.php/el/the-ministry-2/agricultural-policy/statistika 10

Κορωνέικη (Μεικτή): Η καλλιέργεια της συναντάται κυρίως στην Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα Ιόνια νησιά.το ελαιόλαδο που παράγεται από την ποικιλία αυτή είναι εξαιρετικής ποιότητας. Όμως χρησιμοποιείται και για μεικτή χρήση αφού στην Κρήτη παρασκευάζουν και βρώσιμες ελιές από την Κορωνέικη ποικιλία. Ποικιλία Άλλα ονόματα Περιοχές καλλιέργειας Κονσερβολιά Καλαμών Λαδολιές Κορωνέικη Λιανολιά Κερκύρας Κουτσουρελιά Αμφίσσης, Άρτας, Βολιώτικη, Χονδρολιά Χαλκιδικής Καλαματιανή, Αετονυχιά, Κορακοελιά Λιανολιά, Ψιλολιά, Λαδολιά, Κρητικιά Σουβλολιά, Κορφολιά, Πρεβεζάνα, Δαφνόφυλλη Πατρινή, Λιανολιά, Πατρινιά Λαδολιά Κεντρική και Δυτική Ελλάδα, Χαλκιδική Πελοπόννησος,,Δυτική Ελλάδα Πελοπόννησος, Κρήτη, Νησιά Ιονίου Κέρκυρα, Παξοί, Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά, Παραλία Ηπείρου Πελοπόννησος, Ναύπακτος Μαστοειδής Τσουνάτη, Ματσολιά, Πελοπόννησος, Κρήτη Διπλής Χρήσης Μεγαρίτικη Περαχωρίτικη, Βοβοδίτικη, Χονδρολιά Αίγινας Αττική, Βοιωτία, Κυνουρία Κολοβή Μυτιληνιά, Βαλανολιά Λέσβος, Χίος Κοθρέικη Θρουμπολιά Μανάκι, Μανακολιά, Κορινθιακή Θασίτικη, Χονδρολιά Εύβοιας Δελφοί, Άμφισσα, Τροιζηνία, Κυνουρία Νησιά Αιγαίου, Αττική, Εύβοια 11

ΧΑΡΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2007) 2 2 http://www.minagric.gr/index.php/el/the-ministry-2/agricultural-policy/tomeisanapt/maps 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ 2.1 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Το σημαντικότερο ρόλο για τη σωστή ανάπτυξη και καλλιέργεια της ελιάς ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη απόδοσή είναι οι κλιματικές συνθήκες. Οι κύριοι παράγοντες που συντελούν σε αυτό είναι οι εξής: Το Κλίμα, το Ανάγλυφο του εδάφους και το ίδιο το Έδαφος. Κλίμα Η εμπορική καλλιέργεια της ελιάς περιορίζεται σε δυο ζώνες, τη ζεστή εύκρατη και την υποτροπική, μεταξύ 30 και 45 βορείου και νοτίου πλάτους. Σε υψηλότερα πλάτη η καλλιέργεια της ελιάς δεν είναι δυνατή, γιατί τα ελαιόδεντρα καταστρέφονται λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών του χειμώνα. Μια θερμοκρασία -10.5 έως -12 C είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα σημαντικές ζημιές και στα ελαιόδεντρα. Σε χαμηλότερα πλάτη (κοντά στον Ισημερινό) η ελιά αναπτύσσεται μόνο βλαστικά. Η αδυναμία της να καρποφορήσει αποδίδεται στην έλλειψη επαρκούς χειμερινού ψύχους, που είναι απαραίτητο Μπορεί όμως να καρποφορήσει και στις τροπικές περιοχές, αν ικανοποιούνται οι ανάγκες της σε ψύχος. Αλλά αυτό μπορεί να συμβεί σπάνια και μόνο σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο. Θερμοκρασία: Οι περιοχές, όπου αναπτύσσεται εμπορικά η ελιά, πρέπει να έχουν μια μέση ετήσια θερμοκρασία 15 με 20 C. Η απόλυτη μέγιστη θερμοκρασία μπορεί να φθάσει τους 40 C χωρίς να προκαλέσει ζημιές, αλλά η ελάχιστη θερμοκρασία δεν πρέπει να πέσει κάτω από τους -7 C, γιατί οι χαμηλότερες απ αυτή θερμοκρασίες μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στα δένδρα. Η θερμοκρασία των -7 C αποτελεί ενδεικτικό μόνο σημείο, γιατί η αντοχή του δένδρου στο ψύχος εξαρτάται και απ άλλους παράγοντες, όπως είναι η απότομη πτώση της θερμοκρασίας, η χρονική διάρκεια του παγετού, η παρουσία ή έλλειψη ανέμων, η ατμοσφαιρική υγρασία, η βλαστική και η υγιεινή κατάσταση του δένδρου, η ποικιλία, οι καιρικές συνθήκες που επικράτησαν προ του παγετού, η εδαφική κατάσταση του ελαιώνα. 13

Γι αυτό χρειάζεται, από οικονομικής σκοπιμότητας, η διατήρηση ορισμένων περιθωρίων ασφαλείας, σ ό,τι αφορά τις θερμοκρασίες. Επομένως, η ελιά δε θα πρέπει να καλλιεργείται σε περιοχές, που η θερμοκρασία πέφτει συχνά κάτω από -4 έως - 5 C. Οι ανοιξιάτικοι παγετοί, λόγω της όψιμης ανθήσεως της ελιάς, δεν προκαλούν σοβαρές ζημιές. Μερικές φορές όμως οι πρώιμοι παγετοί της ανοίξεως μπορεί να καταστρέφουν τους αναπτυσσόμενους οφθαλμούς της ελιάς. Αυτό μπορεί έχει ως αποτέλεσμα μιας μείωσης της προβλεπόμενης παραγωγής. Οι χαμηλές, μέχρι 0 C, θερμοκρασίες δεν προκαλούν σοβαρή ζημιά ελαιόκαρπο. Βροχή: Οι πιο πολλές ελαιοκομικές περιοχές χαρακτηρίζονται από ακανόνιστες βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα τα ελαιόδεντρα κατά τους ξηρούς καλοκαιρινούς μήνες να εφοδιάζονται με νερό από το έδαφος. Επομένως οι βροχοπτώσεις και κατ επέκταση η εδαφική υγρασία αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν την καρποφορία της ελιάς. Σε εδάφη, με καλή υδατοχωρητικότητα, η ελιά καρποφορεί ικανοποιητικά ως ξερική και όταν ακόμα η ετήσια βροχόπτωση δεν ξεπερνά τα 200 mm. Οι περιπτώσεις όμως αυτές χαρακτηρίζονται ως ακραίες και τα ελαιόδεντρα για να δώσουν ικανοποιητικές σοδειές πρέπει να δεχθούν ειδική επέμβαση, όπως είναι το αυστηρό κλάδεμα των δένδρων. Σε τέτοιες ξερικές περιοχές η ποσότητα του εναποθηκευμένου στο έδαφος νερού εξαρτάται κυρίως από τις βροχοπτώσεις της περιόδου Ιανουάριου - Μαΐου. Υγρασία: Η υγροσκοπική κατάσταση της ατμόσφαιρας πρέπει να είναι ελαφρώς ξηρή. Γιατί η αυξημένη ατμοσφαιρική υγρασία ευνοεί την ανάπτυξη επιβλαβών, για την ελιά, εντόμων και μυκήτων. Η έλλειψη εδαφικής το καλοκαίρι υγρασίας προκαλεί προσωρινή συρρίκνωση στον ελαιόκαρπο και μερικές φορές πτώση αυτού. Ομίχλη: Η ομίχλη θεωρείται επιζήμια κατά την ανθοφορία της ελιάς, γιατί προκαλεί ανθόρροια λόγω της ατελούς γονιμοποιήσεως των ανθών της. Χαλάζι: Το χαλάζι δεν προκαλεί μόνο σοβαρές ζημιές στη βλάστηση και στον καρπό της ελιάς, αλλά ευνοεί και την ανάπτυξη του βακτηρίου της φυματιώσεως (Pseudomonas savastanoi Smith) με τη δημιουργία πληγών στα διάφορα βλαστικά 14

όργανα του δένδρου και μερικές φορές στον ελαιόκαρπο. Γι αυτό συνιστάται ν αποφεύγεται η καλλιέργεια της σε χαλαζόπληκτες περιοχές. Άνεμοι: Οι ισχυροί άνεμοι όλων των ειδών κατά την περίοδο της ανθήσεως της ελιάς, επηρεάζουν αρνητικά την καρπόδεση άρα και κατ επέκταση την παραγωγή της. Ανάγλυφο εδάφους Οι ελαιώνες, που εγκαθίστανται σε επίπεδες τοποθεσίες και περιβάλλονται από λόφους, δεν είναι μόνον εκτεθειμένοι στους παγετούς της άνοιξης, αλλά διατρέχουν τον κίνδυνο να υποστούν σοβαρές ζημιές κατά τον χειμώνα, όταν σημειωθεί παγετός. Επομένως, η επιλογή μιας κατηφορικής τοποθεσίας, που καταλήγει σε επίπεδη επιφάνεια, όπου τα ψυχρά ρεύματα διαφεύγουν εύκολα, αποτελεί θέση κατάλληλη για την εγκατάσταση ελαιώνα. Επίσης κατάλληλες θεωρούνται και οι επίπεδες τοποθεσίες στις οποίες δεν σημειώνονται παγετοί ή δεν διέρχονται δι αυτής ψυχρά ρεύματα αέρα. Ακόμα η ελιά έχει ανάγκη από άφθονο ηλιακό φως για να αποδώσει ικανοποιητικά. Γι αυτό πιο κατάλληλες τοποθεσίες θεωρούνται εκείνες, που έχουν νότια έκθεση στις πιο ψυχρές περιοχές της Μεσογείου και ανατολική ή δυτική στις πιο ζεστές, χωρίς μ αυτό να θεωρούνται ακατάλληλες οι τοποθεσίες που έχουν βορεινή έκθεση, αλλά, που δέχονται έντονο ηλιακό φωτισμό. Έδαφος Η ελιά αναπτύσσεται ικανοποιητικά σε ευρεία ποικιλία εδαφικών τύπων, από τα γόνιμα εδάφη των πεδιάδων έως τα άγονα, ξηρά εδάφη των λόφων. Επίσης αναπτύσσεται βλαστικά και καρποφορεί ικανοποιητικά σε μετρίως όξινα ή αλκαλικά εδάφη. Η ελιά ανέχεται εδάφη όπου πολλές άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες αποτυγχάνουν, αλλά όμως σε διαρκώς υγρά εδάφη ή σε εδάφη με ph 8.5 ή μεγαλύτερο, παρουσιάζουν αδύνατη βλάστηση. Γι αυτό συνιστάται να αποφεύγονται τα κακώς αποστραγγιζόμενα ή πολύ αλκαλικά εδάφη. Αναπτύσσεται δε πολύ καλά σε εδάφη σχετικώς πλούσια σε ασβέστιο και βόριο. Κατάλληλα εδάφη θεωρούνται και εκείνα που δεν περιέχουν πάνω από 10% θειικό ασβέστιο και ένα γραμμάριο χλωριούχο νάτριο ανά χιλιόγραμμο εδάφους. 15

Ξερικές περιοχές: Η ελιά παρ όλο που ικανοποιεί εύκολα τις εδαφικές της ανάγκες όταν υπάρχει αρκετά νερό γίνεται πιο απαιτητική σε περιοχές με μικρή βροχόπτωση. Σε τέτοιες περιπτώσεις η επιλογή της πιο κατάλληλης τοποθεσίας είναι περιορισμένη και κάθε λάθος προς την κατεύθυνση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρη καταστροφή του ελαιώνα. Επομένως σε ξερικές περιοχές χωρίς νερό για πότισμα, ένα ελαιόδεντρο για να περάσει κάπως ανώδυνα ένα ξηρό καλοκαίρι θα πρέπει ν απορροφήσει νερό από το έδαφος, για να ικανοποιήσει τουλάχιστον μερικώς τις ανάγκες του. Για να εξασφαλιστούν όμως οι στοιχειώδεις αυτές ποσότητες νερού, θα πρέπει το διαθέσιμο εδαφικό νερό να βρίσκεται τόσο βαθιά, ώστε ν αποφευχθεί η εξάτμισή του από τον ήλιο. Για το λόγο αυτό χρειάζεται το έδαφος να είναι διαπερατό σε αρκετό βάθος, για να απορροφά το νερό πιο γρήγορα, και η εδαφική ικανότητα συγκράτησή του νερού να είναι μικρή, γιατί τότε η εισροή του νερού προς τα βαθύτερα εδαφικά στρώματα είναι ταχύτερη. Τέτοιες ιδιότητες έχουν τα ελαφρά και αμμώδη εδάφη. Τα πιο κατάλληλα από αμμώδη εδάφη θεωρούνται εκείνα που αποτελούνται και από άλλου t λεπτά και λιγότερο διαπερατά στρώματα. Τα εδάφη αυτά καλυτέρα το νερό και τα θρεπτικά στοιχεία από τα καθαρώς αμμώδη εδάφη. Το πιο κατάλληλο έδαφος θεωρείται εκείνο που περιέχει και άργιλο σε ποσοστό 10-30 %. Ποτιστικοί ελαιώνες: Επειδή η ελιά προσαρμόζεται σ' οποιοδήποτε καλό αποστραγγιζόμενο έδαφος, ενδείκνυνται να επιλέγονται τα πηλώδη εδάφη, με ελαφρώς αμμώδη επιφάνεια, γιατί διευκολύνουν την ανάπτυξη των ριζών, την καλλιέργεια του εδάφους και τη συγκομιδή των καρπών με βροχερό καιρό. Γενικές παρατηρήσεις Μεταξύ των δυο ακραίων περιπτώσεων, των ξερικών και ποτιστικών εδαφών, ο παράγοντας εκείνος που καθορίζει τη διείσδυση και τη συγκράτηση του νερού της βροχής στο έδαφος είναι το ποσοστό της σε αργίλου του εδάφους. Πιο συγκεκριμένα για περιοχές με μέση ετήσια βροχόπτωσή 200 mm καλύτερα εδάφη είναι εκείνα που περιέχουν 10% άργιλο, ενώ με μέση ετήσια βροχόπτωση 400 mm και 600 mm πιο κατάλληλα εδάφη είναι εκείνα που περιέχουν 20% και 30% άργιλο, αντίστοιχα. Οι 16

αριθμοί αυτοί έχουν ενδεικτικό μόνο χαρακτήρα και θα πρέπει πάντοτε να συσχετίζονται με την υδατοδιαπερατότητα και την υδατοχωρητικότητα του εδάφους. Εδάφη με αδιαπέραστα σκληρά στρώματα λίγο κάτω από την επιφάνεια τους πρέπει να αποφεύγονται, γιατί δημιουργούν ασφυκτικές συνθήκες στο ριζικό σύστημα των δέντρων λόγω μεγάλων συγκεντρώσεων νερού, κυρίως μετά από ισχυρές βροχοπτώσεις. 2.2 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΛΑΙΟΔΕΝΔΡΩΝ 3 2.2.1 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΕΛΙΑΣ Κατά τις προηγούμενες δεκαετίες ο πολλαπλασιασμός της ελιάς γίνονταν μέσω του εμβολιασμούς της επιθυμητής ποικιλίας. Σήμερα ο πολλαπλασιασμός πραγματοποιείται με φυλλοφόρα μοσχεύματα καθ όλη τη διάρκεια του έτους.τα δενδρυλλίων της ελιάς πωλούνται κατά το 1 ο ή 2 ο έτος ζωής τους. 2.2.2 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ Πριν την εγκατάσταση του ελαιώνα ο παραγωγός θα πρέπει να λάβει υπόψη του τα ακόλουθα: Την επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας, την εποχή εγκατάστασης. Το νερό και την ποιότητά του. Το έδαφος και το κατά πόσο βρίσκεται σε βραχώδη περιοχή. Την εγκατάσταση συστήματος άρδευσης. 3 http://www.aua.gr/roussos/roussos/pdf/olivebr.pdf 17

2.2.3 ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΦΥΤΕΥΣΗ Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης εδάφους (συγκέντρωση θρεπτικών στοιχείων) φωσφόρος, κάλιο και μαγνήσιο θα πρέπει να προστίθενται στο λάκκο φύτευσης. Το άζωτο είναι καλύτερα να εφαρμόζεται μετά την επιτυχημένη εγκατάσταση των ελαιόδεντρων (μπορεί και ένα χρόνο μετά τη φύτευση). Εικόνα 2: Νέος εγκατεστημένος ελαιώνας 2.2.4 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ Τα δέντρα θα πρέπει να φυτεύονται σε μια πυκνότητα των 30 δέντρων ανά στρέμμα (5-7 m x 5-7 m). Η φύτευση θα πρέπει να γίνεται την άνοιξη ή το φθινόπωρο, ανάλογα με την ισχύ του χειμώνα που αναμένεται. 18

2.2.5 ΚΛΑΔΕΜΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ - ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑΣ Διαμόρφωση δέντρου Κατά τη διάρκεια των 1-3 πρώτων ετών διαμορφώνεται το σχήμα του δέντρου. Τα ελαιόδεντρα διαμορφώνονται κυρίως ως ανοικτά κύπελλα, σφαίρες ή θάμνοι. Κλάδεμα καρποφορίας Με το κλάδεμα μπορεί να ελεγχθεί μερικώς η ένταση του φαινομένου της παρενιαυτοφορίας (από την πλήρη παραγωγή το τρέχον έτος σε κατακόρυφη μείωση το επόμενο). Η ελιά καρποφορεί σε βλάστηση ενός έτους. Στόχος λοιπόν με το κλάδεμα είναι να αναπτύσσεται κάθε χρόνο ικανοποιητική βλάστηση η οποία τον επόμενο χρόνο θα καρποφορήσει. Οι βασικές αρχές του κλαδέματος της ελιάς είναι οι ακόλουθες: Αφαίρεση αδύναμων, αρρωστημένων, ζημιογόνων κλαδιών. Αφαίρεση τυχόν παραφυάδες. Εξασφάλιση ικανοποιητικού φωτισμού και αερισμού της κόμης. Βλαστοί που σκιάζονται θα πρέπει να αφαιρούνται. Η ένταση (βαθμός αυστηρότητας του κλαδέματος) εξαρτάται από: Ζωηρότητα δέντρου, ηλικία, ποικιλία, φορτίο, γονιμότητα εδάφους, διαθεσιμότητα νερού, διάρκεια βλαστικής περιόδου. Όσο πιο αυστηρό είναι το κλάδεμα τόσο πιο ζωηρή θα είναι η νέα βλάστηση. Το κλάδεμα πρέπει να είναι πιο αυστηρό στα γερασμένα δέντρα και σε δέντρα μικρής ζωηρότητας από ότι σε νεαρά δέντρα. Η ελιά κλαδεύεται κάθε χρόνο ή κάθε δύο χρόνια, ανάλογα με τη ζωηρότητα της νέας βλάστησης. Κλάδεμα ανανέωσης Στους ελαιώνες, που δεν έχουν κλαδευτεί καθόλου ή σχεδόν καθόλου για μεγάλα χρονικά διαστήματα θα πρέπει να εφαρμοστεί το λεγόμενο κλάδεμα ανανέωσης. Σε αυτό το κλάδεμα απομακρύνονται τα ξερά ή διασταυρούμενα κλαδιά και βραχίονες που είναι πολλοί στον αριθμό τους. Το κλάδεμα αυτό είναι αυστηρό και βοηθά στο να αναπτυχθεί η βλάστηση. Όμως για να μπορέσει να επιτύχει το κλάδεμα αυτό θα πρέπει να γίνεται αραίωση στο δέντρο και τα επόμενα χρόνια ώστε να 19

κατανεμηθεί σωστά η επιθυμητή βλάστηση. Αφού γίνει η σωστή κατανομή και έχει αφαιρεθεί κάθε βλάστηση που δεν χρειάζεται θα πρέπει να σταματήσει το αυστηρό αυτό κλάδεμα και να αντικατασταθεί με συντηρητικό ώστε να αποφευχθεί η μείωση της επιθυμητής παραγωγής. 2.2.6 ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΘΡΕΨΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Οι γνώσεις μας σχετικά με τις απαιτήσεις της ελιάς σε θρεπτικά στοιχεία δεν είναι επαρκείς παρά τη σημαντική οικονομική σημασία που έχει η ελαιοκαλλιέργεια κυρίως για τις μεσογειακές χώρες. Το γεγονός ότι η ελιά αναπτύσσεται και καρποφορεί ακόμα και σε άγονα εδάφη, με ελάχιστες καλλιεργητικές φροντίδες, δεν σημαίνει ότι το δέντρο αυτό δεν έχει απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία. Πολυετή πειράματα στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες έχουν αποδείξει ότι η ελιά αντιδρά θεαματικά στην αζωτούχο λίπανση, αρκεί να υπάρχει η απαραίτητη εδαφική υγρασία που θα επιτρέψει την απορρόφηση του χορηγούμενου αζώτου από τις ρίζες των δέντρων. Σε πολλούς ελληνικούς ελαιώνες εξάλλου είναι εμφανή τα συμπτώματα έλλειψης καλίου τα οποίες αν δεν συνδέονται με υπερβολικές ξηρασίες διορθώνονται με την καλιούχα λίπανση. Οι περιπτώσεις θετικής αντίδρασης των ελαιόδεντρων στη φωσφορική λίπανση είναι όμως σχετικά σπάνιες. Είναι φανερό επομένως ότι η ελιά, όπως και τα άλλα δέντρα, έχει τις απαιτήσεις της σε θρεπτικά στοιχεία τα οποία αν δεν υπάρχουν σε επαρκείς ποσότητες στο έδαφος θα πρέπει να χορηγηθούν με τη λίπανση. Είναι γνωστό επίσης ότι τα ελαιόδεντρα αφαιρούν από το έδαφος με τη βλάστηση και την καρποφορία τους ποσότητες θρεπτικών στοιχείων που κυμαίνονται ετησίως ανά στρέμμα ως εξής: άζωτο (Ν) 1,5-3,5 kgr, φώσφορος (Ρ2Ο5) 0,8-2 kgr, κάλιο (KaO) 2-5 kgr, ασβέστιο (CaO) 2-5 kgr και γ-μαγνήσιο (MgO) 1,5-2,5 kgr. Οι ποσότητες αυτές θα πρέπει να αναπληρώνονται για να διατηρείται η γονιμότητα του εδάφους. 20

Η απαιτούμενη λίπανση ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή ακόμα και από ελαιώνα σε ελαιώνα γι αυτό δεν υπάρχουν γενικές και τυποποιημένες.συνταγές λίπανσης. Στόχος βέβαια του παραγωγού θα πρέπει να είναι η επίτευξη του καλύτερου δυνατού οικονομικού αποτελέσματος με την χορήγηση της μικρότερης δυνατής ποσότητας λιπασμάτων. Για να το πετύχει αυτό θα πρέπει να ξεκινήσει με τις πιο επίσημες συστάσεις λίπανσης, που υπάρχουν για την περιοχή του και εκτιμώντας την θρεπτική κατάσταση των δέντρων, σε συνεργασία με τους τοπικούς γεωπόνους, να κάνει κάθε χρόνο τις απαραίτητες διορθώσεις ώστε να παρέχει στα δέντρα του τις ποσότητες των θρεπτικών στοιχείων που χρειάζονται τόσο για τις ετήσιες ανάγκες τους όσο και για την συντήρηση της γονιμότητας του εδάφους. Σημαντική βοήθεια, για να φθάσει ταχύτερα στον παραπάνω στόχο, μπορεί να έχει ο ελαιοκαλλιεργητής με την ανάλυση του εδάφους και ιδιαίτερα με τη φυλλοδιαγνωστική, όπου υπάρχουν τέτοιες δυνατότητες. Άζωτο Το άζωτο είναι για την ελιά το σπουδαιότερο στοιχείο και επηρεάζει άμεσα τόσο τη βλάστηση όσο και την καρποφορία. Έμμεσα μπορεί να επηρεάσει και το βαθμό παρενιαυχοφορίας των δέντρων. Η αντίδραση των ελαιόδεντρων στη χορήγηση αζώτου είναι ιδιαίτερα εμφανής σε εδάφη χαμηλής γονιμότητας και όταν η εδαφική υγρασία δεν αποτελεί έντονο περιοριστικό παράγοντα. Οι υπερβολικές ποσότητες αζώτου πριν από την καρποφορία μπορεί να οδηγήσουν σε υπερβολικό φορτίο με αποτέλεσμα την μικροκαρπία. Αντίθετα, η επαρκείς ποσότητες αποδίδουν καλή βλάστηση στο δέντρο και ικανοποιητική καρποφορία και την επόμενη χρονιά Φωσφόρος. Ο φώσφορος αν και είναι απαραίτητο θρεπτικό στοιχείο για την ελιά, σπάνια παρατηρείται έλλειψη του στα ελαιόδεντρα και συνήθως δεν είναι αναγκαία η τακτική φωσφορική λίπανση τους. 21

Κάλιο Το κάλιο είναι απαραίτητο για το δέντρο της ελιάς. Είναι γνωστό ότι κατά τις χρονιές υψηλής παραγωγής μεγάλες ποσότητες απομακρύνονται από με το συλλεγόμενο καρπό ή με το κλάδεμα. Παρά τις διάφορες απόψεις φαίνεται ότι για την μεγιστοποίηση της παραγωγής και της ποιότητας η ελιά χρειάζεται τακτική και καλιούχα λίπανση, ιδιαίτερα στους ελαιώνες όπου δεν χορηγούταν καλίου μετά από χρονιές μεγάλης παραγωγής. Άρδευση της ελιάς Το δέντρο της ελιάς είναι πολύ ανθεκτικό στην ξηρασία και για αυτό τον λόγο μπορεί και καλλιεργείται σε περιοχές όπου χαρακτηρίζονται από μεγάλες περιόδους ξηρασίας. Η ανθεκτικότητα της ελιάς όμως στην ξηρασία έχει ως κόστος την μείωση της παραγωγής και της ποιότητας του καρπού. Έτσι με μικρές αλλαγές στην υγρασία του περιβάλλοντος της ελιάς π.χ. πότισμα, επιφέρουν θεαματικές αλλαγές πάνω στην συνολική απόδοση του δέντρου. Όμως η υπερβολική υγρασία δεν φέρνει καλά αποτελέσματα με αποτέλεσμα να επιφέρει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Άρα η άρδευση της ελιάς και ειδικότερα της επιτραπέζιας για να μπορέσει να αποδώσει τα καλύτερα αποτελέσματα και θα πρέπει να γίνεται κυρίως στις περιπτώσεις: όπου οι βροχοπτώσεις είναι λίγες όπου ενώ οι βροχοπτώσεις είναι αρκετές γίνονται μόνο το χειμώνα και όχι το καλοκαίρι όπου το έδαφος δεν συγκρατεί το νερό. Οι επιτραπέζιες ελιές είναι απαραίτητο να έχουν όλο τον χρόνο επαρκή υγρασία λόγο της επιδίωξης του μεγάλου σε μέγεθος καρπού. Επιπρόσθετα μέσω της άρδευσης γίνεται καλύτερη η λίπανση και το κλάδεμα. Αναλόγως την επάρκεια και σε νερό θα πρέπει να καθορίζεται το πόσο συχνά θα πραγματοποιείται η άρδευση της εκμετάλλευσης ώστε να υπάρχει η κατάλληλη και απαραίτητη υγρασία τις κρίσιμες περιόδους ( καρπόδεση, αύξηση καρπών, σκλήρυνση πυρήνα). 22

2.2.7 ΣΥΛΛΟΙΊΗ-ΣΥΓKOMΙΔΗ Μια από τις σημαντικότερες διαδικασίες της παραγωγής της επιτραπέζιας ελιάς είναι η συγκομιδή του ελαιόκαρπου. Η διαδικασία της συγκομιδής έχει μεγάλο κόστος και επιφέρει σοβαρές επιδράσεις πάνω στην ποιότητα καρπού και στην κατάσταση των δέντρων. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την διαδικασία της σωστής συγκομιδής του ελαιοκάρπου είναι: Το μέγεθος της εκμετάλλευσης Το ποσοστό των φύλλων που αφαιρούνται από το δέντρο καθώς και η δημιουργία πληγών στα κλαδιά τον δέντρων. Η απόσταση στην οποία εκτινάσσονται οι καρποί και η δυνατότητα κάλυψης της απαιτούμενης επιφάνειας με ειδικά πανιά συλλογής Το μέγεθος των δέντρων Η ομοιομορφία ωρίμανσης των καρπών. Οι τρόποι που χρησιμοποιούνται για την συγκομιδή και συλλογή του καρπού στις μέρες μας είναι: Συλλογή από το έδαφος: Ο συγκεκριμένος τρόπος συλλογής γίνεται μόνο στις ελιές που πέφτουν στο έδαφος. Έτσι οι καρποί που θα συλλεχθούν έχουν πέσει λόγω της υπερωρίμανσης ή λόγω κάποιας ασθένειας. Ο καρπός που έχει πέσει είναι πιθανό να έχει επιμολύνσεις και να έχει αλλοιωθεί η ποιότητα του. Πρόκειται για τον πιο οικονομικό τρόπο συλλογής. Αυτός ο τρόπος συλλογής του καρπού έχει και ένα πλεονέκτημα το οποίο να έχει το δέντρο την επόμενη χρονιά πλούσια παραγωγή. Συλλογή με φορητά ραβδιστικά: Τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη της τεχνολογίας υπάρχουν διάφορα μηχανήματα που βοηθούν στην συλλογή. Τα μηχανήματα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα μειώνουν την κούραση της συλλογής αλλά και να αυξάνουν την παραγωγικότητα, πράγμα που μειώνει και το κόστος της συγκομιδής. Λόγω του πολυτεμαχισμού και του δυσπρόσιτου των περιοχών καλλιέργειας, τα μηχανήματα αυτά κρίνονται απαραίτητα Συλλογή με ραβδιστικά: Ο πιο διαδεδομένος τρόπος συγκομιδής στην χώρα είναι αυτό με τα ραβδιστικά. Συνήθως γίνεται η χρήση μακριών και εύκαμπτων από ξύλο ραβδιών με τα οποία οι εργάτες χτυπούν τα καρποφόρους κλαδιά, ώστε να μπορέσουν να πέσουν οι ελιές σε πανιά συλλογής. Η μέθοδος εφαρμόζεται από τα 23

αρχαία χρόνια αλλά παραμένει η πιο προσφιλής σε σχέση με άλλες. Έχει όμως και μερικά μειονεκτήματα. Τα χτυπήματα από τα ραβδιστικά, που έχουν ως σκοπό την πτώση των ελιών, έχουν σαν αποτέλεσμα να τραυματίζεται το ίδιο το δέντρο και ο καρπός αλλά και να κάνει το δέντρο ευάλωτο σε διάφορες ασθένειες. Με το ραβδισμό επίσης προκαλούνται και διάφορες βλάβες στους οφθαλμούς του φυτού, πέφτουν μεγάλες ποσότητες φύλλων, με αποτέλεσμα την μείωση της παραγωγής την επόμενη χρονιά. Συλλογή με τα χέρια: Στις επιτραπέζιες ποικιλίες χρησιμοποιείται κυρίως αυτή η μέθοδος. Η συλλογή των καρπών γίνεται με τα χέρια αλλά και με την βοήθεια ειδικών πλαστικών χτενών. Οι ελιές πέφτουν πάνω σε ειδικά πανιά συγκομιδής, από όπου μετά συλλέγονται και τοποθετούνται σε πλαστικά τελάρα. Η μέθοδος αυτή είναι η πιο δαπανηρή, όμως εξαλείφει τα μειονεκτήματα που έχει η μέθοδος με τα ραβδιστικά με αποτέλεσμα να προκαλούνται σημαντικά λιγότεροι τραυματισμοί στους καρπούς και στα ίδια τα δέντρα. 2.2.8 ΖΙΖΑΝΙΑ ΚΑΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Ζιζάνια: Η απόδοση του εκάστοτε ελαιώνα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ποσότητα του νερού που θα συγκρατηθεί στο έδαφος κατά την βροχερή περίοδο του χειμώνα και επίσης από το πόσο αυτό το νερό θα είναι διαθέσιμο στα δέντρα αργότερα κατά τις κρίσιμες φάσεις της βλάστησης, της ανθοφορίας και της ανάπτυξης του καρπού. Πρωταρχικός στόχος τόσο της κατεργασίας του εδάφους όσο και της καταπολέμησης των ζιζανίων είναι να επιτύχουμε τη μέγιστη δυνατή συγκράτηση νερού στο έδαφος το χειμώνα και να μειώσουμε στο ελάχιστο τις απώλειες του την άνοιξη και το καλοκαίρι. Τα ζιζάνια αποτελούν την σπουδαιότερη αιτία απώλειας νερού από το έδαφος του ελαιώνα. Με την ανάπτυξή τους απομακρύνουν μεγάλες ποσότητες σε νερού και απαραίτητων θρεπτικών συστατικών. Η ελιά είναι ένα δέντρο που είναι γνωστό για την ικανότητά του να βρίσκει και να αξιοποιεί ακόμη και τα ελάχιστα ίχνη νερού και ιχνοστοιχείων που υπάρχουν στο έδαφος. Όμως την ικανότητα αυτή έχουν και πολλά ζιζάνια που είναι προσαρμοσμένα στο περιβάλλον του ελαιώνα. 24

Η ζημιά που προκαλούν τα ζιζάνια εξαρτάται ιδιαίτερα από την εποχή του έτους. Τα ζιζάνια που υπάρχουν και αναπτύσσονται τον χειμώνα δεν προκαλούν απώλειες νερού αντίθετα προκαλούν συγκράτηση του νερού στα επικλινή εδάφη με αποτέλεσμα την προστασία από την διάβρωση του εδάφους. Άρα τα ζιζάνια τον χειμώνα δεν θεωρούνται επιζήμια για τον ελαιώνα, ίσως ενοχλητικά για την συγκομιδή του καρπού. Τα ζιζάνια γίνονται ιδιαιτέρως επιζήμια από την αρχή της άνοιξης γιατί αρχίζουν να αφαιρούν από το έδαφος το ήδη αποθηκευμένο νερό μαζί με τα ιχνοστοιχεία που έχουν. Επομένως η αντιμετώπιση και απομάκρυνση τους πρέπει να γίνεται τουλάχιστον ένα μήνα πριν την έναρξη της νέας βλάστησης των δέντρων. Αντιμετώπιση: Η αντιμετώπιση των ζιζανίων επιτυγχάνεται με δύο τρόπους, την παραδοσιακή καλλιέργεια του εδάφους, όπου γίνονται συχνές αρόσεις ή φρεζαρίσματα του εδάφους ώστε να είναι απαλλαγμένο από τα διάφορα ζιζάνια σχεδόν όλο τον χρόνο και την χημική καλλιέργεια του εδάφους όπου δεν γίνεται καμία άροση του αλλά όπου γίνεται εφαρμογή ζιζανιοκτόνου κατά το φθινόπωρο ή νωρίς τον χειμώνα όπου εμποδίζεται το φύτρωμα των περισσότερων ζιζανίων αλλά και συμπληρωματικά με την χρήση του κατά την περίοδο της Άνοιξης Καλοκαιριού για την αντιμετώπιση και καταπολέμηση των ειδικών ζιζανίων που διέφυγαν του προφυτρωτικού ραντίσματος του φθινοπώρου. ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΕΧΘΡΟΙ: Δάκος: Ένας από τους πιο σοβαρούς εχθρούς της ελιάς είναι το έντομο του δάκου. Προκαλεί μεγάλες ζημιές στους ελαιώνες με αποτέλεσμα ο παραγόμενος καρπός να χάνει την ποιότητά του αλλά και με το να μειώνει σημαντικά και την παραγόμενη ποσότητα. Την χειμερινή περίοδο απαντάται ως νύμφη μέσα σε πεσμένους στο έδαφος καρπούς. Η προσβολή του καρπού γίνεται με την εισαγωγή ενός ή και περισσοτέρων αυγών στον καρπό. Η προνύμφη που βρίσκεται στον καρπό είναι αυτή που προκαλεί την μεγαλύτερη ζημία και αυτό συμβαίνει γιατί τρέφεται από τον πυρήνα του καρπού. 25

Δάκος Η αντιμετώπιση του δάκου γίνεται με το να παρακολουθείται ο πληθυσμός του με την βοήθεια παγίδων που τοποθετούνται στα δένδρα περίπου από τα τέλη του Ιουνίου. Ο ψεκασμός κρίνεται απαραίτητος όταν εγκλωβιστούν στην παγίδα περισσότερα από 5 έντομα. Πυρηνοτρήτης: Είναι ένα έντομο το οποίο την ζημιά στην ελιά την προκαλεί η προνύμφη.. Έχει 3 γενεές το έτος, όπου κάθε γενεά προσβάλλει διαφορετικό όργανο του φυτού. Η ζημία που προκαλεί η προνύμφη της φυλλοβόλας γενεάς στα φύλλα τον χειμώνα και στους οφθαλμούς συνήθως δεν είναι σημαντική. Οι ζημιές στα άνθη της ανθόβιας γενεάς και αυτή συνήθως δεν είναι σημαντική διότι από το μόλις 5% η ελιά είναι σε πλήρη καρποφορία επομένως δεν επηρεάζεται το δέντρο από την απώλεια ενός μικρού ποσοστού από τον πυρηνοτρήτης. Η καρπόβια γενεά είναι εκείνη που προκαλεί την μεγαλύτερη ζημιά κυρίως σε δέντρο τα οποία έχουν μικρή παραγωγή. Προκαλούν πτώση των καρπών άρα και μείωση της παραγωγής διότι οι καρποί που πέφτουν στο έδαφος είναι ακατάλληλοι προς βρώση. Αν το δέντρο έχει μεγάλη παραγωγή τότε μπορεί να ειπωθεί ότι αυτή η πτώση ευνοεί τους εναπομείναντες καρπούς τόσο στην αύξηση του μεγέθους όσο και στην καρπόδεση τους. 26

Καρπόβια γενεά πυρηνοτρήτη Η αντιμετώπιση του πυρηνοτρήτη γίνεται κυρίως στην καρπόβια γενεά η οποία και προκαλεί και την μεγαλύτερη ζημία από όλες της γενεές του. Η χρήση χημικών ψεκασμών είναι κρίνεται απαραίτητη κυρίως για την πρόληψη της ζημιάς γιατί είναι δύσκολο να αναγνωριστεί το μέγεθος της προσβολής από τους παραγωγούς. Σημαντική κρίνεται και χρήση ειδικών παγίδων που δείχνουν σε ένα βαθμό την αναγκαιότητα της χρήσης ψεκασμών ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ: Κυκλοκόνιο: Είναι από τις ασθένειες της ελιάς η οποία έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένηση του δέντρου και την μεγάλη μείωση στην παραγωγή λόγω της μεγάλης φυλλόπτωσης που προκαλεί. Περιοχή προβολής είναι τα ίδια τα φύλλα και οι μίσχοι των φύλλων. Ένα από τα χαρακτηριστικά συμπτώματα που προκαλεί είναι οι κηλίδες που δημιουργούνται στα φύλλα. Οι κατάλληλες συνθήκες για να προσβληθεί το δέντρο είναι η υψηλή υγρασία και η θερμοκρασία ανάμεσα από 16-20οC. Κυκλοκόνιο 27

Αντιμετώπιση: η αντιμετώπιση γίνεται με την χρήση προληπτικών ψεκασμών αποτελούμενων από Βορδιγάλειο πολτό. Κυρίως δύο φορές τον χρόνο με τον πρώτο να είναι κατά τις αρχές του φθινοπώρου και τον δεύτερο κατά τις αρχές της άνοιξης. Γλοιοσπόριο: Είναι μια ασθένεια η οποία προσβάλει τους ώριμους καρπούς της ελιάς. Ξεκινά από το πάνω μέρος του καρπού. Αρχικά κάνει την εμφάνισή της μια κηλίδα και που στην συνέχεια επεκτείνεται και καλύπτει σχεδόν όλη την επιφάνεια του καρπού. Γλοιοσπόριο Οι θερμοκρασίες που είναι και οι πιο ευνοϊκές για την άνθηση του μύκητα είναι 10-25οC ενώ η υψηλή υγρασίας είναι και εκείνη σημαντικός παράγοντας της ανάπτυξης της ασθένειας. Αντιμετώπιση: Συνιστώνται προληπτικοί ψεκασμοί με χαλκούχα (Βορδιγάλειο πολτό κ.α.) τέλη Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου. 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ 3.1 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Η επιτραπέζια ελιά είναι ένας χαρακτηριστικός κλάδος της Ελληνικής και γενικότερα της Μεσογειακής γεωργίας. Στην Ελλάδα, η επιτραπέζια ελιά αποτελεί μία παραδοσιακή καλλιέργεια με μεγάλη οικονομική και κοινωνική σημασία. Η καλλιέργεια της απασχολεί, στη χώρα μας, περίπου 104.000 αγροτικές οικογένειες και αντιπροσωπεύει σημαντικά ποσοστά της Ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας αγοράς, περίπου 17,1% και 8,25% αντίστοιχα σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιόλαδου (IOC). Η καλλιέργεια της επιτραπέζιας ελιάς καταλαμβάνει εκτάσεις που δεν μπορούν να αξιοποιηθούν με άλλες καλλιέργειες και η γεωγραφική κατανομή της επικεντρώνεται σε ορισμένες συγκεκριμένες περιοχές, αποτελώντας μονοκαλλιέργεια. Η Ελλάδα περιλαμβάνεται μεταξύ των κυριότερων παραγωγών χωρών. Η χώρα μας καταλαμβάνει την 2η θέση μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. και την 5 η θέση παγκοσμίως. Η παγκόσμια παραγωγή της επιτραπέζιας ελιάς τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται σταθερή, με μικρή τάση αύξησης της παγκόσμιας παραγωγής. Η ετήσια παραγωγή ελαιόκαρπου επιτραπέζιων ελιών στη χώρα μας εκτιμάται στους 160 χιλ. τόνους και μόνο το 40% ή 50% της συνολικής παραγωγής βρώσιμων ελιών κατευθύνεται στη μεταποίηση. Η μεγαλύτερη ποσότητα (80.000-90.000 τόνοι ετησίως) οδηγείται στα ελαιοτριβεία για παραγωγή ελαιόλαδου. Οι περισσότερες μονάδες μεταποίησης είναι εγκατεστημένες σε περιοχές όπου επικεντρώνεται η παραγωγή με χαρακτηριστικό την έντονη εποχικότητα της απασχόλησης στον κλάδο. Το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιόλαδου (IOC) έχει εκδώσει αναλυτικό δελτίο με τα πρότυπα τυποποίησης και διακίνησης των βρώσιμων ελιών στη Διεθνή Αγορά. Οι χώρες παραγωγής και εξαγωγής έχουν εκδώσει νομοθετήματα, τα οποία στηρίζονται στις αποφάσεις του IOC, με προσθήκες που στηρίζονται στις ιδιαιτερότητες των παραγομένων προϊόντων και στα πρότυπα κατανάλωσης που ισχύουν στις αγορές 4 http://www.internationaloliveoil.org/estaticos/view/132-world-table-olive-figures 29

αυτές. Σύμφωνα με το IOC οι βασικές κατηγορίες βρώσιμων ελιών είναι οι πράσινες, οι ελιές στο στάδιο αλλαγής χρώματος και οι μαύρες. Ο συνολικός αριθμός των ελαιόδεντρων που παράγουν επιτραπέζιες ελιές στην Ελλάδα κυμαίνεται από 25 έως 30 εκατομμύρια και έχουν προορισμό τόσο την επιτραπέζια ελιά όσο και τη διπλή χρήση, γνωστά ως ελαιόδεντρα μεικτής κατεύθυνσης. Η έκταση των ελαιόδεντρων με σκοπό την παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς παραμένει σταθερή τα τελευταία χρόνια, και εκτιμάται από 1 έως 1,3 εκατομμύρια στρέμματα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Υπουργείου Γεωργίας, τα ελαιόδεντρα για παραγωγή επιτραπέζιων ελιών αντιπροσωπεύουν το 25% του συνολικού αριθμού των ελαιόδεντρων και καταλαμβάνουν το 13% της καλλιεργούμενης έκτασης. Ενώ, τα ελαιόδεντρα μεικτής κατεύθυνσης αντιπροσωπεύουν το 18% του συνολικού αριθμού των ελαιόδεντρων και το 20% της καλλιεργούμενης έκτασης. Πίνακας 3.1 Ισοζύγιο Ελληνικών Επιτραπέζιων Ελιών (ποσότητες σε χιλιάδες τόνους) ΕΛΛΑΔΑ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΠΑΡΑΓΩΓΗ 108 95 105 107 135 130 197 130 249 166,5 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 26 24 20 20 16 18 20 14 20 15 ΕΞΑΓΩΓΕΣ 39 30 53 49 53 57,5 61,05 55,5 66,2 62,5 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ 0 3 1,7 1,5 2,1 3,5 3,9 4,1 3,7 5 Από τον παραπάνω πίνακα είναι εύκολο να διακρίνουμε ότι η Ελλάδα έχει μια σταθερή αύξηση στην παραγωγή των επιτραπέζιων ελιών, η κατανάλωση του προϊόντος της επιτραπέζιας ελιάς κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα, οι εξαγωγές τα 30

τελευταία χρόνια έχουν σχεδόν διπλασιαστεί, ενώ οι εισαγωγές παρουσιάζουν μια μικρή αύξηση. Στην συνέχεια παρουσιάζεται το ισοζύγιο (παραγωγή, κατανάλωση, εξαγωγές, εισαγωγές) των επιτραπέζιας ελιάς τόσο σε ευρωπαϊκό όσο παγκόσμιο επίπεδο. 3.2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΙΣΠΑΝΙΑ 499,7 553,3 485,7 492,6 608,6 521,5 491 572,2 555,6 601,8 ΕΛΛΑΔΑ 108 95 105 107 135 130 197 130 249 166,5 ΙΤΑΛΙΑ 80 55,7 68,5 58,6 69,7 75,7 76 69,3 42 66 Στην ευρωπαϊκή ένωση οι χώρες με την μεγαλύτερη παραγωγή διαχρονικά σε επιτραπέζια ελιά είναι η Ισπανία με 601,8 χιλιάδες τόνους την περίοδο του 2015/2016, στην δεύτερη θέση βρίσκεται η Ελλάδα με 166,5 χιλιάδες τόνους την ιδιά περίοδο και την Ιταλία με 66 χιλιάδες τόνους. 31

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΙΣΠΑΝΙΑ 243,8 183,6 147,7 107,9 150 217,9 188,6 175,4 189,3 187,5 ΙΤΑΛΙΑ 122 122 138,5 122,4 1148 139,8 145,2 119,7 101 136 ΓΑΛΛΙΑ 55,1 52,7 53 56,8 58 56,2 67,3 60 60 60 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 48,9 51,6 47,2 57,8 62,9 65,1 40,8 36,7 37,2 61 Στην Ε.Ε. οι χώρες με την μεγαλύτερη κατανάλωση στο προϊόν της επιτραπέζιας ελιάς είναι Ισπανία παρουσιάζοντας η οποία παρουσιάζει μια αυξομείωση στα μεγέθη αλλά πάντα υψηλή, η Ιταλία με μια σταθερή κατανάλωση διαχρονική και η Γαλλία με την Γερμανία με παρόμοια και σταθερή σε μέγεθος κατανάλωση. ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΙΣΠΑΝΙΑ 193 198,3 165,2 225,1 211,3 209,1 179,3 195,2 218,4 164,9 ΕΛΛΑΔΑ 39 30 53 49 53 57,5 61,05 55,5 66,2 62,5 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 18,5 9,7 11,4 15,2 15,6 16,5 10,3 12,6 12,4 16,9 Στον τομέα των εισαγωγών οι χώρες με τις μεγαλύτερες εξαγωγές είναι η Ισπανία με κάποιες μεταβολές στα μεγέθη, η Ελλάδα με μια συνεχόμενη άνοδο και η Πορτογαλία όπου τα μεγέθη των εξαγωγών της να είναι σε γενικές γραμμές σταθερά τα τελευταία χρόνια 32

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΓΑΛΛΙΑ 27,3 28,3 25,9 28,3 44 26,8 27,3 28,9 28,6 39,2 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 17,9 23,6 7 16,6 18,2 16,9 8,3 11,4 9,3 16,9 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 14,5 13,4 14,5 11,5 13,2 9,4 7,1 7,8 7,7 9,2 Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εισάγουν περισσότερο την επιτραπέζια ελιά είναι η Γαλλία με μια γενικά σταθερή πορεία στις εισαγωγές, η Ρουμανία με αυξομειώσεις στα μεγέθη εισαγωγών και η Γερμανία που παρουσιάζει μια μείωση στις εισαγωγές. 3.3 ΠΑΓΚΌΣΜΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (εκτός χωρών Ε.Ε.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΑΙΓΥΠΤΟΣ 436 432 440 409 350 453 400 450,5 470 500 ΤΟΥΡΚΙΑ 240 200 300 390 330 400 410 430 390 397 ΑΛΓΕΡΙΑ 81 91 98 136 192,5 145,5 175 208 233,5 233 ΣΥΡΙΑ 200 100 120 135 147 172 134 120 75 150 Στον παγκόσμιο τομέα οι χώρες εκτός από εκείνες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι οι κυρίαρχες στην παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς είναι η Αίγυπτος με μια μικρή αλλά σταθερή αύξηση της παραγωγής της, η Τουρκία με σχεδόν σταθερή παραγωγή τα 33

τελευταία χρόνια, η Αλγερία όπου συνεχώς αυξάνει την παραγωγή της και η Συρία που σημειώνει μείωση στα μεγέθη της παραγωγής της λόγω των πολιτικών αναταράξεων στην χώρα. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΑΙΓΥΠΤΟΣ 300 350 360 340 300 300 330 319 369 380 ΤΟΥΡΚΙΑ 180 190 240 260 300 350 350 355 330 327,5 Η.Π.Α. 220 240,5 210 203 240 210 210 210,5 185 200 ΑΛΓΕΡΙΑ 81 86 97,5 134 189 166 172 205 240 242 Οι χώρες που καταναλώνουν περισσότερο την επιτραπέζια ελιά σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η Αίγυπτος με μικρές αυξομειώσεις, η Τουρκία με γενικά μια αύξηση στην κατανάλωση, οι Η.Π.Α. με σταθερή κατανάλωση τα τελευταία χρόνια και η Αλγερία όπου φαίνεται ότι αυξάνει συνεχώς την κατανάλωση. ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 ΑΙΓΥΠΤΟΣ 100 110 88 71,5 78 93,5 127,5 65 46,5 90 ΤΟΥΡΚΙΑ 55 20 65 65,5 72 60 70 70,5 63,5 73 ΜΑΡΟΚΟ 58,5 66 57 68 77 68 73,5 87 78 85 ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ 70 90,5 73 110 72 89,5 68 72 46,5 48 34

Οι χώρες με τις μεγαλύτερες εξαγωγές παγκόσμια (χωρίς αυτές τις Ε.Ε.) είναι η Αίγυπτος με μια μικρή μείωση τα τελευταία έτη, η Τουρκία με μια μικρή αύξηση όπως και το Μαρόκο και η Αργεντινή με συνεχείς αυξομειώσεις. Τα μικρά μεγέθη εξαγωγών σε σχέση με την παραγωγή οφείλονται κυρίως στην μεγάλη κατανάλωση που έχουν αυτές οι χώρες σε επιτραπέζια ελιά. ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 Η.Π.Α. 148,5 140 126 185 138 132 143 135,5 152 154 ΒΡΑΖΙΛΙΑ 60,5 74 69 79 87 101,5 109 114 103 102 ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ 27 27 27 27 27,5 36,5 36,5 38,5 30 30 ΚΑΝΑΔΑΣ 25,5 26 26 27,5 27,5 27,5 29 29 29 30 Στον τομέα των εισαγωγών οι χώρες που εισάγουν περισσότερο την επιτραπέζια ελιά είναι οι Η.Π.Α. σταθερά σχεδόν στα ίδια επίπεδα, η Βραζιλία όπου παρουσιάζει μια αύξηση στις εισαγωγές, και η Σαουδική Αραβία με τον Καναδά όπου έχουν παρόμοια μεγέθη εισαγωγών σε επιτραπέζιες ελιές. 35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑ ΕΛΙΑ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΑΙΤ/ΝΙΑΣ 4.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η παρουσία της Ελιάς στο χώρο της Αιτωλοακαρνανίας, όπως και στις υπόλοιπες Μεσογειακές περιοχές, χάνεται στα βάθη του χρόνου. Το δέντρο της ελιάς είναι στενά συνυφασμένο με τη λαϊκή παράδοση, την τέχνη, τα τοπωνύμια και τη φυσική βλάστηση της περιοχής όπου κυριαρχεί η αγριελιά, δείχνουν τη μακραίωνη συμπόρευση του χώρου της Αιτωλοακαρνανίας και τη βαθιά σχέση των κατοίκων της με αυτό το δέντρο. Το φυσικό περιβάλλον της Αιτωλοακαρνανίας ευνόησε την ανάπτυξη και εξέλιξη της ελιάς, πράγμα αποδεικνύεται από τον μεγάλο πληθυσμό της αυτοφυούς αγριελιάς, ο οποίος τροφοδοτεί πολλά φυτώρια της χώρας για το παραδοσιακό πολλαπλασιασμό του δένδρου. Οι ρίζες, οι κορμοί και οι βλαστοί της αγριελιάς του νομού, αποτελούσαν ανέκαθεν άριστη πρώτη ύλη για τη ξυλογλυπτική, για τη λαϊκή τέχνη, για τη κατασκευή εργαλείων και ειδικών σκευών ατομικής και οικογενειακής χρήσης. Ο Νομός Αιτωλοακαρνανίας, που είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση νομός της χώρας (5.448 km 2 ), παρουσιάζει ένα συνδυασμό ορεινών όγκων με πολλές φυσικές και τεχνητές λίμνες. Ο ποταμός Αχελώος και Εύηνος μαζί με τις ομώνυμες πεδιάδες συμπληρώνουν την εδαφολογική μορφολογία του νομού και αποτελούν την βασική πηγή της οικονομικής του δραστηριότητας. Ο νομός της Αιτωλοακαρνανίας έχει χαρακτήρα κατεξοχήν γεωργικό, είναι ένα από τα δυναμικότερα διαμερίσματα στην καλλιέργεια της ελιάς, με πάνω από 5.000.000 ελαιόδεντρα. Από τα δέντρα αυτά, σε κανονικούς ελαιώνες καλλιεργείται σε ποσοστό πάνω από 80% και το υπόλοιπο 20% διατηρείται και καλλιεργείται παραδοσιακά σε διάσπαρτα αγροκτήματα της περιοχής. Ο Νομός της Αιτωλοακαρνανίας παρουσιάζει ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες με ένα ποικιλόμορφο γεωγραφικό διαμερισμό και ένα μικροκλίμα που ευνοούν την κανονική καρποφορία και απόδοση των ελαιόδεντρων. 36

Το ιδανικό φυσικό περιβάλλον της περιοχής, η μακρόχρονη εμπειρία και η εφαρμογή σύγχρονων καλλιεργητικών τεχνικών από τους Αιτωλοακαρνάνες καλλιεργητές, σε συνεργασία με τις μεταποιητικές επιχειρήσεις του νομού που έχουν ισχυρή παράδοση και σύγχρονη τεχνολογία και εγκαταστάσεις συμβάλλουν στη παραγωγή προϊόντων ελιάς επιτραπέζιων ελιών υψηλής ποιότητας. Τα προϊόντα της Ελιάς που παράγονται στο νομό Αιτωλοακαρνανίας έχουν πλούσια γευστικά και αρωματικά συστατικά με ιδιαίτερο χαρακτήρα, που τους δίνουν υψηλή θέση στη προτίμηση των καταναλωτών. Ο μεγαλύτερος αριθμός ελαιόδεντρων που ξεπερνά τα 2.800.000 δέντρα ανήκουν σε επιτραπέζιες ποικιλίες και προορίζονται για παραγωγή βρώσιμου καρπού. Από τον πληθυσμό αυτό, τα 1.800.000 περίπου δένδρα ανήκουν στη ποικιλία "Κονσερβολιά" και η καλλιέργειά της επικεντρώνεται κυρίως στη περιοχή Αγρινίου. Τα υπόλοιπα 1.000.000 δέντρα ανήκουν στην ποικιλία Καλαμών που μέχρι πρότινος κυριαρχούσε στην περιοχή Μεσολογγίου Αιτωλικού και τα τελευταία χρόνια επεκτείνεται δυναμικά σε όλες τις περιοχές του νομού με εγκατάσταση νέων ελαιώνων. 4.2 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ ΑΝΑ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ 5 4.2.1 ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΙΝΙΟΥ Στο Δήμο Αγρίνιου οι καλλιέργειες που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργούμενης έκτασης είναι: η ελιά (71.139,5 στρ.), το τριφύλλι (29.392,9 στρ.), ο αρδευόμενος αραβόσιτος (20.718,5 στρ.), ο βίκος (13.842,2 στρ.) και η βρώμη (12.935,4 στρ.). 5 Καλλιεργητικό πλάνο περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας 2015 37

4.2.2 ΔΗΜΟΙ Ι.Π. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΚΑΙ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ Στους Δήμους Ι.Π. Μεσολογγίου και Ναυπακτίας οι καλλιέργειες που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργούμενης έκτασης είναι: η ελιά (125.740 στρ.), ο αραβόσιτος (63.052 στρ.), η μηδική (62.587 στρ.), τα λοιπά σιτηρά (27.094 στρ.), το βαμβάκι (17.793 στρ.), τα εσπεριδοειδή (15.693 στρ.) και τα κηπευτικά μικρής διάρκειας (4.627 στρ.). 38

4.2.3 ΔΗΜΟΣ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ Στο Δήμο Ξηρομέρου οι καλλιέργειες που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργούμενης έκτασης είναι: η βρώμη (2.640,1 στρ.) και η ελιά (2.513,3 στρ.). 39

4.2.4. ΔΗΜΟΣ ΆΚΤΙΟΥ - ΒΟΝΙΤΣΑΣ Στο Δήμο Άκτιου - Βόνιτσας οι καλλιέργειες που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργούμενης έκτασης είναι: η βρόμη (15.699,2 στρ.), η ελιά (5.040,2 στρ.) και το τριφύλλι (3.538,4 στρ.). 40

4.2.5 ΔΗΜΟΣ ΑΜΦΙΛΟΧΙΑΣ Στο Δήμο Αμφιλοχίας οι καλλιέργειες που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργούμενης έκτασης είναι: ο βίκος (43.985,8 στρ.), η ελιά (29.272,9 στρ.), η βρώμη (8.466,6 στρ.), το τριφύλλι (7.132,2 στρ.), το κριθάρι (3.346,4 στρ.) και ο αραβόσιτος (3.268,9 στρ.). 41

42

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΕΛΙΑΣ 5.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ Με τον όρο γεωργική εκμετάλλευση εννοούμε την μονάδα παραγωγής των αγροτικών προϊόντων που παράγονται από φυτά και ζώα, που ο αγρότης ή ο κτηνοτρόφος εκμεταλλεύεται. Ο σκοπός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων είναι να μπορέσουν να παραχθούν προϊόντα, ώστε να αποδώσουν το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος στον γεωργό. Οι συντελεστές παραγωγής είναι διαθέσιμοι σε κάθε μια γεωργική εκμετάλλευση και σε διάφορες ποσότητες, ώστε ο αγρότης να παράγει τα προϊόντα που επιθυμεί. Η παρουσία του παραγωγού κρίνεται απαραίτητη για την γεωργική εκμετάλλευση γιατί αυτός είναι εκείνος που κατέχει και εφαρμόζει τις καλλιεργητικές τεχνικές. Ο παραγωγός είναι εκείνος που συνδυάζει κατάλληλα τους διαθέσιμους συντελεστές παραγωγής με τις γνώσεις που διαθέτει ώστε να παράγει τα προϊόντα εκείνα που έχουν ως σκοπό την διαβίωση της οικογένειάς. Άρα με τον όρο αγροτική εκμετάλλευση εννοούμε το σύνολο των κλάδων παραγωγής, που έχουν ως στόχο την παραγωγή προϊόντων που θα χρησιμοποιηθούν στο εμπόριο αλλά και στην αυτοκατανάλωση. Επομένως ο αντικειμενικός στόχος της γεωργικής εκμετάλλευσης είναι η παραγωγή προϊόντων αλλά και η επίτευξη του καλύτερου δυνατού οικονομικού αποτελέσματος. 5.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ Η ελληνική γεωργική εκμετάλλευση αποτελείται κυρίως από το μικρό της μέγεθος, τον πολυτεμαχισμό, την πολυκαλλιέργεια, και την οικογενειακή μορφή της. Μέγεθος: Η γεωργική εκμετάλλευση στην Ελλάδα σε στρέμματα σε σχέση με άλλες χώρες είναι πολύ μικρή. Η μέση έκταση των εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα είναι 43

τα 45 στρέμματα. Υπάρχουν εκμεταλλεύσεις με 10 ή λιγότερα στρέμματα, υπάρχουν όμως και εκμεταλλεύσεις με πάνω από 200 στρέμματα. Όμως οι περισσότερες εκμεταλλεύσεις είναι κάτω από 60 στρέμματα. Πολυτεμαχισμός: Η πλειονότητα των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα αποτελείται από πολλά τεμάχια, τα οποία δεν βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους. Με βάση τις απογραφές ο μέσος όρος αγροτεμαχίων είναι 6 ανά εκμετάλλευση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργείται σοβαρό πρόβλημα στην γεωργία διότι γίνεται πολύ δαπανηρή με το να αυξάνεται ο χρόνος των μετακινήσεων των εργαζομένων αλλά και των μηχανημάτων στα απομακρυσμένα αγροτεμάχια. Πολυκαλλιέργεια: Η πολυκαλλιέργεια είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο που επικρατεί στην Ελλάδα όσο αφορά τον αγροτικό τομέα, δηλαδή η παράλληλη εκμετάλλευση διαφορετικών κλάδων αγροτικής παραγωγής. Μόνο η πτηνοτροφία, η χοιροτροφία και η ανθοκομία είναι εκμεταλλεύσεις ενός κλάδου. Οικογενειακή μορφή: Οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της γεωργικής εργασίας από τα ίδια τα μέλη της οικογένειας ώστε να παραχθούν προϊόντα για πώληση ή για ιδιοκατανάλλωση. Αυτή η μορφή εκμετάλλευσης χαρακτηρίζεται ως οικογενειακής μορφής γεωργική εκμετάλλευση. Υπάρχουν όμως και οι εκμεταλλεύσεις που έχουν μεγάλο μέγεθος και που η παραγωγή τους χρησιμοποιείται μόνο για την πώληση τον προϊόντων καλύπτοντας την εργασία με ξένα εργατικά χέρια και όχι από τα μέλη της οικογένειας. Αυτού του είδους οι εκμεταλλεύσεις χαρακτηρίζονται ως επιχειρηματικής μορφής. 5.3 ΈΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Έννοια Κόστος παραγωγής ενός αγροτικού προϊόντος (φυτικού ή ζωικού) είναι οι όλες οι δαπάνες των συντελεστών παραγωγής που έχουν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή αυτού του προϊόντος, ανεξάρτητα από την πηγή προέλευσής τους (ιδιόκτητοι ή ξένοι). Όταν το κόστος παραγωγής υπολογίζεται για ορισμένη ποσότητα παραγόμενου προϊόντος, τότε αυτό ονομάζεται συνολικό κόστος παραγωγής, ενώ, όταν 44

αυτό αναφέρεται στη μονάδα του προϊόντος (π.χ. κιλό), τότε αυτό ονομάζεται κόστος παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος. Σημασία Το κόστος παραγωγής αποτελεί ένα σημαντικό οικονομικό δείκτη για κάθε παραγόμενο προϊόν. Κατά κύριο λόγο πληροφορεί τον παραγωγό σε ποια τιμή πρέπει να πωλήσει το προϊόν στην αγορά προκειμένου να εξασφαλίσει ένα λογικό κέρδος ως αμοιβή της επιχειρηματικής του προσπάθειας. Ακόμη επιτρέπει στον παραγωγό να εξασφαλίζει ή όχι την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος του στην αγορά ανάλογα με το αν το κόστος είναι χαμηλό ή υψηλό. Τέλος ο υπολογισμός του κόστους παραγωγής μπορεί να προβληματίσει τον παραγωγό, ώστε να εξετάσει τρόπους μείωσής τους. Στην περίπτωση αυτή ο παραγωγός θα πρέπει να αναλύσει όλα τα στάδια της παραγωγικής του διαδικασίας προκειμένου να εντοπίσει τα σημεία εκείνα τα οποία επιδέχονται βελτίωση και να τα διορθώσει έτσι ώστε το συνολικό κόστος παραγωγής να μειωθεί. Εκτός από τους παραγωγούς το κόστος παραγωγής έχει σημασία και για γενικότερους λόγους. Το κράτος βασιζόμενο στο κόστος παραγωγής κάθε προϊόντος αποφασίζει σε ποιους τομείς θα ακολουθήσει πολιτική παρέμβασης. Τέλος διάφοροι άλλοι φορείς (κρατικοί, ημικρατικοί και ιδιωτικοί) λαμβάνουν υπόψη τους το κόστος παραγωγής των αγροτικών προϊόντων προκειμένου να εφαρμόσουν ειδικές πολιτικές και να διαχειριστούν τα πρωτογενή προϊόντα για άμεση ή έμμεση διάθεσή τους. 5.4 ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Με τον όρο «κοστολόγηση αγροτικών προϊόντων» εννοούμε τη συστηματική διαδικασία υπολογισμού του κόστους παραγωγής κάθε αγροτικού προϊόντος ξεχωριστά. Η κοστολόγηση περιλαμβάνει δύο στάδια. Το ένα στάδιο είναι αυτό της συγκέντρωσης και της καταγραφής των κατάλληλων τεχνικών και οικονομικών στοιχείων της παραγωγικής διαδικασίας ενός κλάδου παραγωγής και το άλλο στάδιο είναι αυτό της ταξινόμησης και επεξεργασίας αυτών των στοιχείων. Η κοστολόγηση ενός αγροτικού προϊόντος δεν καταλήγει μόνο στο γνωστό κόστος παραγωγής αλλά μπορεί να επεκταθεί τόσο στη μεταποίηση του προϊόντος (κόστος μεταποίησης) όσο και στην εμπορία του (κόστος εμπορίας). 45

Οι βασικοί σκοποί της κοστολόγησης των επιμέρους αγροτικών προϊόντων συνοψίζονται παρακάτω: α) Πληροφόρηση σχετικών φορέων: με την κοστολόγηση και με την γνώση του κόστους παραγωγής του εκάστοτε αγροτικού προϊόντος ενημερώνονται όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς (παραγωγοί, Κράτος, ιδιωτικοί φορείς, κρατικοί οργανισμοί, ιδιώτες επιχειρηματίες, καταναλωτές). β) Αποδοτικότητα του προϊόντος για τον παραγωγό: η διαφορά τιμής πώλησης και κόστους παραγωγής αποτελεί τη βασική σχέση για το αν υπάρχει κέρδος ή όχι. γ) Ανταγωνιστικότητα του προϊόντος: βασικό στοιχείο της ανταγωνιστικότητας του προϊόντος στην αγορά είναι να μπορεί να πωληθεί σε χαμηλότερη τιμή έναντι ιδίων ή ομοειδών προϊόντων λόγω του χαμηλού κόστους παραγωγής του. Το χαμηλό κόστος παραγωγής ενός προϊόντος εξασφαλίζει και τη μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα του. Η γνώση του κόστους παραγωγής δίνει τη δυνατότητα στον παραγωγό να μπορέσει να εκτιμήσει τα περιθώρια για να πωλάει το προϊόν του σε ανταγωνιστικές τιμές. δ) Διερεύνηση βελτιώσεων των κλάδων παραγωγής: η γνώση του κόστους παραγωγής του προϊόντος δίνει την δυνατότητα στον παραγωγό να εξετάσει τρόπους μείωσης του κόστους παραγωγής του πριν οδηγηθεί σε κάποια οριστική απόφαση (π.χ. εγκατάλειψη κλάδου). Αυτό επιτυγχάνεται με την ανάλυση όλων των σταδίων της παραγωγικής διαδικασίας του προϊόντος και την ανεύρεση σημείων τα οποία επιδέχονται βελτίωσης και θα βοηθήσουν στην μείωση του κόστους παραγωγής και κατ επέκταση στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας του προϊόντος. ε) Διαμόρφωση αγροτικής πολιτικής: ορισμένα από τα σημαντικότερα μέτρα αγροτικής πολιτικής που λαμβάνονται (όπως η στήριξη των τιμών των αγροτικών προϊόντων, η στήριξη των εισοδημάτων των παραγωγών ή η αύξηση της ροπής προς κατανάλωση των καταναλωτών) βασίζονται στις αντικειμενικές δυσκολίες παραγωγής και το υψηλό κόστος παραγωγής ορισμένων προϊόντων. 46

5.5 ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η διαχείριση και η οργάνωση κάθε γεωργικής εκμετάλλευσης επηρεάζεται από διάφορους απρόβλεπτους και αστάθμητους παράγοντες, οι οποίοι κατ επέκταση επιδρούν και στον υπολογισμό του κόστους παραγωγής. Στη συνέχεια αναλύονται οι κύριοι παράγοντες που δυσκολεύουν τον υπολογισμό του κόστους παραγωγής. α) Διαφοροποίηση κόστους παραγωγής κατά παραγωγό και περιοχή: το κόστος παραγωγής κάθε αγροτικού προϊόντος διαφέρει από παραγωγό σε παραγωγό και από περιοχή σε περιοχή. Ακόμη και σε παραγωγούς της ίδιας περιοχής το κόστος είναι διαφορετικό. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες όπως: σε διαφορετικές τιμές των αγοραζόμενων παραγωγικών μέσων (λιπάσματα, σπόροι, ζωοτροφές κ.λπ.), σε διαφορετικές αποδόσεις του προϊόντος (κατά στρέμμα γης ή κατά κεφαλή ζώου), σε διαφορετικούς τρόπους παραγωγής των παραγωγών (διαφορετικά μηχανήματα και υλικά κ.λπ.), σε διαφορετικές φυσικές συνθήκες (κλίμα, ασθένειες, γονιμότητα εδαφών κ.λπ.), σε διαφορετικές οικονομικές συνθήκες (συνεταιρισμοί, αγορές, έμποροι). β) Φυσικές, οικονομικές και τεχνολογικές μεταβολές: μέσα στο χρόνο παραγωγής ενός προϊόντος είναι δυνατό να σημειωθούν δυναμικές αλλαγές στα στοιχεία ενός κλάδου παραγωγής (όπως νέες τεχνολογίες, φυσικές καταστροφές, αλλαγή στις τιμές των μέσων παραγωγής κ.λπ.) οι οποίες διαφοροποιούν το κόστος παραγωγής. γ) Ποσότητες αναλώσιμων υλικών και παραγόμενων προϊόντων: οι ποσότητες των αναλώσιμων υλικών που χρησιμοποιούνται αλλά και η ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων πολλές φορές δεν μπορούν να μετρηθούν με ακρίβεια και υπολογίζονται κατ εκτίμηση με αποτέλεσμα να μην υπολογίζεται σωστά το κόστος παραγωγής του προϊόντος. δ) Εκτιμήσεις δαπανών ορισμένων μέσων παραγωγής: για διάφορα είδη δαπανών που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της παραγωγικής διαδικασίας ενός προϊόντος πραγματοποιούνται εκτιμήσεις. Η οικογενειακή εργασία εκτιμάται ως δαπάνη, χωρίς όμως να καταβάλλεται η πραγματική δαπάνη χωριστά του άνδρα, της γυναίκας και των παιδιών και ανάλογα με 47

τη φύση του έργου που εκτελεί ο καθένας. Κάτι ανάλογο παρατηρείται και με την εκτίμηση του ενοικίου των ιδιόκτητων αγροτεμαχίων, κατά την οποία η δαπάνη προσδιορίζεται λαμβάνοντας υπόψη το πραγματικό ενοίκιο που καταβάλλεται από γεωργούς οι οποίοι ενοικιάζουν αγροτεμάχια που βρίσκονται στην ίδια ή ευρύτερη περιοχή και είναι περίπου ίδιας γονιμότητας και παραγωγικότητας. Τέλος εκτιμήσεις γίνονται και για τις δαπάνες του ιδιόκτητου σταθερού κεφαλαίου. Τέτοιες δαπάνες είναι η απόσβεση, η συντήρηση, το ασφάλιστρο και ο τόκος. Η δυσκολία εντοπίζεται στην εκτίμηση της αξίας του σταθερού κεφαλαίου καθώς και στην παραδοχή ποσοστιαίων συντελεστών για κάθε κατηγορία ετησίων δαπανών, βάσει των οποίων υπολογίζεται επί του σταθερού κεφαλαίου η σχετική δαπάνη παραγωγής του προϊόντος. Η δυσκολία αυξάνεται όταν το σταθερό κεφάλαιο που χρησιμοποιείται στην παραγωγή χρησιμοποιείται και από άλλους κλάδους. ε) Επιμερισμός γενικών δαπανών: ορισμένες γενικές δαπάνες επιβαρύνουν περισσότερους από έναν κλάδους παραγωγής. Τέτοιες είναι οι σταθερές δαπάνες όπως προαναφέραμε και οι δαπάνες διαφόρων αναλώσιμων υλικών (όπως ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, τηλέφωνο κ.α.). Για αυτές τις δαπάνες υπάρχει η δυσκολία επιμερισμού τους στο συγκεκριμένο κλάδο παραγωγής που μας ενδιαφέρει να υπολογίσουμε το κόστος. στ) Περισσότερα τους ενός προϊόντα κατά κλάδο παραγωγής: υπάρχουν κλάδοι της φυτικής και της ζωικής παραγωγής που παράγουν περισσότερα από ένα προϊόντα. Επομένως είναι δύσκολο να βρεθεί η αναλογία των δαπανών παραγωγής για κάθε προϊόν του κλάδου προκειμένου να υπολογισθεί το κόστος παραγωγής του προϊόντος που εμείς εξετάζουμε. ζ) Διάρθρωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της χώρας μας: στη χώρα μας οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις χαρακτηρίζονται από μικρό μέγεθος (μ.ο ανά εκμετάλλευση 42 στρέμματα γεωργικής γης) και από διασκορπισμένα αγροτεμάχια (μ.ό. 7 αγροτεμάχια ανά εκμετάλλευση). Ο συνδυασμός αυτών των δύο δημιουργεί προβλήματα στην εφαρμογή συστηματικής κοστολόγησης, λόγω πολλών μικρών υποδιαιρέσεων των μέσων 48

παραγωγής αλλά και των διαφορετικών απαιτήσεων αυτών, που πρέπει να συγκεντρωθούν και να καταγραφούν κατά περίπτωση. η) Μορφωτικό επίπεδο αγροτών: το επίπεδο μόρφωσης των αγροτών της χώρας μας είναι σχετικά χαμηλό, πράγμα που κάνει πιο δύσκολη την δυνατότητα ενασχόλησής τους με θέματα κοστολόγησης και μάλιστα με συστηματικό τρόπο. 5.6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η ταξινόμηση των στοιχείων του κόστους κατά συντελεστή παραγωγής έχει ως εξής: I. Έδαφος: Ενοίκιο του εδάφους (τεκμαρτή και πραγματική αμοιβή για τη χρησιμοποίησή του). II. III. Εργασία: Αμοιβή εργασίας των μελών της γεωργικής οικογένειας (τεκμαρτή) και του ξένου, μόνιμου και εποχικού προσωπικού (πραγματική). Κεφάλαιο: α) Σταθερό κεφάλαιο: Απόσβεση Συντήρηση Ασφάλιστρο Τόκος β) Μεταβλητό Κεφάλαιο: Αξία αναλώσιμων υλικών (λιπάσματα, ζωοτροφές, σπόροι κ.λπ.) Γενικές δαπάνες (ΔΕΗ, ΟΤΕ κ.λπ.) Κοινοτικά και λοιπά τέλη, δικαιώματα και φόροι Ασφάλιστρα ειδών μεταβλητού κεφαλαίου 49

Αμοιβή ξένης μηχανικής και ζωικής εργασίας Τόκος των παραπάνω δαπανών 5.7 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Με τον όρο «οικονομικό αποτέλεσμα» εννοούμε ένα οικονομικό μέγεθος που μετρά σε χρηματικές μονάδες το παραγωγικό αποτέλεσμα της λειτουργίας της γεωργικής εκμετάλλευσης ή ενός κλάδου παραγωγής στη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου (συνήθως ένα έτος). Τα οικονομικά αποτελέσματα με τα οποία θα ασχοληθούμε στα πλαίσια της παρούσας εργασίας είναι η ακαθάριστη πρόσοδος και το κέρδος. Ακαθάριστη πρόσοδος: είναι το σύνολο της παραγόμενης ποσότητας αγροτικών προϊόντων, εκφρασμένη σε χρηματικές μονάδες με βάση την αγοραία αξία τους. Στα πλαίσια της εργασίας η ακαθάριστη πρόσοδος υπολογίστηκε ως το άθροισμα της αξίας παραγωγής της επιτραπέζιας ελιάς και της επιδότησης. Κέρδος: είναι η διαφορά που προκύπτει, αν από την ακαθάριστη πρόσοδο αφαιρεθούν όλες οι δαπάνες παραγωγής (σταθερές και μεταβλητές). 5.8 ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΔΑΦΟΥΣ Το ενοίκιο αποτελεί την μοναδική δαπάνη του γεωργικού εδάφους. Όταν το έδαφος που χρησιμοποιείται από την εκμετάλλευση δεν ανήκει στον παραγωγό, τότε το ενοίκιο είναι δαπάνη καταβαλλόμενη και χρηματική. Όταν το έδαφος που χρησιμοποιείται από την εκμετάλλευση ανήκει εξ ολοκλήρου στον παραγωγό, τότε το ενοίκιο του εδάφους αποτελεί δαπάνη μη χρηματική αλλά υπολογιζόμενη (τεκμαρτή). Στην εργασία το μέγεθος του τεκμαρτού ενοικίου συμπίπτει με αυτό του καταβαλλόμενου ενοικίου. 5.9 ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Στις δαπάνες εργασίας περιλαμβάνονται οι δαπάνες της ανθρώπινης εργασίας, οι οποίες αφορούν στη σωματική εργασία και την πνευματική εργασία. Αφορούν 50

επίσης στη μόνιμη και εποχική εργασία, οικογενειακή και ξένη. Η οικογενειακή εργασία παρέχεται από τον γεωργό και τα μέλη της οικογένειάς του και υπολογίζεται ως τεκμαρτή. 5.10 ΔΑΠΑΝΕΣ ΣΤΑΘΕΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Το σταθερό κεφάλαιο είναι το κεφάλαιο του οποίου η διάρκεια υπερβαίνει τη μία παραγωγική περίοδο. Δηλαδή, το σταθερό κεφάλαιο χρησιμοποιείται κατ επανάληψη στην παραγωγική διαδικασία. Επομένως ως στοιχείο του κόστους παραγωγής δε λαμβάνεται ολόκληρη η αξία του σταθερού κεφαλαίου (κτίρια, μηχανήματα, εγγειοβελτιωτικά έργα κ.λπ.) αλλά οι ετήσιες δαπάνες του. Οι δαπάνες αυτές είναι οι παρακάτω: Απόσβεση: όλες οι μορφές σταθερού κεφαλαίου εκτός από το έδαφος υπόκεινται σε φθορά. Δηλαδή, μειώνεται η αξία τους προοδευτικά και έχει σαν αποτέλεσμα την επιβάρυνση των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων. Αυτή η προοδευτική φθορά οφείλεται στους τρείς παρακάτω λόγους: 1) Χρόνος: η φθορά που οφείλεται στο χρόνο λέγεται χρονική φθορά, και τότε μιλάμε για χρονική απόσβεση. 2) Χρήση Λειτουργία: η φθορά αυτή ονομάζεται λειτουργική φθορά και εμφανίζεται κυρίως σε μηχανήματα, εργαλεία, μηχανολογικό εξοπλισμό. 3) Τεχνολογική παλαίωση: δηλαδή η αλλαγή της ζήτησης ορισμένων μορφών σταθερού κεφαλαίου λόγω τεχνολογικής προόδου και οικονομικών και κοινωνικών μεταβολών. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με τεχνολογική και οικονομική απαξίωση των κεφαλαίων και μιλάμε για οικονομική απόσβεση. Για την εκτίμηση του ύψους της απόσβεσης χρησιμοποιούνται διάφοροι μέθοδοι, ανάλογα με την περίπτωση των μορφών του κεφαλαίου και της εκμετάλλευσης. Οι κυριότερες μέθοδοι απόσβεσης είναι η σταθερή, η φθίνουσα και η αύξουσα απόσβεση. Στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιείται η μέθοδος της σταθερής απόσβεσης και υπολογίζεται ως εξής: 51

Ετήσια Σταθερή Απόσβεση= (αρχική αξία) (υπολειμματική αξία) / Έτη οικονομικής ζωής Η αρχική αξία περιλαμβάνει τη δαπάνη απόκτησης ή δημιουργίας του κεφαλαίου, μαζί με τυχόν πρόσθετες δαπάνες (συμβολαιογραφικά, μεταφορικά, προμήθειες κ.α.). Σαν υπολειμματική αξία ενός παγίου θεωρείται το ποσό με το οποίο μπορεί να πωληθεί το πάγιο σαν άχρηστο κατά την λήξη της ωφέλιμης - οικονομικής ζωής του. Η υπολειμματική αξία των παγίων υπολογίζεται βάσει εμπειρογνωμοσύνης. Συντήρηση: το ύψος της δαπάνης της συντήρησης του σταθερού κεφαλαίου υπολογίζεται με δύο τρόπους. Με τον πρώτο τρόπο αθροίζονται οι πραγματικές δαπάνες που έγιναν ανά έτος, ενώ με το δεύτερο τρόπο η δαπάνη υπολογίζεται ως ποσοστό πάνω στην τρέχουσα αξία του κεφαλαίου που αναφέρεται. Το ύψος του ποσοστού εξαρτάται από το είδος του κεφαλαίου, τον τρόπο που χρησιμοποιείται καθώς και από τα έτη που έχει χρησιμοποιηθεί. Συνήθως χρησιμοποιείται σταθερό ποσοστό 1% για τα κτίρια και τις έγγειες βελτιώσεις και 3% για τα μηχανήματα. Ασφάλιστρα: αποτελούν δαπάνη, η οποία γίνεται για την ασφάλιση του σταθερού κεφαλαίου έναντι των κινδύνων και των ζημιών. Συνήθως υπολογίζεται ως ποσοστό της αξίας του ασφαλισμένου κεφαλαίου. Το ποσοστό αυτό εξαρτάται από το είδος του πάγιου κεφαλαίου, την περιοχή κ.λπ. Ανεξάρτητα από το αν γίνεται η δαπάνη ασφάλισης του κεφαλαίου από μία γεωργική εκμετάλλευση, θα πρέπει πάντοτε να υπολογίζεται μία δαπάνη, η οποία θα συμμετέχει στη διαμόρφωση του κόστους παραγωγής του παραγόμενου προϊόντος. Για τα κτίρια το ασφάλιστρο κυμαίνεται γύρω στο 0,5%, ενώ για τα μηχανήματα και τις έγγειες βελτιώσεις το ποσοστό ανέρχεται σε 1%. Για τις πολυετείς φυτείες και για το ζωικό κεφάλαιο, υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη από τον ΕΛ.ΓΑ. (Οργανισμό των Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων). Τόκος: ο τόκος του σταθερού κεφαλαίου που χρησιμοποιείται στην γεωργική εκμετάλλευση επιβαρύνει τα παραγόμενα προϊόντα. Το επιτόκιο από την δανειοδότηση των παραγωγών, προκειμένου να αποκτήσουν περιουσιακά στοιχεία (κτίρια, μηχανήματα κ.λπ.), ανέρχεται σήμερα σε 7-10%. Για ιδιόκτητες μορφές κεφαλαίου ο τόκος που υπολογίζεται αποτελεί τεκμαρτή δαπάνη, ενώ για τα ξένα κεφάλαια αποτελεί 52

καταβαλλόμενη χρηματική δαπάνη. Για τον υπολογισμό του τόκου χρησιμοποιούμαι το βασικό επιτόκιο αγροτών της τράπεζας Πειραιώς (7,10%). 5.11 ΔΑΠΑΝΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Το μεταβλητό (ή κυκλοφοριακό) κεφάλαιο χρησιμοποιείται στην παραγωγική διαδικασία μία μόνο φορά και μετά χάνεται. Επομένως για τον υπολογισμό της δαπάνης του λαμβάνουμε υπόψη ολόκληρη την αξία του μεταβλητού κεφαλαίου και του τόκου για το χρονικό διάστημα που δεσμεύεται στην παραγωγική διαδικασία μέχρι τη συγκομιδή και τη διάθεση του προϊόντος. Στις δαπάνες του μεταβλητού κεφαλαίου περιλαμβάνονται: Η αξία όλων των αναλώσιμων υλικών που χρησιμοποιούνται από την εκμετάλλευση, όπως λιπάσματα, σπόροι, γεωργικά φάρμακα, ζωοτροφές κ.ά. Οι υπηρεσίες τρίτων, όπως μηχανική εργασία, μεταφορικά κ.ά. Τα κοινοτικά τέλη, δικαιώματα (αρδευτικά δικαιώματα), διάφοροι φόροι κ.ά. Τα διάφορα γενικά έξοδα, όπως δαπάνες ηλεκτρικού ρεύματος, ύδρευσης, τηλεφώνου κ.ά. Οι τόκοι όλων των παραπάνω δαπανών. Κατά τον υπολογισμό των δαπανών του μεταβλητού κεφαλαίου δεν υπολογίζονται: Η φορολογία των κερδών της γεωργικής εκμετάλλευσης. Οι δαπάνες για προσωπικές υπηρεσίες των παραγωγών, όπως ιατρικής μέριμνας και σύνταξης. Οι μη παραγωγικές δαπάνες, δηλαδή, αυτές που δεν εντάσσονται στην παραγωγική λειτουργία της εκμετάλλευσης, όπως οι δαπάνες φιλανθρωπικών εισφορών κ.λπ. 53

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ 6.1 ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Η πραγματοποίηση της παρούσας έρευνας βασίζεται στην ανάλυση πρωτογενών στοιχείων που συλλέχθηκαν από παραγωγούς της ευρύτερης περιοχής του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Η συλλογή των στοιχείων έγινε με την μέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων σε παραγωγούς της συμβατικής καλλιέργειας επιτραπέζιας ελιάς. Η διάρκεια κάθε συνέντευξης ήταν 30 40 λεπτά. Το δείγμα αποτελείται από 3 παραγωγούς οι οποίοι είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες και η κύρια απασχόλησή τους είναι η καλλιέργεια της επιτραπέζιας ελιάς. Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν αφορούν την παραγωγή ελιάς για το 2016. 6.2 ΔΟΜΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ Η συνέντευξη με τους παραγωγούς δομήθηκε και διενεργήθηκε κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να συλλεχθούν επαρκή και ακριβή στοιχεία σχετικά με την γεωργική εκμετάλλευση της ελιάς και το κόστος παραγωγής της. Πιο συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων καλύφθηκαν τα εξής θέματα: Το κοινωνικό δημογραφικό περιβάλλον των παραγωγών. Το καθεστώς ιδιοκτησίας της εκμετάλλευσης. Η παραγόμενη ποσότητα του προϊόντος. Η τιμή πώλησης του προϊόντος. Το ποσό των επιδοτήσεων. Ο τρόπος διάθεσης του προϊόντος. Η οικογενειακή και η ξένη εργασία. Οι απαιτούμενες δαπάνες για την ολοκλήρωση της παραγωγής. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός και η υποδομή που κατέχει η εκμετάλλευση της ελιάς για την πραγματοποίηση της παραγωγής. 54

Η θέση - άποψη των παραγωγών σχετικά με την πορεία του κλάδου τα τελευταία χρόνια και οι σκέψεις τους σχετικά με μελλοντικές κινήσεις. 6.3 ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Η διενέργεια των συνεντεύξεων έγινε με ομαλό τρόπο. Όλοι οι παραγωγοί ήταν συνεργάσιμοι και πρόθυμοι να δώσουν ακριβή στοιχεία σχετικά με την καλλιέργεια τους. Ακόμη, η πολυετής εμπειρία όλων των παραγωγών στην καλλιέργεια της ελιάς έκανε πιο εύκολη τη συλλογή των στοιχείων, καθώς όλοι γνώριζαν πολύ καλά τις δαπάνες παραγωγής που χρειάζονται για την ολοκλήρωση της παραγωγής. Ωστόσο υπήρχε και ένας σημαντικό πρόβλημα το οποίο δυσκόλεψε την συλλογή των στοιχείων. Η ενασχόληση των παραγωγών και με άλλες καλλιέργειες εκτός αυτής της ελιάς, είχε σαν αποτέλεσμα μερικοί από τους συντελεστές παραγωγής της καλλιέργειας της ελιάς να απασχολούνται σε άλλες καλλιέργειες, επομένως ήταν δύσκολος ο επιμερισμός αυτών των δαπανών στο κλάδο παραγωγής της ελιάς. Τέλος το μορφωτικό επίπεδο και η ηλικία των παραγωγών δεν αποτέλεσαν εμπόδιο στη συλλογή των στοιχείων, καθώς ήταν όλοι τους καλά ενημερωμένοι σχετικά με την καλλιέργεια της ελιάς και τις απαιτήσεις της. 55

6.4 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 η Περίπτωση Φύλο: Άντρας Ηλικία: 37 Περιοχή: κατοχή Μεσολογγίου Αριθμός στρεμμάτων:40 Ι. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΠΡΟΣΟΔΟΣ % Παραγωγή (600 kg) x Τιμή (1,1 /kg) 660 92,96 Επιδοτήσεις 50 7,04 Σύνολο ακαθάριστης προσόδου 710,00 100,00 ΙΙ. ΔΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ % (i) Έδαφος Ενοίκιο ιδίου εδ. (1 στρ.) x Τιμή (140 /στρ.) Ενοίκιο ξένου εδ. (στρ.) x Τιμή (140 /στρ.) 140,00 140,00 20,93 20,93 Σύνολο δαπανών εδάφους 140,00 20,93 (ii) Εργασία Αμοιβή οικογ. εργ. (22,5 ώρες) x (5 /ώρα) Αμοιβή ξένης εργ. (26,25 ώρες) x (5 /ώρα) 112,50 131,25 16,81 19.62 Σύνολο δαπανών εργασίας 243,75 36,43 (iii) Κεφάλαιο 1. Λιπάσματα 2. Ζιζανοκτονία Ενσωμάτωση φαρμάκου 3. Φυτοπροστασία 4. Ξένη Μηχανική Εργασία 5. Καύσιμα Λιπαντικά 6. Λοιπά Αναλώσιμα 7. Τόκος κυκλ. κεφ. [(1 + 2 + + 6) x Επιτόκ. x½] 8. Ετήσιες δαπάνες σταθερού κεφαλαίου 9. Άρδευση 32,00 5,00 80,00 48,00 25,00 8,12 7,03 54,82 25 4,79 0,76 11,96 7,17 3,76 1,22 1,06 8,19 3,74 Σύνολο δαπανών κεφαλαίου 285,24 42,64 Σύνολο δαπανών παραγωγής (i + ii + iii) 668,99 100,00 56

Κόστος παραγωγής προϊόντος Κόστος = 668,99( )/600 (kg) = 1.11 /kg Βασικά οικονομικά αποτελέσματα του κλάδου ( /στρ.) Ακαθάριστη πρόσοδος ( /στρ.) 710,00 Κέρδος ( /στρ.) Ακαθάριστη πρόσοδος 710,00 Δαπάνες παραγωγής 668,99 Διαφορά (ΑΠ ΔΠ) 41,01 Γεωργικό Εισόδημα ( /στρ.) Ενοίκιο Εδάφους 140,00 Αμοιβή ανθρώπινης εργασίας (οικογενειακής) 112,5 Τόκοι κεφαλαίου 12,35 Κέρδος 41,01 Σύνολο = 305,86 57

2 η Περίπτωση Φύλο: Άντρας Ηλικία: 58 Περιοχή: Νεοχώρι Μεσολογγίου Αριθμός στρεμμάτων:60 Ι. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΠΡΟΣΟΔΟΣ % Παραγωγή (685 kg) x Τιμή (1,05 /kg) 719,25 93,50 Επιδοτήσεις 50 6,50 Σύνολο ακαθάριστης προσόδου 769,25 100,00 ΙΙ. ΔΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ % (i) Έδαφος Ενοίκιο ιδίου εδ. (1 στρ.) x Τιμή (130 /στρ.) Ενοίκιο ξένου εδ. (στρ.) x Τιμή (130 /στρ.) 130,00 130,00 23,06 23,06 Σύνολο δαπανών εδάφους 130,00 23,06 (ii) Εργασία Αμοιβή οικογ. εργ. (8 ώρες) x (5 /ώρα) Αμοιβή ξένης εργ. (32 ώρες) x (5 /ώρα) 40,00 160,00 7,10 28,38 Σύνολο δαπανών εργασίας 200,00 35,48 (iii) Κεφάλαιο 1. Λιπάσματα 2. Ζιζανοκτονία Ενσωμάτωση φαρμάκου 3. Φυτοπροστασία 4. Ξένη Μηχανική Εργασία 5. Καύσιμα Λιπαντικά 6. Λοιπά Αναλώσιμα 7. Τόκος κυκλ. κεφ. [(1 + 2 + + 6) x Επιτόκ. x½] 8. Ετήσιες δαπάνες σταθερού κεφαλαίου 9. Άρδευση 33,30 5,00 83,33 41,16 18,33 10,00 7,46 10,46 25 5,91 0,87 14,78 7,30 3,23 1,77 1,31 1,86 4,43 Σύνολο δαπανών κεφαλαίου 233,74 41,46 Σύνολο δαπανών παραγωγής (i + ii + iii) 563,74 100,00 58

Κόστος παραγωγής προϊόντος Κόστος = 563,74 ( )/685(kg) = 0,82 /kg Βασικά οικονομικά αποτελέσματα του κλάδου ( /στρ.) Ακαθάριστη πρόσοδος ( /στρ.) 769,25 Κέρδος ( /στρ.) Ακαθάριστη πρόσοδος 769,25 Δαπάνες παραγωγής 563,74 Διαφορά (ΑΠ ΔΠ) 205,51 Γεωργικό Εισόδημα ( /στρ.) Ενοίκιο Εδάφους 130,00 Αμοιβή ανθρώπινης εργασίας (οικογενειακής) 40 Τόκοι κεφαλαίου 10,42 Κέρδος 205,51 Σύνολο = 385,93 59

3 η Περίπτωση Φύλο: Άντρας Ηλικία: 44 Περιοχή: Ευηνοχώρι Μεσολογγίου Αριθμός στρεμμάτων:70 Ι. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΠΡΟΣΟΔΟΣ % Παραγωγή (457 kg) x Τιμή (1,1 /kg) 502,70 90,95 Επιδοτήσεις 50 9,05 Σύνολο ακαθάριστης προσόδου 552,70 100,00 ΙΙ. ΔΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ % (i) Έδαφος Ενοίκιο ιδίου εδ. (1 στρ.) x Τιμή (120 /στρ.) Ενοίκιο ξένου εδ. (στρ.) x Τιμή (120 /στρ.) 120,00 120,00 21,13 21,13 Σύνολο δαπανών εδάφους 120,00 21,13 (ii) Εργασία Αμοιβή οικογ. εργ. (8,5 ώρες) x (5 /ώρα) Αμοιβή ξένης εργ. (36 ώρες) x (5 /ώρα) 42,50 180,00 7,49 31,70 Σύνολο δαπανών εργασίας 222,50 39,19 (iii) Κεφάλαιο 1. Λιπάσματα 2. Ζιζανοκτονία Ενσωμάτωση φαρμάκου 3. Φυτοπροστασία 4. Ξένη Μηχανική Εργασία 5. Καύσιμα Λιπαντικά 6. Λοιπά Αναλώσιμα 7. Τόκος κυκλ. κεφ. [(1 + 2 + + 6) x Επιτόκ. x ½] 8. Ετήσιες δαπάνες σταθερού κεφαλαίου 9. Άρδευση 28,57 5,00 80,00-50,95 9,71 6,18 20,46 25 5,03 0,87 14,07-8,96 1,70 1,07 3,59 4,39 Σύνολο δαπανών κεφαλαίου 225,30 39,68 Σύνολο δαπανών παραγωγής (i + ii + iii) 567,80 100,00 60

Κόστος παραγωγής προϊόντος Κόστος = 567,80( )/457 (kg) = 1,24 /kg Βασικά οικονομικά αποτελέσματα του κλάδου ( /στρ.) Ακαθάριστη πρόσοδος ( /στρ.) 552,70 Κέρδος ( /στρ.) Ακαθάριστη πρόσοδος 552,70 Δαπάνες παραγωγής 567,80 Διαφορά (ΑΠ ΔΠ) -15,1 Γεωργικό Εισόδημα ( /στρ.) Ενοίκιο Εδάφους 120,00 Αμοιβή ανθρώπινης εργασίας (οικογενειακής) 42,5 Τόκοι κεφαλαίου 13,94 Ζημία (15,1) Σύνολο = 161,34 61

ΓΡΑΦΗΜΑ 1 ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1 ΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Δαπάνες Κεφαλαίου 42.64% Δαπάνες Εργασίας 36.43% Δαπάνες Ενοικίου 20.93% Δαπάνες Εργασίας Δαπάνες Ενοικίου Δαπάνες Κεφαλαίου Από το Γράφημα 1 που εμφανίζει την σύνθεση του κόστους παραγωγής για την 1 η περίπτωση αγρότη που παράγει το προϊόν της επιτραπέζιας ελιάς φαίνεται ότι οι δαπάνες κεφαλαίου είναι οι μεγαλύτερες με ποσοστό 42,64% του συνολικού κόστους παραγωγής, ακολουθούν οι δαπάνες εργασίας με 36,43% και στο τέλος είναι οι δαπάνες ενοικίου με ποσοστό 20,93%. 62

ΓΡΑΦΗΜΑ 2 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1 ΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Ενοίκιο εδάφους 1.22% 3.74% 4.79% 3.76% 1.06% 0.76% 20.93% Αμοιβή ξένης εργασίας Αμοιβή οικογ. εργασίας Φυτοπροστασία 7.17% Ετησιες δαπάνες σταθερου κεφαλαίου 8.19% Ξένη Μηχανική Εργασία 11.96% Λιπάσματα 16.81% 19.62% Καύσιμα - Λιπαντικά Άρδευση Λοιπά Αναλώσιμα Τόκος κυκλ. Κεφαλαίου Ζιζανιοκτονία - Ενσωμάτωση φαρμάκου Στην αναλυτική σύνθεση του κόστους παραγωγής 1 ης περίπτωσης όπως αυτό εμφανίζεται από το Γράφημα 2 γίνεται αντιληπτό ότι ενοίκιο του εδάφους, η αμοιβή ξένης εργασίας, η αμοιβή οικογενειακή εργασίας και η φυτοπροστασία με τα αντίστοιχα ποσοστά 20,93%, 19,62%, 16,81% και 11,96% να είναι και οι κυριότερες δαπάνες που πραγματοποιεί ο αγρότης της 1 ης περίπτωσης. 63

ΓΡΑΦΗΜΑ 3 ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 2 ΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Δαπάνες Κεφαλαίου, 41.46% Δαπάνες Εδάφους, 35.48% Δαπάνες Ενοικίου, 23.06% Δαπάνες Εδάφους Δαπάνες Ενοικίου Δαπάνες Κεφαλαίου Από το Γράφημα 3 που εμφανίζει την σύνθεση του κόστους παραγωγής για την 2 η περίπτωση αγρότη που παράγει το προϊόν της επιτραπέζιας ελιάς φαίνεται ότι οι δαπάνες κεφαλαίου είναι οι μεγαλύτερες με ποσοστό 41,46% του συνολικού κόστους παραγωγής, ακολουθούν οι δαπάνες εργασίας με 35,48% και στο τέλος είναι οι δαπάνες ενοικίου με ποσοστό 23,06%. 64

ΓΡΑΦΗΜΑ 4 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 2 ΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Αμοιβή ξένης εργασίας Ενοίκιο εδάφους 1.77% 0.87% Φυτοπροστασία 5.91% 4.43% 3.23% 1.86% 1.31% Ξένη Μηχανική Εργασία Αμοιβή οικογ. εργασίας 7.10% 7.30% 28.38% Λιπάσματα Άρδευση Καύσιμα - Λιπαντικά 14.78% 23.06% Ετησιες δαπάνες σταθερου κεφαλαίου Λοιπά Αναλώσιμα Τόκος κυκλ. Κεφαλαίου Ζιζανιοκτονία - Ενσωμάτωση φαρμάκου Στην αναλυτική σύνθεση του κόστους παραγωγής 2 ης περίπτωσης όπως αυτό εμφανίζεται από το Γράφημα 4 γίνεται αντιληπτό ότι η αμοιβή ξένης εργασίας, ενοίκιο του εδάφους, και η φυτοπροστασία με τα αντίστοιχα ποσοστά 28,38%, 23,06%, 14,78% να είναι και οι κυριότερες δαπάνες που πραγματοποιεί ο αγρότης της 2 ης περίπτωσης. 65

ΓΡΑΦΗΜΑ 5 ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 3 ΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Δαπάνες Κεφαλαίου 39.68% Δαπάνες Εργασίας 39.19% Δαπάνες Ενοικίου 21.13% Δαπάνες Εργασίας Δαπάνες Ενοικίου Δαπάνες Κεφαλαίου Από το Γράφημα 5 που εμφανίζει την σύνθεση του κόστους παραγωγής για την 3 η περίπτωση αγρότη που παράγει το προϊόν της επιτραπέζιας ελιάς φαίνεται ότι οι δαπάνες κεφαλαίου είναι οι μεγαλύτερες με ποσοστό 39,68% του συνολικού κόστους παραγωγής, ακολουθούν οι δαπάνες εργασίας με 39,19% και στο τέλος είναι οι δαπάνες ενοικίου με ποσοστό 21,13%. 66

ΓΡΑΦΗΜΑ 6 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 3 ΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 5.03% 4.39%3.59% 1.70% 1.07% 0.87% Αμοιβή ξένης εργασίας Ενοίκιο εδάφους Φυτοπροστασία 7.49% 8.96% 31.70% Καύσιμα - Λιπαντικά 14.07% 21.13% Αμοιβή οικογ. εργασίας Λιπάσματα Άρδευση Ετησιες δαπάνες σταθερου κεφαλαίου Λοιπά Αναλώσιμα Τόκος κυκλ. Κεφαλαίου Ζιζανιοκτονία - Ενσωμάτωση φαρμάκου Στην αναλυτική σύνθεση του κόστους παραγωγής 3 ης περίπτωσης όπως αυτό εμφανίζεται από το Γράφημα 6 γίνεται αντιληπτό ότι η αμοιβή ξένης εργασίας, ενοίκιο του εδάφους και η φυτοπροστασία με τα αντίστοιχα ποσοστά 31,70%, 21,13%, 14,07% να είναι και οι κυριότερες δαπάνες που πραγματοποιεί ο αγρότης της 3 ης περίπτωσης. 67

ΓΡΑΦΗΜΑ 7 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΑΝΑ ΚΙΛΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1.40 1.20 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20 0.00 Περίπτωση 1 Περίπτωση 2 Περίπτωση 3 Series1 1.11 0.82 1.24 ΓΡΑΦΗΜΑ 8 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΝΑ ΣΤΡΕΜΜΑ 680.00 660.00 640.00 620.00 600.00 580.00 560.00 540.00 520.00 500.00 Περίπτωση 1 Περίπτωση 2 Περίπτωση 3 Series1 668.99 563.74 567.80 Στα γραφήματα 7 και 8 γίνεται μια σύγκριση του κόστους των 3 ων περιπτώσεων παραγωγών. Βλέπουμε ότι το κόστος ανά κιλό παραγωγής κυμαίνεται από 0,82 έως 1,24 ανά κιλό, ενώ οι δαπάνες παραγωγής ανά στρ. κυμαίνονται από 563,74 έως 668,99 ανά στρ. 68

ΓΡΑΦΗΜΑ 9 ΔΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΑ ΜΕΣΟ ΟΡΟ ΑΝΑ ΣΤΡΕΜΜΑ 160 140 120 100 80 157 60 130 40 65 81 20 0 28.5 30 31 31 25 9 7 5 Το γράφημα 9 παρουσιάζει τις δαπάνες παραγωγής κατά μέσο όρο ανά στρέμμα. Οι κυριότερες δαπάνες όπως αυτές παρουσιάζονται στο γράφημα είναι η αμοιβή ξένης εργασίας με 157, το ενοίκιο εδάφους με 130, η φυτοπροστασία με 81 και η αμοιβή οικογενειακής εργασίας με 65. 69