Εκλογική Κοινωνιολογία- Θεµατική ψήφος (Issue voting) To speak of politics is to speak of political issues, almost invariably. We speak of them as if we knew of them. But we truly do not. We do not know why they arise, why one question rather than another comes to seem important, why it happens at a particular time, rather than another, why some last, why some do not.. Carmines and Stimson (1989: 3)
Θεµατική ψήφος (issue voting)-τα ερωτήµατα στα οποία θα απαντήσουµε σήµερα. Θεµατική ψήφος- Υπό ποιες προϋποθέσεις αναπτύχθηκε η θεωρία; Θεµατική ψήφος και χωρικά µοντέλα (spatial models). Ορισµός της θεµατικής ψήφου Η έννοια της θεµατικής ψήφου Από τα πολιτικά ζητήµατα στα συναινετικά πολιτικά ζητήµατα (valence issues) Η κριτική του Stokes στον Anthony Downs a) Το αξίωµα της µίας διάστασης b) Το αξίωµα της αµετάβλητης δοµής c) Το αξίωµα των ιεραρχηµένων επιλογών Υπάρχει προγραµµατική ψήφος στην Ελλάδα; Πολιτικά ζητήµατα και οικονοµική ψήφος.
Θεµατική ψήφος- Υπό ποιες προϋποθέσεις αναπτύχθηκε η θεωρία; Ήδη από το 1960 οι αναλυτές της εκλογικής συµπεριφοράς παρατηρούν πως οι διαιρετικές τοµές είναι όλο και λιγότερο σηµαντικές στην Ευρώπη. (Franklin, et al., 1992). Τα παραδοσιακά µοντέλα εκλογικής συµπεριφοράς αντιλαµβάνονταν το εκλογικό σώµα ως σταθερό στις τοποθετήσεις του και συνδεδεµένο µε συγκεκριµένα πολιτικά κόµµατα µέσω των κοινωνικών διαιρέσεων ή των χαρακτηριστικών του. (Lazersfeld, et al.1944; Lipset and Rokkan, 1967). Αυτό το φαινοµενικά «γαλήνιο» εκλογικό τοπίο άλλαξε ήδη από τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα. Ως αποτέλεσµα της διαδικασίας εκσυγχρονισµού τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο οι παραδοσιακοί δεσµοί ανάµεσα στους ψηφοφόρους και τα πολιτικά κόµµατα άρχισαν να εξασθενούν µε αποτέλεσµα να καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά µεταβλητότητας (volatility) των ψηφοφόρων στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης (Franklin, et al.,1992; Dalton and Wattenberg, 2000). Αυτή η διαδικασία αλλαγής της εκλογικής συµπεριφοράς είχε ως αποτέλεσµα να αναδυθεί η ψήφος στηριζόµενη στα πολιτικά ζητήµατα και στους πολιτικούς αρχηγούς (Dalton, 1996).
Θεµατική ψήφος και χωρικά µοντέλα (spatial models). Η ιδέα των χωρικών µοντέλων που περιγράφουν τον ανταγωνισµό των κοµµάτων προέρχεται από τον Hotteling (1929) και τον Smithies (1949) που χρησιµοποίησαν τον χώρο (space) για να περιγράψουν το ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να γειτνιάζουν, να βρίσκονται δηλαδή σε κοντινή απόσταση. Η θεωρία αυτή υιοθετήθηκε στη συνέχεια από τον Downs στο βιβλίο του Economic Theory of Democracy (1957) και από τον Black στο The Theory of Committees and Elections (1958) και ουσιαστικά έφεραν στο προσκήνιο τις δύο πιο σηµαντικές θεωρητικές συνεισφορές στη σύγχρονη πολιτική επιστήµη. Οι αναλυτές της θεωρίας της κοινωνικής επιλογής (social choice theory) στην οποία και οι δύο προαναφερθέντες αναλυτές ανήκουν, προσπαθεί να προβλέψει πώς οι πολιτικοί επιδιώκοντας την επανεκλογή τους βρίσκονται σε συνεχή επίδραση µε τους ψηφοφόρους έτσι ώστε οι τελευταίοι να ψηφίσουν για αυτές τις πολιτικές που οι πολιτικοί προτιµούν. Κατά αναλογία ο Anthony Downs υποστήριξε πως οι πολιτικοί /κόµµατα που θέλουν να επανεκλεγούν θα τοποθετηθούν στο µέσο, διάµεσο για την ακρίβεια,ψηφοφόρο (Median Voter Theorem, MVT). Η θεωρία των χωρικών µοντέλων προϋποθέτει πως οι ψηφοφόροι µπορούν να µετρήσουν την απόσταση ανάµεσα στη προσωπική τους τοποθέτηση σ ένα ζήτηµα και στο σηµείο που τοποθετείται το κόµµα /ο υποψήφιος και θα ψηφίσουν είτε για αυτό το κόµµα/ υποψήφιο είτε θα ψηφίσουν µε τακτική για ένα κόµµα που τοποθετείται µακριά από τον ίδιο,αλλά έχει περισσότερες πιθανότητες να νικήσει στις εκλογές. Συνεπώς, η κατανοµή των ψηφοφόρων είναι αυτή που έχει σηµασία!
Ορισµός της θεµατικής ψήφου- proximity spatial models Προγραµµατική είναι η ψήφος που κατά κύριο λόγο βασίζεται στην γνώση του ψηφοφόρου και στην κριτική του ως προς τα πολιτικά ζητήµατα που αναδεικνύονται στο πλαίσιο της προ-εκλογικής εκστρατείας. Για παράδειγµα στην Ελλάδα το ζήτηµα της ένταξης της χώρας στο Διεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, η επίλυση του δηµοσιονοµικού προβλήµατος, ο πόλεµος στα νησιά Falklands το 1982 στην Αγγλία, η παιδεία, η οικονοµία για τις περισσότερες Δυτικό-Ευρωπαϊκές χώρες. Τέσσερις προϋποθέσεις θα πρέπει να ικανοποιούνται για να υπάρχει θεµατική ψήφος: 1. Ο ψηφοφόρος θα πρέπει να είναι γνώστης του πολιτικού ζητήµατος και να έχει αντίληψη ως προς αυτό. 2. Ο ψηφοφόρος θα πρέπει να έχει κάποια ένταση /πόλωση ως προς το συγκεκριµένο ζήτηµα. (issue salience) 3. Ο ψηφοφόρος θα πρέπει να αντιλαµβάνεται πως υπάρχει διαφορετική και διακριτή τοποθέτηση από τα πολιτικά κόµµατα ως προς το συγκεκριµένο ζήτηµα. 4. Οι ψηφοφόροι θα ψηφίσουν στις εκλογές για αυτό το κόµµα ή τον υποψήφιο του οποίου η θέση/ τοποθέτηση βρίσκεται πιο κοντά στη προσωπική τους.
Η έννοια της θεµατικής ψήφου Ο πιο διαδεδοµένος ορισµός της θεµατικής ψήφου βασίζεται στο µοντέλο που ανέπτυξαν οι Enelow and Hinich (1984) στο βιβλίο τους µε τίτλο «The Spatial Theory of Voting».Το µοντέλο αυτό προϋποθέτει πως οι ψηφοφόροι λειτουργούν ορθολογικά και πως η ψήφος τους βασίζεται στα αποτελέσµατα σε πολιτικό επίπεδο, τα οποία οι ψηφοφόροι ταυτίζουν µε το κόµµα που έχουν ψηφίσει. Το µοντέλο υπογραµµίζει πως το όφελος που προκύπτει για κάθε ένα ψηφοφόρο από τη θέση που έχει το κόµµα ως προς ένα συγκεκριµένο ζήτηµα είναι το θετικό αποτέλεσµα της εξίσωσης που εµπεριέχει την απόσταση, ως προς το συγκεκριµένο ζήτηµα, ανάµεσα στο ψηφοφόρο και το πολιτικό κόµµα. Πιο συγκεκριµένα: U ijp = (P jp P ji )2 Όπου U ijp = η εκτίµηση του ψηφοφόρου (i) ως προς το όφελος που θα έχει από τη θέση του πολιτικού κόµµατος (p) για το συγκεκριµένο πολιτικό ζήτηµα (j). Το όφελος κατά συνέπεια εξαρτάται από την απόσταση της θέσης που έχει το κόµµα (P jp ) µείον τη θέση του ψηφοφόρου (P ji ) υψωµένα στο τετράγωνο. Με άλλα λόγια το όφελος για ένα κόµµα αυξάνεται όσο πιο κοντά βρίσκεται στη θέση του µέσου ψηφοφόρου ως προς ένα ζήτηµα.
Από τα πολιτικά ζητήµατα στα συναινετικά πολιτικά ζητήµατα (valence issues) -Η κριτική του Stokes στον Anthony Downs Η προέλευση της θεωρίας έγκειται στη κριτική του Donald A. Stokes στην θεωρία του Downs (1957) βάση της οποίας οι πολιτικές προτιµήσεις των ψηφοφόρων και των πολιτικών κοµµάτων µπορούν να αναπαρασταθούν ως σηµεία στο πολιτικό άξονα. Οι ψηφοφόροι στον άξονα αυτό έχουν ένα βέλτιστο σηµείο και παράλληλα έχουν και αντίληψη για τα βέλτιστα σηµεία των πολιτικών κοµµάτων. Σύµφωνα µε το µοντέλο του οι ψηφοφόροι συγκρίνουν το βέλτιστο σηµείο τους στο χώρο και το σηµείο που αντιπροσωπεύει τα πολιτικά κόµµατα και ψηφίζουν αυτό το πολιτικό κόµµα το οποίο βρίσκεται πιο κοντά, χωρικά. Η κριτική του Stokes προς τον Downs στηρίζεται στα ακόλουθα τρία σηµεία
Η κριτική του Stokes στον Anthony Downs 1. Το αξίωµα της µίας διάστασης (The axiom of unidimensionality ) Ο Downs στηρίζει την ανάλυση του στη χρήση του ιδεολογικού άξονα Αριστερά- Δεξιά. Στην πραγµατικότητα το να γνωρίζουµε πόσο φιλελεύθερος είναι ένας ψηφοφόρος ως προς ένα ζήτηµα δεν σηµαίνει απαραιτήτως πως θα είναι εξίσου φιλελεύθερος και σε κάποιο άλλο. Για παράδειγµα κάποιος µπορεί να υποστηρίζει τον ελεύθερο ανταγωνισµό στην οικονοµία και παράλληλα το κοινωνικό κράτος. Στις προεδρικές εκλογές του 1952 στην Αµερική το κόµµα των Δηµοκρατικών πήρε την έγκριση των ψηφοφόρων για την εγχώρια οικονοµία και αποδοκιµάστηκε για το πώς διαχειρίστηκε την εξωτερική πολιτική, ιδίως ως προς το ζήτηµα της Κορέας. Επίσης όπως αναφέρει ο Stokes όταν ζήτησαν από τους ψηφοφόρους να τοποθετήσουν τα κόµµατα στον ιδεολογικό άξονα σχεδόν οι µισοί απάντησαν πως οι όροι αυτοί είναι όροι που δεν γνωρίζουν!! Άρα σε αντίθεση µε τον ισχυρό του Downs στην πολιτική υπάρχουν περισσότερες από µία διαστάσεις και ανάλογα µε το ζήτηµα υπερισχύουν κάποιες έναντι άλλον.
Η κριτική του Stokes στον Anthony Downs 2. Το αξίωµα της αµετάβλητης δοµής (The axiom of fixed structure) Τα όρια, ο χώρος που ο Hotelling χρησιµοποίησε είναι δεδοµένος. Για παράδειγµα τα όρια ενός δρόµου στον οποίο χτίζονται επιχειρήσεις είναι δεδοµένα ή ένας σιδηροδροµικός σταθµός έχει συγκεκριµένα όρια. Η κατανοµή των καταναλωτών µπορεί να διαφέρει αλλά ο χώρος όχι. Σε σύγκριση µε τις επιχειρήσεις ο χώρος µέσα στον οποίο τα πολιτικά κόµµατα ανταγωνίζονται έχει έντονη µεταβλητότητα. Για παράδειγµα στις προεδρικές εκλογές από το 1948 έως το 1952 έλαβε χώρα µία µεγάλη αλλαγή. Ενώ το 1948 οι ψηφοφόροι βασίζονταν σε οικονοµικά και κοινωνικά ζητήµατα αναφορικά µε το New Deal Fair Deal το 1952 βασίζονταν κυρίως στην εξωτερική πολιτική. Συνεπώς δεν υπάρχει στην πολιτική µία συγκεκριµένη δοµή και δεδοµένα όρια µέσα στα οποία εξελίσσεται η πολιτική και εκλογική δραστηριότητα. 3. Το αξίωµα των ιεραρχηµένων επιλογών (The axiom of ordered dimensions) Για να υπάρξει ένα χωρικό µοντέλο θα πρέπει καταρχήν να υπάρχει µία σειρά από εναλλακτικές επιλογές.με όρους κοµµατικού ανταγωνισµού θα πρέπει να υπάρχει µία σειρά από αντίθετες πολιτικές τις οποίες τα υπόλοιπα κόµµατα θα µπορέσουν να εντάξουν στο πρόγραµµα τους και τις οποίες κάποιοι ψηφοφόροι θα υποστηρίξουν. Η θεωρία των χωρικών µοντέλων τείνει να θεωρεί πως αυτές οι επιλογές είναι απεριόριστες όπως και τα σηµεία σε µία µαθηµατική γραµµή. Στην πολιτική όµως τα πράγµατα µπορεί να διαφέρουν. Για παράδειγµα όταν το 1952 αναδύθηκε το ζήτηµα της διαπλοκής στην Αµερική οι Ρεπουµπλικάνοι δεν πήραν διαφορετική θέση από τους Δηµοκρατικούς και ούτε κάποιοι ψηφοφόροι ήταν υπέρ της διαφθοράς και άλλοι κατά. Αντίθετα τόσο οι ψηφοφόροι όσο και τα κόµµατα είχαν κοινή θέση ενάντια στη διαφθορά. Όταν αυτό συµβαίνει τότε σύµφωνα µε τον Stokes το ζήτηµα ονοµάζεται συναινετικό (valence issue) και το κυρίαρχο θέµα είναι ποιός ευθύνεται ή ποιός είναι πιο ικανός να το επιλύσει. Π.χ, Ποιος είναι καταλληλότερος να αντιµετωπίσει την οικονοµική κρίση στην Ελλάδα ; 1. Παπανδρέου 2. Σαµαράς 3. Τσίπρας 4. Παπαρήγα 5. Καρατζαφέρης.
Τα συναινετικά ζητήµατα σε αντίθεση µε τα διακυβεύµατα δεν µπορούν να συµπεριληφθούν στα χωρικά µοντέλα «spatial models» είτε διότι δεν υπάρχουν διακριτές διαφορές στις θέσεις των ψηφοφόρων ή γιατί δεν υπάρχουν διαφορές στις θέσεις των υποψηφίων. Σύµφωνα µε τον Stokes, (1) για να κατανοήσουν την εκλογική συµπεριφορά, οι ερευνητές θα πρέπει να προσδιορίσουν τα συναινετικά αυτά ζητήµατα στην προεκλογική εκστρατεία σε αντίθεση µε τα διακυβεύµατα «position issues»,και (2) να προσδιορίσουν εάν ένα ζήτηµα ανήκει στη κατηγορία των ζητηµάτων ή των συναινετικών ζητηµάτων. Η διάκριση αυτή όµως θα πρέπει να τεκµηριωθεί εµπειρικά και όχι στα πλαίσια µίας a priori λογικής εκτίµησης. Η µέθοδος που θα πρέπει να ακολουθηθεί είναι η εξέταση δεδοµένων εµπειρικών ερευνών όπου θα προσδιοριστούν τα ζητήµατα αυτά που διαιρούν το εκλογικό σώµα position issues και αυτά στα οποία το εκλογικό σώµα συµφωνεί valence issues-. Ο Stokes παρατήρησε ότι συχνά η επιλογή των ατόµων ενός υποψηφίου εξαρτάται από αυτά (Stokes 1963:373). Για το προσδιορισµό των valence issues ο Stokes αναφέρει όµως ότι position issues lurk behind many valence issues (1963: 373).
Το ότι τα συναινετικά αυτά ζητήµατα δεν τα τοποθετούµε στα χωρικά µοντέλα δεν συνεπάγεται πως δεν ανήκουν εµπίπτουν στην θεωρία της ορθολογικής επιλογής. Όπως και στα πολιτικά ζητήµατα, τα συναινετικά ζητήµατα εµπεριέχουν την έννοια του οφέλους αλλά το πιο σηµαντικό είναι πως δεδοµένου του ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα επιλογής ο ανταγωνισµός µετατοπίζεται στο ποιος είναι ικανότερος να αντιµετωπίσει το συγκεκριµένο ζήτηµα. Π.χ. ποια κυβέρνηση είναι ικανότερη να αντιµετωπίσει την οικονοµική κρίση στην Ελλάδα. Έχει εφαρµογή η παραπάνω θεωρία στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα παρατηρούµε πως η επιρροή των διαιρετικών τοµών είναι όλο και µικρότερη χωρίς αυτό να σηµαίνει πως η ιδεολογία, διάκριση Αριστεράς Δεξιάς µέσω της οποίας εκφράστηκαν δεν είναι σηµαντική. Στην πραγµατικότητα ακριβώς το αντίθετο, η ιδεολογία είναι σηµαντική αυτό που έχει αλλάξει όµως είναι το πως µέρος των ψηφοφόρων ανεξαρτήτως ιδεολογίας µετακινούνται, ψηφίζουν δηλαδή,διαφορετικά κόµµατα από τη µία εκλογική διαδικασία στην άλλη (volatility). Σε επίπεδο κοµµατικού ανταγωνισµού παρατηρείται µειωµένη πόλωση ανάµεσα στα πολιτικά κόµµατα ενώ οι ψηφοφόροι συχνά αναφέρουν πως τα δύο µεγάλα κυρίως κόµµατα δεν διαφέρουν σε τίποτα. Διαχρονικά παρατηρούµε πως το κυρίαρχο ζήτηµα από την πλευρά των ψηφοφόρων είναι η οικονοµία. Αδηµοσίευτες ακόµα µελέτες µας δείχνουν πως από το 2000 τουλάχιστον και µετά η οικονοµία (economic voting) είναι σηµαντικός παράγοντας επιλογής πολιτικού κόµµατος στις βουλευτικές εκλογές.
Economic voting GREECE Roula Nezi and Stavros Skrinis : Do voters leave their wallet outside of the polling booth? (Forthcoming) Intercept Variable Personal economic evaluations (Current) 2000 (Eq1) 1.475 ( 0.354) -0.164 (0.111) 2004 2007 (Eq2) (Eq3) 0.776 (0.603) -5.348 (0.433) 0.105 (0.144) _ Personal economic evaluations (Prospective) Personal economic evaluations (Retrospective) 0.405** (0.138) _ 0.187 (0.143) 0.126 (0.240) 0.305 (0.230) 0.318 (0.213) Economic evaluations Country's Economic evaluations (Prospective) Unemployment Party Identification _ -0.594 (0.415) 0.956** (.070) 0.600** (0.215) _ -0.178 (0.574) 2.202** (0.201) 0.011 (0.508) 1.23** (0.168) Long term effects Left Right self-placement -0.196** (0.037) -0.233** (0.067) 0.837** (0.073) R 2 0.3126 0.649 0.56 N= 923 933 735
Vote = Vote for the incumbent (PASOK in 2000 and ND in 2004, 2007) PerEco = Current Personal Economic Evaluations PerEcoPro = Personal Economic Evaluations next 12 months PerEcoRetr = Personal Economic Evaluations last 12 months CntrEco = Country s economic evaluations last 12 months PID = Party identification LR = Left-right self-placement Unemplo = Respondent is unemployed or not.