Διαδικασίες επιτροπών δεοντολογίας-σχετικές ρυθμίσεις- Ethics Review της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βάσω Πετούση Σκοπός: Σκοπός της υποενότητας είναι οι καταρτιζόμενοι/ες να κατανοήσουν το θεσμικό πλαίσιο και τον τρόπο λειτουργίας των επιτροπών δεοντολογίας της έρευνας (σε επίπεδο Ιδρυμάτων και Οργανισμών), της διαδικασίας αξιολόγησης της ηθικής της έρευνας που ισχύει για προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ και να αναπτύξουν δεξιότητες απαραίτητες για την προετοιμασία και την υποβολή ερευνητικών προτάσεων. Προσδοκόμενα αποτελέσματα: Κατανόηση της διαδικασίας υποβολής αιτήσεων προς έγκριση σε Επιτροπές Δεοντολογίας Εξοικείωση με το ισχύον στην Ελλάδα και την ΕΕ θεσμικό πλαίσιο Κατανόηση της διαδικασίας αξιολόγησης της ηθικής της έρευνας για προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ Ανάπτυξη δεξιοτήτων στην εφαρμογή των παραπάνω στην υποβολή ερευνητικών προτάσεων Έννοιες-κλειδιά: Επιτροπές δεοντολογίας, υποβολή ερευνητικών προτάσεων, αξιολόγηση ηθικής της έρευνας. Εισαγωγικές παρατηρήσεις: Η αξιολόγηση της δεοντολογίας της έρευνας από θεσμικές επιτροπές (Επιτροπές Δεοντολογίας Ιδρυμάτων όπως π.χ Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα) 1
αποκτά συνεχώς και μεγαλύτερη σημασία ενώ αποτελεί προϋπόθεση και συμβατική δέσμευση για όλα τα ερευνητικά προγράμματα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Ωστόσο, οι σχετικές διαδικασίες διαφοροποιούνται μεταξύ χωρών, θεσμικών οργάνων και επιστημονικών πεδίων. Συνοπτική παρουσίαση: Η υποενότητα θα στηριχθεί διδακτικά στην ανάλυση του σχετικού ρυθμιστικού πλαισίου, επιστημονικές δημοσιεύσεις και υλικό από ιστοσελίδες επιτροπών δεοντολογίας της έρευνας Ελληνικών Πανεπιστημίων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παρεχόμενο υλικό θα πρέπει να μελετηθεί με την παρακάτω αλληλουχία: α) Διακήρυξη του Ελσίνκι β) Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική γ) Γνωμοδότηση για τη Συγκρότηση επιτροπών ηθικής και δεοντολογίας δ) EU Research and Innovation on line manual for applications ε) Επιτροπή Ηθικής της Έρευνας-έντυπο αίτησης Πανεπιστήμιο Κρήτηςη. Το προς εξέταση υλικό είναι το παρακάτω: α) Κούση, «Πολιτικές Ζωής», Έρευνα και Τεχνολογία, β) «Ηθική και Δεοντολογία στην Επιστημονική Έρευνα» γ) Coleman, C.H. and Bouësseau, M-Ch How do we know that research ethics committees are really working? Ερωτήσεις/ασκήσεις: Πρακτική άσκηση στην προετοιμασία αίτησης έγκρισης από επιτροπή δεοντολογίας. Ενδεικτικές απαντήσεις: Στη βάση περίληψης ερευνητικής πρότασης οι καταρτιζόμενοι/ες θα πρέπει: α) να αναγνωρίσουν τα πιθανά ζητήματα δεοντολογίας β) τους θεσμικούς φορείς στους οποίους θα πρέπει να απευθυνθούν για την παροχή έγκρισης γ) να προετοιμάσουν έντυπο ενήμερης συγκατάθεσης δ) να περιγράψουν τη διαδικασία ενημέρωσης των συμμετεχόντων ε) να παρουσιάσουν τις πρακτικές που θα εφαρμόσουν για την προστασία της 2
ταυτότητας των συμμετεχόντων στην έρευνα και στ) να συμπληρώσουν κατάλληλα αποσπάσματα από έντυπα αίτησης έγκρισης επιλεγμένης επιτροπής δεοντολογίας. Βιβλιογραφία Στην Ελληνική Κούση, Μ. 2010. «Πολιτικές Ζωής και Επιτροπές Βιοηθικής» Στο Κούση, Μ., Σαματάς, Μ., Κονιόρδος, Σ. (επιμ.) Εξουσία και Κοινωνία: Δωρήματα στον Κωνσταντίνο Τσουκαλά Αθήνα: Καστανιώτης, σελ. 379-390. Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρονται και περιγράφονται οι επιτροπές βιοηθικής που λειτουργούν στην Ελλάδα και αναλύεται η σύνδεση της με τις πολιτικές ζωής. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. 2010-2011. «Ηθική και δεοντολογία στην επιστημονική έρευνα.» Καινοτομία, Έρευνα και Τεχνολογία (12/2010-1/2011): 22-25. Διαθέσιμο στο http://www.ekt.gr/content/img/product/82586/22-25.pdf Τελευταία πρόσβαση 25/5/2014. Στο άρθρο αυτό αναλύεται η σημασία της δεοντολογίας στην έρευνα και περιγράφεται η διαδικασία αξιολόγησης της ηθικής της έρευνας από θεσμούς της ΕΕ (όπως λειτούργησε στο 7 ο πλαίσιο στήριξης). Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής. 2005. Εισήγηση για τη συγκρότηση επιτροπών ηθικής και δεοντολογίας στη βιοϊατρική έρευνα. Διαθέσιμο στο http://www.bioethics.gr/images/pdf/gnomes/recs_opinion_gr.pdf Τελευταία πρόσβαση: 26/5/2014. Στην έκθεση αυτή η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής θέτει, αναλύει και δικαιολογεί το πλαίσιο λειτουργίας των Επιτροπών αξιολόγησης της έρευνας. Αν και η Έκθεση αναφέρεται ειδικά στη βιοϊατρική έρευνα οι παρατηρήσεις και οι προτάσεις έχουν ευρύτερες εφαρμογές και ενδιαφέρον. Στην Αγγλική Coleman, C.H. and Bouësseau, M-Ch. 2008 How do we know that research ethics committees are really working? The neglected role of outcomes assessment in 3
research ethics review BMC Medical Ethics 9:6 doi:10.11861/1472-6939-9-6. Διαθέσιμο στο: http://www.biomedcentral.com/1472-6939/9/6/ Τελευταία πρόσβαση 25/5/014. Στο άρθρο προτείνονται τρόποι αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των επιτροπών δεοντολογίας της έρευνας. De Vries, R., DeBruin, D. A., Goodgame, A. 2010. Ethics Review of Social, Behavioral, and Economic Research: Where should we go from here? Ethics & Behavior 14(4):351-368 http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1207/s15327019eb1404_6#.u39hqyg mrgu Hedgecoe, A. 2008. Research Ethics Review and the Sociological Research Relationship. Sociology 42(5): 873-886 http://soc.sagepub.com/content/42/5/873.short Marshall, P. L. 2003 Ηuman subjects protections, institutional review boards, and cultural anthropological research Antrhopological Quarterly 76 (2):269-285 http://muse.jhu.edu/journals/anq/summary/v076/76.2marshall.html Πηγές: Διακήρυξη του Ελσίνκι (στα ελληνικά) Διαθέσιμο στο: http://www.dent.uoa.gr/ereyna/epitropi-deontologias-ereynas/diakiry3h-toyelsinki.html Τελευταία πρόσβαση 25/5/2014. «Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας του ατόμου σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής: Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική.» ΦΕΚ Α 132, 19/6/1998. Διαθέσιμο στο http://www.bioethics.gr/media/pdf/biolaw/human/oviedo_convention_gr.pdf Τελευταία πρόσβαση 25/5/2014. 4
EU Research and Innovation On line manual for applications http://ec.europa.eu/research/participants/docs/h2020-funding-guide/crosscutting-issues/ethics_en.htm Τελευταία πρόσβαση 25/5/2014 Πανεπιστήμιο Κρήτης, Επιτροπή Ερευνών, Ηθική και Έρευνα http://www.uoc.gr/research-at-uni/ethics/ethics-and-research.html Σύνδεσμοι στο διαδίκτυο: Ηθική της έρευνας στις βιολογικές επιστήμες-γνωμοδότηση Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής: http://www.bioethics.gr/index.php/el/gnomes/86-ithiki-ereunas EU Science in Society page on ethics review-fp7: http://ec.europa.eu/research/sciencesociety/index.cfm?fuseaction=public.topic&id=1289 EU Science in Society Getting through ethics review: http://cordis.europa.eu/fp7/ethics_en.html Research law and ethics in the frame of horizon 2020: http://seminars.eipa.eu/en/activities09/show/&tid=5521 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Επιτροπή Δεοντολογίας Έρευνας: http://www.auth.gr/committee/1047 Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής: http://www.bioethics.gr/index.php/el Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων, Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας: http://www.eof.gr/web/guest/eed Επιτροπή Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδος: http://www.bioethics.org.gr/03_frame.html Ίδρυμα Τεχνολογίας Έρευνας, Επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας: https://www.forth.gr/index_main.php?c=46&l=g Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Επιτροπή Ερευνών, Κώδικας Δεοντολογίας: http://www.rc.uoi.gr/index.php/thesmiko-plaisio/kodikas-deontologias 5