Δημήτρης Λ. Αβραμόπουλος Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Πρόλογος ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Η πρόληψη αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του στρατηγικού μας σχεδιασμού για την Υγεία. Ιδιαίτερα δε όταν αφορά στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού, ο οποίος είναι η συχνότερη κακοήθης νόσος στις γυναίκες, υπεύθυνος για τους περισσότερους οφειλόμενους σε καρκίνο θανάτους γυναικών στην Ευρώπη. Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, με σημαντικές πρωτοβουλίες, όπως το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Καρκίνου, προάγει την ενημέρωση και τη συνακόλουθη ευαισθητοποίηση του κοινού πάνω στο μείζον αυτό ζήτημα. Στην προσπάθειά μας αυτή, αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική η συμβολή του εθελοντισμού, αυτού του πολύτιμου κοινωνικού κεφαλαίου που πραγματώνει τις αξίες της αλληλεγγύης και της προσφοράς στον συνάνθρωπο. Αυτού του πρωτοπόρου κοινωνικού ρεύματος που ενημερώνει, προλαμβάνει, συμπαρίσταται. Παράλληλα, εξοπλίζουμε τις δομές πρωτοβάθμιας περίθαλψης με τον απαραίτητο υλικοτεχνικό εξοπλισμό, που εξασφαλίζει την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού, καθιστώντας τα ευεργετικά οφέλη της μαστογραφίας προσιτά σε κάθε γυναίκα, ακόμη και στην πιο απομακρυσμένη γωνιά της ελληνικής επικράτειας. Φροντίζουμε για την εξασφάλιση της καλύτερης δυνατής θεραπευτικής αντιμετώπισης που προσφέρουν οι σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις. Αποδεικνύουμε στην πράξη το ενδιαφέρον μας γι αυτό το πολύτιμο, συνάμα δε και ευαίσθητο κομμάτι του πληθυσμού μας, τις γυναίκες. Ιδιαίτερα, μάλιστα, για εκείνες τις γυναίκες που έρχονται αντιμέτωπες με την κακοήθη νόσο του μαστού. 10
Γιατί το κλειδί για την καταπολέμηση του καρκίνου του μαστού το έχει στα χέρια της η κάθε γυναίκα και είναι καθήκον της πολιτείας και των φορέων να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν, με τα προγράμματα πρόληψης που ήδη εφαρμόζουμε. Εκτός, όμως, από την προαγωγή της έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου του μαστού, ιδιαίτερη βαρύτητα αποδίδουμε και στην τριτογενή πρόληψη, στη φροντίδα, δηλαδή, για την αποκατάσταση των γυναικών που έχουν υποβληθεί σε μαστεκτομή. Γιατί η μαστεκτομή είναι μια ακρωτηριαστική επέμβαση, που, μπορεί να αντιμετωπίζει τον καρκίνο, τραυματίζει όμως τη θηλυκότητα και τη σωματική εικόνα των γυναικών. Η χειρουργική αποκατάσταση του μαστού κερδίζει συνεχώς έδαφος, ανοίγοντας, χάρη στις νέες τεχνικές αλλά και στις δυνατότητες που υπόσχεται η χρήση των βλαστοκυττάρων, πολλές ελπιδοφόρες προοπτικές για την ολιστική, σωματική και ψυχοκοινωνική θεραπευτική αντιμετώπιση των γυναικών. Χαιρετίζουμε την έκδοση του επιστημονικού-ενημερωτικού οδηγού για τον καρκίνο του μαστού, μια σημαντική πρωτοβουλία του Πανελλήνιου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής», η οποία συμβάλλει στην ολοκληρωμένη ενημέρωση και στη συνολική και αποτελεσματική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού. Μια πρωτοβουλία που επιβεβαιώνει τη γόνιμη και αποδοτική συνεργασία μας, αποτελώντας ένα ακόμη αξιοσημείωτο άλμα στην προσπάθειά μας για προσφορά στον πάσχοντα άνθρωπο, την κοινωνία και τη γυναίκα. Δημήτρης Λ. Αβραμόπουλος Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11
ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Εισαγωγή 12 Στα πλαίσια της ενημέρωσης όλων των γυναικών της χώρας μας για την αναγκαιότητα της έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου του μαστού, την αντιμετώπισή του, αλλά εν τέλει και την απομυθοποίηση της νόσου, που αποτελούν βασικούς στόχους του Πανελλήνιου Συλλόγου «Άλμα Ζωής», ο Οδηγός αυτός έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό. Η πολυετής εμπειρία του Πανελλήνιου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» έχει καταδείξει πως ο καρκίνος του μαστού, που στατιστικά θα χτυπήσει μία στις οκτώ γυναίκες σε κάποια φάση της ζωής της, έχει δύο μεγάλους συμμάχους: Ο πρώτος είναι η άγνοια για την ασθένεια αυτή, ακόμη και από άτομα υψηλού μορφωτικού ή κοινωνικού επιπέδου, τα οποία έχουν εύκολη πρόσβαση στη σχετική πληροφόρηση. Ο δεύτερος είναι η προκατάληψη, η βαθιά ριζωμένη σε μεγάλες ομάδες γυναικείου πληθυσμού, η οποία, συνεπικουρούμενη από διάφορους μύθους και φοβίες που έχουν καλλιεργηθεί μέσα στο χρόνο, αποθαρρύνει τη γυναίκα από το να κάνει τις ενδεδειγμένες προληπτικές εξετάσεις. Όμως και η προκατάληψη είναι απότοκος της άγνοιας. Έτσι, γίνεται φανερό πως η γνώση είναι δύναμη και πως μόνο με τη γνώση μπορούμε να διαλύσουμε τους φόβους μας και να υιοθετήσουμε τις προτεινόμενες συμπεριφορές υγείας. Ο Οδηγός αυτός έχει συνταχθεί από έγκριτους ειδικούς επιστήμονες και φιλοδοξεί να γίνει ένας προβολέας που θα φωτίσει τα βασικά θέματα που αφορούν στον καρκίνο του μαστού και θα τον απομυθοποιήσει, ώστε να πάψει η Ελληνίδα να πληρώνει την άγνοια ή την πλημμελή πληροφόρησή της πολύ ακριβά, ενίοτε και με τη ζωή της. Γραμμένος σε γλώσσα απλή και κατανοητή, ο Οδηγός παρέχει τις βασικές γνώσεις που κρίνονται απαραίτητες για τη στοιχειώδη ενημέρωση της γυναίκας για τον καρκίνο του μαστού, μια νόσο άμεσα συνδεδεμένη με το γυναικείο φύλο. Στα κεφάλαια του Οδηγού δίνεται η δυνατότητα στους
Κλεοπάτρα Γαβριηλίδου Πρόεδρος Πανελλήνιου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» ΕΙΣΑΓΩΓΗ αναγνώστες να λάβουν χρήσιμες πληροφορίες για το τι είναι ο καρκίνος του μαστού, για τις μεθόδους πρόληψης / έγκαιρης διάγνωσης, για θέματα που αφορούν στις χειρουργικές επεμβάσεις και τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου, τον γενετικό έλεγχο, την πλαστική αποκατάσταση, το λεμφοίδημα, αλλά και την ψυχοκοινωνική προσαρμογή, μέσα από τις εξειδικευμένες γνώσεις των ειδικών επιστημόνων, αλλά και μέσα από την κατάθεση βιωμάτων γυναικών που έχουν ζήσει την εμπειρία του καρκίνου του μαστού και απολαμβάνουν τώρα μια φυσιολογική ζωή. Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» επιλέγει να παρουσιάσει αυτό τον Οδηγό μέσα στο 2008, έτος συμπλήρωσης 20 χρόνων από την ίδρυσή του, με την πεποίθηση ότι προσφέρει μια σημαντική βοήθεια σε όλες τις γυναίκες της Ελλάδας. Στα 20 χρόνια λειτουργίας του, ο Σύλλογος «Άλμα Ζωής» έχει δώσει τη δυνατότητα σε χιλιάδες γυναίκες με εμπειρία καρκίνου του μαστού να λάβουν τη βοήθεια, ενημέρωση και υποστήριξη που έχουν ανάγκη, μέσα από τα προγράμματά του, που υλοποιούνται από έμπειρους επαγγελματίες, αλλά και από ομάδα εκπαιδευμένων εθελοντριών-γυναικών με εμπειρία καρκίνου του μαστού και έχει ενημερώσει εκατομμύρια γυναίκες πανελλαδικά για τη σπουδαιότητα της πρόληψης / έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου του μαστού, συμβάλλοντας με μοναδικό τρόπο στην απομυθοποίηση της νόσου. Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» ευχαριστεί θερμά τόσο τους επιστήμονες που συνεργάστηκαν στη συγγραφή και επιμέλεια του Οδηγού όσο και τους χορηγούς οι οποίοι έκαναν δυνατή την έκδοσή του. 13
Περιεχόμενα Κεφάλαιο 1 Κατανοώντας τον καρκίνο του μαστού 16 ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Μαθαίνω για τον καρκίνο του μαστού, Δημοσθένης Σκάρλος 18 Καλοήθεις παθήσεις του μαστού, Χρήστος Μαρκόπουλος 20 Παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του μαστού, Χρήστος Μαρκόπουλος 26 Κληρονομικός καρκίνος του μαστού και γενετικός έλεγχος, Δρακούλης Γιαννουκάκος 31 Θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης και καρκίνος του μαστού, Γεώργιος Μαστοράκος και Ευάγγελος Σακάς 35 Διατροφή και άσκηση, Κωνσταντίνος Ξένος 39 Σταδιοποίηση του καρκίνου του μαστού, American Joint Committee 44 Κεφάλαιο 2 Διάγνωση 46 Αυτοεξέταση μαστού, Δημήτρης Λινός 48 Κλινική εξέταση, Δημήτρης Λινός 50 Απεικονιστικές εξετάσεις, Αθηνά Βούρτση 51 Βιοψία, Δημήτρης Λινός 56 Ιστολογική εξέταση, Θεόδωρος Φιλιππίδης 61 Το κενό μεταξύ γνώσης και συμπεριφοράς, Μαριάνθη Κιουρτσόγλου 68 14
Κεφάλαιο 3 Θεραπεία 72 Θεραπευτικές επιλογές ανάλογα με το στάδιο της νόσου, Δημοσθένης Σκάρλος 75 Χειρουργικές επεμβάσεις, Χρήστος Μαρκόπουλος 79 Ακτινοθεραπεία, Γρηγόριος Γεωργακόπουλος 84 Χημειοθεραπεία, ορμονοθεραπεία και βιολογικές θεραπείες, Κωνσταντίνος Γεννατάς 90 Πλαστική αποκατάσταση, Δημήτρης Μαστοράκος 95 Κεφάλαιο 4 Μετά τη θεραπεία 98 Παρακολούθηση ασθενών και επανέλεγχος, Αγγελική Σαραντάκου 100 Λεμφοίδημα, Χρήστος Μαρκόπουλος 105 Καρκίνος του μαστού και εγκυμοσύνη, Χρήστος Μαρκόπουλος 109 Παράγοντες που σχετίζονται με την πρόκληση ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων, Ελένη Λέκα 116 Ψυχολογικές επιπτώσεις και ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση, Σπυριδούλα Καρβέλη 119 Η αλλαγή του ρόλου στη ζωή, την οικογένεια, την εργασία, Ελένη Λέκα 122 Κεφάλαιο 5 Μηνύματα ελπίδας & δύναμης 124 Τι θέλω από σένα γιατρέ μου, Αλεξάνδρα Βελονάκη 126 Είκοσι εφτά χρόνια πορείας με τον καρκίνο του μαστού, Λέτα Χατζή 129 Η ζωή μπορεί να γίνει και καλύτερη, Ειρήνη Ζαννάρα 133 Η ζωή μου πριν και μετά τον γενετικό έλεγχο, Μαργαρίτα Πιτερού 135 Μηνύματα ζωής από εθελόντριες του Συλλόγου «Άλμα Ζωής» 141 Παράρτημα 142 Πληροφορίες για τον καρκίνο του μαστού στο Διαδίκτυο, Ελένη Καλλιγά 142 Γλωσσάριο 144 ΠΑΝΩ ΑΠ ΟΛΑ ΓΥΝΑΙΚΑ 15
16 ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ
ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ 17
Μαθαίνω για τον καρκίνο του μαστού Δημοσθένης Β. Σκάρλος Τι είναι ο καρκίνος του μαστού Οι μαστοί βρίσκονται στο θωρακικό τοίχωμα και αναπτύσσονται στις γυναίκες στη διάρκεια της ήβης, όταν δηλαδή αρχίσουν να παράγονται οι γυναικείες ορμόνες (οιστρογόνα, προγεστερόνη) από τις ωοθήκες. Στον άνδρα, οι μαστοί παραμένουν ατροφικοί και σπάνια διογκώνονται (γυναικομαστία), οπότε ο άνδρας πρέπει να διερευνηθεί. Ο μαστός αποτελείται από 15-20 λόβια, τα οποία περιέχουν πολλά μικρά λοβίδια, που με τη σειρά τους περιέχουν αδένες που παράγουν το γάλα. Η παροχέτευση γίνεται από μικρούς σωλήνες (πόρους) που εκβάλλουν στη θηλή του μαστού, που βρίσκεται στο κέντρο μιας σκούρας περιοχής του δέρματος που ονομάζεται θηλαία άλως. Μεταξύ των λοβιδίων και των πόρων υπάρχει λίπος. Οι μαστοί περιέχουν επίσης λεμφαγγεία και λεμφαδένες, που παγιδεύουν μικρόβια, καρκινικά κύτταρα και άλλες βλαβερές ουσίες, εμποδίζοντάς τα έτσι να φθάσουν στην κυκλοφορία. Ο καρκίνος του μαστού, σε αρχικά τουλάχιστον στάδια, δεν προκαλεί πόνο. Αργότερα μπορεί να εμφανιστεί ένα ψηλαφητό μόρφωμα στον μαστό ή διόγκωση των μασχαλιαίων λεμφαδένων. ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Οι μαστοί, λοιπόν, είναι όργανα που χρησιμεύουν για να παράγουν το γάλα και αποτελούνται από διάφορους ιστούς (αδενικός ιστός, λιπώδης ιστός, μυϊκός ιστός), που με τη σειρά τους αποτελούνται από διάφορα κύτταρα (αδενικά κύτταρα που παράγουν το γάλα, λιπώδη κύτταρα που στηρίζουν τον μαστό, μυϊκά κύτταρα που βοηθούν στην έκκριση του γάλακτος). Ο καρκίνος του μαστού αναπτύσσεται από τα αδενικά κύτταρα των πόρων και των λοβιδίων. Σπάνια, όμως, αναπτύσσονται κακοήθειες και από τον λιπώδη ή τον μυϊκό ιστό, που λέγονται σαρκώματα. Κάθε διόγκωση του μαστού δεν είναι απαραίτητα καρκίνος. Οι καλοήθεις όγκοι συνήθως είναι ομαλοί, δεν επεκτείνονται σε άλλα όργανα και η αφαίρεσή τους συνεπάγεται τη μη επανεμφάνισή τους. Αντίθετα, ο καρκίνος του μαστού αναπτύσσεται προοδευτικά, διηθεί τα παρακείμενα όργανα ή ιστούς (δέρμα, μύες, λεμφαδένες) και αργότερα μπορεί να δώσει μεταστάσεις σε απομακρυσμένα όργανα (ήπαρ, πνεύμονες, οστά, εγκέφαλος κ.ά.). Τονίζουμε ότι ο καρκίνος του μαστού δεν είναι μεταδοτικός. 18
Διαδικασία καρκινογένεσης Η καρκινογένεση είναι μια πολυσταδιακή μακροχρόνια διαδικασία, κατά την οποία το φυσιολογικό κύτταρο μεταμορφώνεται προοδευτικά σε κακόηθες, κάτω από την επίδραση μεταλλάξεων στα γονίδια. Τα γονίδια είναι τμήματα του DNA, τα οποία μπορεί να μεταλλαχθούν, κυρίως υπό την επίδραση παραγόντων του περιβάλλοντος που λέγονται καρκινογόνα (π.χ. ακτινοβολία, ορμόνες). Ο καρκίνος που οφείλεται στα καρκινογόνα του περιβάλλοντος λέγεται σποραδικός και είναι υπεύθυνος για το 90% των κακοήθων νόσων. Ο καρκίνος όμως είναι δυνατό να οφείλεται σε προϋπάρχουσες μεταλλάξεις στα γονίδια και τότε λέγεται κληρονομικός. Ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού αποτελεί το 3-5% του καρκίνου και χαρακτηριστικά εμφανίζεται σε μικρότερες ηλικίες, υπάρχει σε αυξημένη συχνότητα και σε άλλα μέλη της οικογένειας και μπορεί να συνυπάρχει με άλλες μορφές καρκίνου την ίδια στιγμή ή σε διαφορετικό χρόνο (π.χ. ανάπτυξη καρκίνου του μαστού και καρκίνου των ωοθηκών). Τέλος, το 5-10% του καρκίνου ονομάζεται οικογενής, το οποίο σημαίνει ότι πολλά μέλη της οικογένειας προσβάλλονται από τον ίδιο τύπο καρκίνου χωρίς γνωστή κληρονομική αιτία. Ο καρκίνος αναπτύσσεται αρχικά τοπικά, αργότερα επεκτείνεται περιοχικά και τελικά δημιουργεί απομακρυσμένες μεταστάσεις, που συνήθως οδηγούν στο θάνατο. Έτσι, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσουμε τον καρκίνο στα αρχικά στάδια, αφού τότε μπορεί να τον θεραπεύσουμε οριστικά. Ακόμα πιο σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε προκαρκινικές καταστάσεις και να τις αντιμετωπίσουμε κατάλληλα. Σημεία και συμπτώματα του καρκίνου του μαστού Στα αρχικά στάδια, ο καρκίνος του μαστού δεν παρουσιάζει σημάδια ή συμπτώματα. Τονίζεται ότι ο καρκίνος του μαστού, σε αρχικά τουλάχιστον στάδια, δεν προκαλεί πόνο. Αργότερα μπορεί να εμφανιστεί ένα ψηλαφητό μόρφωμα στον μαστό ή διόγκωση των μασχαλιαίων λεμφαδένων. Ακόμα, μπορεί να εμφανιστεί αλλαγή στο χρώμα του δέρματος ή καθήλωση του δέρματος ή της θηλής του μαστού (εισολκή θηλής). Τέλος, μπορεί να εμφανιστεί υγρό από τη θηλή του μαστού (έκκριμα), που δεν σημαίνει κατ ανάγκην ότι η γυναίκα έχει καρκίνο μαστού, αφού και άλλες μη κακοήθεις καταστάσεις προκαλούν το ίδιο εύρημα. Αν η γυναίκα δεν δώσει σημασία στα παραπάνω αναφερθέντα συμπτώματα, τότε μπορεί να εμφανίσει σημάδια προχωρημένης νόσου, όπως θερμό και ερυθρό μαστό (φλεγμονώδης καρκίνος), πόνους στα οστά, μεγάλη διόγκωση (block) λεμφαδένων στη μασχάλη κ.ά. Τονίζεται ιδιαίτερα η μεγάλη αξία της προληπτικής τακτικής εξέτασης των μαστών με μαστογραφία σε γυναίκες μετά την κλιμακτήριο που δεν παρουσιάζουν σημάδια ή συμπτώματα της νόσου. ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ 19
Καλοήθεις παθήσεις του μαστού Χρήστος Μαρκόπουλος Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών, περίπου 1 στις 5 γυναίκες, θα εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους κάποια καλοήθη πάθηση του μαστού. Οι γυναίκες αυτές συνήθως ζητούν ιατρική εξέταση γιατί έχουν πόνους στον μαστό, είδαν να βγαίνει κάποιο υγρό/έκκριμα από τη θηλή του μαστού ή έπιασαν κάποιον «όγκο» στο στήθος τους που δεν τον είχαν ξαναπροσέξει. Πόνος στον μαστό Μασταλγία Ο πόνος στον μαστό είναι η συνηθέστερη ενόχληση που ανησυχεί τις γυναίκες, αλλά πολύ σπάνια αποτελεί την πρώτη εκδήλωση ενός καρκίνου. Συνήθως είναι ορμονικής αιτιολογίας (υπεραντίδραση του αδένα στα οιστρογόνα ή στα αντισυλληπτικά, ακατάστατη περίοδος, κλιμακτήριος), μερικές φορές όμως μπορεί να οφείλεται και σε άλλα αίτια, π.χ. σε μια φλεγμονή του μαστού, ή να συγχέεται με πόνο από άλλα όργανα της περιοχής του στήθους, όπως στην αρθρίτιδα ή τη μυαλγία. 20 ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Ο πόνος στον μαστό είναι η συνηθέστερη ενόχληση που ανησυχεί τις γυναίκες, αλλά πολύ σπάνια αποτελεί την πρώτη εκδήλωση ενός καρκίνου. Τις περισσότερες φορές, μετά τον αποκλεισμό του καρκίνου με κλινικό και μαστογραφικό έλεγχο της γυναίκας αν το επιτρέπει η ηλικία της, δεν χρειάζεται καμία θεραπευτική αντιμετώπιση. Μερικές φορές, θα χρειασθεί φαρμακευτική αγωγή ανάλογα με το αίτιο (π.χ. αντιβίωση για τη φλεγμονή ή τακτοποίηση των ανωμαλιών της περιόδου). Έκκριμα από τη θηλή Το έκκριμα από τη θηλή είναι αρκετά συχνό, αλλά πολύ σπάνια έχει σχέση με την ανάπτυξη ενός καρκίνου του μαστού. Συνήθως είναι και από τους δύο μαστούς, έχει μικτό χρώμα (κίτρινο, σκούρο καφέ, πράσινο) και είναι χαρακτηριστικό των καλοηθών ινοκυστικών αλλοιώσεων.
Σπανιότερα είναι αιματηρό και τότε συνήθως οφείλεται σε ένα καλόηθες θήλωμα, ενώ σπάνια μπορεί να είναι εκδήλωση ενός καρκίνου. Μερικές φορές σε λιγότερο του 10% των ασθενών θα χρειασθεί χειρουργική αντιμετώπιση. Στις περιπτώσεις αυτές, συνήθως πρόκειται για έκκριμα που προέρχεται από ένα μόνο σημείο/πόρο της θηλής του ενός μαστού, βγαίνει από μόνο του ή με ελαφρά πίεση και είναι οροαιματηρό ή αιματηρό. Κύστη Η κύστη είναι μια τοπική συλλογή υγρού σε κάποιο σημείο μέσα στον μαστό. Στην ψηλάφηση, η κύστη έχει ομαλό περίγραμμα, μετακινείται εύκολα, μπορεί να είναι μαλακή και μερικές φορές προκαλεί πόνο. Συχνά υπάρχουν πολλαπλές κύστεις και μπορεί να εμφανίζονται συγχρόνως και στους δύο μαστούς. Περίπου 10% των γυναικών θα αναπτύξουν κύστεις του μαστού. Οι κύστεις χρειάζονται το ορμονικό ερέθισμα των οιστρογόνων για να δημιουργηθούν και γι αυτό αναπτύσσονται κυρίως σε γυναίκες ηλικίας μεταξύ 30 και 50 ετών, ενώ κατά κανόνα δεν δημιουργούνται μετά την εμμηνόπαυση. Η θεραπεία μιας κύστης στον μαστό γίνεται με παρακέντησή της με τη λεπτή βελόνη μιας σύριγγας και με αναρρόφηση/αφαίρεση του υγρού της. Το υγρό της, ανάλογα με το χρώμα και τη σύστασή του, μπορεί μερικές φορές να σταλεί για κυτταρολογική εξέταση. Αρκετές φορές, περίπου στο 30% των περιπτώσεων, οι κύστεις μπορεί να ξαναγεμίσουν με υγρό και να πρέπει να παρακεντηθούν πάλι. Οι κύστεις δεν προδιαθέτουν στην ανάπτυξη καρκίνου. Σπάνια, όμως, εάν υπάρχουν στοιχεία από τη μαστογραφία, το υπερηχογράφημα ή την κυτταρολογική εξέταση του υγρού τους, π.χ. αιματηρό περιεχόμενο ή ύποπτα κύτταρα, θα χρειασθεί να αφαιρεθούν χειρουργικά, για να αποκλεισθεί η πολύ σπάνια περίπτωση ανάπτυξης όγκου στο τοίχωμα ή στο εσωτερικό μιας κύστης. Ινοαδένωμα Το ινοαδένωμα είναι ο συνηθέστερος όγκος στον μαστό και σχηματίζεται από υπερβολική ανάπτυξη ινώδους και αδενικού ιστού. Συνήθως αναπτύσσεται στην εφηβεία και σε γυναίκες νεαρής ηλικίας, μεταξύ 20 και 30 ετών, αλλά σπανιότερα μπορεί να εμφανισθεί και σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας. ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ 21
Εμφανίζεται σαν ένας σκληρός αλλά σαφής όγκος, που συνήθως κινείται κάτω από το δέρμα του μαστού και μπορεί να μεγαλώσει με την πάροδο του χρόνου ή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η αφαίρεση του ινοαδενώματος δεν βλάπτει καθόλου τον μαστό, δεν εμποδίζει την παρακολούθησή του και δεν αυξάνει την πιθανότητα να αναπτυχθεί καρκίνος στον μαστό Εφόσον επιβεβαιωθεί με υπερηχογράφημα ή μαστογραφία και με κυτταρολογική ή ιστολογική εξέταση μετά από παρακέντηση ότι κάποιος όγκος είναι ινοαδένωμα, δεν υπάρχει λόγος να αφαιρεθεί, εκτός εάν το επιθυμεί η γυναίκα διότι της προκαλεί έντονο άγχος. Αν όμως ένας όγκος μεγαλώνει, κυρίως σε μια γυναίκα ηλικίας άνω των 30 ετών, ο γιατρός μπορεί να της προτείνει να το αφαιρέσει. Η εγχείρηση αφαίρεσης ενός ινοαδενώματος είναι απλή και ο όγκος στέλνεται στο εργαστήριο για μικροσκοπική εξέταση, ώστε να επιβεβαιωθεί η διάγνωση. Η αφαίρεσή του δεν βλάπτει καθόλου τον μαστό, δεν εμποδίζει την παρακολούθησή του και δεν αυξάνει την πιθανότητα να αναπτυχθεί καρκίνος στον μαστό. Τα ινοαδενώματα, εφόσον αφαιρεθούν ολοκληρωτικά, δεν επανεμφανίζονται, αλλά υπάρχει πιθανότητα να αναπτυχθεί στο μέλλον κάποιο άλλο ινοαδένωμα, σε οποιοδήποτε άλλο σημείο, στον ίδιο ή στον άλλο μαστό. Άλλοι καλοήθεις όγκοι Σπανιότερα μπορούν να αναπτυχθούν στον μαστό και άλλοι καλοήθεις όγκοι. 22 ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Ο φυλλοειδής όγκος (φυλλοειδές κυστεοσάρκωμα) είναι ένας όγκος που στην ψηλάφηση μοιάζει πολύ με το ινοαδένωμα. Παρουσιάζεται όμως συνήθως σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας και το χαρακτηριστικό του είναι ότι μεγαλώνει γρήγορα και φτάνει συνήθως σε μέγεθος πολύ μεγαλύτερο από το ινοαδένωμα. Επειδή περιέχει μικτά στοιχεία (επιθηλιακής όσο και μεσεγχυματικής προέλευσης), ενώ συνήθως έχει καλοήθη συμπεριφορά, αρκετές φορές υποτροπιάζει ξαναεμφανίζεται τοπικά στο ίδιο σημείο, ενώ πολύ σπάνια μπορεί να είναι κακοήθης (σαρκωματώδης εξαλλαγή). Η θεραπεία του είναι η απλή αφαίρεση, μαζί με ένα τμήμα υγιούς μαστού γύρω από αυτόν, ενώ στην περίπτωση κακοήθους φυλλοειδούς κυστεοσαρκώματος, μπορεί να χρειασθεί ακόμη και μαστεκτομή. Το ενδοπορικό θήλωμα είναι ένας καλοήθης όγκος που δημιουργείται από την καλοήθη υπερπλασία του επιθηλίου των κεντρικών συνήθως πόρων που βρίσκονται κάτω από τη θηλή του μαστού. Εμφανίζεται συνήθως σε γυναίκες ηλικίας 40-55 ετών και εκδηλώνεται με αιματηρό έκκριμα στο 50% των περιπτώσεων. Η κυτταρολογική εξέταση του εκκρίματος έχει
στοιχεία θηλώδεις ομάδες που οδηγούν στη διάγνωσή του. Επειδή η μακροχρόνια παραμονή του μέσα στον μαστό μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει στην εξέλιξή του σε καρκίνο, αφαιρείται χειρουργικά μετά από εντοπισμό της θέσης του. Το λίπωμα, μια ογκόμορφη συγκέντρωση λίπους, παρουσιάζεται πολύ σπάνια στον μαστό, είναι ακίνδυνο και δεν απαιτεί θεραπεία, εκτός εάν η γυναίκα αποφασίσει να το αφαιρέσει. Το αμάρτωμα, ένας όγκος που αποτελείται από μικτά στοιχεία του αδένα και άλλων ιστών, είναι σπανιότατο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι μπορεί να εξελιχθεί σε καρκίνο, αρκετές φορές όμως αφαιρείται για διαγνωστικούς λόγους. Ινοκυστικές αλλοιώσεις Γενικά, οι γυναίκες που έχουν κλινικά πολυοζώδεις μαστούς (ινοκυστικές αλλοιώσεις) δεν έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου, εκτός εάν συνυπάρχουν άλλα στοιχεία, όπως π.χ. κυτταρική ατυπία που διαπιστώθηκε σε κυτταρολογική ή ιστολογική εξέταση υλικού, μετά από βιοψία μιας ογκόμορφης μάζας ινοκυστικών αλλοιώσεων. ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Παλαιότερα αναφέρονταν ως ινοκυστική νόσος ή ινοκυστική μαστοπάθεια. Ουσιαστικά πρόκειται για μεταβολή του μαζικού αδένα με την πάροδο της ηλικίας, που προκαλείται από τις αλλαγές στα επίπεδα των γυναικείων ορμονών των οιστρογόνων και της προγεστερόνης. Οι ινοκυστικές αλλοιώσεις μπορούν να προκαλέσουν πόνο και αποτελούν ένα από τα πιο συχνά αίτια ανησυχίας στις γυναίκες ηλικίας 40-50 ετών που βρίσκονται στην κλιμακτήριο. Συνήθως δεν απαιτείται κάποια ιδιαίτερη θεραπεία και οι ενοχλήσεις υποχωρούν μετά την περίοδο. 23