κ κλου, οι περισσ τεροι μάνατζερ αναγνωρίζουν μια μεγάλη ομοι τητα μεταξ της δικής τους εμπειρίας και πολλών πλευρών του ανταγωνιστικο υποδείγματος

K E º π π ªπ Δ ƒ π À ª 6 ÈÛ ÁˆÁ OΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΤΑΘΕΡΗ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙχειρηματικής ζωής. Παρ λο που η ένταση της ανταγωνιστικής πίεσης ποικίλλει ανάλογα με το είδος του κλάδου και το στάδιο του επιχειρηματικο κ κλου, οι περισσ τεροι μάνατζερ αναγνωρίζουν μια μεγάλη ομοι τητα μεταξ της δικής τους εμπειρίας και πολλών πλευρών του ανταγωνιστικο υποδείγματος που παρουσιάστηκε στο προηγο μενο κεφάλαιο. Τα υψηλά κέρδη προσελκ ουν νέες εισ δους στην αγορά, ενώ οι ζημίες οδηγο ν σε αποχωρήσεις. Η μεταβολή των τιμών δεν μπορεί να γίνει με ρεαλιστικ τρ πο χωρίς να ληφθο ν υπ ψη τα «επίπεδα τιμών» της αγοράς, και ο τω καθεξής. Μια άλλη σημαντική πλευρά της επιχειρηματικής πραγματικ τητας είναι η δ ναμη στην αγορά (market power). Μέχρι στιγμής, υποθέσαμε τι οι εταιρείες κατέχουν αμελητέα δ ναμη στην αγορά. Κάθε επιχείρηση είναι τ σο μικρή σε σχέση με το συνολικ μέγεθος της αγοράς, ώστε θεωρεί την τρέχουσα τιμή «δεδομένη» και μπορεί να αγνοήσει άφοβα τις αντιδράσεις των άλλων επιχειρήσεων στις πωλήσεις ή την τιμολογιακή πολιτική της. Άλλωστε, οι (χωρίς κανένα συντονισμ ) παραγωγοί είναι τ σο πολλοί που η αλληλεξάρτηση αυτή είναι ανάξια λ γου. Η υπ θεση αυτή έχει πλέον αμφισβητηθεί. Οι εταιρείες διαθέτουν μονοπωλιακή δ ναμη, ή δ ναμη στην αγορά. Αντικείμενο του παρ ντος κεφαλαίου, είναι ο τρ πος χρήσης και διατήρησης αυτής της δ ναμης. 167

appleèûîfiappleëûë ÙÔ ÎÂÊ Ï Ô 1. Στοιχεία για το ποσοστ της οικονομικής δραστηρι τητας που μπορεί να χαρακτηριστεί μονοπωλιακή. 2. Ο τρ πος συμπεριφοράς των εταιρειών σε περιπτώσεις που διαθέτουν δ ναμη στην αγορά, η περίπτωση του μονοπωλίου μίας και μ νο εταιρείας, η πιο α- κραία περίπτωση δ ναμης στην αγορά, και σ γκριση μεταξ της περίπτωσης αυτής και της περίπτωσης του ανταγωνισμο. 3. Ο τρ πος με τον οποίον τα μονοπωλιακά κέρδη δρουν ως μαγνήτης για νέες εισ δους στην αγορά. Προσπαθώντας να κερδίσουν μερίδιο αυτών των κερδών, οι νεοεισερχ μενοι έχουν την τάση να τα διαβρώνουν. Σε ένα δυναμικ σ στημα της αγοράς, τα μονοπώλια βρίσκονται πάντα υπ απειλή. Ο τρ πος με τον οποίον οι επιχειρήσεις προστατε ουν μια θέση μονοπωλίου ή τη θέση τους στην αγορά. 4. Ανάλυση των αγορών ολιγοπωλίου, που ελάχιστες εταιρείες κατέχουν σημαντικ μερίδιο της αγοράς. 6.1. ª ÁÂıÔ ÙË ÂappleÈ Â ÚËÛË ÂÁÔÓfiÙ O«ΕΤΑΙΡΙΚΟΣ ΓΙΓΑΝΤΙΣΜΟΣ» αποτελεί χαρακτηριστικ στοιχείο πολλών τμημάτων της οικονομίας. Στις βιομηχανίες αυτοκινήτων, αεροσκαφών και πετρελαίου, η μεγάλη κλίμακα αποτελεί τον καν να και χι την εξαίρεση. Τα καταστήματα Wal-Mart απασχολο ν περισσ τερο απ 1 εκατομμ ριο εργαζομένους ένα εργατικ δυναμικ που ξεπερνά το 1/2 του συνολικο εργαζ μενου πληθυσμο μιας μικρής χώρας πως η Ιρλανδία. Μεταξ των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων που απασχολο ν τους περισσ τερους εργαζομένους, τα ον ματα της Daimler, της Siemens και της Unilever έχουν μπει σε λα τα νοικοκυριά (Πίνακες 6.1 και 6.2), πως και οι κρατικές εταιρείες επικοινωνιών και μεταφορών. Πριν απ τα προγράμματα ιδιωτικοποίησης, ο αριθμ ς των εργαζομένων σε καθεμία απ τις εταιρείες εθνικών σιδηροδρ μων του Ην. Βασιλείου, της Γερμανίας και της Γαλλίας ξεπερνο σε τις 200.000. Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι μικρές και οι μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), οι οποίες ορίζονται ως επιχειρήσεις που απασχολο ν το πολ 500 άτομα. Το 1993, υπήρχαν 17 εκατομμ ρια τέτοιες επιχειρήσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Παρ τι αποτελο ν ένα μικρ μέρος μ νο του συνολικο αριθμο των επιχειρήσεων, οι 12.000 επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας που ορίζονται ως επιχειρήσεις με περισσ τερους απ 500 εργαζομένους, αντιστοιχο σαν στο 28% του συνολικο εργατικο δυναμικο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις υπηρεσίες και τη βιομηχανία 1.Οι 1. European Network for SME Research, The European Observatory for SME Third Annual Report (Brussels, 1995). 168

π 6.1 È Î ÌÂÁ Ï ÙÂÚ ÂÙ ÈÚ  ÙÔ ÎfiÛÌÔ 1999 ÚÁ fiìâóôè ( ÈÏÈ Â ) ŒÛÔ ( È ÌÂÚ. ÔÏ ÚÈ ) 1. Sinopec 1.172 41,8 2. State Power 1.149 36,0 3. Ù ÛÙ Ì Ù Wal-Mart 1.140 116,8 4. Δ ÚÔÌÂ Ô 906 62,7 5. μèôìë ÓÈÎ Î È ÌappleÔÚÈÎ ΔÚ appleâ ÙË Ó 549 20,1 6. ΔËÏÂappleÈÎÔÈÓˆÓ Â ÙË Ó 529 18,5 7. ÁÚÔÙÈÎ ΔÚ appleâ ÙË Ó 500 14,1 8. Daimler Chrysler 467 159,9 9. Siemens 443 75,3 10. Hitachi 398 71,8 : Global Fortune 500, Fortune (πô ÏÈÔ 2000). π 6.2 È ÎÔÚ Ê ÔÈ ÈÔÌË ÓÈÎÔ ÂÚÁÔ fiùâ ÙË ÚÒappleË, 1998 1. Siemens 382.000 2. Daimler- Benz 295.514 3. Unilever 287.000 4. Philips Electronic 268.431 5. Volkswagen 256.132 6. Fiat 242.748 7. Nestle 225.808 8. Deutsche Telekom 222.259 9. Asea Brown Boveri (ABB) 213.057 10. Vivendi 193.320 : πûùôûâï Â ÙˆÓ ÂÙ ÈÚÂÈÒÓ. ÚÈıÌfi ÂÚÁ ÔÌ ÓˆÓ επιχειρήσεις που απασχολο ν έως και εννέα άτομα (πολ μικρές επιχειρήσεις) απασχολο ν 32 εκατομμ ρια εργαζομένους ή το 1/3 του συν λου. Η παρουσία των πολ μικρών επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα έντονη στον τομέα του λιανικο εμπορίου, τις κατασκευές και τις προσωπικές υπηρεσίες (Πίνακας 6.3). Τα στοιχεία του Πίνακα 6.4 δείχνουν τι η αναλογία του εργατικο δυναμικο που απασχολείται στις μεγάλες επιχειρήσεις (500+ εργαζ μενοι) έχει την τάση να ποικίλλει αισθητά μεταξ των διαφ ρων ευρωπαϊκών κρατών. Στη Γερμανία το 43% των εργαζομένων απασχολείται σε τέτοιες επιχειρήσεις, ενώ στις μεσογειακές χώρες, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία, το αντίστοιχο ποσοστ είναι μ λις 21%. Η Ιταλία παραμένει μια ιδιάζουσα περίπτωση. Εκπροσωπώντας τη φήμη 169

π 6.3 Ï ÛÙÈÎfiÙËÙ ˆ appleúô ÙËÓ ÙÈÌ Î È ÙÔ ÂÈÛfi ËÌ ÁÈ ÙÔÓ ÙÔÌ ÙˆÓ appleëúâûèòó ÚÈıÌfi ÔÏ ªÈÎÚ ªÂÛ Â ªÂÁ Ï ÓÔÏÈÎ ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂˆÓ ÌÈÎÚ 10-99 100-499 500 apple Û fiïëûë ÚÈ Ú ( ÈÏÈ Â ) 0-9 (% ÌÂÚ ÈÔ) (ÂÎ ÙÔÌ.) ÍfiÚ ÍË 150 7 17 15 61 4,3 ÌÂÁ Ï ªÂÙ appleô ËÛË 1.750 15 28 21 37 27,4 ÌÂÁ Ï - ÌÈÎÚÔÌÂÛ Â Ù ÛΠ1.890 44 34 11 10 8,8 ÌÈÎÚfi/ÌÈÎÚ ÃÔÓ ÚÈÎfi ÂÌapplefiÚÈÔ 1.510 34 35 22 9 7,6 ÌÈÎÚfi/ÌÈÎÚ È ÓÈÎ È ÓÔÌ 3.530 58 20 9 14 12,1 ÌÈÎÚ ªÂÙ ÊÔÚ / ΔËÏÂappleÈÎÔÈÓˆÓ Â 910 19 16 9 56 7,1 ÌÂÁ ÏÂ Ú ÁˆÁÈÎ ÌÂÁ Ï / appleëúâû  1.830 28 20 15 37 11,3 ÌÈÎÚ ÚÔÛˆappleÈÎ appleëúâû  4.210 49 23 13 15 15,8 ÌÈÎÚ ÓÔÏÔ 15.780 32 25 15 28 94,6 : Úˆapple Îfi ÎÙ Ô ŒÚÂ Ó ªÈÎÚÔÌÂÛ ˆÓ appleè ÂÈÚ ÛˆÓ, The European Observatory for SMEs Annual Report (Zoetermeer, The Netherlands). π 6.4 ªÂÚ ÈÔ apple Û fiïëûë ÙˆÓ ÌÂÁ ÏˆÓ ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂˆÓ ªÂÚ ÈÔ ÙˆÓ ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂˆÓ ÛÙËÓ apple Û fiïëûë Ì ÛË ÙÔÓ ÚÈıÌfi ÂÚÁ ÔÌ ÓˆÓ (% appleôûôûùfi) 0-499 500 + μ ÏÁÈÔ 73 27 Ó 70 30 ÏÏ 66 34 ÂÚÌ Ó 57 43 ÏÏ 79 21 πúï Ó 49 51 πù Ï 80 20 Ô ÍÂÌ Ô ÚÁÔ 71 29 ÏÏ Ó 60 40 ÔÚÙÔÁ Ï 79 21 πûapple Ó 79 21 Ó. μ Û ÏÂÈÔ 59 41 66 34 : Úˆapple Îfi ÎÙ Ô ŒÚÂ Ó ªÈÎÚÔÌÂÛ ˆÓ appleè ÂÈÚ ÛˆÓ, The European Observatory for SMEs Fifth Annual Report (Zoetermeer, The Netherlands, ÎÙÒ ÚÈÔ 1997). 170

της ως πατρίδα του τομέα των δυναμικών και επιτυχημένων μικρών επιχειρήσεων, το ποσοστ των εργαζομένων σε επιχειρήσεις που απασχολο ν λιγ τερο απ 500 άτομα, ανέρχεται σε 80%. Η πλειον τητα των αμερικανικών επιχειρήσεων είναι μικρές. Οι επιχειρήσεις με λιγ τερο απ 500 εργαζομένους αντιστοιχο ν στο 50% της απασχ λησης του ιδιωτικο τομέα. Η μεγάλη πλειον τητα των αμερικανικών επιχειρήσεων παρουσιάζει πωλήσεις κάτω απ 10 εκατομμ ρια δολάρια ετησίως 2. ΔÔ Ì ÁÂıÔ ÙˆÓ ÂappleÈ ÂÈÚ ÛˆÓ, Ô Â ÎÙË Û ÁÎ ÓÙÚˆÛË Î È Ë Ó ÌË ÛÙËÓ ÁÔÚ Mια πρ χειρη εικ να της σχετικής δ ναμης των ανταγωνιστικών δυνάμεων στην οικονομία μπορεί να πάρει κανείς αν εξετάσει την αναλογία των μικρών επιχειρήσεων σε σχέση με τις μεγάλες. Ας ξεκινήσουμε με την υπ θεση τι οι τομείς που περιλαμβάνουν ένα μεγάλο αριθμ μικρών επιχειρήσεων είναι πιο πιθαν να διαθέτουν τα χαρακτηριστικά μιας ανταγωνιστικής αγοράς απ,τι οι τομείς στους οποίους κυριαρχο ν οι μεγάλες επιχειρήσεις. Με βάση την παραπάνω υπ θεση, εφ σον το 72% του εργατικο δυναμικο της ΕΕ απασχολείται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, μπορο με να συναγάγουμε τι το 72% της συνολικής δραστηρι τητας της αγοράς προσεγγίζει τις συνθήκες της ανταγωνιστικής αγοράς και το υπ λοιπο 28% μπορεί να θεωρηθεί μονοπωλιακ. Ο δείκτης αυτ ς, ωστ σο, είναι αρκετά χοντρικ ς, καθώς, αφεν ς οι μεγάλες επιχειρήσεις σε γενικές γραμμές δεν είναι ασ μβατες με τον ανταγωνισμ, αφετέρου η επικράτηση των μικρών επιχειρήσεων δεν εγγυάται τον ανταγωνισμ. Μια άλλη προσέγγιση είναι να επικεντρωθο με στους δείκτες συγκέντρωσης. Οι δείκτες συγκέντρωσης είναι ένα σ νηθες μέσο μέτρησης του βαθμο αγοραίας δ ναμης σε επίπεδο κλάδου. Οι δείκτες αυτοί μετρο ν το ποσοστιαίο μερίδιο των μεγαλ τερων επιχειρήσεων στο συνολικ κ κλο εργασιών ή την απασχ ληση. Ένας δείκτης C4 με 70% π.χ., δείχνει τι οι τέσσερις μεγαλ τερες επιχειρήσεις αντιστοιχο ν στο 70% των συνολικών πωλήσεων. Το C10 με 85%, δείχνει τι οι δέκα μεγαλ τερες εταιρείες αντιστοιχο ν στο 85%, της συνολικής παραγωγής του κλάδου. Ο δείκτης συγκέντρωσης είναι ένα σ νηθες μέτρο του βαθμο της αγοραίας (ή μονοπωλιακής) δ ναμης σε έναν κλάδο 3. Κάποια τυπικά παραδείγματα των πληροφοριών που εκφράζονται με αυτ ν τον τρ πο είναι οι εξής: έξι επιχειρήσεις (Polygram, Sony, EMI, Warner, BMG και RCA) αντιστοιχο σαν στο 80% των πα- 2. William SHEPHERD, The Economics of Industrial Organization (Hemel Hempstead: Prentice Hall International, 1990), σ. 128. 3. Έχουν προταθεί πολλοί τρ ποι μέτρησης. Ο δείκτης Hirschman-Herfindahl π.χ., μετρά το βαθμ μονοπωλιακής δ ναμης ως το άθροισμα των μεριδίων αγοράς στο τετράγωνο λων των επιχειρήσεων του κλάδου. Έχουν χρησιμοποιηθεί και άλλοι σ νθετοι δείκτες, κανένας μως δεν έχει αποδειχτεί ανώτερος απ τους καθιερωμένους δείκτες συγκέντρωσης. Ο δείκτης ΗΗΙ χρησιμοποιείται συχνά στις ΗΠΑ, ενώ ο δείκτης συγκέντρωσης χρησιμοποιείται κυρίως στην ΕΕ. 171

γκ σμιων πωλήσεων της μουσικής βιομηχανίας στα μέσα της δεκαετίας του 90, ενώ μία επιχείρηση (Unilever) αντιστοιχεί στο 40% της παγκ σμιας αγοράς διανομής τσαγιο. Τα συμπεράσματα που βασίζονται στους δείκτες συγκέντρωσης έχουν κάποια μειονεκτήματα.αρχικά, υπερεκτιμο ν το βαθμ αγοραίας δ ναμης, καθώς αγνοο ν την έκθεση ακ μη και των μεγαλ τερων επιχειρήσεων και των πιο συγκεντρωμένων κλάδων στον ξένο ανταγωνισμ. Σε έναν κ σμο ελε θερου εμπορίου και κινητικ τητας των ξένων επενδ σεων, οι ισχυρ τερες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δεν μπορο ν πλέον να αντιμετωπίζουν την εγχώρια αγορά τους ως ασφαλή. Οι εγχώριες πωλήσεις αντιμετωπίζουν σκληρ ανταγωνισμ απ την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ απ τη μία πλευρά και απ τις πρ σφατα βιομηχανοποιημένες χώρες απ την άλλη. Ο παγκ σμιος ανταγωνισμ ς έχει επηρεάσει επίσης τους γίγαντες της αμερικανικής αγοράς πως την General Motors, την General Electric και την IBM. Ένα σημαντικ ποσοστ της γκάμας των προϊ ντων αυτών των επιχειρήσεων πωλείται σε ιδιαίτερα ανταγωνιστικές αγορές. Η ισχυρή αγοραία δ ναμη της ΙΒΜ στις κεντρικές μονάδες Η/Υ, για παράδειγμα, δεν επεκτείνεται σε άλλα προϊ ντα της πως οι προσωπικοί υπολογιστές και το software. Για το λ γο αυτ ν, τα υψηλά εγχώρια μερίδια αγοράς μπορεί να είναι παραπλανητικ ς δείκτης της αγοραίας δ ναμης. Το γεγον ς αυτ είναι ιδιαίτερα σημαντικ στην περίπτωση των μικρών ανοιχτών οικονομιών. Το μικρ τους μέγεθος σημαίνει τι ο δείκτης συγκέντρωσης μπορεί να είναι υψηλ ς. Το γεγον ς τι είναι ανοιχτές σημαίνει τι είναι εκτεθειμένες πολ περισσ τερο στον ανταγωνισμ απ,τι υποδεικν ουν οι δείκτες συγκέντρωσης. Έτσι, ένας υψηλ ς δείκτης συγκέντρωσης σε έναν τομέα είναι αναγκαία, αλλά χι ικανή συνθήκη μονοπωλιακής δ ναμης (Ένθετο 6.1). Κάποιος βαθμ ς υποεκτίμησης της δ ναμης στην αγορά προκ πτει απ το γεγον ς τι πολλές μικρές επιχειρήσεις βρίσκονται κάτω απ τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο μιας μεγαλ τερης εταιρείας. Μια επιχείρηση ορίζεται ως η μικρ τερη μονά- π 6.5 È ÚıÚˆÛË ÁÔÚ ÛÙËÓ ÌÂÚÈÎ ÓÈÎ ÔÈÎÔÓÔÌ, 1939-80 ªÂÚ ÈÔ Î ıâ Î ÙËÁÔÚ 1939 1958 1980 ÛÙÔ ÂıÓÈÎfi ÂÈÛfi ËÌ (appleôûôûùè ÌÂÚ È ) ı Úfi ÌÔÓÔappleÒÏÈÔ 6,2 3,1 2,5 Ú Ú Ë ÂappleÈ Â ÚËÛË 5,0 5,0 2,8 ı Úfi ÔÏÈÁÔappleÒÏÈÔ Á 36,4 35,6 18,0 appleôùâïâûì ÙÈÎ ÓÙ ÁˆÓÈÛÙÈÎ 52,4 56,3 76,7 ËÌÂÈÒÛÂÈ : ( ) ı Úfi ÌÔÓÔappleÒÏÈÔ: Ì ÂappleÈ Â ÚËÛË È ı ÙÂÈ ÙÔ 100% ÙË ÁÔÚ. ( ) Ú Ú Ë ÂappleÈ Â ÚËÛË: Ì ÂappleÈ Â ÚËÛË È ı ÙÂÈ ÙÔ 50-100% ÙË ÁÔÚ Î È ÂÓ ÂÈ ÎÔÓÙÈÓfi ÓÙ - apple ÏÔ. (Á) ı Úfi ÔÏÈÁÔappleÒÏÈÔ: ÔÈ Ù ÛÛÂÚÈ Î Ú Ú Â ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ Û Ó ÛÌ ÓÂ Î Ù Ô Ó ÙÔ 60-100% ÙË ÁÔÚ. ( ) appleôùâïâûì ÙÈÎ ÓÙ ÁˆÓÈÛÙÈÎ : appleôïïô ÓÙ ÁˆÓÈÛÙ, fiïôè Ì ÌÂÏËÙ ÌÂÚ È ÁÔÚ. : William SHEPHERD, Economics of Industrial Organization (London: Prentice Hall International, 1990). 172

Δ 6.1 ÚÓËÛË ÙˆÓ Î Ù Microsoft ÓÙ ÁˆÓÈÛÌfi ÌÂÙ Í ÔÏ ÁˆÓ; ÌÈÎÚfi ÚÈıÌfi ÙˆÓ ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂˆÓ ÛÂ Ó ÈÔÌË ÓÈÎfi ÎÏ Ô Â Ó È Ó ÁÎ ÏÏ fi È ÈÎ Ó Û Óı ÎË ÁÈ ÙËÓ apple ÚÍË ÁÔÚ Ó ÌË. Î ÙÔ ÁÔÚ Ó ÌË ÂÓ ÛËÌ ÓÂÈ Î Ù ÚËÛË ÁÔÚ Ó ÌË. È Ù Ô Ù ı Ì Ù Úı Ó ÛÙÔ appleúôûî ÓÈÔ Î Ù ÙËÓ ÂÎ Î ÛË ÙË applefiıâûë ÓÙ ÁˆÓÈÛÌÔ ÌÂÙ Í ÙË Î ÚÓËÛË ÙˆÓ Î È ÙË Microsoft, Ë ÔappleÔ ÍÂÎ ÓËÛ ÙÔ 1998 applefi ÙËÓ ÌÂÚÈÎ ÓÈÎ Î ÚÓËÛË appleô Î Ù ıâûâ Ì Ó - ÛË ÛÙËÓ ÂÙ ÈÚ Microsoft, ÙË ÌÂÁ Ï ÙÂÚË ÂÙ ÈÚ software ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ÁÈ Î Ù ÚËÛË ÁÔÚ Ó ÌË. ΔÔ Î ÚÈÔ ı Ì ÙË applefiıâûë Ù Ó Ë ÓÙ Ú ÛË ÙË Microsoft ÛÙË ËÌÈÔ ÚÁ ÙÔ browser Navigator appleô Ó appleù ÍÂ Ë Netscape. ÓÙÈ ÚÒÓÙ ÛÙËÓ appleâèï, Ë Microsoft Ó appleù Í ÙË ÈÎ ÙË ÌË Ó Ó ÙËÛË (Internet Explorer) Î È ÙËÓ appleúôû ÊÂÚ ˆÚ Ó. appleèappleï ÔÓ, ÙÔ ÀappleÔ ÚÁÂ Ô ÈÎ ÈÔÛ ÓË ÙˆÓ ÈÛ Ú ÛÙËΠfiùè Ë Microsoft Â Â Ó ÁÎ ÛÂÈ ÙÔ Î Ù ÛΠÛÙ /À Ó ÂÁÎ Ù ÛÙ ÛÔ Ó ÙÔÓ Internet Explorer ˆ apple Ú - ÙËÙË appleúô applefiıâûë ÁÈ ÙËÓ applefiîùëûë ÙË ÂÈ ÏÂÈÙÔ ÚÁ ÙˆÓ Windows (Ì appleâú appleùˆ- ÛË «Û Ó ÛÌÔ» ÙÔ Internet Explorer Î È ÙˆÓ Windows). ΔÔ ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎfi Û ÛÙËÌ ÙˆÓ Windows ÙË Microsoft Î ÚÈ Ú Â ÛÙËÓ ÁÔÚ appleúôûˆappleè- ÎÒÓ appleôïôáèûùòó. È 8 ÛÙÔ 10 appleôïôáèûù ÏÂÈÙÔ ÚÁÔ Ó Ì Ùfi ÙÔ Û ÛÙËÌ. ΔÔ ÏÂÈ- ÙÔ ÚÁÈÎfi Û ÛÙËÌ OSX ÙÔ Mac ÙË Apple Â Ó È Ó ÓÙ ÁˆÓÈÛÙ, ÂÓÒ Ë Linux Â Ó È ÓÂÔÂÈÛÂÚ fiìâóë ÛÙËÓ ÁÔÚ. ÓÙ ÁˆÓÈÛÌfi apple Ú ÂÈ ÌÂÙ Í ÙˆÓ Î Ù ÛΠÛÙÒÓ appleúôûˆappleèîòó appleôïôáèûùòó, ÏÏ Î È ÌÂÙ Í ÙˆÓ ÂÙ ÈÚÂÈÒÓ software appleô apple Ú ÁÔ Ó appleúô fióù fiappleˆ appleèó ÎÔÁÚ ÊÔÈ (spreadsheets) Î È ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎ Û ÛÙ Ì Ù. ÂÓ ÏfiÁˆ applefiıâûë ÊÂÚ ÛÙËÓ ÂappleÈÊ ÓÂÈ È ÊÔÚ ÂÓ È Ê ÚÔÓÙ ÛÙÔÈ Â Û ÂÙÈÎ Ì ÙÈ Ó ÌÂÈ appleô Ô ËÁÔ Ó ÛÙÔ ÌÂÁ ÏÔ Ì ÁÂıÔ ÙˆÓ ÈÔÌË ÓÈÒÓ ËÏ Ù ÓÔÏÔÁ. - Á ÚfiÓÈ ÓˆÚ ÙÂÚ, Ô Î ıëáëù Brian Arthur ÙÔ Stanford Â Â Ó ÁÓˆÚ ÛÂÈ ÙÚ Ù ÙÔÈ ÛÙÔÈ Â : Ú ÈÎ ÎfiÛÙË Ô appleúòùô ÛÎÔ ÙˆÓ Windows ÛÙÔ ÈÛ ÛÙË Microsoft 50 ÂÎ ÙÔÌÌ - ÚÈ ÔÏ ÚÈ.  ÙÂÚÔ Î È ÔÈ ÂapplefiÌÂÓÔÈ ÛÎÔÈ Ù ÛÙÔ ÈÛ Ó 3 ÂÎ ÙÔÌÌ ÚÈ Ô- Ï ÚÈ. appleôùâï ÛÌ Ù ÈÎÙ Ô fiûô appleâúèûûfiùâúôè Â Ó È ÔÈ Ú ÛÙÂ, ÙfiÛÔ appleèô appleèı Ófi Â Ó È Ì ÁÏÒÛÛ Ó appleúfiù appleô Ó Ó ÂÈ ıâ ˆ ÙÔ Î Ú Ú Ô appleúfiù appleô. appleôì Óˆ, fiûô appleâúèûûfiùâú ÙÔÌ ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ Ó ÙÔ appleúfiù appleô, ÙfiÛÔ appleèô Ú ÛÈÌÔ ı Á ÓÂÈ. È Î Ù Ó ÏˆÙ ÂÓfi appleúô fióùô ÎÂÚ Ô Ó applefi Ùfi fiù Ó ÙÔ ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ Ó Î È ÏÏÔÈ Î Ù Ó ÏˆÙ. ÎÌ ıëûë ÙˆÓ Î Ù Ó ÏˆÙÒÓ Ù appleúô fióù ËÏ Ù ÓÔÏÔÁ Â Ó È ÛÎÔÏ ÛÙË Ú ÛË. ΔÔ ÂÎapple È Â ÙÈÎfi ÎfiÛÙÔ Â Ó È Ú ÈÎ ËÏfi, ÏÏ applefi ÂÎÂ Î È appleâèù ÚÂÈ ÂÙ È appleïò ÂÓËÌ ÚˆÛË ÁÈ ÙÈ ÙÂÏ ٠ ÂÍÂÏ ÍÂÈ (apple.. Ë ÂÎÌ ıëûë ÙÔ appleúôáú ÌÌ ÙÔ Word Ë ÂÎapple  ÛË ÙˆÓ appleèïfiùˆó Û ÂÚÔappleÏ Ó Ù appleô Airbus). Ù ÔÈ ÔÈÎÔÓÔÌ Â ÎÏ Ì Î ÂÓÂÚÁÔ Ó ˆ ÊÚ ÁÌfi ÂÈÛfi Ô ÁÈ Î ıâ ÓÂÔÂÈÛÂÚ fiìâ- ÓÔ Î È ÂÍËÁÔ Ó ÁÈ Ù ÔÈ appleúˆùâúá Ù ÂÓfi ÙÔÌ Â Ó È ÛÎÔÏÔ Ó ÂÎÙÔappleÈÛÙÔ Ó. ΔÔ ÊÚ ÁÌ ÂÈÛfi Ô ÙÔ ÔappleÔ Ô Î ÙËÁÔÚ ıëîâ appleˆ  ÓfiËÛ ÙË Microsoft ÔÓÔÌ ÛÙËΠÊÚ ÁÌfi ÂÊ ÚÌÔÁÒÓ. ËÌÈÔ ÚÁ ıëîâ ÈfiÙÈ Ù ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎ Û ÛÙ Ì Ù appleúôûê ÚÔ Ó Í ÛÙÔÓ Î Ù Ó ÏˆÙ Ì Ûˆ ÙÚÂ Ô ÛÒÓ ÂÊ ÚÌÔÁÒÓ. ÊfiÛÔÓ Ë Ó appleù ÍË ÙÔ software ÛÙÈ Â- Ê ÚÌÔÁ appleâúèï Ì ÓÂÈ ËÏ ÂÊ apple Í ÎfiÛÙË Î Ù ÙËÓ appleúôâùôèì Û, ÏÏ ÌËÏ ÔÚÈ - 173

Δ 6.1 ( Ó ÂÈ ) Î ÎfiÛÙË apple Ú ÁˆÁ Î È È ÓÔÌ, fiûôè Ó appleù ÛÛÔ Ó ÙÈ Ó Â ÂÊ ÚÌÔÁ Ô Ó Î ÓËÙÚÔ Ó ÂÚÁ ÛÙÔ Ó ÁÈ ÙÔ ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎfi Û ÛÙËÌ Ì ÙÔ appleâúèûûfiùâúô Ú ÛÙÂ. ŒÙÛÈ, Ù apple - ÁÈ ÎfiÛÙË ı ÌappleÔÚ ÛÔ Ó Ó Ó ÎÙËıÔ Ó applefi ÙÔ ÌÂÁ ÏÔ ÚÈıÌfi ÙˆÓ ÚËÛÙÒÓ. Ùfi ÙÔ appleôù ÏÂÛÌ Â͈ÙÂÚÈÎ ÔÈÎÔÓÔÌ ÙÔ ÈÎÙ Ô ÂÓ Û Û ÙË Ó ÌË ÙË ÌÂÁ Ï ÙÂÚË ÂappleÈ Â ÚËÛË, ÙË Microsoft, Î È ÂappleÈ Â ÓˆÛ ÙË ı ÛË ÙˆÓ apple Ú ÁˆÁÒÓ ÙˆÓ ÓÙ ÁˆÓÈÛÙÈÎÒÓ ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎÒÓ Û ÛÙËÌ ÙˆÓ. È appleâ ı ÓÔÈ ÙˆÓ ÓÙÈÌÔÓÔappleˆÏÈ ÎÒÓ Ú ÒÓ ÙˆÓ appleôûù - ÚÈÍ Ó fiùè Ë ÂÓÛˆÌ ÙˆÛË ÙÔ Internet browser ÙË Microsoft ÛÙÔ ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎfi ÙË Û ÛÙËÌ appleôùâïô Û ı ÌÈÙÔ ÓÙ ÁˆÓÈÛÌfi ÛÙÔÓ ÙÔÌ ÙÔ Internet software. ŒÙÛÈ, Ë ÌÔÓÔappleˆÏÈ Î Ó ÌË ÛÂ Ó ÙÌ Ì ÙË ÁÔÚ (Ù ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎ Û ÛÙ Ì Ù ) ÌappleÔÚÔ ÛÂ Ó ÚËÛÈÌÔappleÔÈËı ÁÈ ÙËÓ Âapple ÎÙ ÛË ÙË Î ÚÈ Ú Û ÏÏ ÙÌ Ì Ù fiappleˆ ÙÔ Internet software. Ó ÔÏ - ÁÔÈ, Ë Microsoft Î Ù ÊÂÚÂ Ó ÚËÛÈÌÔappleÔÈ ÛÂÈ ÙÈ Â͈ÙÂÚÈÎ ÔÈÎÔÓÔÌ Â ÈÎÙ Ô ÁÈ Ó - ÛÎ ÛÂÈ Î ÚÈ Ú ÛÙËÓ ÁÔÚ Î È Ó appleôîïâ ÛÂÈ applefi Ù Ó ÙÔ ÓÙ ÁˆÓÈÛÙ. applefiıâûë Ù ı ÙÂÈ Ó ÏËÌÌ. applefi ÙË Ì, Ë ÁÔÚ Ó ÌË ÌappleÔÚÂ Ó Á ÓÂÈ - ÓÙÈΠÌÂÓÔ ÂÎÌÂÙ ÏÏ ÛË ÁÈ ÙËÓ appleôì ÎÚ ÓÛË ÙˆÓ ÓÙ ÁˆÓÈÛÙÒÓ Ì appleúô Ï ÈÌÂ Ì - ÎÚÔappleÚfiıÂÛÌÂ Û Ó appleâèâ ÁÈ ÙËÓ ÙÈÌ Î È ÙËÓ appleôèfiùëù. applefi ÙËÓ ÏÏË, fiappleˆ ψÛÂ Ô È ı ÓˆÓ Ì Ô ÏÔ ÙË Microsoft Bill Gates, Ë Î ÂÚÓËÙÈÎ Ú ıìèûë ÌappleÔÚÂ Ó appleâúèôú - ÛÂÈ ÙËÓ Î ÈÓÔÙÔÌ. Àapple Ú Ô Ó ÙÚÂÈ appleèı Ó apple ÓÙ ÛÂÈ Û ٠٠ÂappleÈ ÂÈÚ Ì Ù : ( ) Ó ÌËÓ Î ÓÂÈ Î Ó ٠appleôùâ, appleôûùëú ÔÓÙ fiùè Ó ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎfi Û ÛÙËÌ ÌappleÔÚÂ Ó Â Ó È Ë Î Ï ÙÂÚË Î Ù ÛÙ ÛË applefi appleô Ë appleôùâïâûì ÙÈÎfiÙËÙ, ( ) Ó Á ÓÂÈ Ú ıìèûë ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ Î È ÙˆÓ Ù ÎÙÈÎÒÓ ÙË Microsoft, (Á) È Ûapple ÛË ÙË Microsoft ÛÂ Ô Í ˆÚÈÛÙ ÂÙ ÈÚ  ÁÈ Ó ËÌÈÔ ÚÁËı ÓÙ ÁˆÓÈÛÌfi. È applefi ÂÈ ÙˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÔÏfiÁˆÓ È ÛÙ ÓÙ È, ÏÏ Ë ÂappleÈÏÔÁ ÙË appleú Í ÂÈ Ô ÛÈ ÛÙÈÎ appleôîïâèûùâ, ÂÓÒ Ë Ú ıìèûë Ú ÛÎÂÈ ÂÏ ÈÛÙÔ appleôûùëúèîù. : Brian ARTHUR, «Increasing returns and the new world of business», Harvard Business Review, πô ÏÈÔ - ÁÔ ÛÙÔ 1996Ø Findings of fact (5/11/99) USA v. Microsoft (www.usdoj.gov)ø R. SCHMALENSEE, Direct testimony in USA v. Microsoft (www.microsoft.com). δα που αποτελεί ξεχωριστ νομικ πρ σωπο. πως είδαμε ήδη στην περίπτωση της Asea Brown Boveri, οι μητρικές εταιρείες συχνά υποδιαιρο ν εσκεμμένα τις εργασίες τους σε ημιαυτ νομες επιχειρήσεις ως μέσο αποφυγής των οργανωτικών αρνητικών οικονομιών κλίμακας. Η διαπραγματευτική δ ναμη των μεγάλων επιχειρήσεων μπορεί να υποεκτιμηθεί αν οι μικρές θυγατρικές εταιρείες της θεωρηθο ν εσφαλμένα πλήρως αυτ νομες οντ τητες. Η συγκέντρωση είναι πάντοτε μεγαλ τερη αν υπολογιστεί με βάση το μέγεθος των επιχειρηματικών ομίλων αντί το μέγεθος των επιχειρήσεων. Πρέπει επίσης να ληφθο ν υπ ψη οι επίσημοι και ανεπίσημοι δεσμοί μεταξ των μεγάλων προμηθευτών και των προμηθευτών λιανικής σε κάποιους τομείς, οι οποίοι μπορεί να δίνουν λανθασμένη εντ πωση για το βαθμ ανταγωνισμο. Τα McDonalds, τα βενζινάδικα και οι «αλυσίδες» παμπ στο Ην. Βασίλειο είναι εκτεθειμένα σε πολ λιγ τερο ανταγωνισμ απ,τι φαίνεται. Η εκτίμηση του «βαθμο» του ανταγωνισμο σε μια οικονομία, επομένως, δεν μπορεί να αποφασιστεί βάσει εν ς απλο τ που. Μια ευρεία επισκ πηση που βα- 174

σίζεται στην ανάλυση του μεγέθους των επιχειρήσεων και τους δείκτες συγκέντρωσης υποδεικν ει τι το 75% των ευρωπαϊκών και αμερικανικών αγορών μπορο ν να χαρακτηριστο ν «αποτελεσματικά» ανταγωνιστικές. Αυτ σημαίνει τι περιλαμβάνουν περισσ τερους απ τέσσερις ανταγωνιστές με μικρά (< 50%) μερίδια αγοράς. Με αυτή την έννοια, σχετικά υψηλ ς και αποτελεσματικ ς ανταγωνισμ ς επικρατεί στους κλάδους χονδρικο και λιανικο εμπορίου, τις χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες ακινήτων. Αυτ αφήνει το υπ λοιπο 25% των δραστηριοτήτων της αγοράς να πραγματοποιείται με μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές δομές. Οι καθαρά ολιγοπωλιακοί κλάδοι, οι οποίοι ορίζονται ως οι κλάδοι που οι τέσσερις κυρίαρχες επιχειρήσεις διαθέτουν 60-100% της αγοράς και μεταξ των οποίων η συνενν ηση είναι «σχετικά ε κολη», αντιστοιχο σαν σε 18% της συνολικής δραστηρι τητας της αγοράς το 1980 σε σ γκριση με 36% το 1958. Παραδείγματα ολιγοπωλίου στην αμερικανική οικονομία αποτελο ν τα corn-flakes, τα αναψυκτικά, τα τσιγάρα, ο χαλκ ς και τα σαπο νια. Οι εξορυκτικές βιομηχανίες εμφανίζονται, κατά περίεργο τρ πο, περισσ τερο α- νταγωνιστικές στις ΗΠΑ απ,τι στην Ευρώπη. «ŒÓ Î appleèù ÏÈÛÙ apple ÓÙÔÙ ÛÎÔÙÒÓÂÈ appleôïïô» Το μερίδιο των μεγάλων επιχειρήσεων στην οικονομική δραστηρι τητα αντί να αυξάνεται με τον καιρ μοιάζει να μειώνεται. Η συνολική απασχ ληση στις 500 μεγαλ τερες αμερικανικές εταιρείες μειώθηκε απ περισσ τερο απ 14 εκατομμ ρια το 1984 σε 12 εκατομμ ρια το 1994, διάστημα κατά το οποίο η απασχ ληση στις υπηρεσίες προς τις επιχειρήσεις διπλασιάστηκε σε περισσ τερο απ 6 εκατομμ ρια απασχολουμένους 4.Τα στοιχεία για το Ην. Βασίλειο δείχνουν μια παρ μοια εικ να. Ενώ μεταξ του 1935 και της δεκαετίας του 70 το μερίδιο των 100 μεγαλ τερων βρετανικών εταιρειών στο συνολικ μεταποιητικ προϊ ν αυξήθηκε απ 24% σε 41%, ο δείκτης συγκέντρωσης μειώθηκε σημαντικά στη δεκαετία του 80, ειδικά αν ληφθεί υπ ψη η αυξαν μενη έκθεση της βρετανικής αγοράς στο εξωτερικ εμπ ριο 5. Αυτ αντικατοπτρίζεται στο ποσοστ των Βρετανών που εργάζονται σε επιχειρήσεις του μεταποιητικο τομέα με λιγ τερους απ 200 εργαζομένους, το οποίο αυξήθηκε απ 27% σε 39% μεταξ 1976 και 1987. Τα στοιχεία που διαθέτει η Διε θυνση Απογραφής των ΗΠΑ δείχνουν τι το μερίδιο των μικρών επιχειρήσεων (< 500 εργατικ δυναμικ ) στη συνολική απασχ ληση μεταποίησης αυξήθηκε απ 24% το 1972 σε 38% το 1991 6. 4. «Outsourced and out of luck», Business Week (17 Ιουλίου 1995). 5. Roger CLARKE, «Trends in concentration in UK manufacturing 1980-89» στο έργο των M. CASSON και J. CREEDY (eds.), Industrial Concentration and Economic Inequality (Aldershot: Edward Elgar, 1993). Επίσης, S.J. PRAIS, The Evolution of the Giant Firm in Great Britain (Cambridge: Cambridge University Press, 1976). 6. William J. DENNIS Jr, Bruce D. PHILLIPS και Edward STARR, «Small business job creation: The findings and their critics», Business Economics (Ιο λιος 1994), σ. 25. 175