ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Κατεύθυνση Δικαίου των Επιχειρήσεων και Εργασιακού Δικαίου ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΚΑΤΑΔΟΛΙΕΥΣΗ ΔΑΝΕΙΣΤΩΝ ΣΤΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΚΑΙ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΦΡΟΔΙΤΗ Γ. ΖΑΦΕΙΡΙΔΟΥ (ΑΜ 2120/2013) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΡΗΣΤΟΣ Ι. ΜΑΣΤΡΟΚΩΣΤΑΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2016 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 8 1) Γενική ιδέα του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης και αντιδιαστολή προς το θεσμό της παυλιανής αγωγής 8 Σελ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 2.1) Συνταγματικότητα του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης 9 2.2) Σύγκριση της πτωχευτικής ανάκλησης με άλλους θεσμούς 10 2.2.1) Πτωχευτική ανάκληση και ακυρώσιμες δικαιοπραξίες 10 2.2.2) Πτωχευτική ανάκληση και άκυρες δικαιοπραξίες 11 2.2.3) Πτωχευτική ανάκληση και αδικοπραξία 11 2.2.4) Πτωχευτική ανάκληση και αδικαιολόγητος πλουτισμός 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ 13 3.1) Έννοια της πτωχευτικής ανάκλησης 13 3.2) Νομική φύση της πτωχευτικής ανάκλησης 14 3.3) Συνέπειες της ενοχικής φύσης της ανακλητικής αξίωσης 15 3.4) Αναγκαιότητα δικαστικής απόφασης 16 3.5) Φύση της δίκης Αρμοδιότητα 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 4.1) Γενικές προϋποθέσεις της πτωχευτικής ανάκλησης 18 4.2) Διακρίσεις των υποκειμένων σε ανάκληση πράξεων 19 2

4.3) Πράξεις υποχρεωτικής ανάκλησης 20 4.3.1) Δωρεές και χαριστικές δικαιοπραξίες 21 4.3.2) Η πληρωμή μη ληξιπρόθεσμων χρεών 22 4.3.3) Η ανώμαλη πληρωμή ληξιπρόθεσμων χρεών 23 4.3.4) Η σύσταση εμπράγματης ή ενοχικής ασφάλειας για προϋπάρχουσες υποχρεώσεις 24 4.4) Πράξεις δυνητικής ανάκλησης 25 4.4.1) Προϋποθέσεις δυνητικής ανάκλησης 26 4.4.2) Πεδίο εφαρμογής της δυνητικής ανάκλησης 29 4.4.3) Εξαιρετική περίπτωση του άρθρου 47 ΠτΚ 30 4.5) Δόλια βλάβη των πιστωτών 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΡΑΞΕΙΣ ΕΞΑΙΡΟΥΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΚΛΗΣΗ 32 5.1) Συνηθισμένες πράξεις της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας του οφειλέτη 32 5.2) Πράξεις εξαιρούμενες με ρητή διάταξη του νόμου 33 5.3) Πράξεις διενεργηθείσες στο πλαίσιο σχεδίου αναδιοργάνωσης 33 5.4) Παροχή οφειλέτη με καταβολή άμεσης ισοδύναμης αντιπαροχής 34 5.5) Πράξεις που έλαβαν χώρα με τη συμφωνία ή σε εκτέλεση συμφωνίας εξυγίανσης 35 5.6) Ειδικές ρυθμίσεις επί χρηματοοικονομικών συναλλαγών 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ 36 6.1) Η άσκηση της ανακλητικής αξίωσης 36 6.1.1) Ενεργητική νομιμοποίηση 37 6.1.2) Παθητική νομιμοποίηση 37 6.1.3) Περιεχόμενο της αγωγής 39 3

6.1.4) Παραγραφή της ανακλητικής αξίωσης 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ 7.1) Συνέπειες της πτωχευτικής ανάκλησης 41 7.2) Αξιώσεις του αντισυμβαλλομένου 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΟΛΙΕΥΣΗ ΔΑΝΕΙΣΤΩΝ 44 8.1) Εισαγωγικές παρατηρήσεις 44 8.2) Έννοια και σημασία της παυλιανής αγωγής 44 8.3) Νομική φύση 46 8.4) Προϋποθέσεις διάρρηξης της απαλλοτριωτικής δικαιοπραξίας 46 8.5) Αποτελέσματα της διάρρηξης 49 8.6) Σχέση προς την πτωχευτική ανάκληση 51 8.6.1) Εφαρμογή ή μη των άρθρων 939 επ. ΑΚ στην περίπτωση πτώχευσης του οφειλέτη 52 α) Ως προς τη διάρρηξη απαλλοτριώσεων, που έλαβαν χώρα πριν την ύποπτη περίοδο 53 β) Ως προς τη διάρρηξη απαλλοτριώσεων που έγιναν κατά τη διάρκεια της ύποπτης περιόδου 55 8.7) Παραγραφή της αγωγής διάρρηξης 56 8.8) Ποινική διάσταση της καταδολίευσης δανειστών 58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 59 9.1) Χρεοκοπία - Γενικές προϋποθέσεις 59 9.1.1) Εξαφάνιση περιουσιακών στοιχείων 61 4

9.1.2) Ζημιογόνες δικαιοπραξίες 61 9.1.3) Ψευδής παράσταση ή αναγνώριση δικαιωμάτων τρίτων 62 9.1.4) Ελάττωση περιουσίας 63 9.2) Το αδίκημα του άρθρου 171 2 ΠτΚ 63 9.3) Ευνοϊκή μεταχείριση πιστωτή 64 9.3.1) Η διάταξη του άρθρου 172 ΠτΚ 64 9.3.2) Προϋποθέσεις εφαρμογής 65 9.4) Ποινική ευθύνη τρίτων 67 9.4.1) Το αδίκημα του άρθρου 173 1 ΠτΚ 67 9.4.2) Το αδίκημα του άρθρου 173 2 ΠτΚ 67 9.4.3) Παραγραφή αδικημάτων 68 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 70 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 73 5

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ ΑΠ άρθρ. Αρμ. βλ. ΔΕΕ Διατ εδ. ΕΕμπΔ ΕισΕφ ΕισΝΑΚ ΕκθΝομΕπιτρ ΕλλΔνη ΕμπΝ επ. ΕπισκΕΔ Εφ Καν. λ.χ. ΜΠρ Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος άρθρο Αρμενόπουλος βλέπε Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών Διάταξη εδάφιο Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου Εισαγγελέας Εφετών Εισαγωγικός Νόμος Αστικού Κώδικα Έκθεση Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής Ελληνική Δικαιοσύνη Εμπορικός Νόμος επόμενα Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου Εφετείο Κανονισμός λόγου χάρη Μονομελές Πρωτοδικείο 6

Ν. Νόμος ΝοΒ ό.π. παρ. περ. ΠΚ ΠοινΔικ ΠΠρ ΠτΚ π.χ. ΣΕΑΚ σελ. στοιχ. Συν ΧρΙΔ Νομικό Βήμα όπου παραπάνω παράγραφος περίπτωση Ποινικός Κώδικας Ποινική Δικαιοσύνη Πολυμελές Πρωτοδικείο Πτωχευτικός Κώδικας παραδείγματος χάριν Σύντομη Ερμηνεία Αστικού Κώδικα σελίδα στοιχείο Σύνταγμα Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1) Γενική ιδέα του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης και αντιδιαστολή προς το θεσμό της παυλιανής αγωγής Ο θεσμός της πτωχευτικής ανάκλησης επιτρέπει την αποκατάσταση της πτωχευτικής περιουσίας με την ανάκτηση περιουσιακών στοιχείων, που κατά την κρίση του νομοθέτη δεν θα έπρεπε να είχαν εξέλθει. Πρόκειται για μη φυσιολογικές διαθέσεις ή προτιμησιακές πληρωμές, στις οποίες προέβη ο οφειλέτης πριν από την πτώχευσή του. Η θεωρητική θεμελίωση της ανάκλησης ανάγεται στην υπεγγυότητα της περιουσίας και την εξασφάλισή της όταν περιουσιακά στοιχεία απαλλοτριώνονται προς βλάβη των πιστωτών. Ταυτόχρονα, ο θεσμός της ανάκλησης συντελεί στην αντιμετώπιση ενός από τα κύρια προβλήματα των πτωχεύσεων, που είναι η ανεπάρκεια και σε πολλές περιπτώσεις ανυπαρξία ενεργητικού. Με τους ειδικούς κανόνες της πτωχευτικής ανάκλησης επιβάλλεται η οπισθενέργεια της πτώχευσης και των δεσμεύσεων που δημιουργεί, ώστε να ελέγχονται με αυστηρότερα κριτήρια οι πράξεις που διενεργούνται από τον αφερέγγυο οφειλέτη πριν πτωχεύσει. Ο νομοθέτης, προκειμένου να ανευρεθεί σημείο ισορροπίας μεταξύ προστασίας των πιστωτών και ασφάλειας των συναλλαγών μέσω των διατάξεων της ανάκλησης - δεν καθιστά ανίσχυρες όλες τις πράξεις του οφειλέτη αδιακρίτως, αλλά τις διαβαθμίζει ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας που έχουν 1. Προς την ίδια κατεύθυνση της προστασίας των δανειστών είναι προσανατολισμένος και ο θεσμός της παυλιανής αγωγής, ο οποίος εντάσσεται στα μέσα προστασίας των δανειστών αφερέγγυων οφειλετών, οι οποίοι είτε αμελούν για την προστασία της περιουσίας τους, είτε ενεργώντας δολίως διαθέτουν περιουσιακά τους στοιχεία, ούτως ώστε να ματαιώσουν την ικανοποίηση των δανειστών τους. Μέσω της 1 Περάκης Ε., Πτωχευτικό δίκαιο, 2η έκδοση, 2012, σελ. 265. 8

αγωγής διάρρηξης επιδιώκεται ακριβώς η εκ των υστέρων ανατροπή τέτοιου είδους συναλλαγών προκειμένου να διασφαλιστεί η ακεραιότητα της περιουσίας του οφειλέτη προς όφελος των δανειστών του 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 2.1) Συνταγματικότητα του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης Μια πτυχή του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης, η οποία χρήζει διερεύνησης, είναι η συμβατότητα του αυτού με το Σύνταγμα και ειδικότερα με το άρθρο 17 Συν. Στο άρθρο 17 Συν κατοχυρώνεται το ατομικό δικαίωμα της ιδιοκτησίας ως πτυχή της οικονομικής ελευθερίας. Από τη σκοπιά του ατομικού δικαιώματος, η συνταγματική κατοχύρωση συνεπάγεται εν προκειμένω την ελευθερία του ατόμου να χρησιμοποιεί και να διαθέτει την ιδιοκτησία του κατά βούληση. Εκτός, όμως, από τη διάσταση αυτή, κατοχυρώνεται στην εν λόγω ρύθμιση και η θεσμική εγγύηση της ιδιοκτησίας, καθώς τίθεται «υπό την προστασία του Κράτους». Η προστασία της ιδιοκτησίας εξειδικεύεται σε περισσότερες επιμέρους ελευθερίες και συγκεκριμένα στις ελευθερίες διατήρησης, συντήρησης, μετατροπής, χρήσης και κάρπωσης, μετακίνησης και διάθεσης της υφιστάμενης και κεκτημένης ιδιοκτησίας. Από τη σκοπιά της πτωχευτικής ανάκλησης ενδιαφέρει η τελευταία ειδικότερη έκφανση, δηλαδή η εξουσία διάθεσης της ιδιοκτησίας, καθώς αυτή είναι που πλήττεται από την εκ των υστέρων ανατροπή μίας πράξης, που διενεργήθηκε πριν από την κήρυξη της πτώχευσης 3. Η συνταγματική προστασία της ιδιοκτησίας και ειδικότερα της εξουσίας διάθεσης δεν είναι απόλυτη, αλλά εξειδικεύεται και περιορίζεται τόσο από το συνταγματικό όσο και από τον κοινό νομοθέτη στο πλαίσιο στάθμισης και άλλων αντιτιθέμενων συμφερόντων. Η έννοια της ιδιοκτησίας, δηλαδή, δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται στατικά, αλλά μέσω των 2 Σωτηρόπουλος Γ., Πτωχευτική ανάκληση, 2009, σελ.69 3 Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., 2009, σελ.65. 9

διατάξεων του κοινού δικαίου θα πρέπει να επιδιώκεται η συμβιβαστική συνύπαρξη μίας ελάχιστης προστασίας αυτής και μίας λειτουργικής αξιολόγησης των εκάστοτε αντιτιθέμενων συμφερόντων. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω εκτιθέμενων δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί εύλογη η προσδοκία του οφειλέτη και του τρίτου προς οριστικοποίηση μίας πράξης περιουσιακής διάθεσης προ της κήρυξης της πτώχευσης, καθώς το ακριβές περιεχόμενο της ιδιοκτησίας προσδιορίζεται ad hoc στο πλαίσιο στάθμισης των υφιστάμενων συμφερόντων και πάντοτε τηρώντας την αρχή της αναλογικότητας. Ως μία τέτοια μορφή περιορισμού της ιδιοκτησίας θα πρέπει να προσεγγισθεί και ο θεσμός της πτωχευτικής ανάκλησης, καθώς μέσω αυτής δίδεται από τον κοινό νομοθέτη το προβάδισμα σε ιδιωτικά συμφέροντα που χρήζουν έννομης προστασίας. 2.2) Σύγκριση της πτωχευτικής ανάκλησης με άλλους θεσμούς Η πτωχευτική ανάκληση είναι μία ιδιωτικού δικαίου αξίωση, της οποίας η νομική φύση είναι εντόνως αμφισβητούμενη και η οποία κατατείνει στην επιστροφή στην πτωχευτική περιουσία των παρανόμως απομακρυθέντων περιουσιακών στοιχείων. Στο σημείο αυτό κρίνεται ως αναγκαίο να γίνει διάκριση της πτωχευτικής ανάκλησης από άλλους παραπλήσιους θεσμούς του ιδιωτικού αλλά και του δημοσίου δικαίου. Από την ανάπτυξη θα εξαιρεθεί ο συγγενέστερος με την πτωχευτική ανάκληση θεσμός της καταδολίευσης δανειστών, ο οποίος θα αναλυθεί κατωτέρω σε ειδικό κεφάλαιο (βλ. όγδοο κεφάλαιο). 2.2.1) Πτωχευτική ανάκληση και ακυρώσιμες δικαιοπραξίες Η ακύρωση δικαιοπραξίας λόγω ελαττώματος στη βούληση (πλάνη, απάτη, απειλή) δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την πτωχευτική ανάκληση. Η ακυρώσιμη δικαιοπραξία 10

μέχρι την ακύρωσή της με την έκδοση διαπλαστικής δικαστικής απόφασης είναι ισχυρή, ενώ με την ακύρωσή της εξομοιώνεται με εξ υπαρχής άκυρη δικαιοπραξία (άρθρ. 184 ΑΚ) οπότε και ανατρέπονται αναδρομικά και αυτοδικαίως οι συνέπειές της 4. Η πτωχευτική ανάκληση αντίθετα, δεν θίγει το κύρος των προπτωχευτικών δικαιοπραξιών, απλώς οδηγεί μέσω ενοχικών αξιώσεων στην αναμεταβίβαση στην πτωχευτική περιουσία των αποσπασθέντων από αυτήν στοιχείων. Επιπλέον, ενώ η άσκηση της αγωγής ακύρωσης εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του δικαιούχου αυτής, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει με την ανακλητική αξίωση, η οποία γεννιέται με την κήρυξη της πτώχευσης και οφείλει να ασκήσει ο σύνδικος 5. 2.2.2) Πτωχευτική ανάκληση και άκυρες δικαιοπραξίες Η πτωχευτική ανάκληση δεν θα πρέπει να συγχέεται ούτε με την ακυρότητα δικαιοπραξιών (άρθρ. 174, 178 ΑΚ), καθώς οι πράξεις που υπόκεινται σε ανάκληση δεν είναι άκυρες και εκτός αυτού οι προϋποθέσεις ακυρότητας μίας δικαιοπραξίας δεν είναι ίδιες με εκείνες της ανακλητικής αξίωσης, κάτι που σημαίνει ότι η συνδρομή των προϋποθέσεων της πτωχευτικής ανάκλησης δεν σημαίνει ότι η συγκεκριμένη πράξη είναι άνευ άλλου τινός και άκυρη. Εάν μία πράξη της ύποπτης περιόδου πάσχει ακυρότητα κατ' εφαρμογή των σχετικών διατάξεων του ΑΚ, τότε συνήθως καθίσταται άνευ αντικειμένου η ανακλητική αξίωση, καθώς λόγω της ακυρότητας της δικαιοπραξίας δεν επέρχεται βλάβη στους πιστωτές 6. 2.2.3) Πτωχευτική ανάκληση και αδικοπραξία Η αδικοπραξία προϋποθέτει προσβολή συγκεκριμένου προσώπου κατά την τέλεση της αδικοπραξίας. Αντίθετα, στην ανάκληση δεν υπάρχει πράξη που περιέχει κάποια 4 Γεωργιάδης Απ., Γενικές αρχές αστικού δικαίου, 4η έκδοση, 2012, σελ. 599. 5 Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., 2009, σελ. 18. 6 Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., 2009, σελ. 19. 11

ιδιαίτερη προσβολή εννόμου αγαθού αλλά πράξη περιορισμού της όλης πτωχευτικής περιουσίας και συνεπώς προσβολής όλων μαζί των πιστωτών, ανεξαρτήτως του χρονικού σημείου κατά το οποίο έγιναν πιστωτές δηλαδή κατά ή μετά την ανακαλούμενη πράξη. Συνεπώς το πραγματικό της αδικοπραξίας δεν επαρκεί για την ανάκληση, η οποία προϋποθέτει πάντα κήρυξη της πτώχευσης, ενώ δεν απαιτείται να υπάρχει αδικοπραξία προς θεμελίωση της ανακλητικής αξίωσης 7. Τέλος, ο πτωχευτικός κώδικας στο άρθρο 49 3 προβλέπει την εφαρμογή των περί αδικοπραξιών διατάξεων σε περίπτωση κακόπιστης ενέργειας του καθ' ου η ανάκληση. 2.2.4) Πτωχευτική ανάκληση και αδικαιολόγητος πλουτισμός Η ανακλητική αξίωση δεν στηρίζεται στον πλουτισμό ή τη διατήρηση του πλουτισμού από τον καθ ου η ανάκληση. Είναι αναμφισβήτητο ότι η ανάκληση δεν προϋποθέτει πλουτισμό του καθ' ου ούτε έλλειψη νόμιμης αιτίας, γιατί η ανάκληση στρέφεται κατά έγκυρων πράξεων. Αν η πράξη είναι άκυρη ή δεν δημιουργεί τουλάχιστον φαινόμενο εγκυρότητας, ανάκληση δεν χωρεί, αφού το πράγμα έχει παραμείνει στην περιουσία του οφειλέτη 8. Ο πτωχευτικός κώδικας προβλέπει την εφαρμογή των διατάξεων περί αδικαιολόγητου πλουτισμού στην περίπτωση που δεν είναι δυνατή η αυτούσια επαναμεταβίβαση. 7 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 385. 8 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 386. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ 3.1) Έννοια της πτωχευτικής ανάκλησης Ως «πτωχευτική ανάκληση» μπορεί να χαρακτηρισθεί ο ιδιαίτερος νομικός θεσμός του πτωχευτικού δικαίου, που ως αντικείμενο έχει το δικαίωμα του συνδίκου να αιτείται από το πτωχευτικό δικαστήριο την ανατροπή πράξεων του πτωχεύσαντος οφειλέτη, οι οποίες συντελέσθηκαν κατά την ύποπτη περίοδο ή εντός της τελευταίας πενταετίας, πριν από την κήρυξη της πτώχευσης. Οι πράξεις αυτές θα πρέπει να είναι επιζήμιες για την ομάδα των πιστωτών ήτοι να περιέχουν απαλλοτρίωση ή ικανοποίηση ή εξασφάλιση πιστωτή σε βάρος των λοιπών και υπό τους λοιπούς όρους που θέτει ο νόμος και να αξιώνει εν συνεχεία από τους τρίτους, προς τους οποίους επιχειρήθηκαν οι ανακληθείσες πράξεις, την αποκατάσταση των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση 9. Ο όρος «πτωχευτική ανάκληση» υποδηλώνει ταυτόχρονα το μέσο, τη διαδικασία και το αποτέλεσμα ως προς την ανατροπή των ως άνω πράξεων του πτωχεύσαντα. Μέσο ανατροπής των πράξεων του πτωχεύσαντα συνιστά η πτωχευτική ανάκληση, ως αγωγή ή ένσταση ή ανταγωγή, για την άσκηση των οποίων νομιμοποιείται ενεργητικά ο σύνδικος. Ως διαδικασία, νοείται η ενώπιον του πτωχευτικού δικαστηρίου εκδίκαση της σχετικής αγωγής και η περί ανακλήσεως απόφαση. Ως αποτέλεσμα, τέλος, η πτωχευτική ανάκληση νοείται κατά τις συνέπειες που επιφέρει η απόφαση του δικαστηρίου και η εκτέλεσή της. 9 Ψυχομάνης Σ., Πτωχευτικό Δίκαιο και Δίκαιο Ρύθμισης οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, 5η έκδοση, 2012, σελ. 341. 13

3.2) Νομική φύση της πτωχευτικής ανάκλησης Η νομική φύση της πτωχευτικής ανάκλησης, καθώς και η επακόλουθη αυτής διαδικασία και τα αποτελέσματά της υπήρξε θέμα αμφισβητούμενο μέχρι την εισαγωγή του νέου Πτωχευτικού Κώδικα. Σχετικά με αυτήν υποστηρίχθηκαν ποικίλες απόψεις και κυρίως οι εξής: Σύμφωνα με τη θεωρία της «εμπράγματης φύσης της ανάκλησης», το δικαίωμα της ανάκλησης είναι διαπλαστικό, όπως ακριβώς και το δικαίωμα ακύρωσης του αστικού δικαίου. Με την ανάκληση οι μέχρι τότε ισχυρές νομικές πράξεις ή δικαιοπραξίες ανατρέπονται και ακυρώνονται. Βάσει, λοιπόν, της διαπλαστικής φύσης του δικαιώματος, εάν η ανατρεπόμενη δικαιοπραξία είναι εμπράγματη επίσης εμπράγματη θα είναι και η ενέργεια της ανατροπής. Έτσι, σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, η ανάκληση μεταβίβασης πράγματος ή απαίτησης θα έχει ως επακόλουθο την επαναφορά π.χ. της κυριότητας ή της απαίτησης στην πτωχευτική περιουσία 10. Μία άλλη θεωρία είναι εκείνη της «αποχωριστικής ενέργειας της ανάκλησης», κατά την οποία το υποκείμενο στην πτωχευτική ανάκληση στοιχείο ανήκει κατά την αξία του στην πτωχευτική περιουσία. Λόγω της ιδιαίτερης διάπλασης της πτωχευτικής διαδικασίας είναι αναγκαίο η νομική κατάσταση να προσαρμοσθεί στην οικονομική. Μ ε την επαναφορά του αντικειμένου που μεταβιβάστηκε αίρεται αυτή η διάσταση μεταξύ τύπου και ουσίας του ανήκειν. Συνεπώς, πρέπει να δοθεί στην ανάκληση ενέργεια αποχωρισμού, δηλαδή εμπράγματη. Κατά την κρατούσα και ορθότερη θεωρία, το δικαίωμα ανάκλησης αποτελεί ενοχική αξίωση που γεννιέται άμεσα με την κήρυξη της πτώχευσης προς απόδοση της παροχής η οποία με την ανακαλούμενη πράξη εξήλθε της περιουσίας του οφειλέτη. Αυτή η ενοχική αξίωση δημιουργείται ευθέως από το νόμο. Πρόκειται για ενοχική σχέση εκ του νόμου μεταξύ του συνδίκου ως οργάνου της πτώχευσης και του καθ ου η ανάκληση. Η πτωχευτική ανάκληση δεν είναι διαπλαστικό δικαίωμα όπως η ακυρωσία του αστικού δικαίου, ούτε έχει εμπράγματη ή αποχωριστική ενέργεια, αλλά αποτελεί πραγμάτωση 10 Κοτσίρης Λ., Πτωχευτικό Δίκαιο, 7η έκδοση, 2008, σελ. 383. 14

ενοχικής αξίωσης προς απόδοση 11. 3.3) Συνέπειες της ενοχικής φύσης της ανακλητικής αξίωσης Λόγω της ενοχικής φύσης του δικαιώματος της ανάκλησης εφαρμόζονται οι ισχύουσες επί των ενοχικών αξιώσεων διατάξεις του Αστικού Κώδικα, όπως οι σχετικές με την απόσβεση των ενοχών, την υπερημερία οφειλέτη και δανειστή. Η σχέση δικαιούχου μεταξύ του καθ ου η ανάκληση και του αντικειμένου του οποίου ζητείται η απόδοση δεν θίγεται. Ο καθ ου η ανάκληση παραμένει κύριος του αντικειμένου που του είχε μεταβιβαστεί. Η κυριότητα δεν επανέρχεται αυτομάτως στην πτωχευτική περιουσία, αλλά απαιτείται επαναμεταβίβαση. Προκύπτει λοιπόν, ότι τρίτος που αποκτά από τον καθ ου η ανάκληση λαμβάνει παρά κυρίω. Περαιτέρω, σε περίπτωση πτώχευσης του καθ ου η ανάκληση τρίτου, λόγω της ενοχικής φύσης του δικαιώματος δεν δημιουργείται διεκδικητικό δικαίωμα υπέρ της ομάδας των πιστωτών, ούτε όμως πτωχευτική απαίτηση στην πτώχευση τρίτου, εκτός αν η ανακλητική αξίωση καταλήξει να γίνει χρηματική, όπως π.χ. εάν είναι αδύνατη η απόδοση του πράγματος αυτούσιου (in natura), οπότε θα υπάρχει απαίτηση κατά τις διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού (άρθρ. 49 1 εδ. 2 ΠτΚ). Η ανάκληση ενεργεί μόνο μεταξύ των μερών της ενοχικής σχέσης, δηλαδή μεταξύ συνδίκου και του καθ ου η ανάκληση προς το συμφέρον της ομάδας των πιστωτών. Αντίθετα, μεταξύ οφειλέτη και καθ ου η ανάκληση, η πράξη παραμένει ισχυρή. Εάν η ο καθ ου υποχρεωθεί σε επαναμεταβίβαση αντικειμένου που του μεταβιβάστηκε από τον οφειλέτη, διατηρεί τα δικαιώματά του κατά του οφειλέτη 12. Η μη αδικοπρακτική φύση της ανακλητικής αξίωσης αποκλείει την εφαρμογή των σχετικών περί αδικοπραξιών διατάξεων ιδιαίτερα των άρθρων 915, 918, 922, 923, 926, 937 ΑΚ, εκτός αν ο Κώδικας ρητά παραπέμπει σε αυτές. Σε περίπτωση που ο καθ ου η ανάκληση είχε παράσχει αντάλλαγμα π.χ. ανταλλαγή, 11 Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 384. 12 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 388. 15

πληρωμή τιμήματος, θα πρέπει να γίνει δεκτό βάσει των αρχών του αδικαιολόγητου πλουτισμού ότι εφόσον το αντάλλαγμα διατηρείται στην πτωχευτική περιουσία, δικαιούται να ζητήσει την απόδοσή του ως ομαδική απαίτηση, ασκώντας και δικαίωμα επίσχεσης ως προς την παροχή που ανακαλείται ή ακόμα συμψηφισμού εφόσον ζητάει αποκατάσταση αξίας. Η υποχρέωση σε απόδοση λόγω ανακλητικής αγωγής μεταφέρεται και στους καθολικούς διαδόχους. Το λόγω πτωχευτικής ανάκλησης αποδιδόμενο πρέπει να μεταφερθεί στην πτωχευτική περιουσία αυτούσιο. Εφόσον κατά το χρόνο της κήρυξης της πτώχευσης το αποδοτέο δεν υπάρχει, θα οφείλεται η αξία του. Δεν πρόκειται, εν προκειμένω, για υποκατάσταση στη θέση του αποδοτέου αντικειμένου του τυχόν ανταλλάγματος που έλαβε ο καθ ου η ανάκληση λόγω π.χ. εκποίησής του, αλλά για αξίωση από αδικαιολόγητο πλουτισμό. Όσον αφορά το χρόνο υπολογισμού της αξίας του αποδοτέου αντικειμένου, σε περίπτωση αδυναμίας απόδοσής του αυτούσιου, κρίσιμος θα πρέπει να θεωρηθεί ο χρόνος της κήρυξης της πτώχευσης. Τέλος, σε ανάκληση υπόκειται ολόκληρη η δικαιοπραξία, ενώ μερική ανάκληση της δικαιοπραξίας είναι δυνατή αν εξαρχής περιείχε αυτοτελή ανεξάρτητα μεταξύ τους μέρη. 3.4) Αναγκαιότητα δικαστικής απόφασης Σύμφωνα με το άρθρο 48 1 ΠτΚ, οι πράξεις που έγιναν στην ύποπτη περίοδο ανακαλούνται με απόφαση του Πτωχευτικού Δικαστηρίου. Η ρύθμιση αυτή είναι σύμφωνη με τα χαρακτήρα των πράξεων ως ανακλητών και όχι ως αυτοδικαίως άκυρων. Η ανακλητική αξίωση, έχοντας φύση ενοχικής αξίωσης κατευθυνόμενης προς παροχή και όχι διαπλαστικού δικαιώματος, δεν μπορεί να ασκηθεί με απλή δήλωση του συνδίκου. Η ανάκληση είναι καθαρά θεσμός του πτωχευτικού δικαίου και κατ αυτόν τον τρόπο εξηγείται και η απομάκρυνση της νομικής φύσης της από τη διαπλαστική του θεσμού της ακυρωσίας του αστικού δικαίου. Σε κάθε περίπτωση, η ανάκληση ασκείται με αγωγή ή ένσταση ή ανταγωγή, ενώ η ανάκληση οποιασδήποτε πράξης απαιτεί δικαστική 16

απόφαση. Και για τις πράξεις του άρθρου 42 ΠτΚ - ήτοι πράξεις υποχρεωτικής ανάκλησης το δικαστήριο επιλαμβάνεται με την έννοια ότι στερείται οποιασδήποτε διακριτικής ευχέρεια, περιοριζόμενο μόνο στη διαπίστωση της φύσης και του χρόνου διενέργειας της πράξης. Αυτή ακριβώς η διαπίστωση των προϋποθέσεων του άρθρου 42 ΠτΚ κάνει τη δικαστική παρέμβαση αναγκαία. Εφόσον λοιπόν, πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 42 ΠτΚ, η ανάκληση είναι υποχρεωτική για το δικαστήριο 13. 3.5) Φύση της δίκης - Αρμοδιότητα Οι δίκες βάσει των άρθρων 42 ΠτΚ πράξεις υποχρεωτικής ανάκλησης - 43 ΠτΚ πράξεις δυνητικής ανάκλησης και 44 ΠτΚ πράξεις δόλιας βλάβης των πιστωτών ως αναγκαία επακόλουθα της πτώχευσης είναι πτωχευτικές. Αρμόδιο γα τις πράξεις που έγιναν στην ύποπτη περίοδο είναι τα Πτωχευτικό Δικαστήριο (άρθρ. 48 1 ΠτΚ). Συνεπώς δεν τίθεται ζήτημα σχετικά με τις πράξεις των άρθρων 42 και 43. Ως προς τις πράξεις του άρθρου 44 ΠτΚ, δοθέντος ότι εξέρχονται ή μπορεί να εξέρχονται των χρονικών ορίων της παύσης των πληρωμών, όχι πέραν της διετίας (άρθρ. 7 2 ΠτΚ), το Πτωχευτικό Δικαστήριο είναι αρμόδιο για την ανακλητική δίκη με βάση τη γενική περί αρμοδιότητάς του διάταξη του άρθρου 53 2 ΠτΚ εφόσον η ανακλητική δίκη και στην περίπτωση του άρθρου 44 ΠτΚ είναι δίκη που αναφύεται από την πτώχευση και λόγω της κήρυξής της. 13 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 390. 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 4.1) Γενικές προϋποθέσεις της πτωχευτικής ανάκλησης i) Κήρυξη της πτώχευσης: Η πτωχευτική ανάκληση προϋποθέτει την κήρυξη σε πτώχευση του οφειλέτη. Σύμφωνα με τον ΠτΚ η πτώχευση κηρύσσεται τόσο λόγω παύσης πληρωμών, όσο και λόγω επαπειλούμενης παύσης πληρωμών 14. ii) Η έννοια της πράξης: Σύμφωνα με το άρθρο 41 ΠτΚ, σε ανάκληση υπόκεινται «πράξεις» του οφειλέτη. Η έννοια της πράξης θα πρέπει να νοηθεί με το ευρύτερο δυνατό περιεχόμενο, ούτως ώστε να περιλάβει κάθε μορφής ενέργεια, που συνεπάγεται έννομα αποτελέσματα 15. Ως πράξεις κατά την έννοια του νόμου μπορούν να αναφερθούν: δηλώσεις βούλησης στο πλαίσιο υποσχετικών ή διαθετικών δικαιοπραξιών, οιονεί δικαιοπραξίες, υλικές πράξεις, δικονομικές πράξεις, εφόσον αναπτύσσουν αποτελέσματα σε επίπεδο ουσιαστικού δικαίου, καθώς και πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης. Στις πράξεις περιλαμβάνονται και οι παραλείψεις, οι οποίες θα πρέπει να έχουν γίνει εν γνώσει και με βούληση προκειμένου να παραχθούν έννομες συνέπειες. iii) Πράξεις κατά την ύποπτη περίοδο: Περαιτέρω προϋπόθεση ανάκλησης μίας πράξης είναι, σύμφωνα με το άρθρο 41 ΠτΚ, να έχει διενεργηθεί εντός του χρονικού διαστήματος μεταξύ της παύσης των πληρωμών και της κήρυξης της πτώχευσης («ύποπτη περίοδος»).η ημέρα παύσης των πληρωμών προσδιορίζεται από το Πτωχευτικό Δικαστήριο και δεν μπορεί να απέχει πέραν της διετίας από την ημερομηνία κήρυξης της πτώχευσης ή σε περίπτωση θανάτου του οφειλέτη πέραν του έτους πριν από το θάνατό του (άρθρ. 7 2 ΠτΚ). Σε περίπτωση κήρυξης της πτώχευσης λόγω επαπειλούμενης παύσης πληρωμών κατόπιν αίτησης του οφειλέτη (άρθρ. 3 2 ΠτΚ) ως ημέρα παύσης των πληρωμών λογίζεται η ημέρα δημοσίευσης της απόφασης που κηρύσσει την πτώχευση, 14 Σωτηρόπουλος Γ., Πτωχευτικός αποχωρισμός, πτωχευτική διεκδίκηση, πτωχευτική ανάκληση, ΕπισκΕΔ 2008/659. 15 Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2008/661, του ιδίου, ό.π., 2009, σελ. 175, Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 381, Περάκης Ε., ό.π., 2012, σελ. 266. 18

κάτι που σημαίνει ότι εν προκειμένω δεν υπάρχει ύποπτη περίοδος 16. iv) Ζημία των πιστωτών: Μία άλλη γενική προϋπόθεση είναι βάσει του άρθρου 41 ΠτΚ, η επαγωγή ζημίας στους πιστωτές, λόγω της πράξης που διενεργήθηκε. Ως ζημία των πιστωτών θεωρείται η βλάβη της ομάδας των πιστωτών, η οποία θα υφίσταται όταν η ικανοποίηση των πιστωτών υπέστη περιορισμό, βλάβη, διακινδύνευση ή έγινε δυσχερέστερη ή χρονικά μετακινήθηκε σε βάρος των πιστωτών. Δεν απαιτείται η επέλευση κάποιας συγκεκριμένης ζημίας, αρκεί να επέρχεται γενική περιουσιακή βλάβη, που είτε δημιουργεί είτε επιτείνει την υπάρχουσα αφερεγγυότητα. Δεν θα μπορεί να γίνει λόγος για ζημία όταν πρόκειται για μηδενικής ή ασήμαντης αξίας πράξεις, για εξοφλήσεις χρεών του οφειλέτη με χρήματα τρίτων ή από τον εγγυητή, για πράξεις επί αντικειμένων που δεν ανήκουν στον οφειλέτη ή αποτελούν τμήμα της εξωπτωχευτικής του περιουσίας (άρθρ. 16 2, 5 ΠτΚ), π.χ. πρόκειται για ακατάσχετα ή προσωποπαγή δικαιώματα 17. v) Αιτιώδης συνάφεια: Μεταξύ της πράξης και της ζημίας των πιστωτών θα πρέπει να υφίσταται αιτιώδης συνάφεια. Τέτοια συνάφεια υπάρχει όταν οι δυνατότητες ικανοποίησης των πιστωτών θα ήταν καλύτερες χωρίς τη μεσολάβηση της εξεταζόμενης πράξης, πράγμα που πρακτικά σημαίνει, ότι με τη διαπίστωση του ζημιογόνου χαρακτήρα της πράξης διαπιστώνεται συγχρόνως και η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας 18. 4.2) Διακρίσεις των υποκειμένων σε ανάκληση πράξεων Ο νόμος διακρίνει τις πράξεις, τις οποίες επιχειρεί ο πτωχεύσας εντός της ύποπτης περιόδου και είναι επιζήμιες για την ομάδα των πιστωτών, σε «πράξεις υποχρεωτικής ανάκλησης» (άρθρ. 42 ΠτΚ) και «πράξεις δυνητικής ανάκλησης» (άρθρ. 43 ΠτΚ). Στις πράξεις που υπόκεινται σε ανάκληση εντάσσει επίσης τις επιχειρηθείσες εντός της τελευταίας, πριν από την κήρυξη της πτώχευσης πενταετίας, δόλιες πράξεις, ανεξάρτητα 16 Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., 2009, σελ. 182. 17 Περάκης Ε., ό.π., 2012, σελ. 269, Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2008/662. 18 Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2008/662. 19

από το χρονικό περιορισμό της ύποπτης περιόδου. Οι πράξεις αυτές, παρά τον χρησιμοποιούμενο όρο ανακαλούνται (άρθρ. 44 ΠτΚ), φαίνεται ότι αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία των πράξεων δυνητικής ανάκλησης, όπου και θα ενταχθούν 19. Ο νόμος επίσης αναφέρεται σε ορισμένες κατηγορίες πράξεων τις οποίες εξαιρεί της πτωχευτικής ανάκλησης (άρθρ. 45 ΠτΚ). Ειδική αναφορά κάνει, ακόμα, στην ανάκληση της πληρωμής χρηματογράφων από τον πτωχεύσαντα (άρθρ. 47 ΠτΚ), ενώ τέλος, αναφέρεται ειδικά σε πράξεις επί χρηματοοικονομικών συναλλαγών για το ανακλητό ή μη των οποίων παραπέμπει στην ειδική για αυτές νομοθεσία (άρθρ. 46 ΠτΚ). 4.3) ΠΡΑΞΕΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ Το άρθρο 42 ΠτΚ απαριθμεί περιοριστικά ορισμένες πράξεις του πτωχεύσαντα, οι οποίες «λογίζονται ότι είναι επιζήμιες και ανακαλούνται», εφόσον διενεργήθηκαν εντός της ύποπτης περιόδου, ανεξάρτητα από το εάν είναι αστικές ή εμπορικές ή αν υπάρχει δόλος του πτωχεύσαντα ή καλή πίστη του τρίτου. Το επιζήμιο των πράξεων αναφέρεται, βεβαίως, στην ομάδα των πιστωτών (άρθρ. 41 ΠτΚ). Με τη χρήση του όρου «λογίζονται», ο νόμος θεσπίζει μάλλον μαχητό τεκμήριο 20 περί τούτου, ώστε να μην χρειάζεται να τεθεί σχετικό θέμα απόδειξης στην περί ανακλήσεως δίκη. Αν δεν επιδιωχθεί ανατροπή του τεκμηρίου, το Πτωχευτικό Δικαστήριο, αρκούμενο στην εξακρίβωση του χρόνου διενέργειας της πράξης και των στοιχείων της, είναι υποχρεωμένο να διατάξει την ανάκλησή της. Κατά άλλη άποψη, το τεκμήριο αυτό είναι αμάχητο 21. Το γεγονός, όμως, ότι ο νόμος δεν αναφέρεται ρητά στο αμάχητο του τεκμηρίου, σε συνδυασμό με την έχουσα συνταγματικά ερείσματα αρχή ότι κανείς δεν μπορεί να στερηθεί της αποδεικτικής δυνατότητας, αν ο νόμος δεν προβλέπει ρητά κάτι τέτοιο και η γενική ακόμα, αναφορά του άρθρου 41 ΠτΚ στην χωρίς επιφυλάξεις προϋπόθεση, ως προς την πτωχευτική ανάκληση, του επιζημίου της πράξεως για την 19 Ψυχομάνης Σ., ό.π., σελ. 349. 20 Κατά τον Κοτσίρη Λ. ο νόμος εισάγει πλάσμα νόμου, ό.π., σελ. 392. 21 βλ. Σωτηρόπουλο Γ., ό.π., 2009 20

ομάδα των πιστωτών, στερεί μάλλον από την περί αμάχητου τεκμηρίου άποψη το αναγκαίο νομικό έρεισμα 22. Οι ως άνω πράξεις υποχρεωτικής ανάκλησης είναι, σύμφωνα με το άρθρ. 42 ΠτΚ : 1. Δωρεές και χαριστικές δικαιοπραξίες, 2. Η πληρωμή μη ληξιπρόθεσμων χρεών, 3. Η ανώμαλη πληρωμή ληξιπρόθεσμων χρεών, 4. Η σύσταση εμπράγματης ή ενοχικής ασφάλειας για προϋπάρχουσες υποχρεώσεις. 4.3.1) Δωρεές και χαριστικές δικαιοπραξίες Σύμφωνα με το άρθρο 42 εδ. α' ΠτΚ ανακαλούνται, καταρχάς, «οι δωρεές και χαριστικές γενικά δικαιοπραξίες, καθώς και αυτές στις οποίες η αντιπαροχή που έλαβε ο οφειλέτης ήταν δυσανάλογα μικρή σε σχέση με τη δική του παροχή. Εξαιρούνται οι συνήθεις δωρεές που γίνονται για λόγους κοινωνικής ευπρέπειας ή από λόγους ηθικού καθήκοντος, καθώς και πράξεις από ελευθεριότητα που διενεργήθηκαν από τον οφειλέτη σε εκπλήρωση νομικής υποχρέωσης και παροχές προς οικονομική ή επαγγελματική αποκατάσταση των τέκνων του, εφόσον οι παροχές είναι ανάλογες προς την περιουσιακή του κατάσταση και δεν επέφεραν ουσιώδη ελάττωση της περιουσίας του οφειλέτη». Ανακαλούνται, επομένως, οι δικαιοπραξίες με τις οποίες σκοπείται παροχή χωρίς αντάλλαγμα, δηλαδή κάθε πράξη από ελευθεριότητα, περιέχουσα διάθεση χωρία άμεσο ή έμμεσο αντάλλαγμα, εφόσον δεν συνιστά δωρεά υπαγορευόμενη από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας, και οι δικαιοπραξίες με αντάλλαγμα ασύμμετρο κατ' αξίαν προς την παροχή. Σε πτωχευτική, λοιπόν, ανάκληση υπόκεινται η δωρεά, η άφεση χρέους, η αναδοχή αλλότριου χρέους, η αποδοχή συναλλαγματικής ευκολίας, η αναγνώριση ανύπαρκτης οφειλής, η παροχή εμπράγματης ασφάλειας υπέρ τρίτου, η εν γνώσει ανάληψη επισφαλούς απαίτησης. Αντίθετα, δεν υπόκεινται σε ανάκληση οι παροχές δώρων εορτών 22 Ψυχομάνης Σ., ό.π., σελ. 350. 21

προς εργαζομένους ως συμπληρωματικές παροχές για τις υπηρεσίες τους, οι γονικές παροχές των γονέων προς τα τέκνα, η ασφάλιση ζωής διότι η καταβολή των ασφαλίστρων θεωρείται ως κανονική δαπάνη 23 και όχι δωρεά, η αποποίηση κληρονομίας ή κληροδοσίας, η πληρωμή απαίτησης εκ στοιχήματος ή παιγνίου ή που έχει παραγραφεί, χορηγίες που συνδέονται με αντάλλαγμα. Πρέπει να σημειωθεί, τέλος, πως ο χαρακτήρας της δωρεάς λόγω ηθικού καθήκοντος ή από λόγους ευπρέπειας δεν εξαρτάται από την ονομασία που της δίνουν τα μέρη, αλλά ο νομικός της χαρακτηρισμός είναι έργο του δικαστηρίου 24. 4.3.2) Η πληρωμή μη ληξιπρόθεσμων χρεών Κατά το ίδιο άρθρο 42 εδ. β' ΠτΚ «ανακαλούνται» επίσης οι πληρωμές μη ληξιπρόθεσμων χρεών που έγιναν μέσα στην ύποπτη περίοδο. Σκοπός της διάταξης είναι η αποτροπή της ευνοϊκότερης μεταχείρισης ορισμένων δανειστών σε βάρος της αρχής της συλλογικής ικανοποίησης. Ως πληρωμές νοούνται οι εξοφλήσεις εμπορικών ή αστικών χρεών με οποιονδήποτε τρόπο, που επιφέρει απόσβεση της ενοχής, όπως με καταβολή μετρητών, με δόση άλλου πράγματος ή απαίτησης (εκχώρηση) αντί καταβολής, με ανάληψη άλλης υποχρέωσης αντί καταβολής, με ανανέωση, με συμψηφισμό. Το μη ληξιπρόθεσμο του χρέους κρίνεται από τον συμφωνηθέντα χρόνο εξοφλήσεώς του. Εάν η ενεργηθείσα πληρωμή δεν συμπίπτει με τον συμφωνηθέντα αυτόν χρόνο, ανακαλείται, έστω και αν το χρέος θα γινόταν ληξιπρόθεσμο προτού να κηρυχθεί η πτώχευση 25. Δεν πρόκειται για πληρωμή μη ληξιπρόθεσμου χρέους και επομένως δεν ανακαλείται η καταχώρηση συναλλαγματικών ή γραμματίων εις διαταγήν σε αλληλόχρεο λογαριασμό λόγω του αδιαίρετου χαρακτήρα του. Επιπλέον, οι καταβολές που γίνονται σε αλληλόχρεο λογαριασμό από τον οφειλέτη και μετέπειτα πτωχεύσαντα κατά την ύποπτη περίοδο δεν 23 Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 394, Ρόκας Ν., Πτωχευτικό Δίκαιο, σελ. 228 επ. 24 βλ. Κοτσίρη Λ., ό.π., σελ. 395 με την εκεί παραπομπή. 25 Ψυχομάνης Σ., ό.π., σελ. 352, Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 396. 22

ανακαλούνται, αφενός διότι μεταξύ των χρεοπιστώσεων που εισέρχονται σε αυτόν δημιουργείται συσχέτιση που παράγει δικαίωμα αμοιβαίας απόσβεσης και αφετέρου διότι ο τρόπος αυτός καταβολής αποτελεί κανονικό τρόπο ρύθμισης απαιτήσεων σύμφωνα με τις κρατούσες εμπορικές συνήθειες 26. 4.3.3) Η ανώμαλη πληρωμή ληξιπρόθεσμων χρεών Κατά το άρθρο 42 εδ. γ' ΠτΚ, «ανακαλούνται», ακόμα, οι «πληρωμές ληξιπρόθεσμων χρεών με άλλο τρόπο και όχι με μετρητά ή με τη συμφωνηθείσα παροχή». Με τη διάταξη αυτή, πλήττεται κάθε ανώμαλη πληρωμή ληξιπρόθεσμου χρηματικού χρέους, δηλαδή κάθε πληρωμή, που έγινε από τον πτωχεύσαντα μέσα στην ύποπτη περίοδο, με τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στα συμφωνηθέντα. Έτσι, ομαλή πληρωμή υπάρχει, όταν η χρηματική οφειλή εξοφλείται με μετρητά ή με τον τρόπο που έχει συμφωνηθεί, π.χ. με συμψηφισμό, εγγραφή σε αλληλόχρεο λογαριασμό, εκχώρηση απαίτησης κατά τρίτου κ.λ.π. Επί οφειλών σε είδος, ομαλή είναι η πληρωμή με την παροχή μόνο του πράγματος που συμφωνήθηκε π.χ. παράδοση των εμπορευμάτων που συμφωνήθηκαν, του ακινήτου που συμφωνήθηκε. Ο κώδικας δεν περιέλαβε την πληρωμή των ληξιπρόθεσμων χρεών «δι' εμπορικών γραμματίων», όπως το άρθρο 537 ΕΝ με την έννοια των αξιογράφων τα οποία ενσωματώνουν χρηματική απαίτηση και μεταβιβάζονται με τρόπο του εμπορικού δικαίου. Πρόκειται περί των χρηματογράφων όπως η συναλλαγματική, το γραμμάτιο σε διαταγή, η τραπεζική επιταγή, οι εντολές πληρωμής που εκδίδονται από έμπορο σε έμπορο. Ο κώδικας δεν εξομοιώνει τα μετρητά με τα εμπορικά γραμμάτια 27. Αυτά, όμως, μπορεί να εμπίπτουν στη «συμφωνηθείσα παροχή». Σε κάθε περίπτωση, η δόση τους έχει το χαρακτήρα υπόσχεσης αντί καταβολής (άρθρ. 421 ΑΚ). Η πληρωμή μέσω χρηματογράφων θα είναι ομαλή εφόσον τούτο μεταβιβάστηκε 26 Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 397. 27 Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 398 Αντίθετος Ψυχομάνης Σ., ό.π., σελ. 352-353 που υποστηρίζει πως, με διασταλτική ερμηνεία του νόμου, ως πληρωμή με μετρητά θα πρέπει να θεωρηθεί μάλλον και εκείνη που ενεργείται μέσω αξιογράφων, τα οποία ενσωματώνουν χρηματική απαίτηση και μεταβιβάζονται στο δανειστή με τρόπο του εμπορικού δικαίου, πριν από την κήρυξη της πτώχευσης, και με σκοπό πληρωμής. 23

στο δανειστή πριν από την κήρυξη της πτώχευσης και με σκοπό πληρωμής όχι λόγω πληρεξουσιότητας ή ενεχύρου. Αντίθετα, η «ανώμαλη» ή «με άλλο τρόπο πληρωμή» συνιστά παροχή μη οφειλόμενου αντικειμένου ή παροχή με τρόπο μη συμφωνηθέντα ή συνηθισμένο στις συναλλαγές, π.χ. με δόση αντί καταβολής, με συμβατικό ή εκούσιο συμψηφισμό στην ύποπτη περίοδο, με παροχή πραγμάτων διαφορετικών από αυτά που συμφωνήθηκαν, με μεταβίβαση φορτωτικής ή μετοχής αντί με μετρητά ή χρηματόγραφα, αν αυτά αποτελούν τη συμφωνηθείσα παροχή 28. υποχρεώσεις 4.3.4) Η σύσταση εμπράγματης ή ενοχικής ασφάλειας για προϋπάρχουσες Κατά το άρθρο 42 εδ. δ' ΠτΚ, τέλος, «ανακαλούνται» και η «σύσταση εμπράγματης ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης και της εγγραφής προσημείωσης υποθήκης ή παροχή άλλων ασφαλειών ενοχικής φύσεως για προϋπάρχουσες υποχρεώσεις, για την εξασφάλιση των οποίων ο οφειλέτης δεν είχε αναλάβει αντίστοιχη υποχρέωση ή για την εξασφάλιση νέων υποχρεώσεων που αναλήφθηκαν από τον οφειλέτη σε αντικατάσταση εκείνων που προϋπήρχαν». Υποκείμενη, λοιπόν, σε ανάκληση είναι καταρχήν η σύσταση, δηλαδή η απόκτηση εμπράγματης ασφάλειας. Κατά συνέπεια, ανακαλείται το ήδη συσταθέν, κατά τους όρους του νόμου, με δικαιοπραξία ή από το νόμο (νόμιμο) ενέχυρο και η υποθήκη, της οποίας έγινε ήδη η εγγραφή στα βιβλία υποθηκών του οικείου υποθηκοφυλακείου, ανεξάρτητα από τον τίτλο, που χορήγησε το προς απόκτηση της υποθήκης δικαίωμα, ο οποίος μπορεί να συνίσταται στον ίδιο το νόμο 29 ή σε δικαστική απόφαση ή στην ιδιωτική βούληση. Ανακαλείται, επίσης, και η εγγραφή προσημείωσης υποθήκης, ανεξάρτητα από το χρόνο εντός ή εκτός υπόπτου περιόδου -, κατά τον οποίο εκδόθηκε η δικαστική 28 Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 399, Ψυχομάνης Σ., ό.π., σελ. 353. 29 Περάκης Ε., Πτωχευτικό Δίκαιο, 2η έκδοση, 2012, σελ., 277. Αντίθετη ρύθμιση στο προϊσχύσαν δίκαιο, όπου δεν λάμβανε χώρα ανάκληση και επί τίτλου εκ του νόμου βλ. Ρόκα Κ., Πτωχευτικόν δίκαιον, 12η έκδοση, 1978, σελ., 234. 24

απόφαση, που την διατάσσει. Σε κάθε, όμως, περίπτωση, η εγγραφή της υποθήκης ή της προσημείωσης πρέπει να έχει συντελεσθεί μέχρι την κήρυξη της πτώχευσης. Μόνη η τροπή της προσημείωσης σε υποθήκη, κατά την ύποπτη περίοδο ή και μετά την κήρυξη της πτώχευσης δεν συνεπάγεται δυνατότητα ανάκλησης 30, καθώς σύμφωνα με το άρθρ. 1277 ΑΚ, η υποθήκη λογίζεται εγγεγραμμένη, σε περίπτωση τροπής, από την ημέρα εγγραφής της προσημείωσης. Υποκείμενη, επίσης, σε ανάκληση είναι και η «παροχή άλλων ασφαλειών ενοχικής φύσεως». Η διάταξη εννοεί προφανώς, κάθε περίπτωση άμεσης ή έμμεσης παροχής προσωπικής ασφάλειας, όπως μπορεί να είναι η αναδοχή από τον πτωχεύσαντα χρέους του πιστωτή του έναντι τρίτου, η εγγυοδοσία, η εντολή για έκδοση εγγυητικής επιστολής προς τον πιστωτή κ.λ.π. Προφανής σκοπός της ρύθμισης αυτής είναι ο αποκλεισμός των επιβαρύνσεων της πτωχευτικής περιουσίας από όπου κι αν προέρχονται, οι οποίες είναι ικανές να στρεβλώσουν στην πράξη την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των πιστωτών. Σε αντίθεση με το προϊσχύσαν δίκαιο όπου υπήρχε διάκριση μεταξύ τίτλου και εγγραφής υποθήκης, ο νομοθέτης στο νέο Πτωχευτικό Κώδικα συμπεριέλαβε στην πτωχευτική ανάκληση το εμπράγματο δικαίωμα στο σύνολό του. Κατά τα λοιπά, η εμπράγματη και ενοχική ασφάλεια ανακαλείται, εφόσον παραχωρήθηκε από τον οφειλέτη μέσα στην ύποπτη περίοδο, προς εξασφάλιση είτε προϋπαρχουσών υποχρεώσεων, για τις οποίες ο οφειλέτης δεν είχε αναλάβει υποχρέωση παροχής αντίστοιχης ασφάλειας, είτε νέων υποχρεώσεων, τις οποίες ανέλαβε εντός της ύποπτης περιόδου ο πτωχεύσας οφειλέτης σε αντικατάσταση των προϋπαρχουσών, όπως επί υποσχέσεως αντί ή χάριν καταβολής και ανανεώσεως. Ως προϋπάρχουσα νοείται η υποχρέωση, η οποία υπήρχε κατά το χρόνο σύστασης της ασφάλειας, έστω και αν γεννήθηκε πριν από την ύποπτη περίοδο. Δεν πλήττεται, αντίθετα, η ασφάλεια, ενοχική ή εμπράγματη, που συστήνεται μέσα στην ύποπτη περίοδο για εξασφάλιση σύγχρονης απαίτησης π.χ. σύναψη δανείου προς τον οφειλέτη μέσα στην ύποπτη περίοδο με παραχώρηση ταυτοχρόνως υποθήκης προς τον δανειστή ή μελλοντικής απαίτησης π.χ. 30 Ψυχομάνης Σ., ό.π., σελ. 354, Ρόκας Ν., Στοιχεία πτωχευτικού δικαίου, 2η έκδοση, 1997, σελ., 42. 25

διατροφή προς το σύζυγο που βρίσκεται σε διάσταση 31. Όσον αφορά ειδικότερα την ιδιόμορφη περίπτωση του αλληλόχρεου και ανοιχτού λογαριασμού, η ασφάλεια που παρέχεται για το μελλοντικό υπόλοιπο, ανακαλείται καθ' ο μέρος ασφαλίζει και υφιστάμενο ήδη χρεωστικό υπόλοιπο σε βάρος του πτωχεύσαντα οφειλέτη. κατά τη στιγμή της παροχής της. Η θέση αυτή βασίζεται στη νομική φύση του λογαριασμού ως παρεπόμενης απλώς σύμβασης, που λειτουργεί για να εξυπηρετήσει απλώς άλλη ή άλλες κύριες συμβάσεις. Το προγενέστερο ή μεταγενέστερο, συνεπώς, της οφειλής κρίνεται από τη βασική σχέση. Έτσι, το υπάρχον κατά τη στιγμή της παραχώρησης της ασφάλειας υπόλοιπο παριστά όντως, προγενέστερη οφειλή και η ασφάλεια θα μπορεί να ανακληθεί ως προς αυτό το μέρος μόνο, ενώ θα είναι ισχυρή ως προς το πέραν του υπολοίπου αυτού τυχόν επιπλέον ποσό του μελλοντικού οριστικού υπολοίπου. 4.4) ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΥΝΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ 4.4.1) Προϋποθέσεις δυνητικής ανάκλησης Το άρθρο 43 ΠτΚ απαριθμεί τις πράξεις δυνητικής ανάκλησης. Οι πράξεις αυτές, εφόσον έλαβαν χώρα κατά την ύποπτη περίοδο, ανακαλούνται με την προϋπόθεση ότι έχουν επιφέρει ζημία στους πιστωτές 32. Επιπλέον, σε αντίθεση με τις πράξεις του άρθρου 42 ΠτΚ, ο αντισυμβαλλόμενος πρέπει να γνωρίζει ότι ο οφειλέτης κατά τη διενέργεια της πράξης βρισκόταν ήδη σε κατάσταση παύσης πληρωμών. Τόσο τη ζημία όσο και τη γνώση οφείλει να αποδείξει εκείνος που ζητάει την ανάκληση, δηλαδή καταρχήν ο σύνδικος. Η παρ. 2 όμως του άρθρου 43 ΠτΚ διευκολύνει την απόδειξη, τεκμαίροντας τη γνώση του αντισυμβαλλομένου «εάν κατά τη διενέργεια της πράξης ήταν σύζυγος του οφειλέτη ή συγγενής εξ αίματος μέχρι και του τρίτου βαθμού ή εξ αγχιστείας μέχρι δευτέρου βαθμού ή πρόσωπο με το οποίο ο οφειλέτης συζούσε το τελευταίο έτος πριν από τη διενέργεια της πράξης. Επί αντισυμβαλλομένου 31 Κοτσίρης Λ., ό.π., σελ. 401. 32 Η ζημία εδώ, σε αντίθεση με τις πράξεις του άρθρ. 42 ΠτΚ πρέπει να αποδειχθεί. 26

νομικού προσώπου το τεκμήριο της γνώσης αφορά τα ως άνω πρόσωπα, εφόσον κατά τη διενέργεια της πράξης είχαν την ιδιότητα του ιδρυτή ή διοικητή ή διευθυντή ή διαχειριστή του». Το τεκμήριο αυτό είναι μαχητό, ο αντισυμβαλλόμενος δηλαδή μπορεί να το ανατρέψει, αποδεικνύοντας ότι δεν γνώριζε πράγματι την παύση πληρωμών του οφειλέτη 33. Οι πράξεις λοιπόν, δυνητικής ανάκλησης αναφέρονται στο άρθρο αυτό, κατά τρόπο γενικό, σε αντίθεση προς εκείνες του άρθρου 42 ΠτΚ, συνιστούν δε συνήθεις, πάσης φύσεως πράξεις του εμπορικού βίου. Το δε δικαστήριο, με αίτημα του συνδίκου, έχει ευρεία ευχέρεια να ανακαλεί κυριαρχικά τις πράξεις αυτές ή όχι. Ωστόσο, η απόφασή του πρέπει να καθιστά εφικτό τον αναιρετικό έλεγχο. Αναλυτικότερα, οι προϋποθέσεις για την ανάκληση των πράξεων του άρθρου 43 ΠτΚ είναι οι εξής: α) Η πράξη να έγινε μέσα στην ύποπτη περίοδο. Αντίθετα, πράξεις διενεργηθείσες πριν από την ύποπτη περίοδο, μπορούν να διαρρηχθούν κατά τις γενικές διατάξεις του ΑΚ (άρθρ. 939 επ.) ή να ανακληθούν ως δόλιες πράξεις, ενεργηθείσες εντός της τελευταίας πενταετίας, κατά το άρθρο 44 ΠτΚ. β) Ο αντισυμβαλλόμενος του πτωχού πρέπει να τελούσε εν γνώσει της παύσης των πληρωμών του τελευταίου, ήδη κατά το χρόνο της διενέργειας της πράξης. Η επιγενόμενη γνώση δεν θίγει την πράξη 34. Επιπλέον, η γνώση αυτή πρέπει να είναι «αντικειμενική» με την έννοια της της γνώσης του πραγματικού γεγονότος της παύσης των πληρωμών - ενώ δεν απαιτείται δόλος εκείνου που συναλλάχθηκε ή κακή πίστη του ή σκοπός βλάβης της ομάδας των πιστωτών 35 -, «προσωπική», υπό την έννοια της ατομικής γνώσης και «ακριβής» υπό την έννοια της ασφαλούς και όχι της τεκμαιρόμενης γνώσης 36. Έτσι, δεν είναι ακριβής η γνώση η από φημολογίες για αφερεγγυότητα του οφειλέτη γενικά ή η πώληση ακινήτων σε χαμηλή τιμή ή ακόμα η κατάθεση από τρίτο κατά του οφειλέτη αίτηση πτώχευσης ως υποκατάστατο ατομικής εκτέλεσης ώστε να πιεστεί ο οφειλέτης να ικανοποιήσει την απαίτηση του αιτούντα. 33 Ψυχομάνης Σ., ό.π., 2012, σελ. 357. 34 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 407. 35 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 407. 36 Ψυχομάνης, Σ., ό.π, 2012, σελ. 358. 27

Η διάταξη του άρθρου 43 2 ΠτΚ εισάγει μαχητό τεκμήριο γνώσης, όταν ο αντισυμβαλλόμενος φυσικό ή νομικό πρόσωπο, είχε ορισμένες ιδιότητες ή σχέσεις με τον οφειλέτη. Τέτοιες είναι: α) σύζυγος, β) συγγενής εξ αίματος μέχρι τρίτου βαθμού ή συγγενής εξ αγχιστείας μέχρι δεύτερου βαθμού, πρόσωπο που συζούσε με τον οφειλέτη το τελευταίο έτος πριν από τη διενέργεια της πράξης και δ) επί αντισυμβαλλόμενου νομικού προσώπου, τα ως άνω πρόσωπα να είχαν την ιδιότητα ιδρυτή ή διοικητή ή διευθυντή ή διαχειριστή του. Τέλος, ο νόμος θέτει χρονικό περιορισμό ισχύος του τεκμηρίου και συγκεκριμένα ένα έτος από την κήρυξη της πτώχευσης. Εάν παρέλθει το έτος, ο σύνδικος πρέπει να αποδείξει τη γνώση 37. γ) Η πράξη πρέπει να ήταν επιζήμια για την ομάδα των πιστωτών. Συγκεκριμένα, ζημία της ομάδας υπάρχει όταν με οποιοδήποτε τρόπο παραβλάπτεται η δυνατότητα ικανοποίησης των πτωχευτικών πιστωτών. Συνεπώς, ζημία δεν υπάρχει όταν παρά την πράξη, η πτωχευτική περιουσία επαρκεί για να ικανοποιηθούν όλοι οι δανειστές. Η ζημία της ομάδας των πιστωτών μπορεί να συνίσταται είτε σε μείωση του ενεργητικού της πτωχευτικής περιουσίας είτε σε αύξηση του παθητικού της. Δεν ενδιαφέρει εάν ζημιώνονται μόνο οι ανέγγυοι ή μόνο οι ενέγγυοι πιστωτές. Έστω κι αν ζημιώνεται μόνο μια κατηγορία πτωχευτικών πιστωτών αρκεί για την ύπαρξη του στοιχείου της. Επιπλέον, η επιζήμια πράξη πρέπει να αναφέρεται σε στοιχείο το οποίο θα περιέλθει στην πτωχευτική περιουσία από την οποία και ικανοποιούνται οι πιστωτές. Συνεπώς, αν η πράξη αναφέρεται σε αγαθά που δεν εμπίπτουν στην πτωχευτική περιουσία, δεν υπάρχει βλάβη της ομάδας των πιστωτών, π.χ. η αποποίηση κληρονομίας ή κληροδοσίας δεν προκαλεί βλάβη στην ομάδα των πιστωτών 38. Η ζημία είναι γεγονός αντικειμενικό, ανεξάρτητο από οποιαδήποτε πρόθεση του οφειλέτη ή του τρίτου να επιφέρει με την πράξη του βλάβη στην ομάδα των πιστωτών, ενώ ο σύνδικος είναι εκείνος που φέρει το βάρος απόδειξης ότι η πράξη είναι επιζήμια για την ομάδα. 37 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 408, Περάκης Ε., ό.π., 2012, σελ. 279. 38 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 410. 28

4.4.2) Πεδίο εφαρμογής της δυνητικής ανάκλησης Δυνητικά ανακλητές πράξεις είναι κάθε αμφοτεροβαρής πράξη του οφειλέτη και κάθε πληρωμή που έγινε από τον τελευταίο λόγω ληξιπρόθεσμων χρεών. Ως «αμφοτεροβαρής πράξη» νοείται κάθε αμφοτεροβαρής σύμβαση, η οποία έχει μεν καταρτισθεί από τον πτωχεύσαντα εντός της ύποπτης περιόδου, δεν καταλαμβάνεται όμως από το εύρος εφαρμογής του άρθρου 42 ΠτΚ. Υπάγονται επομένως, στη συγκεκριμένη κατηγορία πράξεων δυνητικής ανάκλησης οι αμφοτεροβαρείς συμβάσεις με αντικείμενο παροχής εκ μέρους του πτωχεύσαντα οτιδήποτε άλλο πλην πληρωμής, καταβολής, δηλαδή, χρηματικού ποσού προς εξόφληση χρέους. Η διάταξη του άρθρου 43 1 ΠτΚ καταλαμβάνει ουσιαστικά τις εκ μέρους του πτωχεύσαντα πράξεις εκπλήρωσης μίας μη χρηματικής οφειλής από αμφοτεροβαρή σύμβαση, όπως πωλήσεις πραγμάτων, ανταλλαγές, παροχή δανείων, εκμισθώσεις πραγμάτων, εργολαβίες. Αυτές οι αμφοτεροβαρείς συμβάσεις υπόκεινται σε ανάκληση εφόσον ο αντισυμβαλλόμενος του πτωχεύσαντα τελούσε σε γνώση της παύσης των πληρωμών και η πράξη ήταν επιζήμια για την ομάδα των πιστωτών 39. Όσον αφορά τον τρίτο που έχει εκπληρώσει τη χρηματική του αντιπαροχή, σε περίπτωση ανακλήσεως, θα καταστεί ως προς την απαίτηση επιστροφής της, ομαδικός και όχι πτωχευτικός πιστωτής (άρθρ. 50 2 ΠτΚ), καθώς η σχετική του αξίωση προέρχεται από τη δράση του συνδίκου. Προϋπόθεση είναι η αντιπαροχή να διατηρεί την ταυτότητά της, δηλαδή την ατομικότητά της στην πτωχευτική περιουσία ή η αξία της τελευταίας να αυξήθηκε κατά την αξία της αντιπαροχής. Εάν δεν συντρέχει κάποια από τις εναλλακτικές αυτής της προϋπόθεσης, ο αντισυμβαλλόμενος θα ικανοποιηθεί ως πτωχευτικός πιστωτής 40. Ως «κάθε πληρωμή» νοούνται οι ομαλές πληρωμές ληξιπρόθεσμων χρεών, οι οποίες έγιναν με μετρητά ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, ανταποκρινόμενο στη συμφωνία μεταξύ πτωχεύσαντα και αντισυμβαλλομένου και επομένως δεν υπόκεινται σε 39 Ψυχομάνης Σ., ό.π., 2012, σελ. 359. 40 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 411. 29

υποχρεωτική ανάκληση κατά το άρθρο 42 ΠτΚ. Αρκεί να συντρέχουν, εν προκειμένω, οι προϋποθέσεις της εκ μέρους του αντισυμβαλλομένου γνώσης της παύσεως των πληρωμών και το επιζήμιο της πράξης για την ομάδα των πιστωτών 41. Τέλος, σε ανάκληση υπόκεινται οι πληρωμές από τον οφειλέτη και όχι οι οφειλές προς τον οφειλέτη. Με την ανάκληση της πληρωμής ο δανειστής υποχρεούται να επιστρέψει στην ομάδα ό,τι έλαβε, ικανοποιούμενος ως πτωχευτικός πιστωτής, λόγω επαναφοράς εκ του νόμου σε ισχύ της εξοφληθείσας απαίτησής του (άρθρ. 50 1 ΠτΚ) 42. 4.4.3) Εξαιρετική περίπτωση του άρθρου 47 ΠτΚ Την αρχή του άρθρου 43 ΠτΚ σχετικά με τη δυνατότητα ανάκλησης της πληρωμής ληξιπρόθεσμου χρέους προς τρίτο που τελεί εν γνώσει της παύσης πληρωμών, διασπά η εξαιρετική διάταξη του άρθρου 47 ΠτΚ 43 υπέρ του κομιστή χρηματογράφου, όπως συναλλαγματικής, επιταγής και γραμματίου εις διαταγή. Το άρθρο αυτό κατοχυρώνει την κυκλοφοριακή δύναμη των χρηματογράφων 44 και έχει σκοπό να αποτρέψει ζημία του κομιστή του τίτλου. Ο κώδικας προβλέπει περίπτωση ανακλητικής αξίωσης κατά εκείνων των προσώπων που μέσα στην ύποπτη περίοδο θέτουν κατά το δίκαιο των αξιογράφων τον πιστωτικό τίτλο σε κυκλοφορία. Ειδικότερα, πρόσωπα κατά των οποίων στρέφεται η αγωγή ανάκλησης είναι ο εκδότης σε περίπτωση συναλλαγματικής και ο πρώτος οπισθογράφος σε περίπτωση επιταγής και γραμματίου σε διαταγή, εφόσον αυτός κατά το χρόνο έκδοσης ή οπισθογράφησης αντιστοίχως, γνώριζε την παύση πληρωμών του άμεσου οφειλέτη, δηλαδή του πληρωτή επί συναλλαγματικής ή του εκδότη επί γραμματίου σε διαταγή και επιταγής. 41 Ψυχομάνης Σ., ό.π., 2012, σελ. 359. 42 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 411. 43 Η διάταξη επαναφέρει τη διάταξη του καταργηθέντος άρθρου 540 ΕμπΝ. 44 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 412, Ψυχομάνης Σ., ό.π., 2012, σελ. 360, Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2008/664. 30

4.5) Δόλια βλάβη των πιστωτών Το άρθρο 44 ΠτΚ καθιερώνει ένα νέο είδος ανάκλησης, αποσυνδεδεμένο από την ύποπτη περίοδο. Πρόκειται για την ανάκληση πράξεων που διενεργήθηκαν την τελευταία πενταετία πριν από την κήρυξη της πτώχευσης, ανεξάρτητα από το εάν η πτώχευση κηρύχθηκε λόγω παύσης πληρωμών ή επαπειλούμενης αδυναμίας πληρωμών. Η πράξη ανακαλείται με δύο προϋποθέσεις: α) ο οφειλέτης πρέπει να ενήργησε δόλια 45, θέλησε δηλαδή «να ζημιώσει τους πιστωτές του ή να ωφελήσει ορισμένους σε βάρος άλλων». συμβαίνει Αν δεν υπήρχαν πιστωτές τη συγκεκριμένη στιγμή δεν νοείται δόλος, το ίδιο δε και αν οι υπάρχοντες τότε πιστωτές στη συνέχεια εξοφλήθηκαν. Επιπλέον, οι πράξεις του οφειλέτη πρέπει να διενεργήθηκαν μέσα στην τελευταία πενταετία πριν την κήρυξη της πτώχευσης. Απαιτείται, ακόμα, γνώση του τρίτου, δηλαδή ο τρίτος πρέπει κατά το χρόνο διενέργειας της πράξης να γνώριζε το δόλο του οφειλέτη, ενώ δεν απαιτείται να είναι πιστωτής. Χρειάζεται όμως, να έχει θετική γνώση, αλλά όχι και να επιδιώκει απαραιτήτως τη ζημία των πιστωτών. Σε αντίθεση με τις περιπτώσεις δυνητικής ανάκλησης του άρθρου 43 ΠτΚ, δεν προβλέπεται τεκμήριο γνώσης 46. Τέλος, απαιτείται επέλευση ζημίας των πιστωτών και συγκεκριμένα πρέπει να επήλθε αντικειμενικά η ζημία σε βάρος των πιστωτών και όχι απλώς να επιδιώκεται 47. Η συνδρομή των προϋποθέσεων είναι αποδεικτέα από τον σύνδικο. Η διάταξη του άρθρου 44 ΠτΚ εφαρμόζεται σε κάθε πράξη υποχρεωτικής ή δυνητικής ανάκλησης. Σε περίπτωση που η πράξη εμπίπτει στις διατάξεις των άρθρων 42 και 43 ΠτΚ, δηλαδή έχει γίνει μέσα στην ύποπτη περίοδο, θα εφαρμοστούν αυτές 48 χωρίς την ανάγκη συνδρομής των προϋποθέσεων του άρθρου 44 ΠτΚ. Συνεπώς, η πρακτική σημασία του άρθρου 44 ΠτΚ βρίσκεται κατ' αναλογία προς τις διατάξεις περί καταδολίευσης δανειστών 45 Δεν αρκεί ενδεχόμενος δόλος του οφειλέτη σύμφωνα με τον Περάκη (ό.π., 2012, σελ. 281), ομοίως Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2008/664, αντίθετος ο Κοτσίρης (ό.π., 2008, σελ. 414) που υποστηρίζει πως το στοιχείο του δόλου υπάρχει και όταν ο οφειλέτης αποδέχεται το αποτέλεσμα και δεν το αποφεύγει (ενδεχόμενος δόλος). 46 Σωτηρόπουλος Γ., Ο νέος πτωχευτικός κώδικας: Από την «πτώχευση» στην «εξυγίανση» του ελληνικού πτωχευτικού δικαίου, ΧρΙΔ 2008/295. 47 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 414. 48 Κοτσίρης Λ., ό.π., 2008, σελ. 415, Περάκης Ε., ό.π., 2012, σελ. 282. 31

(άρθρ. 939 επ. ΑΚ) για τις πράξεις που έχουν γίνει πριν από την ύποπτη περίοδο και μέχρι τη συμπλήρωση πενταετίας από την κήρυξη της πτώχευσης. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΡΑΞΕΙΣ ΕΞΑΙΡΟΥΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΚΛΗΣΗ Ανεξάρτητα από τον οποιονδήποτε χαρακτηρισμό τους, ως πράξεων υποχρεωτικής ή δυνητικής ανάκλησης ή δόλιων πράξεων, ορισμένες πράξεις του πτωχεύσαντα, που επιχειρήθηκαν κατά την ύποπτη περίοδο ή με δόλο εντός της τελευταίας πενταετίας, εξαιρούνται ρητά από την πτωχευτική ανάκληση, ιδίως λόγω της μικρής οικονομικής τους σημασίας (συνήθεις πράξεις) ή των ιδιαίτερων συνθηκών της άσκησής τους. Τις πράξεις αυτές και την αιτία της εξαίρεσής τους απαριθμούν τα άρθρα 45 και 46 ΠτΚ. 5.1) Συνηθισμένες πράξεις της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας του οφειλέτη Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 45 περ. α' ΠτΚ δεν ανακαλούνται οι κάτωθι πράξεις: «Οι συνηθισμένες πράξεις της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας του οφειλέτη που διενεργήθηκαν κάτω από κανονικές συνθήκες και μέσα στα όρια των συνήθων συναλλαγών του». Τέτοιες πράξεις είναι π.χ. οι αγορές ή οι πωλήσεις εμπορευμάτων από καταστήματα ένδυσης, υποδημάτων, τροφίμων κ.λ.π., οι πληρωμές μισθών σε εργαζομένους, η καταβολή οφειλόμενων φόρων 49. Με τη ρύθμιση αυτή επιδιώκεται αφενός η προστασία των ανυποψίαστων συναλλασσομένων και αφετέρου η αποτροπή του αποκλεισμού του οφειλέτη από τις συναλλαγές όταν πρόκειται για πράξεις 49 Ψυχομάνης Σ., ό.π., 2012, σελ. 362. 32