2015 Ευρώπη: Πύλη για την ανακάλυψη όλου του κόσμου

Εκπαιδευτικά θεματικά πακέτα (ΚΙΤ) για ευρωπαϊκά θέματα Τ4Ε 2015 Ευρώπη: Πύλη για την ανακάλυψη όλου του κόσμου Teachers4Europe

Οδηγιεσ χρησησ Το αρχείο που χρησιμοποιείτε είναι μια διαδραστική ηλεκτρονική έκδοση. Για την καλύτερη χρήση του απαιτείται σύνδεση στο διαδίκτυο. Kάνοντας κλικ στα στοιχεία με γκρι χρώμα μεταφέρεστε στις ανάλογες ηλεκτρονικές διευθύνσεις. Καλή διασκέδαση! Καλή ανάγνωση! Όλγα Μιχαηλίδου (Δασκάλα Τ4Ε) : olgmichai@sch.gr

3 Ευρώπη: Πύλη για την ανακάλυψη όλου του κόσμου Μέχρι τον 13ο αιώνα μ. Χ. ο γνωστός κόσμος εκτίνονταν στα όρια της Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι άρχισαν, από τα τέλη του 13ου αιώνα, να επεκτείνουν τη γνώση τους για τον κόσμο. Έτσι, μέσα σε δύο περίπου αιώνες υπερδιπλασίασαν τον γνωστό τους κόσμο, βρίσκοντας νέους τόπους στους οποίους θα δραστηριοποιήθηκαν. Η δραστηριότητά τους αυτή οδήγησε σιγά-σιγά στον σημερινό κόσμο όπως τον ξέρουμε. Επιμέλεια κειμένων: Όλγα Μιχαηλίδου (Δασκάλα Τ4Ε) Για να ανακαλυφθεί ο σημερινός μας κόσμος χρειάστηκε το θάρρος, το όραμα και η αποφασιστικότητα μερικών σπάνιων ανθρώπων οι οποίοι ήταν έτοιμοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους για να εξερευνήσουν, όχι μόνο τα όρια του πλανήτη, αλλά και τα όρια της ανθρώπινης θέλησης. Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί; Ίσως γιατί αυτό τους έκανε περισσότερο ευτυχισμένους! Εσείς τι λέτε; Ποια ήταν τα κίνητρά τους; Σκεφτήκατε τι ψυχικό σθένος θα έπρεπε να είχαν οι πρώτοι εξερευνητές; Χωρίς χάρτες, χωρίς πυξίδες, με μόνους οδηγούς τον ήλιο, το φεγγάρι και τα άστρα να κατορθώνουν και να ακολουθούν το σωστό δρόμο; Γιατί αυτοί οι άνθρωποι αποφάσιζαν αυτά τα επικίνδυνα ταξίδια σε άγνωστους τόπους; Μερικοί ταξίδευαν από απλή περιέργεια για να δουν τι υπήρχε πέρα από τους μεγάλους ωκεανούς. Άλλοι πήγαιναν σε αναζήτηση χρυσού και πλούτου, άλλοι για να διαδώσουν την θρησκευτική τους πίστη και μερικοί από αληθινό πάθος για την επιστήμη. Η δόξα, η περιέργεια, το χρυσάφι, η επιστήμη και η θρησκεία ήταν οι βασικοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι αυτοί, διακινδύνευαν τη ζωή τους, ξεκινώντας για τόσο μεγάλες και τρομακτικές περιπέτειες! Η ιστορία, ακόμη, λέει ότι άλλοι ξεκίνησαν σπρωγμένοι από περιέργεια και ανήσυχο πνεύμα και άλλοι από επιθυμία για πλουτισμό και κυριαρχία.

4 Πώς άρχισε η κατάκτηση του κόσμου; Πρώτα ταξιδεύοντας προς τα ανατολικά: Ο Μάρκο Πόλο έφτασε τότε μέχρι την Κίνα ανοίγοντας τον δρόμο του μεταξιού, μαζί με αυτόν της γνώσης. Περισσότερο από ενάμιση αιώνα αργότερα, το 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος, προσπαθώντας να βρει δρόμο προς τις Ινδίες πλέοντας προς τα δυτικά, ανακαλύπτει την Αμερική. Σχεδόν συγχρόνως ο Μπαρτολομέ Ντίαζ φτάνει στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, το νοτιότερο άκρο της αφρικανικής ηπείρου. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Βάσκο ντα Γκάμα το παραπλέει και φτάνει στην Ινδία πλέοντας ανατολικά. Τον 16ο αιώνα ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος παραπλέει και την αμερικανική ήπειρο μέσα από τον πορθμό που μέχρι σήμερα φέρει το όνομά του. Ποιοι ήταν εκείνοι που πρωτοστάτησαν για την ανακάλυψή του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα; Χριστόφορος Κολόμβος (1451-1506) Γνωρίζετε με τι μέσα έβρισκαν την πορεία τους; Με τον αστρολάβο, την πυξίδα, τον εξάντα, την διάταξη των άστρων στον ουρανό! Δείτε αυτό! http://www.slideboom.com/presentations/611442/ppt Σύμφωνα με την παράδοση, το 1484 ο βασιλιάς άκουσε την πρόταση του Κολόμβου να σαλπάρει με προορισμό την Ανατολή πηγαίνοντας δυτικά και παρέπεμψε την υπόθεση στο Συμβούλιο για τις Γεωγραφικές Υποθέσεις. Μετά από μία δημόσια ακρόαση, το Συμβούλιο απέρριψε το αίτημα, επιχειρηματολογώντας ότι ήταν πολύ ακριβό, ότι ο Κολόμβος ήταν μόνο ένας «οραματιστής», ότι είχε άδικο όσον αφορά στις αποστάσεις και τις μετρήσεις, ότι στην Δύση βρίσκονταν μόνο ανάξιοι λόγου «βράχοι», και ότι τέτοιο σχέδιο ήταν αντίθετο με τη δέσμευση της Πορτογαλίας να βρει έναν ανατολικό δρόμο για την Κίνα, περιπλέοντας την Αφρική. Τελικά, μετά από χρόνια προσπαθειών, την αποστολή του Κολόμβου αποτελούσαν δύο καραβέλες (μικρά ελαφρά πλοία), το Πίντα, το Σάντα Κλάρα, και μία ναυαρχίδα, ονόματι Σάντα Μαρία. Τα πλοία μετέφεραν προμήθειες ενός χρόνου, σε μία εποχή όπου δύο εβδομάδες στη θάλασσα θεωρούνταν μεγάλο ταξίδι. Στις 3 Αυγούστου 1492, ο στολίσκος ξεκίνησε το ταξίδι του προς τη Δύση. Μια νέα εποχή άρχισε για την ανθρωπότητα στις 12 Οκτωβρίου 1492 όταν ο Κολόμβος ύψωσε το βασιλικό λάβαρο στην ξηρά και σύντομα οι περίεργοι ιθαγενείς βγήκαν από τις κρυψώνες τους και χαιρέτησαν τους επισκέπτες. Το μέρος της άφιξης του Κολόμβου παραμένει αντικείμενο διαμάχης. (http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a7%cf%81%ce%b 9%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%82_%CE%9A %CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%82) Διάρκεια ταξιδιού: 3 μήνες

5 Ποιοι ήταν εκείνοι που πρωτοστάτησαν για την ανακάλυψή του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα; Γεννήθηκε το 1254 στη Βενετία. Εκείνη την εποχή οι κάτοικοι της Ευρώπης δεν ήξεραν σχεδόν τίποτε για την Άπω Ανατολή, μια περιοχή που συνδεόταν με παράξενες εξωτικές ιστορίες αλλά και με αμύθητα πλούτη. Μάρκο Πόλο Έτσι το 1271 ο Νικολό Πόλο με τον αδελφό του Ματέο και το γιό του Μάρκο, ξεκινούν για ένα περιπετειώδες ταξίδι που θα διαρκούσε 24 χρόνια. Διασχίζοντας τη Μικρά Ασία, τη Μεσοποταμία, την Κεντρική Ασία, - κυρίως με άλογα και πλοία - μια απόσταση 16.000 χιλιομέτρων (32 φορές την απόσταση Αθήνας-Θεσσαλονίκης), φτάνουν μετά από 30 μήνες στο βασίλειο του Μεγάλου Χάνου των Μογγόλων, του αυτοκράτορα της Κίνας, Κουμπλάι Χαν. (1254-1324) Για εκατοντάδες χρόνια μετά, οι περιπέτειες του Μάρκο Πόλο ήταν οι μόνες πληροφορίες που είχαν οι Ευρωπαίοι για την Κίνα και την Άπω Ανατολή! Παρατηρητικός και εξαιρετικά έξυπνος ο Μάρκο Πόλο περιέγραψε στις διηγήσεις του και έκανε γνωστά τα ήθη, τα έθιμα και τα γνωρίσματα λαών εντελώς άγνωστων στη Δύση. Για εκατοντάδες χρόνια μετά, οι περιπέτειες του Μάρκο Πόλο ήταν οι μόνες πληροφορίες που είχαν οι Ευρωπαίοι για την Κίνα και την Άπω Ανατολή. Σχεδόν 200 χρόνια μετά, ο Χριστόφορος Κολόμβος χρησιμοποίησε στοιχεία από το έργο του Μάρκο Πόλο για να υπολογίσει την απόσταση που θα έπρεπε να διασχίσει κανείς από τα δυτικά για να φτάσει στην Κίνα. Απόσταση ταξιδιού: 16.000 χιλιόμετρα Διάρκεια ταξιδιού: 30 μήνες

6 Ποιοι ήταν εκείνοι που πρωτοστάτησαν για την ανακάλυψή του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα; Βαρθολομαίος Ντιάζ (1450-1500) Ο Βαρθολομαίος Ντιάζ, πεπειραμένος και αξιόπιστος πλοίαρχος, επιφορτίστηκε από τον βασιλιά της Πορτογαλίας Ιωάννη Β να εξερευνήσει τις ακτές της Αφρικής, νότια του κόλπου της Γουινέας. Αφού προετοίμασε το ταξίδι του με μεγάλη προσοχή, ξεκίνησε από τη Λισσαβόνα, το 1487, με δύο καραβέλες και ένα ανεφοδιαστικό πλοίο, έχοντας σκοπό να βρει το νοτιότερο άκρο της αφρικανικής ηπείρου. Πράγματι, ο στολίσκος του Ντιάζ, μετά από ταξίδι τριών μηνών, πέρασε το νοτιότερο σημείο στο οποίο είχαν φτάσει μέχρι τότε Πορτογάλοι εξερευνητές και μπήκε σε αχαρτογράφητα νερά. Προκειμένου να αποφύγει άγριες καταιγίδες ο Ντιάζ αποφάσισε να πλεύσει ακόμη πιο νότια παρακάμπτοντας, χωρίς να το ξέρει, το νοτιότερο άκρο της Αφρικής. Αφού ξέφυγε από την κακοκαιρία, κινήθηκε προς τα βόρεια όπου συνάντησε, και πάλι, τις ακτές της Αφρικής. Κατά την επιστροφή του συνειδητοποίησε τι ακριβώς είχε συμβεί. Παραπλέοντας τις ακτές της νότιας Αφρικής, ο Ντιάζ εντόπισε ένα μεγάλο ακρωτήριο, με βράχους από γρανίτη. Εκεί αποβιβάστηκε και εγκατέστησε τα σύμβολα της πορτογαλικής κυριαρχίας για να σημαδέψει αυτό που είχε εκλάβει ως το νοτιότερο άκρο της Αφρικής. Στην πραγματικότητα είχε χάσει το νοτιότερο άκρο της Αφρικής, που βρισκόταν πάνω από 200 χιλ. προς τα νοτιοανατολικά. Ονόμασε την ανακάλυψή του Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Φτάνοντας στην Πορτογαλία, στο τέλος του 1488, ύστερα από 16 μήνες ταξιδιού, έγινε δεκτός ως ήρωας. Ο δρόμος προς τις Ινδίες ήταν πια ανοιχτός. (Μια φορά κι ένα καιρό ήταν ο άνθρωπος: http://www.youtube. com/watch?v=dz7q_-o-nr0) Διάρκεια ταξιδιού: 16 μήνες

7 Ποιοι ήταν εκείνοι που πρωτοστάτησαν για την ανακάλυψή του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα; Ο Βάσκο ντα Γκάμα ήταν μεγάλος Πορτογάλος θαλασσοπόρος ο οποίος πρώτος συνέδεσε θαλάσσια την Ευρώπη με την Ινδία κάνοντας των περίπλου της Αφρικής. Το 1497, στις 8 Ιουλίου, ο Βάσκο ντα Γκάμα απέπλευσε από την Λισσαβώνα με 4 πλοία και 169 άνδρες για πλήρωμα. Βάσκο Ντε Γκάμα (1469-1525) Ο Βάσκο ντα Γκάμα ήταν μεγάλος Πορτογάλος θαλασσοπόρος ο οποίος πρώτος συνέδεσε θαλάσσια την Ευρώπη με την Ινδία κάνοντας των περίπλου της Αφρικής. Με ενδιάμεσους σταθμούς τα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου και την Αγία Ελένη έφτασε στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας στις 8 Νοεμβρίου. Από εκεί και πέρα οι δυσκολίες της αποστολής έγιναν πολλές και μεγάλες, με σημαντικότερη την ασθένεια των ανδρών του από σκορβούτο λόγω έλλειψης νωπής τροφής και λαχανικών. Τον Μάρτιο του 1498 έφτασε στην Μοζαμβίκη και στις 12 Απριλίου έφτασε στο Μαλίντι της σημερινής Κένυας. Από εκεί με την βοήθεια πλοηγού που του παραχώρησε ο τοπικός φύλαρχος ξεκίνησε για την Καλκούτα της Ινδίας όπου έφτασε τον Μάιο του 1498. Η αναγνώριση για τον μεγάλο θαλασσοπόρο ήρθε 21 ολόκληρα χρόνια μετά και ενώ ήταν παραγκωνισμένος όλο αυτό το διάστημα. Ο νέος βασιλιάς της Πορτογαλίας Ιωάννης Γ του απένειμε τον τίτλο του Αντιβασιλέα της Ινδίας το 1524. Τέσσερις μήνες μετά ο Βάσκο ντα Γκάμα πέθανε σε ηλικία 55 ετών. Δείτε κι αυτό! http://issuu.com/ydronaftes/docs/seafarers Απόσταση ταξιδιού: 24.000 μίλια Διάρκεια ταξιδιού: 24 μήνες

8 Ποιοι ήταν εκείνοι που πρωτοστάτησαν για την ανακάλυψή του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα; Φερδινάνδος Μαγγελάνος (1480-1521) O Μαγγελάνος ήταν ο πρώτος που διέσχισε τον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο δεύτερος καπετάνιος του μετά τον θάνατο του Μαγγελάνου στις Φιλιππίνες ολοκλήρωσε τον πρώτο περίπλου της γης Ηγήθηκε της αποστολής που πέτυχε τον πρώτο περίπλου της Γης. Δεν κατάφερε να ολοκληρώσει το ταξίδι του προς τα Δυτικά, καθώς σκοτώθηκε από ιθαγενείς στρατιώτες. Από τα 5 πλοία και τα περίπου 250 ατομα των πληρωμάτων τους που ξεκίνησαν μαζί με τον Μαγγελάνο το 1519, μόνο ένα πλοίο με 18 μόλις άνδρες πλήρωμα κατάφεραν να επιστρέψουν στην Ισπανία το 1522, ολοκληρώνοντας έτσι τον περίπλου. Καπετάνιος του ήταν ο Βάσκος Χουάν Σεμπάστιαν Ελκάνο, που ανέλαβε τη διοίκηση μετά το θάνατο του Μαγγελάνου. Έγινε επίσης ο πρώτος που ηγήθηκε μιας ευρωπαϊκής αποστολής προς τα δυτικά της Ευρώπης και την Ασία, και που διέσχισε τον Ειρηνικό Ωκεανό. Έτσι ξεκίνησε ο Μαγγελάνος στις 20 Σεπτεμβρίου του 1519 για τον περίπλου της γης από το λιμάνι Σανλούκαρ ντε Μπαραμέδα επιβαίνοντας της καραβέλλας «Παναγία Τριάς», 140 μόλις τόνων με άλλα τέσσερα μικρότερα πλοία των οποίων τα πληρώματα αποτελούσαν 280 περίπου άνδρες, Πορτογάλοι, Γάλλοι και Φλαμανδοί. Η Εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων (http://users.sch.gr/maritheodo/historypi/section1/ploia/sitemap/sitemap.htm) Διάρκεια ταξιδιού: 19 μήνες

9 Ποιοι ήταν εκείνοι που πρωτοστάτησαν για την ανακάλυψή του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα; Τζέημς Κούκ (1728-1779) Ο Τζέημς Κουκ έζησε τον 18ο αιώνα και θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εξερευνητές και πλοηγούς όλων των εποχών. Τον Αύγουστο του 1768, ξεκίνησε δυτικά με το Εντέαβουρ (ένα πλοίο 30 μέτρων και 100 άτομα πλήρωμα) προς την Ταϊτή, με σκοπό να παρατηρήσει την έκλειψη της Αφροδίτης. Ο πραγματικός όμως σκοπός της αποστολής ήταν να ανακαλύψει μια άγνωστη έκτη ήπειρο. Αυτό που ανακάλυψε ήταν η Νέα Ζηλανδία και τα Ανατολικά παράλια της Αυστραλίας. Στο δεύτερο ταξίδι του έφτασε πολύ κοντά στην Ανταρκτική αλλά τα μεγάλα παγόβουνα και οι αντίξοες καιρικές συνθήκες τον ανάγκασαν να ανέβει βορειότερα προς τ ην Ταϊτή. Στο τρίτο και τελευταίο ταξίδι του, μία διένεξη με τους ντόπιους οι οποίοι έκλεψαν μια λέμβο από το πλοίο του, είχε σαν συνέπεια τον θάνατό του από τους ιθαγενείς. Ο Τζέημς Κουκ έκανε δυο φορές τον περίπλου της Γης και με τις επιστημονικές του γνώσεις κατάφερε να χαρτογραφήσει ένα σημαντικό κομμάτι του Ειρηνικού Ωκεανού, τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία, αλλάζοντας ουσιαστικά τα γεωγραφικά δεδομένα της εποχής. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι οι μετρήσεις του ήταν τόσο ακριβείς που οι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν τους χάρτες του μέχρι τον 20ο αιώνα. Συμβουλέψου το βιβλίο σου στο (http://eclass31.weebly.com/ iotasigmatauomicronrho943alpha-sigmatau900---epsilonnu972tauetataualphaalpha.html#.veqjzfmsv2e) Χάρτης των εξερευνήσεων http://highered.mheducation.com/sites/dl/ free/0072424370/43862/exploration.swf : Κάντε κλικ στο όνομα του εξερευνητή για να δείτε την πορεία του ταξιδιού του πάνω στο χάρτη. Διάρκεια ταξιδιού: 3 χρόνια

10 Ιδιαίτερα εποικοδομητική είναι η αναζήτηση υλικού με διαφορετικές οπτικές, καθώς έτσι επιτυγχάνεται η πολυπρισματική προσέγγιση της ιστορικής ύλης παράλληλα μέσα από την χρήση των ΤΠΕ και οι νεαροί ερευνητές δοκιμάζονται στην κριτική επεξεργασία της ιστορικής πληροφόρησης με απώτερο σκοπό να αναζητήσουν και οι ίδιοι/ιες άλλες πηγές και πλευρές της γνώσης. Συμπληρωματικό υλικό: Το συγκεκριμένο θεματικό πακέτο (ΚΙΤ) απευθύνεται σε παιδιά της ΣΤ τάξης και αφορά στην Α ενότητα του βιβλίου της Ιστορίας (σελ. 16-18). Στόχοι του πακέτου είναι: να αποτελέσει ένα πρόσθετο εκπαιδευτικό εργαλείο και συμπληρωματικό υποστηρικτικό υλικό στα χέρια των εκπαιδευτικών ώστε να μπορέσουν να διδάξουν με διαφορετικό τρόπο το θέμα αυτό καθώς η προσέγγιση αυτή κάνει την κατάκτηση της νέας γνώσης ελκυστική και ενδιαφέρουσα. Αποτελεί καινοτομικό τρόπο προσέγγισης της διδακτέας ύλης και μια πιο εμπεριστατωμένη οπτική του θέματος για τους/τις εκπαιδευτικούς που θέλουν να ξεπεράσουν διδακτικά όρια του σχολικού εγχειριδίου. Να βοηθήσει τους /τις μαθητές/τριες: Να κατανοήσουν σχετικές με την ενότητα έννοιες, όπως: ανακάλυψη, μεγάλοι εξερευνητές, σκοποί της ανακάλυψης, αποτελέσματα στο σημερινό κόσμο. Να ανακαλύψουν πόσο επηρέασαν οι ανακαλύψεις αυτές την σημερινή πραγματικότητα. Να προβληματιστούν σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των ανακαλύψεων αυτών. Να αντιληφθούν την δύναμη της προόδου που ώθησε τους εξερευνητές σε τόσο μεγάλα εγχειρήματα για την εποχή εκείνη. Να συζητήσουν και να προβληματιστούν για τη σημασία που είχαν τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου στη διαμόρφωση του σύγχρονου ευρωπαϊκού χώρου και του παγκόσμιου πολιτισμού, στη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου. Να μάθουν τους σπουδαιότερους εξερευνητές. Να καλλιεργήσουν τις ερευνητικές τους δεξιότητες. Να αποκτήσουν έναν πυρήνα γνώσεων με επέκταση την ανάπτυξη ικανοτήτων για παραγωγή νέων γνώσεων. Να επενδύσουν στην δημιουργική σκέψη. Να αποκτήσουν μια ευρωπαϊκή συνείδηση, όντας μέλη μιας ευρύτερης παγκόσμιας κοινότητας. Η δομή του είναι περιεκτική. Σε λίγη έκταση καλύπτει μια ύλη που στο σχολικό εγχειρίδιο είναι εκτεταμένη. Ιδιαίτερα εποικοδομητική είναι η αναζήτηση υλικού με διαφορετικές οπτικές, καθώς έτσι επιτυγχάνεται η πολυπρισματική προσέγγιση της ιστορικής ύλης παράλληλα μέσα από την χρήση των ΤΠΕ και οι νεαροί ερευνητές δοκιμάζονται στην κριτική επεξεργασία της ιστορικής πληροφόρησης με απώτερο σκοπό να αναζητήσουν και οι ίδιοι/ιες άλλες πηγές και πλευρές της γνώσης. Προτεινόμενες δραστηριότητες: Παιχνίδια ρόλων Σκέψου: Είσαι ο Χριστόφορος Κολόμβος πάνω στη Σάντα Μαρία. Σε ειδοποιούν ότι βλέπουν στεριά! Τι κάνεις; Είσαι στο πλήρωμα του Μάρκο Πόλο. Ποια αρμοδιότητα θα ήθελες να έχεις; Πώς φαντάζεσαι τη ζωή πάνω στο πλοίο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού;

11

ΕΥΡΩΠΑΪκη Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π Η ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2 0 1 5 Επιμέλεια έκδοσης: Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα (2015) Γραφιστική Επιμέλεια: Χρήστος Παπαδημητρίου (krispapadi@gmail.com) Το παρόν έντυπο δημιουργήθηκε για τις ανάγκες του προγράμματος, Teachers4Europe Ευρωπαϊκή Επιτροπή Aντιπροσωπεία στην Ελλάδα Βασιλίσσης Σοφίας 2, 106 74 Αθήνα, Τηλ. +30 210 72 72 100 Φαξ: +30 210 72 44 620 E-mail: comm-rep-athens@ec.europa.eu, Ιστοσελίδα: http://ec.europa.eu/greece Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα @EEAthina Ευρωπαϊκή Ένωση, [2015] Περαιτέρω χρήση επιτρέπεται με αναφορά στην πηγή. Η πολιτική περαιτέρω χρήσης εγγράφων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διέπεται από την απόφαση 2011/833/ΕΕ (ΕΕ L 330 της 14.12.2011, σ. 39). Catalogue number: IA-04-15-758-EL-N ISBN: 978-92-79-52288-8 DOI: 10.2775/66504 Teachers4Europe