TEI ΛΑΡΙΣΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΙΙ ΘΕΜΑ: ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΩΝ: ΑΡΚΟΜΑΝΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΠΕΡΓΑΝΤΗ ΕΛΕΝΗ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κα. ΚΥΠΑΡΙΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2009 2010 Περιεχόμενα
Εισαγωγή 1 Είδη παιδικής κακοποίησης σελ. 3 1.1 Παραμέληση σελ. 3 1.2 Συναισθηματική κακοποίηση σελ. 4 1.3 Λεκτική κακοποίηση σελ. 6 1.4 Σωματική κακοποίηση σελ. 7 1.5 Σεξουαλική κακοποίηση σελ. 11 1.6 Πρόληψη σελ. 13 Επίλογος σελ. 17 Βιβλιογραφία σελ. 18 Εισαγωγή
Το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις κατά τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για ένα ζήτημα, οι συνέπειες του οποίου έχουν διάρκεια και επηρεάζουν και τη μετέπειτα ζωή του παιδιού, μετατρέποντάς το σε έναν προβληματικό ενήλικο. Δημιουργεί άτομα με έντονα προβλήματα στις προσωπικές τους σχέσεις, τα οποία δυσκολεύονται να αγαπήσουν και να εμπιστευτούν, έχουν τάση προς καταχρήσεις, εμφανίζουν αγχώδεις διαταραχές, προβλήματα προσαρμοστικότητας και κατάθλιψη. Επίσης, οι άνθρωποι που υπέστησαν κακοποίηση όταν ήταν παιδιά ενδέχεται να προβούν οι ίδιοι σε κακοποίηση παιδιών όταν ενηλικιωθούν. 1. Είδη παιδικής κακοποίησης 1.1 Παραμέληση Η παραμέληση συνίσταται στη σωματική (έλλειψη τροφής, ένδυσης, στέγης, καθαριότητας και υγιεινής, καθώς και επιτήρησης), εκπαιδευτική (όταν ο γονιός/ κηδεμόνας δεν γράφει
το παιδί στο σχολείο, στερώντας το από την απαραίτητη εκπαίδευση), συναισθηματική (όταν το παιδί γίνεται μάρτυρας οικογενειακής βίας ή όταν οι γονείς / κηδεμόνες του το αγνοούν, αλλά και όταν το υποτιμούν, το απορρίπτουν, δεν του δείχνουν στοργή, το απομονώνουν, το τρομοκρατούν ή το εξωθούν σε εγκληματικές ή ταπεινωτικές συμπεριφορές) και στην ιατρική (όταν οι γονείς / κηδεμόνες δεν παρέχουν στο παιδί την απαραίτητη ιατρική βοήθεια, με κίνδυνο αυτό να ασθενήσει, να παρουσιάσει σοβαρά προβλήματα υγείας ή ακόμα και να πεθάνει. Ένα παιδί που παραμελείται από τους γονείς / κηδεμόνες του διακρίνεται από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: είναι λιποβαρές και κουρασμένο, συνήθως μόνο του ακόμα και νυχτερινές ώρες, η εξωτερική του εμφάνιση είναι ατημέλητη και η σωματική του υγιεινή κακή, ενδεχομένως πάσχει από χρόνια προβλήματα υγείας, τα οποία όμως δεν αντιμετωπίζονται, και επιδεικνύει προβλήματα συμπεριφοράς, αντικοινωνικές τάσεις, καθώς και δυσκολίες παρακολούθησης στο σχολείο. Παραμέληση παρατηρείται συνήθως σε μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες με πολύ νέους γονείς ή με πολλά παιδιά στην εφηβεία, με γονείς άνεργους ή χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, χρήστες ουσιών, με προβλήματα ψυχικής υγείας ή συναισθηματικά προβλήματα (χαμηλή αυτοεκτίμηση, γονείς που είχαν οι ίδιοι κακή σχέση με τους δικούς τους γονείς, κ.τ.λ.). Για την αντιμετώπιση της παραμέλησης απαιτείται εκπαίδευση των γονέων ως προς τη σωστή διαχείριση του ρόλου τους, αλλά και υποστήριξη από την πολιτεία που θα βασίζεται στην κοινωνική πολιτική. 1.2 Συναισθηματική κακοποίηση
Οι περισσότερες περιπτώσεις συναισθηματικής κακοποίησης συμβαίνουν για τους ίδιους ακριβώς λόγους για τους οποίους συμβαίνει και η σωματική κακοποίηση. Οι γονείς είναι ευάλωτοι στη δημιουργία σχέσεων κακοποίησης όταν οι πηγές άγχους στη ζωή τους πολλαπλασιάζονται και εκείνοι αποδεικνύονται ανίκανοι να τις χειριστούν. Οι πηγές άγχους καθιστούν περισσότερο πιθανή την άσκηση συναισθηματικής κακοποίησης. Πηγές άγχους μπορεί να είναι: Κοινωνικά: ανεργία, φτώχια, κοινωνική απομόνωση, διαζύγια, θάνατος Προβλήματα υγείας: παθολογικά προβλήματα, προβλήματα που σχετίζονται με την ψυχολογία του ατόμου. Αυτή η μορφή κακοποίησης εμφανίζεται όταν οι γονείς / κηδεμόνες αγνοούν το παιδί τους, το μειώνουν, το τρομοκρατούν ή το θέτουν σε κίνδυνο. Μπορεί να έχουν υπερβολικές απαιτήσεις από αυτό και να το κατηγορούν όταν δεν ανταποκρίνεται σε αυτές ή να το κάνουν να αισθάνεται ότι δεν αξίζει την αγάπη τους. Τέτοιες συμπεριφορές παρατηρούνται, βάσει ερευνών, σε οικογένειες που παρουσιάζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Οι επιπτώσεις της συναισθηματικής κακοποίησης είναι εξίσου σοβαρές με εκείνες της σωματικής τα μωρά που δεν δέχονται αγάπη και συναισθηματική κάλυψη εμφανίζουν αναπτυξιακά προβλήματα. Τα παιδιά που υπόκεινται σε τέτοιου είδους κακοποίηση εμφανίζουν ορισμένες φορές νευρωτική συμπεριφορά, στοιχεία παλινδρόμησης (όπως είναι το ρούφηγμα του αντίχειρα), βίαιη συμπεριφορά (π.χ. βασανίζουν ζώα), ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση και τάση για καταχρήσεις. Ωστόσο, η συναισθηματική κακοποίηση δεν εμφανίζει πολύ εμφανή συμπτώματα, γι αυτό και είναι δυσκολότερο να ανιχνευτεί.
Παραδείγματα συναισθηματικής κακοποίησης αποτελούν: * Οι φωνές και οι κραυγές. * Οι χαρακτηρισμοί «είσαι ηλίθιος», «είσαι κακό παιδί», «είσαι άχρηστος/η». * Η σύγκριση των παιδιών με άλλα παιδιά, εις βάρος του «δεν αξίζεις τίποτε», «ο ξάδελφος σου πάει καλύτερα από σένα» κλπ. * Η έλλειψη στοργής, αγάπης και τρυφερών εκδηλώσεων. * Η δημιουργία ενοχών «θα με κάνεις να πεθάνω», «εσύ φταις για όλα». * Η ταπείνωση του παιδιού «είσαι για πέταμα», «τι ήθελα και έκανα ένα παιδί σαν και σένα» κλπ * Οι απειλές εγκατάλειψης ή βίας «θα φύγω και θα σε παρατήσω», «θα σε κλείσω σε ίδρυμα», «θα σου σπάσω τα κόκαλα» κλπ. * Οι ακραίες μορφές τιμωρίας π.χ. στέρηση φαγητού, νερού, κλείδωμα σε σκοτεινούς χώρους, δέσιμο κλπ. 1.3 Λεκτική κακοποίηση Αποτελεί το βασικότερο, ίσως, είδος της συναισθηματικής κακοποίησης. Χαρακτηρίζεται από σχόλια που κάνουν το παιδί να νιώθει ανάξιο και χαζό, τελειομανία, αρνητικές προβλέψεις, συγκρίσεις, προσβολές, απειλές, βρίσιμο, ρίψη ευθυνών. Συμπτώματα Τα παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση μπορεί να παρουσιάσουν τα εξής συμπτώματα: χαμηλή αυτο-εικόνα,
ανικανότητα να εμπιστευτούν ή/και ν' αγαπήσουν κάποιον, επιθετική και συμπεριφορά με στοιχεία διάσπασης, παράνομες ενέργειες, θυμό/μανία, αυτοκαταστροφικές/αυτοτιμωρητικές πράξεις, παθητική ή/και απόμακρη στάση, ανησυχία και φοβίες, προβλήματα επίδοσης ή σχολική αποτυχία, μελαγχολικές τάσεις, εφιάλτες και πολλά άλλα. Επιπρόσθετα, καθώς η παιδική κακοποίηση καταστρέφει την διαδικασία της προσκόλλησης στους γονείς και τη δημιουργία αποτελεσματικών σχέσεων, τα παιδιά παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Συχνά, ο ενήλικας που έχει υποστεί κακοποίηση στα παιδικά του χρόνια δυσκολεύεται στην εγκαθίδρυση στενών προσωπικών σχέσεων και είναι πολύ πιθανό να του προκαλεί δυσκολία η σωματική εγγύτητα, το άγγιγμα, η οικειότητα και η εμπιστοσύνη στους άλλους. Αποτελέσματα μιας μελέτης συναισθηματικά κακοποιημένων παιδιών που διεξήχθη σε δύο φάσεις, στη νηπιακή και στην προσχολική τους ηλικία, είναι συνεπή στα χαρακτηριστικά του θυμού, της έλλειψης συνεργατικότητας, απουσίας προσκόλλησης στους γονείς, καθώς και στην απουσία δημιουργικότητας, επιμονής και ενθουσιασμού. Επιπλέον, τα παιδιά που έχουν βιώσει την απόρριψη έχουν περισσότερες πιθανότητες από εκείνα που ένιωθαν αποδεκτά να εκδηλώσουν εχθρότητα, παθητική ή επιθετική συμπεριφορά, να δημιουργούν εξαρτητικές σχέσεις, να έχουν αρνητική γνώμη για τον εαυτό και τις ικανότητες τους, καθώς και αρνητική αντίληψη για τον περιβάλλοντα κόσμο. 1.4 Σωματική κακοποίηση Η σωματική κακοποίηση συνίσταται σε κάθε είδους σωματική
επίθεση και κακομεταχείριση (ξύλο, δυνατό τράνταγμα, εγκαύματα που προκαλούνται επίτηδες κ.τ.λ.). Μεγάλο ποσοστό παιδιών υφίστανται τέτοιου είδους κακοποίηση, καθώς οι γονείς / κηδεμόνες τους δεν είναι πολύ συχνά σε θέση να ξεχωρίσουν τα όρια του θεμιτού και επιτρεπτού όταν τιμωρούν τα παιδιά ή δεν είναι σε θέση να ελέγξουν τις σωματικές τους αντιδράσεις. Γονείς μικρής ηλικίας, με άγνοια των γονικών τους καθηκόντων, με κακές εμπειρίες από τη δική τους σχέση με τους γονείς τους ή οι οποίοι κάνουν χρήση ουσιών ενδέχεται να προβούν σε τέτοιου είδους συμπεριφορά. Σύμφωνα με ενδεικτικές μελέτες σε όλο τον κόσμο, οι γονείς που κακοποιούν τα παιδιά τους μπορεί να αντιμετωπίζουν : Σοβαρές ψυχικές παθήσεις όπως κατάθλιψη, διαταραχή προσωπικότητας, σπανιότερα ακόμη και ψύχωση. Περιορισμένες νοητικές ικανότητες. Μεγάλο βαθμό δυσκολίας ώστε να καταφέρνουν να ελέγχουν επιθετικά τις εκρήξεις θυμού τους. Αίσθημα βαθιάς ανεπάρκειας για τον εαυτό τους και το ρόλο τους ως γονείς. Έντονη ανάγκη να αισθάνονται εξάρτηση και προσοχή από τους άλλους με αποτέλεσμα να «βλέπουν» τα παιδιά τους ως πηγή φροντίδας και βαθιάς αφοσίωσης και αναγνώρισης με αποτέλεσμα τα παιδιά τους να υιοθετούν ρόλο γονέα απέναντί τους. Κακές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς ως παιδιά. Οι περισσότεροι γονείς που κακοποιούν έχουν υπάρξει οι ίδιοι
θύματα κακοποίησης όταν ήταν παιδιά. Μέσα από την κακοποίηση των παιδιών τους χωρίς να το καταλαβαίνουν ελέγχουν και ανακουφίζουν τα δικά τους παιδικά τραύματα. Τα παιδιά που υφίστανται σωματική κακοποίηση φέρουν κακώσεις και μελανιές στο σώμα τους, παραπονιούνται συχνά για πόνους, εμφανίζουν τάσεις φυγής ή αυτοκαταστροφικές τάσεις, μειωμένη κοινωνικότητα και φόβο απέναντι στην προοπτική της επικοινωνίας του γιατρού ή του σχολικού συμβούλου με τους γονείς / κηδεμόνες τους. Σύμφωνα με έρευνες, οι πιθανότητες που έχουν τα άτομα που έχουν υποστεί σωματική κακοποίηση να κακοποιήσουν τα δικά τους παιδιά ανέρχονται σε ποσοστό 30%, ενώ έχει αποδειχτεί ότι η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει τη συνέχιση της θλιβερής αυτής συμπεριφοράς. Οι γονείς που κακοποιούν σπάνια εκδηλώνουν ενθάρρυνση απέναντι στα παιδιά τους. Τα συμβουλεύουν και τα καθοδηγούν λιγότερο συγκριτικά με άλλους γονείς ενώ τους στερούν και αναφαίρετα δικαιώματά τους όπως είναι το παιχνίδι. Από την άλλη πλευρά μπορεί αναφέρονται με άσχημο τρόπο για το παιδί τους και να του αποδίδουν αρνητικούς χαρακτηρισμούς όπως: «δύσκολο», «κακό», «προβληματικό» γεγονός που σημαίνει ότι ασυνείδητα η γνώμη που έχουν για τα παιδιά τους δεν είναι άλλη από αυτή που έχουν για τον εαυτό τους. Πολύ συχνά η κακοποίηση συνυπάρχει με παραμέληση δηλαδή τη στέρηση βασικών αγαθών για την ανάπτυξη του παιδιού, όπως ακατάλληλες συνθήκες σίτισης και στέρηση /απαγόρευση φαγητού, αδιαφορία για τη σχολική του επίδοση κ.α. Επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης
Κατά τη βρεφική και πρώτη παιδική ηλικία εκδηλώνονται κυρίως με έντονο κλάμα και εκρήξεις έντονου θυμού που δεν κατευνάζεται εύκολα ενώ τα παιδιά εμφανίζονται απαιτητικά και ανυπόμονα. Κατά τη μετέπειτα παιδική και εφηβική ηλικία τα παιδιά που έχουν υποστεί ή υπόκεινται σωματική βία έχουν: Φοβισμένη και επιφυλακτική στάση απέναντι στους άλλους. Δείχνουν να αποτραβιούνται στο ενδεχόμενο σωματικής επαφής ή στο άγγιγμα, κυρίως όταν βλέπουν απότομες κινήσεις π.χ σήκωμα χεριού. Έντονη ψυχοκινητική ανησυχία και υπερ-κινητικότητα Καταθλιπτικά συμπτώματα όπως χαμηλή αυτό-εκτίμηση, θλίψη, στεναχώρια, απάθεια. Χαμηλή σχολική επίδοση ακόμη και μαθησιακές δυσκολίες ως αποτέλεσμα του ψυχικού πόνου που βιώνουν. Διαταραχές συμπεριφοράς. Ο έντονος θυμός και η επιθετικότητα του κακοποιημένου παιδιού μπορεί να εκδηλωθεί με: αντιδραστική είτε επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους συνομήλικους ή μεγαλύτερούς του, καταστροφική συμπεριφορά σε παιχνίδια ή άλλα αντικείμενα, αυτο-επιθετική στάση απέναντι στον εαυτό του με απόπειρες αυτοκτονίας, αυτοτραυματισμούς, χρήση ναρκωτικών ουσιών. Επίσης, ο πόνος και η οργή από την κακοποίηση μπορεί να εξωτερικευτεί με αντικοινωνική συμπεριφορά και με παραβίαση ηθικών κανόνων ή και του ίδιου του νομικού πλαισίου. Σε κάποιες περιπτώσεις τα παιδιά μπορεί να εκδηλώσουν ψευτο-ωριμότητα ενώ μπορεί να καταβάλουν υπερβολική προσπάθεια να γίνουν αγαπητά και αποδεκτά από τους άλλους με την κρυφή ελπίδα να τα αποδεχτούν και να τα αγαπήσουν οι γονείς τους. Στην προσπάθειά τους αυτή
να γίνουν αγαπητά και ευχάριστα, τα παιδιά δείχνουν υποδειγματική, καταναγκαστική και πειθήνια στάση καθώς και τελειομανία. Αντιμετώπιση 1. Ενημέρωση των αρμόδιων αρχών (εισαγγελέα, αστυνομία) ώστε το παιδί να εισαχθεί στο νοσοκομείο, να διαγνωστεί η κακοποίηση από τους γιατρούς και να αντιμετωπιστούν οι όποιες σωματικές βλάβες που έχουν επέλθει. 2. Μετά την καταγγελία ενός περιστατικού κακοποίησης παρέχεται βοήθεια από διεπιστημονική ομάδα (παιδοψυχίατρο, παιδοψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, παιδίατρο) στο παιδί και στην οικογένεια, ενώ αν κριθεί αναγκαίο το παιδί μεταφέρεται σε ασφαλές πλαίσιο διαμονής (παιδόπολη, ξενώνα), μακριά από τους γονείς. 3. Παράλληλα διευθετούνται νομικά ζητήματα, όπως η αφαίρεση (προσωρινή ή όχι) της επιμέλειας του παιδιού από τους γονείς τους. 1.5 Σεξουαλική κακοποίηση Σεξουαλική κακοποίηση είναι οποιουδήποτε τύπου επαφή ενός ενηλίκου με ένα παιδί με στόχο τη σεξουαλική ικανοποίηση του ενηλίκου, ο οποίος έχει πάντα την αποκλειστική ευθύνη γιατί τα παιδιά δεν είναι δυνατόν να συγκατατεθούν σε οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια.
Αυτό το είδος κακοποίησης συμβαίνει συχνότερα από όσο θεωρούν οι περισσότεροι, καθώς πολλές περιπτώσεις δεν αναφέρονται στις αρχές. Η σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνει δραστηριότητες με ή χωρίς άγγιγμα. Με άγγιγμα: Το άγγιγμα των γεννητικών οργάνων του παιδιού ή των απόκρυφων σημείων του για σεξουαλική ευχαρίστηση. Το να υποχρεώσει κανείς ένα παιδί να αγγίξει τα γεννητικά όργανα ή απόκρυφα σημεία ενός ενηλίκου για σεξουαλική ευχαρίστηση. Το να τοποθετεί κανείς αντικείμενα ή μέρη σώματος (π.χ. δάχτυλα, γλώσσα, πέος) μέσα στον κόλπο, πρωκτό ή στόμα του παιδιού για σεξουαλική ευχαρίστηση. Χωρίς άγγιγμα: Το να δείχνει κανείς πορνογραφία σε ένα παιδί. Το να εκθέτει κανείς τα γεννητικά του όργανα σε ένα παιδί επίτηδες. Το να φωτογραφίζει κανείς ένα παιδί σε σεξουαλικές στάσεις. Το να ενθαρρύνει κανείς το παιδί να παρακολουθεί ή να ακούει σεξουαλικές πράξεις. Η ακατάλληλη παρακολούθηση του παιδιού όταν ξεντύνεται ή χρησιμοποιεί την τουαλέτα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, θύτης μιας τέτοιας συμπεριφοράς είναι κάποιος γνωστός του παιδιού, ένα πρόσωπο ισχύος που το παιδί γνωρίζει και εμπιστεύεται. Η σεξουαλική κακοποίηση έχει καταστροφικές συνέπειες για το παιδί που παγιδεύεται ανάμεσα στην επιθυμία του να σταματήσει η κακοποίησή του και στο αίσθημα αφοσίωσης προς το άτομο που
του την επιβάλλει. Επιτώσεις στο παιδί Εφιάλτες, προβλήματα ύπνου Απόσυρση ή έντονη προσκόλληση σε κάποιον ενήλικα Ασυνήθιστη μυστικοπάθεια Ξαφνικές απρόσμενες αλλαγές στη διάθεση και προσωπικότητα Παλινδρόμηση σε προγενέστερες συμπεριφορές π.χ. ενούρηση τη νύχτα Ανεξήγητος φόβος συγκεκριμένων τοποθεσιών ή ατόμων (δε θέλει να μένει μόνο του με ένα άτομο) Απώλεια όρεξης και ξαφνικές αλλαγές σε διατροφικές συνήθειες Σωματικές ενδείξεις (αδικαιολόγητη ευαισθησία, πόνος ή μώλωπες στη στοματική ή γεννητική περιοχή, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, εγκυμοσύνη) Φυγή από το σπίτι 1.6 Πρόληψη Οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους θα πρέπει να γνωρίζουν ότι:
Το παιδί πάνω από τα τρία χρόνια του πρέπει να γνωρίζει τα μέρη του σώματός του, το όνομά τους και τη λειτουργία τους. Μιλάμε γι' αυτά με την πρώτη κατάλληλη ευκαιρία και ανάλογα με την ηλικία. Το παιδί πρέπει να γνωρίζει να λέει «όχι» σε οποιονδήποτε προσπαθεί να το αγγίξει ενώ το ίδιο δεν θέλει. Το σώμα του παιδιού του ανήκει και πρέπει να απαιτεί σεβασμό από τους άλλους σε αυτό. Το παιδί πρέπει να σέβεται τους ενήλικες αλλά να μην συγκατατίθεται σε ό,τι του ζητούν, αν αυτό το ενοχλεί και το τρομάζει ή δεν το έχει διδαχθεί από τους ίδιους τους γονείς του. Δεν αφήνουμε το παιδί μόνο του, ή με κάποιον που δεν γνωρίζουμε καλά για πολλές ώρες και χωρίς διακριτική παρακολούθηση. Αν το παιδί είναι δυσαρεστημένο με αυτόν που το προσέχει, να μιλάμε με το παιδί για αυτό το θέμα. Όλα τα μέλη της οικογένειας έχουν δικαίωμα στον ιδιωτικό χώρο όταν ντύνονται, πλένονται, κοιμούνται ή έχουν άλλες προσωπικές δραστηριότητες. Ακόμη και τα μικρά παιδιά πρέπει να τα ακούμε και να τα σεβόμαστε. Ενθαρρύνουμε το παιδί σε ανοιχτή και ειλικρινή επικοινωνία μαζί μας ώστε να μπορεί να μας εκμυστηρευθεί ό,τι του συμβαίνει, ακόμη κι αν αισθάνεται (συν-)ενοχή. Ακούμε πάντα προσεκτικά ό,τι μας λέει και δεν εκφραζόμαστε αρνητικά ή απορριπτικά αλλά το διερευνούμε. Αν του δείξουμε ότι δεν το πιστεύουμε, δεν θα μας ξαναεμπιστευθεί.
Ελέγχουμε τους λόγους που κάνουν το παιδί να μην θέλει να μείνει με κάποιον ή που τον αποστρέφεται. Γνωρίζουμε πάντα τους φίλους και τους ανθρώπους που είναι κοντά του. Επιβλέπουμε το παιδί όταν πλοηγείται στο διαδίκτυο ή χρησιμοποιεί τον υπολογιστεί του. Κανείς, ακόμη και κάποιος που αγαπούν, δε θα πρέπει να τους ζητήσει να κρατήσουν μυστικό για φιλιά, αγγίγματα, αγκαλιές. Δεν είναι ποτέ φταίξιμο του παιδιού αν κάποιος τα κακοποιήσει. Ότι δε θα θυμώσουμε αν σας πουν, ακόμη κι αν εκείνα νομίζουν ότι έκαναν κάτι λάθος ή αν αυτό περιλαμβάνει κάποιον γνωστό ή άτομο της οικογένειας. Αν κάποιος τα αγγίξει με τρόπο που τα φοβίζει ή τα μπερδεύει πρέπει να το πουν. Τα συναισθήματα φόβου και σύγχυσης μπορεί να έρθουν για κάποιο άτομο και πριν ακόμη τα αγγίξουν. Τι πρέπει να γνωρίζουν τα παιδιά Το σώμα μου και το μυαλό μου είναι δικά μου. Οι άλλοι, μικροί και μεγάλοι, πρέπει να σέβονται το δικαίωμά μου αυτό. Μπορώ να πω «όχι» σε κάποιον που θέλει να με αγγίξει ενώ εγώ δεν το επιθυμώ.
Πρέπει να λέω «όχι» σε κάθε συμπεριφορά που με κάνει να ανησυχώ, να φοβάμαι ή να νιώθω μπερδεμένος/η. Τρέχω μακριά από όποιον με κάνει να φοβηθώ. Λέω πάντα στους γονείς μου - και στους δύο ή στον ένα από τους δύο - ό,τι μου συμβαίνει κυρίως αν με κάνει να νιώθω άσχημα. Οι γονείς μου και οι δικοί μου άνθρωποι γνωρίζουν πάντα που βρίσκονται και με ποιον. Δεν πηγαίνω ποτέ κάπου όπου δεν γνωρίζω και αν μου συμβεί κάτι δεν θα ξέρω πώς να βοηθήσω. Δεν ακολουθώ ποτέ αγνώστους και δεν πλησιάζω περισσότερο από όσο πρέπει αυτοκίνητα με ανθρώπους που δεν γνωρίζω. Βρίσκω πάντα κάποιον που να μπορώ να του έχω εμπιστοσύνη για να με βοηθήσει, όπως οι δάσκαλοί μου. Γνωρίζω τον αριθμό 10 56 για να τηλεφωνήσω από παντού και χωρίς χρήματα και να ζητήσω βοήθεια, συμβουλή και υποστήριξη.
Επίλογος Η κακοποίηση των παιδιών ειδικότερα μέσα στα πλαίσια της οικογένειας αποτελεί στις μέρες μας ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα. Στοιχεία που αποδεικνύουν το γεγονός αυτό ωστόσο αποκαλύπτονται πολύ δύσκολα. Το παιδί θύμα συνήθως δε φέρει ορατές κακώσεις, συνεπώς η κακοποίησή του γίνεται αντιληπτή μέσα από χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του. Το θλιμμένο και απομονωμένο παιδί, το παιδί με παραβατική συμπεριφορά και επιθετικότητα, γενικότερα το παιδί με έντονα προβληματική συμπεριφορά ενδέχεται να έχει τραυματικές εμπειρίες μέσα στην οικογένεια. Οικογένεια και παιδί τελικά φαίνεται να περιμένουν από το σχολείο πολλά πάνω στο θέμα της διαπαιδαγώγησης. Η εφαρμογή διαφόρων προγραμμάτων - projects από κατάλληλα προετοιμασμένους και εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς είναι μια πρώτη λύση ή ίσως και ανάγκη για τη σωστή και έγκαιρη ενημέρωση των παιδιών, ώστε να μην πέφτουν θύματα κακοποίησης, αλλά συγχρόνως να ακολουθούν μια υγιή ζωή. Βιβλιογραφία 1. www.homomilaki.gr (2009). Το χαμόγελο του παιδιού.
2. Αγάθωνος-Γεωργοπούλου Ε. (Επ.) (1998). "Οδηγός για την Αναγνώριση και την Αντιμετώπιση της Κακοποίησης και της Παραμέλησης του Παιδιού". Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού. Αθήνα. 3. Αγάθωνος-Γεωργοπούλου Ε.(Επ.) (1987). «Κακοποίηση - Παραμέληση Παιδιών. Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού. Αθήνα. 4. Τσιάντης Γ (2000). «Ψυχική Υγεία του Παιδιού και της Οικογένειας, Τεύχος Β?. Εκδ. Καστανιώτης. Αθήνα. 5. The phychological maltreatment of children (2002) Technical report, Pediatrics. 6. Αγάθωνος- Γεωργοπούλου Ελένη (1990). Η βία στην οικογένεια, περ. Σύγχρονα Θέματα, τεύχος 43-44. 7. Αγάθωνος- Γεωργοπούλου Ελένη (1993). Οικογένεια- Παιδική προστασία- Κοινωνική Πολιτική, Ινστιτούτο Υγείας του παιδιού, Αθήνα. 8. Αγάθωνος- Γεωργοπούλου Ελένη (1990). Σεξουαλική παραβίαση παιδιών, Ψυχοκοινωνική διάσταση, Αθήνα.