Μέσα-τεχνικές συλλογής ερευνητικού υλικού ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ - ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Page 1
ΟΡΙΣΜΟΣ Το ερωτηματολόγιο είναι ένα σύνολο γραπτών (ή σε ηλεκτρονική μορφή) ερωτήσεων σχετικών με ένα πρόβλημα, τις οποίες ο ερευνητής απευθύνει ομοιόμορφα στα υποκείμενα του δείγματος με σκοπό να συγκεντρώσει τις αναγκαίες πληροφορίες. Οι ερωτήσεις μπορεί να αναφέρονται σε γνώμες, απόψεις, αντιλήψεις, στάσεις, αξίες, συμπεριφορές, γνώσεις, ενδιαφέροντα, προτιμήσεις, προσδοκίες, συναισθήματα, κ.λπ. Ο τρόπος σύνταξης και η εφαρμογής του δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, ενώ ασκεί τεράστια επίδραση στην ποιότητα των δεδομένων που θα συλλεχθούν (είδος ερωτήσεων, διατύπωση, σαφήνεια, σειρά, έκταση ερωτηματολογίου, κ.λπ.) Page 2
Πλεονεκτήματα του ερωτηματολογίου Πολλοί εξεταζόμενοι μπορούν να ερωτηθούν ταυτόχρονα. Τα άτομα που το απαντούν έχουν όλα το ίδιο ακριβώς πλαίσιο αναφοράς. Κάθε εξεταζόμενος απαντά στο ίδιο σύνολο ερωτήσεων. Είναι ο φθηνότερος τρόπος συλλογής πληροφοριών (απαιτεί λιγότερα έξοδα από ότι η διοργάνωση μιας έρευνας με συνεντεύξεις). Είναι ένας τρόπος εκφράσεως που δεν προκαλεί φόβο, δισταγμό ή τρακ στον εξεταζόμενο [ιδιαίτερα όταν ο ερευνητής δεν είναι παρών]. Είναι πρόσφορο μέσο συλλογής πληροφοριών για μορφές συμπεριφοράς που δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθούν. Οι απαντήσεις μπορούν εύκολα να πινακοποιηθούν (ανάλογα με την σχεδίαση του ερωτηματολογίου). Οι εξεταζόμενοι μπορούν να απαντήσουν όταν βρουν ελεύθερο χρόνο. Δεν υπάρχει ανάγκη να βρούμε και να εκπαιδεύσουμε εξεταστές όπως στην συνέντευξη. Μπορούμε να εξετάσουμε άτομα σε απομακρυσμένες ή απομονωμένες περιοχές. Συλλέγουμε στοιχεία από πολύ περισσότερα άτομα σε σύγκριση με άλλες μεθόδους και έτσι τα αποτελέσματα της ερευνάς μας έχουν γενικότερη εγκυρότητα. Page 3
Μειονεκτήματα του ερωτηματολογίου Ο ερευνητής δεν μπορεί να ξέρει ποια είναι τα κίνητρα των ερωτώμενων που δέχονται να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο (χωρίς τη γνώση των κινήτρων η εγκυρότητα των απαντήσεων δεν μπορεί να ελεγχθεί). Οι ερωτώμενοι δεν έχουν μεγάλη ελευθερία έκφρασης λόγω της τυποποιημένης μορφής του. Δεν μπορούμε να μαζέψουμε στοιχεία από ανθρώπους που δεν μπορούν να διαβάσουν, να γράφουν ή να δουν. Είναι δύσκολο να πετύχουμε επιστροφή όλων των ερωτηματολογίων που στείλαμε. Όταν ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου είναι πολύπλοκος, παίρνουμε λίγες απαντήσεις. Ο ερευνητής δεν είναι σε θέση να εξακριβώσει τον λόγο για τον οποίο οι ερωτώμενοι δεν απαντούν στο ερωτηματολόγιο (τα ερωτηματολόγια που δεν επιστρέφονται μειώνουν την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος). Υπάρχει περίπτωση να μη μπορούμε να βρούμε όλα τα ονόματα και τις διευθύνσεις του πληθυσμού που πρέπει να εξετάσουμε. Μια ερώτηση πιθανόν να ερμηνεύεται διαφορετικά από διαφορετικούς ανθρώπους. Δεν υπάρχει βεβαιότητα ότι στο ερωτηματολόγιο απάντησε ο ίδιος ο άνθρωπος στον οποίο απευθύνεστε (μπορεί να έβαλε κάποιον άλλο να το συμπληρώσει). Η κακή επιλογή του δείγματος επηρεάζει δυσμενώς τα αποτελέσματα. Οι ερωτώμενοι μπορεί να βαρεθούν να απαντήσουν σε όλο το ερωτηματολόγιο. Όταν ο σχεδιασμός δεν είναι καλός, παίρνουμε τόσο αόριστες απαντήσεις που δεν ξέρουμε πώς να επεξεργαστούμε τα στοιχεία. Τα άτομα πολλές φορές δίνουν απαντήσεις που αναφέρονται στο τι θεωρούν ότι πρέπει να είναι η πραγματικότητα και όχι στην πραγματικότητα. Page 4
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΊΟΥ Οι ερωτήσεις να σχετίζονται με το πρόβλημα και το σκοπό και τις υποθέσεις της έρευνας Οι ερωτήσεις πρέπει να σχετίζονται με τους ερωτώμενους ώστε να μπορούν να απαντηθούν. Ο τύπος της ερώτησης να είναι κατάλληλος για τον τύπο των απαιτούμενων πληροφοριών. Τα ερωτηματολόγια πρέπει να περιλαμβάνουν και ερωτήσεις που να μπορούν να περιγράψουν τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Να περιλαμβάνουν τα απαραίτητα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος ώστε στη συνέχεια μέσα από τις συσχετίσεις των μεταβλητών να είναι δυνατή η περιγραφή συγκεκριμένων ομάδων που αναδύονται μέσα από την έρευνα (για παράδειγμα, το φύλο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, οικονομική κατάσταση, μερικές φορές θρησκεία, τόπο κατοικίας, τόπο γέννησης κλπ). Το ερωτηματολόγιο να είναι σχετικά σύντομο και ευπαρουσίαστο Page 5
Διάκριση ερωτήσεων ως προς το Περιεχόμενο Το ερωτηματολόγιο επιδιώκει να συλλέξει διάφορα είδη πληροφοριών: γεγονότα/γνώσεις και πληροφορίες (τι γνωρίζει ο ερωτώμενος) γνώμες, στάσεις, πεποιθήσεις, προθέσεις (τι σκέφτεται) αξίες και προτιμήσεις (τι αρέσει και τι όχι) ενδιαφέροντα και προσδοκίες (τι προτιμά ή τι τον ενδιαφέρει) διαθέσεις ή συναισθήματα (τι αισθάνεται) τρόπο αντίδρασης (συμπεριφορά) Page 6
Διάκριση ερωτήσεων ως προς τον τύπο (Με κριτήριο το βαθμό ελευθερίας στην απάντησή τους) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ή μετακωδικοποιούμενες ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ή προκωδικοποιούμενες ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΟΜΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ Page 7 nandrea@edc.uoc.gr
1η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 2. Ποια κριτήρια χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή; ή ορθότερα 2. Ποια είναι τα σημαντικότερα κριτήρια που χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή;...
1. (β) Ερωτήσεις συμπλήρωσης (ο ερωτώμενος δίνει την απάντηση) Δίνεται μια ερώτηση και αναμένεται από το άτομο να δώσει απάντηση με μια λέξη ή το πολύ με μια πρόταση (καλείται να ολοκληρώσει μια ημιτελή πρόταση). Δεν αποτελούν παρά μια βελτιωμένη παραλλαγή των ερωτήσεων σύντομης απάντησης. Χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις που υπάρχει κίνδυνος για παρανόηση ή παρερμηνεία εξαιτίας ασάφειας ή ανακρίβειας στη διατύπωση της ερώτησης. Ο συντάκτης θα πρέπει κυρίως να προσέχει: τα κενά να βρίσκονται στο τέλος της ημιτελούς πρότασης και σε κάθε πρόταση να μην υπάρχει παρά ένα κενό. Τον τελευταίο χρόνο έκανα ώρες την εβδομάδα φροντιστήριο Page 9
2. Ερωτήσεις προτεινόμενης απάντησης (το άτομο επιλέγει την απάντηση του από μια σειρά απαντήσεων που του προτείνονται) (α) Διαζευκτικές ή διχοτομικές ή τύπου «σωστό-λάθος»/ «ναι-όχι» ή Επιλογή μίας (1), μεταξύ δύο, αμοιβαίως αποκλειόμενων, προτεινόμενων εναλλακτικών απαντήσεων Από λίστα με δύο προτεινόμενες πιθανές απαντήσεις, οι οποίες είναι μεταξύ τους ασυμβίβαστες (μόνον η μία από αυτές ισχύει για τον εξεταζόμενο), επιλέγεται μόνον μία. Συνήθως παρουσιάζονται σε προτάσεις καταφατικής μορφής. Το υποκείμενο καλείται να δηλώσει αν συμφωνεί ή διαφωνεί με το περιεχόμενο της πρότασης, αν αυτό είναι σωστό ή λάθος και γενικά να κρίνει την εγκυρότητα του περιεχομένου της πρότασης, επιλέγοντας μία από τις δύο προτεινόμενες εναλλακτικές απαντήσεις. Περιορίζουν την απάντηση σε δύο δυνατότητες εναλλακτικής απάντησης. Page 10
(β) Αναγκαστικής επιλογής Αποτελεί εκδοχή του προηγούμενου τύπου. Από ένα ζεύγος απαντήσεων, επιλέγεται αυτή που θεωρείται πιο αποδεκτή. Οι ερωτήσεις που ακολουθούν έχουν η καθεμιά δυο απαντήσεις. Να τσεκάρεις την απάντηση (μία μόνον) που είναι κατά τη γνώμη σου η ορθότερη. α. Ο καθένας μας θα πρέπει να είναι πάντοτε πρόθυμος να δεχθεί τα σφάλματα του. β. Είναι προτιμότερο να προσπαθεί ο καθένας μας να συγκαλύπτει τα σφάλματα του. Page 11
(γ) Τριχοτομικές Συχνά η διχοτομική μορφή συμπληρώνεται από μια τρίτη πιθανή απάντηση του τύπου: «δεν ξέρω», «και τα δύο» «;». Η οργάνωση του σχολικού συστήματος ευνοεί τη δημιουργική έκφραση των μαθητών. ΣΥΜΦΩΝΩ ΔΙΑΦΩΝΩ ΔΕΝ ΞΕΡΩ Page 12
(δ1) Κατηγοριακής ή πολλαπλής εκλογής Δίνεται μια ερώτηση και ταυτόχρονα όλες οι πιθανές υπαλλακτικές απαντήσεις και ζητείται να σημειωθεί με κάποιο τρόπο σε ποια κατηγορία βρίσκεται αυτός που απαντά το συγκεκριμένο ερώτημα. Οι ερωτήσεις αυτού του τύπου αποτελούνται από δύο μέρη: Στο 1ο μέρος (στέλεχος), τίθεται η προβληματική κατάσταση με μορφή ευθείας ερωτηματικής πρότασης ή ημιτελούς δήλωσης. Το 2ο μέρος περιλαμβάνει ένα πλήθος, οπωσδήποτε περισσότερες από δύο, εναλλακτικές απαντήσεις με μορφή λέξεων ή προτάσεων ή αριθμών (Οι τριχοτομικές ερωτήσεις αποτελούν μια μορφή πολλαπλής ερώτησης). Από τον ερωτώμενο ζητείται να επιλέξει αποκλειστικά μία ή περισσότερες μεταξύ των προτεινομένων απαντήσεων. Είναι επίσης δυνατόν να του παρέχεται η δυνατότητα να προσθέσει και τη δική του προσωπική γνώμη, που δεν καλύπτεται από τις προτεινόμενες. Στην τελευταία αυτή περίπτωση η ερώτηση πολλαπλής εκλογής παίρνει τη μορφή ενός καταλόγου προτάσεων, που προτείνονται ως απαντήσεις και καλύπτουν το σύνολο σχεδόν των ποικίλων δυνατών απαντήσεων. Οι ερωτήσεις πολλαπλής εκλογής αυτού του ιδιαίτερου τύπου ονομάζονται και ερωτήσεις αυτοεξυπηρέτησης (cafeteria) Οι ερωτήσεις πολλαπλής εκλογής θεωρούνται ως ο καλύτερος τύπος των ερωτήσεων με προτεινόμενη απάντηση. Page 13
Κατηγοριακής ή πολλαπλής εκλογής ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΛΛΗΛΟΑΠΟΚΛΕΙΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΡΙΘΜΟΥ Page 14 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΗΛΟΑΠΟΚΛΕΙΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΗΛΟΑΠΟΚΛΕΙΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΤΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΛΛΗΛΟΑΠΟΚΛΕΙΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2.Ποιο κριτήριo χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή; (Σημειώστε ένα μόνο κριτήριο, βάζοντας ένα στο αντίστοιχο κουτάκι) ή ορθότερα 2.Ποιο είναι το σημαντικότερο κριτήριo που χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή; (Σημειώστε ένα μόνο κριτήριο, βάζοντας ένα στο αντίστοιχο κουτάκι) Ενδιαφέρον για το μάθημα Εργασίες που πραγματοποιεί στο σπίτι Συμμετοχή στο μάθημα Μεθοδικότητα Επίδοση στα προφορικά Κατανόηση του μαθήματος Επίδοση στα γραπτά Κριτική σκέψη Συνέπεια στις υποχρεώσεις Τρόπο έκφρασης Δημιουργικότητα Επιχειρήματα που χρησιμοποιεί Προσπάθεια που καταβάλλει Συνολική δραστηριότητα στο σχολείο Πρωτοβουλίες που αναπτύσσει Συνεργασία με το δάσκαλο/α Εργασίες που πραγματοποιεί στο σχολείο Συνεργασία με τους συμμαθητές Κάτι άλλο. Τι;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΗΛΟΑΠΟΚΛΕΙΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΡΙΘΜΟΥ 2.Ποια κριτήρια χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή; (Μπορείτε να επιλέξετε όσα κριτήρια θέλετε, βάζοντας στα αντίστοιχα κουτάκια) Ενδιαφέρον για το μάθημα Εργασίες που πραγματοποιεί στο σπίτι Συμμετοχή στο μάθημα Μεθοδικότητα Επίδοση στα προφορικά Κατανόηση του μαθήματος Επίδοση στα γραπτά Κριτική σκέψη Συνέπεια στις υποχρεώσεις Τρόπο έκφρασης Δημιουργικότητα Επιχειρήματα που χρησιμοποιεί Προσπάθεια που καταβάλλει Συνολική δραστηριότητα στο σχολείο Πρωτοβουλίες που αναπτύσσει Συνεργασία με το δάσκαλο/α Εργασίες που πραγματοποιεί στο σχολείο Συνεργασία με τους συμμαθητές Κάτι άλλο. Τι;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΗΛΟΑΠΟΚΛΕΙΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΡΙΘΜΟΥ 2.Ποια κριτήρια χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή; (Μπορείτε να επιλέξετε έως τρία το πολύ κριτήρια, βάζοντας στα αντίστοιχα κουτάκια) ή ορθότερα 2.Ποια είναι τα σημαντικότερα κριτήρια χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή; (Μπορείτε να επιλέξετε έως τρία το πολύ κριτήρια, βάζοντας στα αντίστοιχα κουτάκια) Ενδιαφέρον για το μάθημα Εργασίες που πραγματοποιεί στο σπίτι Συμμετοχή στο μάθημα Μεθοδικότητα Επίδοση στα προφορικά Κατανόηση του μαθήματος Επίδοση στα γραπτά Κριτική σκέψη Συνέπεια στις υποχρεώσεις Τρόπο έκφρασης Δημιουργικότητα Επιχειρήματα που χρησιμοποιεί Προσπάθεια που καταβάλλει Συνολική δραστηριότητα στο σχολείο Πρωτοβουλίες που αναπτύσσει Συνεργασία με το δάσκαλο/α Εργασίες που πραγματοποιεί στο σχολείο Συνεργασία με τους συμμαθητές Κάτι άλλο. Τι;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΡΙΘΜΟΥ 2.Ποια είναι τα σημαντικότερα κριτήρια που χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή και με ποια σειρά σημαντικότητας; (επιλέξτε αρχικά έως 4 το πολύ κριτήρια και στη συνέχεια να τα ιεραρχήσετε, βάζοντας τον αριθμό 1 στο πιο σημαντικό, τον αριθμό 2 στο αμέσως επόμενο κ.λπ.) Ενδιαφέρον για το μάθημα Εργασίες που πραγματοποιεί στο σπίτι Συμμετοχή στο μάθημα Μεθοδικότητα Επίδοση στα προφορικά Κατανόηση του μαθήματος Επίδοση στα γραπτά Κριτική σκέψη Συνέπεια στις υποχρεώσεις Τρόπο έκφρασης Δημιουργικότητα Επιχειρήματα που χρησιμοποιεί Προσπάθεια που καταβάλλει Συνολική δραστηριότητα στο σχολείο Πρωτοβουλίες που αναπτύσσει Συνεργασία με το δάσκαλο/α Εργασίες που πραγματοποιεί στο σχολείο Συνεργασία με τους συμμαθητές Κάτι άλλο. Τι;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ 2.Ποια κριτήρια χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή και με ποια σειρά σημαντικότητας; (ιεραρχείστε όλα κριτήρια, βάζοντας τον αριθμό 1 στο πιο σημαντικό, τον αριθμό 2 στο αμέσως επόμενο κ.λπ.) Ενδιαφέρον για το μάθημα Εργασίες που πραγματοποιεί στο σπίτι Συμμετοχή στο μάθημα Μεθοδικότητα Επίδοση στα προφορικά Κατανόηση του μαθήματος Επίδοση στα γραπτά Κριτική σκέψη Συνέπεια στις υποχρεώσεις Τρόπο έκφρασης Δημιουργικότητα Επιχειρήματα που χρησιμοποιεί Προσπάθεια που καταβάλλει Συνολική δραστηριότητα στο σχολείο Πρωτοβουλίες που αναπτύσσει Συνεργασία με το δάσκαλο/α Εργασίες που πραγματοποιεί στο σχολείο Συνεργασία με τους συμμαθητές Κάτι άλλο. Τι;
(ζ) Κλίμακας ή Διαβαθμιστικής επιλογής Προτείνονται πολλά επάλληλα επίπεδα, διαφορετικού βαθμού, σε ανιούσα ή κατιούσα διάταξη, από τα οποία επιλέγεται το ένα. Οι ερωτήσεις που αφορούν κλίμακες μέτρησης αποτελούν μια ειδική κατηγορία, παρόλο που ορισμένοι μελετητές τις τοποθετούν στην πρώτη (Ανήκει τυπολογικά στην προηγούμενη κατηγορία). Ο λόγος γι' αυτό το διαχωρισμό είναι ότι οι ερωτήσεις κλιμάκων έχουν μερικά πρόσθετα χαρακτηριστικά και προτιμώνται λόγω της εύκολης κωδικοποίησης τους. Στην περίπτωση αυτή δίνεται μια δήλωση και δίπλα της μια κλίματα διαβαθμισμένη από το άκρο θετικό στο άκρο αρνητικό και ζητείται το άτομο να τοποθετήσει τον εαυτό του σε μια από τις θέσεις που δίνονται. Είναι δυνατόν οι προτεινόμενες απαντήσεις να είναι κλιμακωμένες ανάλογα με την ένταση τους, οπότε με τις ερωτήσεις αυτές εισάγεται ένα στοιχείο μέτρησης της στάσης του ερωτώμενου. Ουσιαστικά πρόκειται για κλίμακα μέτρησης. Οι κλίμακες χρησιμοποιούνται ευρέως στην ψυχολογία με ένα στόχο: την καταγραφή της προσωπικής τοποθέτησης των συμμετεχόντων. Στην κοινωνική ψυχολογία ειδικότερα οι κλίμακες είναι δομημένα σύνολα από ερωτήσεις σκοπός των οποίων είναι να πληροφορήσουν τον ερευνητή σχετικά με το τι πιστεύουν ή τι αισθάνονται οι συμμετέχοντες για ένα ορισμένο θέμα. Έτσι, οι κλίμακες χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο σε μεγάλους τομείς έρευνας, όπως η μέτρηση στάσεων, τα ψυχολογικά τεστ κ.ά. Page 20
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΤΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ 2.Ποια κριτήρια χρησιμοποιείτε για να αξιολογήσετε ένα μαθητή και με ποιο βαθμό σημασίας; (Σημειώστε για καθένα κριτήριο ξεχωριστά, βάζοντας ένα στο αντίστοιχο κουτάκι) Αξιολογώ: Ενδιαφέρον για το μάθημα Συμμετοχή στο μάθημα Επίδοση στα προφορικά Επίδοση στα γραπτά Συνέπεια στις υποχρεώσεις Δημιουργικότητα Προσπάθεια που καταβάλλει Πρωτοβουλίες που αναπτύσσει Εργασίες που πραγματοποιεί στο σχολείο Εργασίες που πραγματοποιεί στο σπίτι Μεθοδικότητα Κατανόηση του μαθήματος Κριτική σκέψη Τρόπο έκφρασης Επιχειρήματα που χρησιμοποιεί Συνολική δραστηριότητα στο σχολείο Συνεργασία με το δάσκαλο/α Συνεργασία με τους συμμαθητές Κάποιο άλλο. Ποιο;... Πολύ Σημαντικό Αυτό το κριτήριο είναι για μένα: Αρκετά Μικρής Σημαντικό σημασίας Τελείως ασήμαντο
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 22
ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΕΣ ΑΠΛΗ, ΚΑΤΑΝΟΗΤΗ ΓΛΩΣΣΑ Παράδειγμα: Ποιος είναι ο κύριος λόγος της απουσίας των μαθητών από το σχολείο; 1. Τα προβλήματα στο σπίτι 2. Η έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο 3. Οι αρρώστιες 4. Δεν γνωρίζω Αντιπαράδειγμα: Ποιος νομίζεται ότι είναι ο κύριος λόγος, σύμφωνα με τις εμπειρίες σας ως εκπαιδευτικοί, που οι μαθητές απουσιάζουν από το σχολείο; 1. Τα προβλήματα στο σπίτι 2. Η έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο 3. Οι αρρώστιες 4. Δεν γνωρίζω 23
Να χρησιμοποιούνται λέξεις που έχουν λειτουργική σημασία, δηλαδή να αποφεύγονται λέξεις που να είναι επιδεκτικές διαφόρων ερμηνειών Παράδειγμα: Ο μαθητής που μιλά με το διπλανό του την ώρα τη παράδοσης πρέπει να στέλνεται στο διευθυντή για να του κάνει επίπληξη Αντιπαράδειγμα: Ο ενοχλητικός μαθητής στην τάξη, πρέπει να τιμωρείται. 24
Παράδειγμα:Πόσο χρόνο αφιερώνεις την ημέρα για την κατ οίκον εργασία σου; 1. Λιγότερο από 30 λεπτά 2. Τριάντα λεπτά έως μια ώρα 3. Πάνω από μια ώρα έως δυο ώρες 4. Περισσότερες από δυο ώρες Αντιπαράδειγμα: Πόσο χρόνο αφιερώνεις για την κατ οίκον εργασία σου; 1. Καθόλου 2. Λίγο 3. Πολύ 4. Πάρα πολύ 25
ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΙ ΟΙ ΔΙΠΛΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Παράδειγμα: Ποια κατηγορία εκπαιδευτικών του Δημοτικού είναι περισσότερο ευχαριστημένοι; 1. Οι άνδρες 2. Οι γυναίκες 3. Ούτε οι άνδρες ούτε οι γυναίκες Αντιπαράδειγμα: Ποια κατηγορία εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι περισσότερο ευχαριστημένοι; 1. Οι άνδρες 2. Οι γυναίκες 3. Ούτε οι άνδρες ούτε οι γυναίκες 26
ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΑΡΟΤΡΥΝΟΥΝ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΝΑ ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΖΗΤΟΥΜΕΝΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Παράδειγμα: Πόσες φορές ταξίδεψες στο εξωτερικό; Αντιπαράδειγμα: Μια και είχες αρκετές ευκαιρίες ως σπουδαστής και ως εργαζόμενος να επισκεφθείς διάφορες χώρες του εξωτερικού ανάφερε τον αριθμό των ταξιδιών σου στο εξωτερικό. 27
ΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΑ ΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ Παράδειγμα: Πόσες φορές πήγες στην Αγγλία; (α) 0 φορές (β) 1-2φορές (γ) 3-4φορές (δ) 5 φορές ή περισσότερες Αντιπαράδειγμα: Πόσες φορές πήγες στην Αγγλία; (α) 1-2 φορές (β) 3-4 φορές (γ) περισσότερες από 5 φορές 28
Η ΕΡΩΤΗΣΗ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΟΡΙΣΜΕΝΟ ΕΙΔΟΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ Παράδειγμα: Ποια είναι η καλύτερη μέθοδος διδασκαλίας ; (α) η παιδοκεντρική (β) η δασκαλοκεντρική Αντιπαράδειγμα: Θα συμφωνείς ότι η παιδοκεντρική μέθοδος διδασκαλίας είναι καλύτερη από τη δασκαλοκεντρική. (α) ΝΑΙ (β) ΟΧΙ 29
Παράδειγμα: Ποια η γνώμη σας για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση; 1. Πάρα πολύ καλή 2. Πολύ καλή 3. Μέτρια 4. Κακή Αντιπαράδειγμα: Ποια η γνώμη σας για την εξαίρετη μεταρρύθμιση που εισήγαγε ο Υπουργός Παιδείας; Είναι: 1. Πάρα πολύ καλή 2. Πολύ καλή 3. Μέτρια 4. Κακή 30
ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΡΝΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ Παράδειγμα: Πηγαίνω να κοιμηθώ μόνο όταν διαβάσω τα μαθήματά μου (α) πάντοτε (β) τις περισσότερες φορές (γ) κάποτε (δ) ποτέ Αντιπαράδειγμα: Δεν πηγαίνω να κοιμηθώ, αν δεν διαβάσω τα μαθήματα μου (α) πάντοτε (β) τις περισσότερες φορές (γ) κάποτε (δ) ποτέ 31
ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΔΙΠΛΗ ΑΡΝΗΣΗ «Δε συμφωνώ ότι δεν πρέπει να δείχνουμε τα συναισθήματά μας στους άλλους» «Δεν πηγαίνω να κοιμηθώ αν δεν έχω διαβάσει τα μαθήματά μου» Δε θέλω να πηγαίνω στο σχολείο τις μέρες που δεν έχω διαβάσει τα μαθήματά μου» 32
ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΡΩΤΩΜΕΝΩΝ Αντιπαράδειγμα: Ο οργανισμός OECD είναι ανταγωνιστικός του ΙΕΑ. 1. Συμφωνώ απόλυτα 2. Συμφωνώ 3. Διαφωνώ 4. Διαφωνώ απόλυτα 33
Θα πρέπει να προσδιορίζεται η ακριβής έννοια των όρων που χρησιμοποιούνται στην ερώτηση, να αποφεύγονται λέξεις που επιδέχονται διάφορες ερμηνείες, να αποφεύγονται αφηρημένοι σύνθετοι επιστημονικοί όροι «Ποια είναι η αξία του σπιτιού σας;» «Οι πλούσιοι κτίζουν μεγάλα σπίτια» «Ο ενοχλητικός μαθητής πρέπει να τιμωρείται;» «Πόσους καλούς μαθητές έχετε στην τάξη σας;» «Οι εκδηλώσεις φιλοφρονήσεων σας ενοχλούν;» 34
ΑΠΟΦΥΓΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΜΗ ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ π.χ. «Έχετε κακοποιήσει τη γυναίκα σας;» Οι πληροφορίες για τέτοιες συμπεριφορές συλλέγονται έμμεσα χωρίς να πρέπει ο ερωτώμενος να παραδεχθεί ότι έχει διαπράξει κάποια μη αποδεκτή συμπεριφορά. 35
ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΝΑ ΔΙΝΕΤΑΙ Η ΠΙΘΑΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ «Δεν γνωρίζω» ή «Δεν απαντώ» καθώς δεν γνωρίζουν όλα τα άτομα όλα τα θέματα. Επίσης σε ορισμένα ερωτήματα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στον ερωτώμενο να επιλέξει ως απάντηση «Δεν είμαι σίγουρος / η». 36
ΕΝΙΚΟΣ Ή ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ; Αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να αποφασίσει η ερευνητική ομάδα και κάθε φορά, ανάλογα με το θέμα και την ομάδα στην οποία απευθύνεται μπορεί να χρησιμοποιήσει τον ενικό ή τον πληθυντικό. Για παράδειγμα, όταν η έρευνα απευθύνεται σε νέους, χρησιμοποιείται ο ενικός αριθμός. 37
ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΑΜΗΧΑΝΙΑ π.χ. ηλικία, εισόδημα. Για παράδειγμα, είναι ευκολότερο για τον ερωτώμενο να απαντήσει ότι ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 25-35 ετών από το να δηλώσει τη συγκεκριμένη ηλικία του / της. 38
ΑΠΟΦΥΓΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΠΟΔΕΚΤΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ, ΣΥΜΦΩΝΩ Ή ΔΙΑΦΩΝΩ ΓΙΑΤΙ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΥΨΗΛΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ π.χ. «Το αλκοόλ ή το κάπνισμα κάνει κακό στην υγεία». Αυτή η απάντηση, εάν δηλαδή κάποιος συμφωνήσει ότι το κάπνισμα κάνει κακό στην υγεία δεν προσφέρει καμία νέα πληροφορία στον ερευνητή και δεν μπορεί στη συνέχεια να την αξιολογήσει στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Είναι κάτι που σε κοινωνικό επίπεδο είναι ήδη καταγεγραμμένο και δεν έχει νόημα να συμπεριληφθεί σε μια έρευνα. 39
ΣΤΑΔΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΊΩΝ 1. Ανασκόπηση βιβλιογραφίας (Εμβάθυνση) 2. Αποσαφήνιση του ερευνητικού θέματος 3. Καθορισμός των μεταβλητών οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν στην έρευνα 4. Καθορισμός επιμέρους αξόνων-θεμάτων 5. Συζητήσεις με «ειδικούς» 6. Αναλυτικός προσδιορισμός των συγκεκριμένων πληροφοριών (εξασφάλιση πλήρους και εξαντλητικής κάλυψης του θέματος) 7. Επιλογή του τύπου των ερωτήσεων 8. Διατύπωση των ερωτήσεων 9. Προκαταρκτική χορήγηση 40
ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ-Α μέσω τηλεφώνου με προσωπική επίσκεψη από σπίτι σε σπίτι μέσω του ταχυδρομείου με επίσκεψη σε ομάδα ατόμων μέσω του διαδικτύου 41
ΔΟΚΙΜΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ (ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ) Προτού ο ερευνητής προχωρήσει στην έρευνα πεδίου (συμπλήρωση των ερωτηματολογίων) θα πρέπει να δοκιμάσει το ερωτηματολόγιο. Σε ένα περιορισμένο δείγμα, το οποίο συνήθως επιλέγεται με τη μέθοδο του διαθέσιμου δείγματος, ο ερευνητής συμπληρώνει τα ερωτηματολόγια με κύριο στόχο την αποφυγή λαθών στην έρευνα πεδίου. Σε αυτό το στάδιο θα εντοπισθούν ασάφειες, μη κατανοητοί όροι, δυσκολία στην επιλογή απάντησης ιδιαίτερα στις κλειστές ερωτήσεις όπου οι απαντήσεις είναι προκαθορισμένες κλπ 42
Συνέντευξη 43
ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ Συνέντευξη είναι η συνομιλία δυο ή περισσοτέρων προσώπων με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών σχετικών με ένα ορισμένο θέμα. Η συνέντευξη χρησιμοποιεί τη λεκτική κυρίως επικοινωνία για την αναζήτηση των πληροφοριών. Κατά την επικοινωνία αναπτύσσεται μια στενή και λεπτή σχέση ανάμεσα στον ερευνητή και τον/τους ερωτώμενο/ους. Η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται από: α) την ικανότητα του ερευνητή να επικοινωνεί, β) τη γνώση των αρχών και προϋποθέσεων που διέπουν τη διεξαγωγή της, και γ) την εμπειρία και συνεχή εξάσκηση του ερευνητή.
45
ΕΙΔΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ (λειτουργίες) ΕΛΕΥΘΕΡΗ Είναι ανοικτή και παίρνει τη μορφή ελεύθερης συζήτησης. Συνήθως, διατυπώνεται το πρώτο μόνο ερώτημα. Η σειρά και η διατύπωση των ερωτήσεων δεν είναι προκαθορισμένα. ΔΟΜΗΜΕΝΗ Είναι κλειστή. Ο αριθμός των ερωτημάτων, η σειρά τους και ο τρόπος διατύπωσης είναι κοινά για όλους τους ερωτώμενους. Όλες ανεξαιρέτως οι ερωτήσεις απομνημονεύονται ή διαβάζονται. ΗΜΙΔΟΜΗΜΕΝΗ Πρόκειται για ενδιάμεσο τύπο. Ο ερευνητής έχει αποφασίσει για ορισμένα μόνο ερωτήματα, τα οποία απευθύνει σε όλους τους ερωτώμενους. Δίνεται, όμως, η δυνατότητα για διατύπωση συμπληρωματικών ερωτημάτων. nandrea@edc.uoc.gr
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ (1/3) ΠΡΙΝ Ανάλυση σκοπού στόχων έρευνας Καταγραφή-εκπόνηση ερωτήσεων Δοκιμαστικές συνεντεύξεις Προσεκτική επιλογή του δείγματος Προετοιμασία και καθοδήγηση συνεντευκτών (επιδέξιος, επικοινωνιακός, να δημιουργεί κλίμα άνεσης και εμπιστοσύνης, να είναι αμερόληπτος, κ.λπ.) Αυτός που παίρνει συνέντευξη να είναι άγνωστος στους ερωτώμενους Επιλογή τόπου χρόνου διάρκειας συνεντεύξεων Οι συνεντεύξεις είναι ανώνυμες
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ (2/3) ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ Εξωτερική εμφάνιση Η συμμετοχή των υποκειμένων στην έρευνα είναι εκούσια και όχι υποχρεωτική Δημιουργία φιλικής-άνετης ατμόσφαιρας, δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης (ο ερευνητής είναι ευμενής ακροατής και όχι αυστηρός κριτής του ερωτώμενου) Τρόπος έναρξης της συνέντευξης Χρήση μαγνητοφώνου σημειώσεις αποστήθιση ερωτήσεων Ουδέτερη στάση συνεντευκτή (οι ερωτήσεις να μην υποβάλλουν επιθυμητή απάντηση) Να αφήνεται χρόνος στο υποκείμενο για να αναπτύξει τις απόψεις του Να ενισχύεται και να ενθαρρύνεται το υποκείμενο (βλέμμα, χαμόγελο, κ.λπ.) Η στάση του ερευνητή πρέπει να κάνει τον ερωτώμενο να νοιώθει ότι τον προσέχει και τον κατανοεί Κράτηση σημειώσεων Διάρκεια της συνέντευξης
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ (3/3) ΜΕΤΑ Απομαγνητοφώνηση καταγραφή απαντήσεων Μελέτη του περιεχομένου των απαντήσεων Ανάλυση περιεχομένου των απαντήσεων Δημιουργία κατηγοριών απάντησης ανά ερώτηση Κωδικοποίηση απαντήσεων Ερμηνεία
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ Η συνέντευξη είναι ευέλικτη Η συνέντευξη είναι το καταλληλότερο όργανο έρευνας μεταξύ μικρών παιδιών Η συνέντευξη μπορεί να καλύψει άτομα που δεν μπορούν να διαβάσουν Η συνέντευξη αυξάνει την εγκυρότητα Η συνέντευξη αυξάνει το ποσοστό απαντήσεων Η χρησιμοποίηση μαγνητοφώνου 50
ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ Το μέτρο μέτρησης ενδέχεται να μην είναι κοινό Κίνδυνος αλλοίωσης του αποτελέσματος από τη χρήση πολλών συνεντευκτών Κίνδυνος από την υποκειμενική κρίση του συνεντευκτή Κίνδυνος από την τάση του ερευνητή προς εξοικονόμηση χρόνου Κίνδυνος από τη χρησιμοποίηση του μαγνητοφώνου 51
52
Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα των προσεγγίσεων «πρόσωπο με πρόσωπο» και «γραπτό κείμενο» 53