Πολιτική Παιδεία Β Τάξη Γενικού Λυκείου 1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 3.2 ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΉΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 2
«Δημοκρατία δε σημαίνει τα ανθρώπινα δικαιώματα, δε σημαίνει την έλλειψη λογοκρισίας, δε σημαίνει εκλογές οιουδήποτε τύπου. Όλα αυτά είναι καλά και άγια, αλλά είναι δεύτερου και τρίτου βαθμού επακόλουθα της δημοκρατίας. Δημοκρατία, είναι το κράτος του δήμου. Δήμος είναι ο λαός». Κορνήλιος Καστοριάδης 3
Τα θεμέλια της δημοκρατίας που τέθηκαν στην Αρχαία Ελλάδα: Ισοπολιτεία Ισονομία Ισηγορία 4
Ισοπολιτεία Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09 Η πολιτεία αντιμετωπίζει όλους τους πολίτες με ισότητα. Κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να αναλάβει καθήκοντα διοικητικά, κυβερνητικά, δικαστικά (κανένας δεν αποκλείεται λόγω κοινωνικής θέσης/καταγωγής). Το κριτήριο ανάθεσης υποχρεώσεων είναι η ατομική αξία και οι ικανότητες με σκοπό να ωφεληθεί η πόλη. Κάθε πολίτης έχει επίσης, την υποχρέωση να συμμετέχει ανάλογα με την δυνατότητά του στα δημόσια βάρη (φορολογία, στράτευση). 5
Ισονομία Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09 Όλοι είναι ίσοι ενώπιον του νόμου όσον αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. Οι πολίτες δεν φοβούνται τους νόμους αλλά τους σέβονται γιατί θεωρούν ότι είναι αναγκαίοι και δίκαιοι. 6
Ισηγορία Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09 Είναι η δυνατότητα ίσου χρόνου λόγου σε όλους τους πολίτες στην Εκκλησία του δήμου. 7
Στην εκκλησία του δήμου Στη βουλή των 500 Όσον αφορά στην εξουσία ο πολίτης συμμετείχε: Στη δικαιοσύνη Στα δημόσια αξιώματα 8
Ήταν η κύρια δημοκρατική συνέλευση στην αρχαία Αθήνα, και πραγματοποιούνταν στο λόφο της Πνύκας, στην Αγορά ή στο Θέατρο του Διονύσου. 9
Η συνέλευση ήταν ανοιχτή σε όλους τους άρρενες πολίτες (που είχαν πολιτικά δικαιώματα, εφόσον ήταν και οι δύο γονείς τους αθηναίοι πολίτες) και είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Οι γυναίκες, οι μέτοικοι και οι δούλοι αποκλείονταν από τη συμμετοχή στα κοινά, επειδή δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα καθώς και όσοι είχαν διαπράξει αδικήματα (άτιμοι). 10
Εκκλησία του Δήμου Οι εργασίες άρχιζαν νωρίς το πρωί και τελείωναν με τη δύση του ηλίου. Συζητούσε σημαντικά θέματα που αφορούσαν το πολίτευμα, ψήφιζε τους νόμους, εξέλεγε τους στρατιωτικούς και οικονομικούς άρχοντες, αποφάσιζε για τον αριθμό των πολιτών, των μετοίκων και των δούλων που θα επιστρατεύονταν, επέβαλλε την ποινή του θανάτου ή της εξορίας (εξοστρακισμός) καθώς και τη δήμευση της περιουσίας. Καθόριζε την εξωτερική πολιτική της Αθήνας, έπαιρνε τις αποφάσεις για τη σύναψη ειρήνης ή πολέμου και συμμαχίας με άλλες πόλεις και κράτη, δεχόταν τους ξένους πρέσβεις και εξέλεγε τους πρέσβεις της Αθήνας. 11
Η Βουλή των 500. Αποτελούσε μια οργανωτική επιτροπή της εκκλησίας, ετοιμάζοντας νομοθετικά προσχέδια και καθορίζοντας τη θεματολογία της. 12
Οι 500 βουλευτές καθορίζονταν με κλήρωση, που λάμβανε χώρα μία φορά κάθε χρόνο. Ένας πολίτης μπορούσε να είναι μέλος της βουλής δύο φορές στη ζωή του. Κάθε πολίτης μπορούσε να καταθέσει προτάσεις στη βουλή. Κάθε μέρα του έτους ένας από τους βουλευτές ήταν αρχηγός της πόλης για αυτή τη μέρα (π.χ. κρατούσε τα κλειδιά του ταμείου και τη σφραγίδα της πόλης κ.ά.). 13
Η Βουλή των 500 Υπολογίστηκε ότι περίπου ένα τέταρτο του συνόλου των πολιτών πρέπει να κατείχε το αξίωμα κάποια στιγμή της ζωής του. Η βουλή των 500 είχε δηλαδή, πολιτικές, νομοθετικές και διοικητικές αρμοδιότητες και όσοι εκλέγονταν, έπρεπε να διακρίνονται για την εντιμότητά τους, τον σεβασμό προς τους γονείς τους και το ειλικρινές ενδιαφέρον για τα κοινά. 14
Δικαιοσύνη. Η Ηλιαία ήταν το κυριότερο δικαστήριο του αρχαίας Αθήνας. 15
Το δικαστήριο της Ηλιαίας Επρόκειτο για δικαστήριο ενόρκων (δεν παρενέβαιναν στην δίκη, αποφάσιζαν ανάμεσα στην ποινή που πρότεινε ο κατήγορος και σε εκείνη που πρότεινε ο κατηγορούμενος), μέλη του οποίου μπορούσαν να γίνουν όλοι οι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών, που δεν εκκρεμούσε καμία κατηγορία σε βάρος τους, δεν χρωστούσαν στο δημόσιο, είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Το να μετέχει κάποιος στην Ηλιαία δεν προϋπέθετε κάποια ιδιαίτερη μόρφωση (η συμμετοχή προέκυπτε από κλήρωση), όμως η τριβή με το νομοθετικό έργο είχε ως αποτέλεσμα μιαν αρκετά καλή γνώση των νόμων. Η Ηλιαία αποτελούνταν από 6.000 δικαστές, οι οποίοι προέρχονταν από τις 10 Φυλές της Αθήνας (κάθε Φυλή συμμετείχε με 600 μέλη). 1000 ήταν αναπληρωματικοί. 16
Στα δημόσια αξιώματά. Οι εννέα άρχοντες, οι δέκα στρατηγοί. 17
Οι εννέα άρχοντες Ο "επώνυμος άρχων", ο "άρχων βασιλεύς", ο "πολέμαρχος", οι 6 "Θεσμοθέται" και ο "γραμματεύς" τους εκλέγονταν με κλήρωση από τους πολίτες. Ελάχιστες διοικητικές υποθέσεις απέμειναν στη δικαιοδοσία τους κι αυτές ήταν περισσότερο τυπικές (η Βουλή, άλλωστε, επόπτευε τις ενέργειές τους). Προήδρευαν σε συνεδριάσεις δικαστηρίων για ορισμένες υποθέσεις, διενεργούσαν την προανάκριση των αντιδίκων, κλήρωναν τους δικαστές και έκαναν μερικές θρησκευτικές τελετές εν ονόματι της πόλης. 18
Οι δέκα στρατηγοί Εκλέγονται από την Εκκλησία του δήμου (και κατά το γενικό κανόνα, ένας από κάθε φυλή) για ετήσια, όπως και σε όλες τις άλλες αρχές, θητεία. Όμως, λόγω των ιδιαιτέρων ικανοτήτων που απαιτούσε η στρατηγία, δόθηκε η δυνατότητα επανεκλογής. 19
Επειδή πολλά αξιώματα απαιτούσαν αυξημένα προσόντα (π.χ. 10 στρατηγοί) οι αρχαίοι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν αντί για κλήρωση, την διαδικασία της εκλογής ή ακόμα και τον συνδυασμό εκλογής-κλήρωσης πρώτα εκλέγονταν οι καλύτεροι και μεταξύ αυτών μετά, γινόταν κλήρωση. 20
Ο θεσμός της δοκιμασίας Κανένας πολίτης δεν μπορούσε να είναι υποψήφιος για αξίωμα εάν προηγουμένως, δεν περνούσε από 6 δοκιμασίες (έπρεπε να αποδείξει ότι είναι γνήσιος αθηναίος πολίτης, ότι εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, ότι πλήρωνε τους φόρους του, ότι ήταν έντιμος, ευσεβής και ότι σεβόταν τους γονείς του). Οι «φαύλοι» αποκλείονταν από τα δημόσια αξιώματα. 21
Όσοι κατείχαν αξιώματα ελέγχονταν καθημερινά από την εκκλησία του δήμου και στο τέλος κάθε χρόνου από την βουλή. 22
Η δημοκρατία εμφανίζει και ορισμένα μειονεκτήματα: Κατάχρηση της ελευθερίας Δημαγωγία και φανατισμός 23
Κατάχρηση της ελευθερίας Η δημοκρατία θέτει κανόνες ώστε η ελευθερία να έχει όρια και να μην είναι απεριόριστη. Καταχρήσεις εξουσίας, αλαζονεία, αξιώσεις που βλάπτουν το κοινωνικό σύνολο, οδηγούν στην κατάλυση της δημοκρατίας. 24
Δημαγωγία-φανατισμός Στην αρχαία Αθήνα οι δημαγωγοί επηρέαζαν και πολλές φορές αποπροσανατόλιζαν την εκκλησία του δήμου, στην λήψη σοβαρών αποφάσεων. Σήμερα, λαϊκιστές πολιτικοί, αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη, θέλοντας να προωθήσουν ατομικά και κομματικά συμφέροντα σε βάρος του κοινωνικού οφέλους. 25
Περικλής «Τον μηδέν τώνδε μετέχοντα, ουκ απράγμονα, αλλά αχρείον νομίζομεν» 26